AKC ER KANSER NDE TANI GEC KMES N ETK LEYEN FAKTÖRLER

zmir Gö üs Hastanesi Dergisi, Cilt XXV, Say 2, 2011 AKC ER KANSER NDE TANI GEC KMES N ETK LEYEN FAKTÖRLER THE FACTORS INFLUENCING DELAY OF DIAGNOSIS IN LUNG CANCER Eylem AKPINAR 1 Meral GÜLHAN 1 Nermin ÇAPAN 2 1 Ufuk Üniversitesi, Gö üs Hastal klar Anabilim Dal, Ankara 2 Atatürk Gö üs Hastal klar E itim ve Araflt rma Hastanesi, Gö üs Hastal klar, Ankara Anahtar sözcükler: Akci er kanseri, tan gecikmesi Key words: Lung cancer, diagnostic dela Gelifl tarihi: 26 / 08 / 2011 Kabul tarihi: 04 / 10 / 2011 ÖZET Akci er kanseri dünya çap nda en önemli mortalite nedenlerinden biridir. Tan gecikmesi, hastada emosyonel strese, kür ve etkili palyasyon sa layacak tedavilerin gecikmesine neden olmaktad r. Bu çal flmada; akci er kanserli hastalarda tan ve tadavi gecikmesini etkileyen faktörlerin araflt r lmas amaçlanm flt r. Histopatolojik tan s konmufl 106 akci er kanserli hastan n semptomlar n n bafllang c ndan doktora baflvurusuna geçen süre (SB), baflvurudan patolojik tan ya (BP), baflvurudan tedavi bafllang c na (BT), semptom bafllang c ndan tedavi bafllang - c na (ST) geçen süre retrospektif olarak de erlendirildi. Semptom bafllang c ndan doktor baflvurusuna kadar geçen süre ile hastalar n cinsiyeti, mesle i, yaflad yer, lezyonun lokalizasyonu, malignite öyküsü, kronik akci er hastal varl n n iliflkisi de erlendirildi. Semptom bafllang c ndan tedavi bafllang c na kadar geçen sürenin lezyonun lokalizasyonu, malignite öyküsü, kronik akci er hastal olmas ile iliflkisi de erlendirildi. Hastalar n evrelerine göre SB, BP ve BT ye geçen süre de erlendirildi. SB ve BP s ras yla 42.5±61.6, 61.7±55.6 gündü. En h zl baflvuran vena kava süperior sendromlu SUMMARY Lung cance r is worldwide important cause of mortality. Diagnostic delay results emotional stress and treatment delay. The aim was to investigate factors influencing delay in diagnosis and treatment of lung cancer. Histopathologically proven 106 patients with lung cancer were enrolled.time from initiation of symptom to reference to doctor (SR) and to treatment (ST), from reference to pathological diagnosis (RP) and to treatment (RT) were evaluated retrospectively. The relationship between SR and gender, profession, living place, localization of lesion, malignancy history, presence of chronic lung disease was evaluated. The relationship between ST and living place, localization of lesion, malignancy history, presence of chronic lung disease was evaluated. SR, RP and RT were evaluated according to stages of patients. SR and RP were respectively 42.5±61.6, 61.7±55.6 days. Most rapid reference was acquired to patient who had vena cava superior syndrome, was followed up by patients who had hemoptysis and 73

AKC ER KANSER NDE TANI GEC KMES N ETK LEYEN FAKTÖRLER hastay, hemoptzisi ve nörolojik semptomlar olan hastalar izlemekteydi. Hastan n cinsiyetinin, mesle inin SB yi, yaflad yerin, lezyon lokalizasyonunun, malignite öyküsünün ve kronik akci er hastal varl n n SB ve ST yi etkilemedi i bulundu. Evreler aras nda SB, BP, BT aç s ndan fark izlenmedi. Çal flmam zda akci er kanserli hastalarda semptom bafllang c ndan doktora baflvuruya ve tedavi bafllang c na kadar geçen süreler önerilenden daha uzun bulundu. Bu