TÜRK TİCARET KANUNU KAPSAMINDA ANONİM ŞİRKETLERDE AZINLIK PAY SAHİPLERİNİN HAKLARI Serbay MORAY 18 ÖZ Anonim şirketin en yetkili organı olan genel kurul; çoğunluk pay sahiplerinin alacağı kararlar doğrultusunda hareket etmektedir. Alınan kararlar, toplantıya katılmayan pay sahiplerini ve toplantıda hazır bulunup kararlara karşı olumlu oy kullanmayan azınlık pay sahiplerini bağlamaktadır. Bu durumda çoğunluk pay sahipleri ile azınlık pay sahipleri arasında çıkar çatışmaları yaşanmaktadır. 1-GİRİŞ Mülga Türk Ticaret Kanunu nda pay sahipliğinin haklarına ilişkin çeşitli düzenlemelere yer verilmekle birlikte söz konusu düzenlemeler kapsamlı ve azınlık pay sahiplerinin etkinliği bakımından yeterli değildi. Yeni Türk Ticaret Kanunu ile birlikte azınlık pay sahiplerinin, eski Yasa da var olan haklarına yenileri eklenerek konumu güçlendirilmiştir. İşte bu çalışmamızda 6102 sayılı Kanun ile anonim şirket azınlık pay sahiplerinin elde etmiş oldukları yeni haklar ile birlikte eski kanunda yer alan fakat yeni yasayla genişletilen diğer hakları da ele alınarak okuyucuların bilgisine sunulacaktır. 2. AZINLIK PAY SAHİPLERİ KİMLERDİR? 6762 sayılı mülga Türk Ticaret Kanunu nda halka açık olmayan anonim şirketlerde; esas sermayenin en az 1/10 una halka açık olan anonim şirketlerde ise çıkarılmış sermayenin 1/20 sine sahip olanlar azınlık pay sahipleri olarak belirtilmiştir. 6102 sayılı Kanunun da benzer şekilde yukarıdaki ifadelere yer verilmiştir. Buna göre %51 oranında sermaye sahibi olan pay sahipleri çoğunluk ilkesi gereğince hakim ortak kapsamında değerlendirilmektedir. Her ne kadar yeni kanunda azınlık ve çoğunluk pay sahipleri için düzenlemelere gidilse de 6102 sayılı kanunla(tk) ile getirilen eşit işlemi isteme ilkesi pay sahiplerinin eşit şartlarda eşit işleme tabi tutulacağını hükme bağlayarak, pay oranından ziyade pay sahibi sıfatını taşımanın önemini vurgulamıştır. * 18 * Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Müfettişi Makale Geliş Tarihi: 22.09.2014 Yayın Kurulu Kabul Tarihi: 20.01.2015 KASIM - ARALIK 2014 