gecikmeyi hastan n yaflad yer, mesle i, kronik akci er hastal olmas, kendisinde baflka kanser, ailesinde akci er kanseri olmas n n ve lezyonun lokalizasyonunun etkilemedi i görüldü. Semptomlar bafllad ktan sonra en k sa sürede akci er kanseri tan s n koyup etkin tedavinin uygulanabilmesi için tan gecikmesini etkileyen faktörleri belirlemeye yönelik ileri araflt rmalara ihtiyaç vard r. G R fi Akci er kanseri dünya çap nda en önemli mortalite nedenlerinden biridir. Akci er kanserli hastalarda, geliflmifl tan ve tedavi modalitelerine ra men 5 y ll k sa kal m %10-15 oran ndad r (1). Hastal k semptomatik olana dek akci er d fl na yay labilir, semptomatik hastalar n ço u inoperabld r. Hasta semptomatik olduktan sonra yaflanan tan ve tedavi gecikmesi de hastal n prognozunu olumsuz etkileyebilir. Akci er kanserinde tan gecikmesi, hastada emosyonel strese, kür ve etkili palyasyon sa layacak tedavilerin gecikmesine neden olmaktad r. Akci er kanserinden flüphelenilen bir hastan n bir hafta içinde gö üs hastal klar uzman taraf ndan de erlendirilip, iki hafta içinde test sonuçlar n n hastaya bildirilmesi önerilmektedir (2). Daha önce akci er kanserinde tan da gecikme süresi ve prognoza etkisi ile ilgili çal flmalar yap lm fl, ancak tan gecikmesini etkileyen faktörler yeterince araflt r lmam flt r. Bu çal flmada; akci er kanserli hastalarda tan ve tadavi gecikmesini etkileyen faktörlerin araflt r lmas amaçlanm flt r. neurologic symptoms. Gender and profession was not effective on SR. Localization of lesion, malignancy history, presence of chronic lung disease were not affective on SR and ST.There was no difference between stages of the disease in the means of SR, RP and RT. In this report SR and ST was found longer than suggested. It is shown taht this delay was not affected from living place, presence of chronic lung disease, malignancy history, localization of lesion. Further studies are nececcary to clarify reasons of diagnostic delay of lung cancer patients to apply appropriate treatment as soon as possible. GEREÇ VE YÖNTEM Akci er kanseri tan s ile yat r larak izlenmifl olan hastalar retrospektif olarak de erlendirildi. Histopatolojik olarak tan s kesinleflmemifl hastalar çal flma d fl b rak ld. Hastalar n semptomlar n n bafllang c ndan doktora baflvurusuna geçen süre (SB), baflvurudan patolojik tan ya (BP), baflvurudan tedavi bafllang c na (BT), semptom bafllang c ndan tedavi bafllang c na (ST) geçen süre retrospektif olarak de erlendirildi. SB hastalar n öyküsünden elde edildi. BP ve BT ise hastalar n dosya bilgilerinden hesapland. Tedavi bafllang c olarak opere olan hastalarda operasyon günü, kemoterapi veya radyoterapi alan hastalar içinse tedavinin ilk günü al nd. SB ile hastalar n cinsiyeti, mesle i, k rsalda veya flehirde yaflamas, lezyonun radyolojik yerleflimi (santral-periferik), ailede akci er kanseri olmas, hastan n kendisinde baflka bir malignite olmas, kronik akci er hastal olmas ile iliflkisi de erlendirildi. ST ile lezyonun radyolojik yerleflimi (santral-periferik), ailede akci er kanseri olmas, hastan n kendisinde baflka bir malignite olmas, kronik 74

ZM R GÖ ÜS HASTANES DERG S akci er hastal olmas ile iliflk isi de erlendirildi. Hastalar n evrelerine göre SB, BP ve BT da l m de erlendirildi. statistiksel Yöntem statistiksel analizlerde SPSS for Windows version 15.0 program kullan ld. Say sal de iflkenler ortalama±standart sapma ve ortanca, nitelik de iflkenler ise say ve yüzde ile gösterildi. Gruplar aras nda say sal de iflkenler bak m ndan farkl l k olup olmad Mann Whitney U testi veya Kruskal Wallis testi ile incelendi. Say sal de iflkenler aras ndaki iliflkiler Spearman korelasyon katsay s ile verildi. Anlaml l k düzeyi p=0.05 olarak belirlendi. BULGULAR Akci er kanseri tan s yla izlenmifl olan 109 hastan n 3 ünün tan s histopatolojik olarak kesinleflmedi i için çal flma d fl b rak ld. Çal flmaya toplam 106 hasta dahil edildi. Hastalar n demografik özellikleri ve sigara öyküleri Tablo 1 de yer almaktad r. Çal flmaya al nan hastalar n hücre tipi, evrelere göre da l m ve uygulanan tedavi yöntemleri Tablo 2 de gösterilmifltir. SB, BP s ras yla 42.5±61.6, 61.7±55.6 gündü. Semptomlar tek tek de erlendirildi inde (öksürük, lokalize a r, dispne, ses k s kl, hemoptzi, nörolojik belirtiler, ifltahs zl k-kilo kayb, vena kava süperior sendromu (vcss), atefl, horner sendromu, gö üs a r s ) median ve minimum-maksimum SB de erleri Tablo 3 de gösterilmifltir. En h zl baflvuran vena kava süperior sendromu olan hastay (1 gün), hemoptzisi (8 gün) ve nörolojik semptomlar olan (8 gün) hastalar izlemekteydi. SB yi etkileyen faktörler de erlendirildi inde cinsiyetin ve hastan n yaflad yerin bu süreyi etkilemedi i görüldü (p=0.57, p=0.305). SB farkl meslek gruplar nda bak ld nda esnaflarda daha uzun görünse de (95±69.5 gün) Tablo 1. Hastalar n Demografik Özellikleri ve Sigara Öyküleri. N % Cinsiyet Erkek 99 93.4 Kad n 7 6.6 Sigara öyküsü Aktif içici 78 73.9 Ex-smoker 19 17.6 Pasif içici 2 1.7 Non-smoker 7 6.7 Yaflad yer K rsal 51 47.9 fiehir 55 52.1 Meslek Çiftçi 29 27.7 Esnaf 11 10.1 Ev han m 7 6.7 flçi 41 38.4 fioför 10 9.2 Memur 8 7.6 Tablo 2. Hastalar n Hücre Tipi, Evrelere Göre Da l m ve Uygulanan Tedavi Yöntemleri. N % Hücre tipi Küçük hücreli karsinom 32 30 Adenokarsinom 27 25 Skuamöz hücreli karsinom 24 22 KHDAK (alt grubu belirlenmemifl) 23 21 Evre IB 7 7 IIA 8 8 IIB 5 5 IIIB 30 30 IV 50 50 Tedavi Cerrahi 4 3.7 Adjuvan KT 3 2.8 KT 43 40 KT+RT 4 3.7 RT 2 1.88 Destek tedavisi 53 50.9 KHDAK: Kü çük hücre d fl akci er kanseri, KT: kemoterapi, RT: radyoterapi 75

AKC ER KANSER NDE TANI GEC KMES N ETK LEYEN FAKTÖRLER Tablo 3. Hastalar n Semptomuna Göre Hastaneye Baflvuru Süreleri. Semptom-Baflvuru Semptom Median (gün) Minimum-Maksimum (gün) Öksürük 30 0-365 Lokalize a r 30 0-360 Dispne 30 0-194 Ses k s kl 30 0-194 Hemoptzi 8 0-92 Nörolojik semptomlar 8 0-51 fltahs zl k-kilo kayb 30 0-360 VCSS 1 0-113 Atefl 45.5 0-360 Horner Sendromu 94 94 Gö üs A r s 30 0-360 Tablo 4. Hasta ile liflkili Faktörler ve Lezyonun Lokalizasyonu ile Semptomdan Baflvuruya Geçen Zaman Aras ndaki liflki. Semptom-Baflvuru (gün) Ortalama Median Minimum-Maksimum Yaflad yer K rsal 36 ± 50.8 26 0-240 0.305 fiehir 48.4 ± 69.8 30 0-365 Meslek Çiftçi 31.6 ± 40.3 30 0-194 Esnaf 95.5 ± 103.3 69.5 0-360 Ev han m 42.7 ± 64 20 0-183 flçi 38.9 ± 64 9 0-365 0.055 Memur 19.8 ± 17 30 0-46 fioför 49.8 ± 41.8 30 0-152 Lezyonun yeri Santral 38.18 ± 54.7 30 0-365 0.380 Periferik 51.8 ± 74 30 0-360 Ailede akci er kanseri Var 47.4 ± 82.4 25 0-360 0.754 Yok 41.6 ± 57.2 30 0-365 Hastada baflka kanser Var 53 ± 47.4 40 0-139 0.245 Yok 41.8 ± 62.5 30 0-365 Kronik akci er hastal Var 36.4 ± 53.9 18 0-365 0.371 Yok 44.6 ± 64.2 30 0-240 p aradaki fark istatistiksel olarak anlaml de ildi (p=0.55). Lezyonu santral yerleflimli olan hastalar n semptom bafllang c ndan baflvuruya geçen süreleri, tümörü periferik olan hastalardan daha k sayd (38.18 vs 51.8 gün). Ancak aradaki fark istatistiksel olarak anlaml de ildi (p=0.380). Ailede akci er kanseri olan-olmayan ve kendisinde baflka 76

ZM R GÖ ÜS HASTANES DERG S Tablo 5. Evrelere Göre Semptom Bafllang c ndan Baflvuruya ve Baflvurudan Patolojik Tan ya Geçen Süre. Semptom-Baflvuru Baflvuru-Patoloji Evre Mean Median Min-Max p Mean Median Min-Max p IB 90.5 ± 130 30 4-365 0.438 70.6 ± 60.1 66 3-149 0.346 IIB 36.4 ± 65.9 0 0-152 73.2 ± 32.7 76 37-109 IIIA 20.1 ± 31.4 5 0-91 106.1 ± 72.8 69 15-220 IIIB 35.7 ± 45.5 30 0-183 69 ± 70 57 5-307 IV 41.7 ± 60.8 30 0-360 57.7 ± 48.3 40 11-228 Tablo 6. Hasta ile liflkili Faktörler ve Lezyonun Lokalizasyonu ile Semptom Bafllang c ndan Tedaviye Geçen Süre Aras ndaki liflki. Yaflad yer Ortalama Median Min-Max p K rsal 130.25 ± 80 96.5 27-358 0.195 fiehir 109.8 ± 92 86.5 37-431 Lezyonun yeri Santral 127 ± 83.7 94 27-431 0.291 Periferik 112 ± 93 85 37-358 Ailede akci er kanseri Var 90 ± 67.9 79 39-235 0.145 Yok 128 ± 86.8 92 27-431 Kronik akci er hastal Var 148 ± 88.6 109.5 81-305 0.362 Yok 118.4 ± 84.6 90.5 27-431 bir malignite olan-olmayan hastalar aras nda SB aç s ndan fark izlenmedi (p=0.754, p=0.245). Kronik akci er hastal (KOAH, ast m, bronflektazi, interstisiyel akci er hastal, geçirilmifl akci er tüberkülozu) olan hastalarla, olmayanlar aras nda SB aç s ndan fark izlenmedi (p=0.371). Hasta ile iliflkili faktörler ve lezyonun lokalizasyonu ile SB aras ndaki iliflki Tablo 4 de gösterilmifltir. Evreleme yap lan hastalarda evrelere göre (evre IB, IIA, IIB, IIIB, IV) median ve minimummaksimum SB de erleri Tablo 5 de gösterilmifltir. BT ve ST s ras yl a; 89±77, 122±84 gündü. Lezyonu santral veya periferik yerleflen hastalar aras nda BT aç s ndan fark izlenmedi (p=0.439). Cerrahi, kemoterapi ve/veya radyoterapi bafllanan hastalarda evrelere göre (IIB,IIA,IIIB,IV) median ve minimum-maksimum BT de erleri s ras yla 100 (85-116), 127 (37-198), 90 (17-305), 53 (14-235), 81 (14-305). Evre IV hastalarda BT daha k sa gibi görülmekle birlikte evreler aras ndaki fark istatistiksel olarak anlaml de ildi (p=0.533). Hastan n yaflad yerin, lezyonun lokalizasyonunun ve kronik akci er hastal olmas - n n ST yi etkilemedi i bulundu (p=0.195, p=0.145, p=0.362). Hasta ile iliflkili faktörler ve lezyonun lokalizasyonu ile semptom bafllang c ndan tedaviye geçen süre aras ndaki iliflki Tablo 6 da gösterilmifltir. 77

AKC ER KANSER NDE TANI GEC KMES N ETK LEYEN FAKTÖRLER TARTIfiMA Akci er kanserinin ikiye katlanma h z (doubling time) 4-56 hafta aras nda de iflir, ortalama 17 haftad r (3,4). Pulmoner nodül semptomatik olana dek hastal k akci er d fl na yay - labilir, semptomatik hastalar n ço u inoperabld r. Büyüme katlanarak artt için tümör semptomatik oldu unda büyüme h z daha fazlad r. Semptomlar ortaya ç kt nda en k sa sürede tan konmas hastan n etkin küratif veya palyatif tedavi almas aç s ndan önemlidir. Akci er kanseri tan s nda gecikme hastaya ba l ve/veya doktora ba l nedenlerden kaynaklanabilir. Literatürde semptom bafllang c ndan doktora baflvuruda en k sa süre talya da yap lan bir çal flmada bildirilmifltir (7 gün) (5). En uzun baflvuru süresi ise 45 yafl ndan daha genç hastalar da içeren bir Amerikan çal flmas nda bildirilmifltir (6 ay) (6). Koyi ve arkadafllar n n yeni tan alan 134 akci er kanserli hasta üzerinde yapt klar çal flmada semptom bafllang c ndan pratisyen hekime baflvuruya kadar geçen süre ortalama olarak 43 (0-256) gün bulunmufltur. Bu çal flmada, hemoptizisi olan hastalar n en h zl baflvuruya sahip oldu u görülmüfltür (7). Bizim çal flmam zda semptom bafllag c ndan hastaneye baflvuru aras nda geçen ortalama süre benzer flekilde 42.5 (0-365) gündü. En h zl baflvuran vena kava süperior sendromu olan hastay, hemoptizisi ve nörolojik semptomlar olan hastalar izlemektedir. SB yi etkileyen faktörleri belirlemek için yap - lan bir çal flmada semptomlarla ilgili bilgi yetersizli i, korku, sigara içmeden kaynaklanan utanç duygusu, kültürel faktörler, sa l k hizmetine eriflimde eflitsizlik gecikmeyi etkileyen faktörler olarak bildirilmifltir (8). Danimarka da birinci basamak sa l k merkezinde akci er kanseri tan s ndaki gecikme nedenlerini araflt ran bir çal flmada akci er d fl semptomlar n, kanser flüphesi olmayan akci er grafilerinin, tetkikler için bekleme zamanlar n n, efllik eden hastal klar n etkili oldu u bildirilmifltir (9). Ülkemizde k rsal kesimde yaflayan hastalar n doktora ulafl - m n n flehirde yaflayanlara göre daha geç olabilece ini düflünerek, hastalar n yaflad yere göre SB karfl laflt r lm fl ancak anlaml fark bulunmam flt r. Hastalar n ailesinde akci- er kanseri öyküsü olmas veya kendisinde baflka bir malignite varl n n akci er kanserinin belirtileri aç s ndan daha bilgili olabilece inden yola ç k larak malignite öyküsü olan ve olmayan hastalar karfl laflt r lm fl, ancak SB aç s ndan fark izlenmemifltir. Hastalar n sosyoekonomik durumunun bu süreyi etkileyebilece i öngörülerek meslekler aras karfl laflt rma yap lm fl ancak fark bulunmam flt r. Santral yerleflimli tümörlerin semptomlar daha belirgin oldu u için lezyon lokalizasyonunun SB yi etkileyip etkilemedi i de erlendirilmifl, santral tümörlerde SB daha k sa bulunmufltur (38.18 vs 51.8 gün) ancak fark n istatistiksel olarak anlaml olmad görülmüfltür. Akci er kanserinin semptomlar nonspesifiktir. Hastalar n ço u sigara içti i için öksürük, balgam, dispne gibi belirtileri sigara kullan - m na ba layabilirler. Efllik eden kronik akci- er hastal klar, akci er kanseri semptomlar n maskeleyebilir veya tam tersine bu hastalar daha s k doktora baflvurduklar ndan daha erken tan alabilirler. Çal flmam zda kronik akci er hastal olan hastalarla olmayanlar aras nda SB aç s ndan anlaml fark bulunmam flt r. Akci er kanseri tan s nda ve tan dan sonra tedaviye bafllamada doktora ba l da gecikme olabildi i bildirilmifltir (7,10). Koyi ve ark. n n çal flmas nda uzmana konsülte edilen hastalarda akci er kanseri tan s ortalama 33 gün sonra konurken, hastalar n %10 unda bu 78

ZM R GÖ ÜS HASTANES DERG S süre 60 günü aflm flt r (7). Küba da yap lan bir çal flmada küçük hücre d fl akci er kanserli bir grup hastada, hastaya ba l tan gecikmesi ortalama 18.19 gün, sa l k sistemine ba l gecikme 61.6, semptom bafllang - c ndan tan ya geçen ortalama süre 73 gün olarak bildirilmifltir (11). Çal flmam zda BP Küba daki çal flmaya benzer ancak Koyi ve ark. n n çal flmas ndan uzun bulunmufltur (ortalama 61.7 gün). SB de çal flmam zda Valdés ve ark. taraf ndan yap lan çal flmadan daha uzun bulunmufltur (18.19 vs 42.5 gün). ST yi etkileyen faktörler daha önce araflt - r lmam flt r. Kronik akci er hastal varl, ailede akci er kanseri oluflunun, tümörün santral yerleflimli oluflunun bu süreyi k saltabilece i öngörülmüfl, fakat bu faktörlerin ST yi etkilemedi i görülmüfltür. Daha önce yap lan bir çal flmada SB, evre III,IV hastalarda evre I,II den daha uzun bulunmufltur (12). Bizim çal flmam zda SB ve BP evreler aras nda farkl l k göstermemifltir. sveç te yap lan bir çal flmada akci er kanserli hasta grubunda ST 203 gün (7), baflka bir çal flmada bu süre 112 gün (10) bulunurken çal flmam zda bu süre ortalama 122 gün bulunmufltur. Bu gecikmenin hastal n prognozunu nas l etkiledi i henüz netleflmemifltir. Bu amaçla yap lan iki çal flmada evre I,II küçük hücre d fl akci er kanserinde (KHDAK) patolojik tan ile operasyon aras nda geçen sürenin k sa ve uzun oldu u hastalar aras nda 5 y ll k sa kal m aç s ndan fark bulunmam flt r (13,14). Bununla birlikte 466 KHDAK li hastay içeren bir baflka çal flmada ST evre I,II hastalarda daha ileri evre hastalardan daha uzun (5.5 ay vs 3.4 ay) bulunmufltur. Tedavi gecikmesi k sa olan grubun prognozunun daha kötü oldu u görülmüfltür (15). Salomaa ve ark. n n çal flmas nda ise ileri evre hastalarda tan gecikmesinin prognozu etkilemedi i, ancak küratif tedavi uygul ananacak erken evre hastalar için tan gecikmesinin daha kritik oldu u belirtilmifltir (10). Çal flmam zda hasta taburcu olduktan sonra sa kal m aç s ndan izlem yap lmad için tan gecikmesinin prognoza etkisi de erlendirilemedi. Ancak SB ve BP aç s ndan evreler aras nda fark bulunmad. Akci er kanserli hastalarda birinci basama- a baflvuru ile operasyon aras ndaki sürenin 6-8 haftay geçmemesi öneriliyor (16). British Thoracic Society ise gö üs hastal klar uzman na baflvuru ile torakotomi aras ndaki sürenin 8 haftay geçmemesini öneriyor (17). Ringbaek ve ark. n n çal flmas nda uzmana baflvuru ile operasyon aras ndaki süre 69 gün bulunmufltur (18). Baflka bir çal flmada bu süre 120 gün olarak bulunmufltur (10). Çal flmam zda evrelenebilen hastalar n ço u ileri evre (%80) hastalard. Sadece 4 hastaya cerrahi uyguland, semptomdan cerrahiye geçen süre bu 4 hastada ortalama 80 gündü. Bu çal flman n baz s n rlamalar vard r; Çal flma retrospektif olarak yap ld için tan gecikmesi ile ilgili hesaplamalar hasta dosyalar ndaki kay tlara göre yap lm flt r. Kay tlardaki olas hatalar sonuçlar etkilemifl olabilir. Ayr ca hastalar n ölüm zamanlar kay tl olmad ndan tan gecikmesinin prognoza etkisi de erlendirilememifltir. Sonuç olarak; çal flmam zda akci er kanserli hastalarda semptom bafllang c ndan doktora baflvuruya ve tedavi bafllang c na kadar geçen süreler önerilenden daha uzun bulundu. Bu gecikmeyi hastan n yaflad yer, mesle i, kronik akci er hastal olmas, kendisinde baflka kanser, ailesinde akci er kanseri olmas n n ve lezyonun lokalizasyonunun etkilemedi i görüldü. Semptomlar bafllad ktan sonra en k sa sürede akci er kanseri tan s n koyup etkin tedavinin uygulanabilmesi için tan gecikmesini etkileyen faktörleri belirlemeye yönelik ileri araflt rmalara ihtiyaç vard r. 79

AKC ER KANSER NDE TANI GEC KMES N ETK LEYEN FAKTÖRLER KAYNAKLAR 1. Jemal A, Thomas A, Murray T, Thun M. Cancer statistics, 2002. CA Cancer J Clin 2002; 52: 23-47. 2. Lung Cancer Working Party of the British Thoracic Society Standarts of Care Committee. BTS recommendations to respiratory physicians for organising the care of patients with lung cancer. Thorax 1998; 53(suppl): S1-S8. 3. Weiss W. Peripheral measurable bronchogenic carcinoma. Am Rev Respir Dis 1971; 103: 198-208. 4. Steele JD, Buell P. Asymptomatic soitary pulmonary nodules-host survival, tumour site and growth rate. J Thorac Cardiovasc Surg 1971; 65: 140-51. 5. G.I.V.I.O. (Interdiscilinary Group for Cancer Evaluation), Author A. Diagnosis and firstline treatment of patients with lung cancer in Italian general hospitals. Tumori 1989; 75: 163-7. 6. Kyriakos M, Webber B. Cancer of the lung in young men. J Thorac Cardiovasc Surg 1974; 67: 634-48. 7. Koyi H, Hillerdal G, Branden E. Patients and doctors delays in the diagnosis of chest tumors. Lung Cancer 2002; 35: 53-7. 8. Tod AM, Craven J, Allmark P. Diagnostic delay in lung cancer: a qualitative study. J Adv Nurs 2008; 61(3): 336-43. 9. Bjerager M, Palshof T, Dahl R, Vedsted P, Olesen F. Delay in diagnosis of lung cancer in general practice. British Journal of General Practice 2006; 56: 863-8. 10. Salomaa ER, Sällinen S, Hiekkanen H, Liippo K. Delays in the diagnosis and treatment of lung cancer. Chest 2005; 128: 2282-88.DOI 10.1378/chest.128.4.2282 11. Valdés S, Garcia E, Pérez H, Hernández M. Length of diagnostic delay in patients with non-small-cell lung cancer. MEDICC Review 2010; 12(1): 29-32. 12. Christensen ED, Harvald T, Jendresen M, Aggerstrup S, Petterson G. The impact of delayed diagnosis of lung cancer on the stage at the time of operation. Eur J Cardiothorac Surg 1997; 12: 880-4. 13. Querterman RL, McMillan A, Patcliffe MB, block MI. Effect of preoperative delay on prognosis for patients with early stage nonsmall cell lung cancer. J Thorac Cardiovasc Surg 2003; 125: 108-14. 14. Aragoneses FG, Moreno N, Leon P, Fontan EG, Folque E. Influence of delays on survival in the surgical treatment of bronchogenic carcinoma. Lung Cancer 2003; 125: 108-14. 15. Myrdal G, Lambe M, Hillerdal G, Lamberg K, Agustsson T, Stahle E. Effects of delays on prognosis in patients with non-small cell lung cancer. Thorax 2004; 59: 45-9. 16. Standing Medical Advisory Comittee Management of Lung Cancer. Current clinical practices. London, UK: Department of Health, 1994. 17. British Thoracic Society, BTS recommendations to respiratory physicians for organising the care of patients with lung cancer: The lung cancer working party of British Thoracic Society standarts of care commitee. Thorax 1998; 53(suppl): S1-S8. 18. Ringbaek T, Borgeskov S, Lange P, Viskum K. Diagnostic and therapeutic process and prognosis in suspected lung cancer. Scand Cardiovasc J 1999; 33: 337-43. Yaz flma Adresi: Dr. Eylem AKPINAR Ufuk Üniversitesi, Gö üs Hastal klar Anabilim Dal, ANKARA e-posta: drevrimeylem@gmail.com 80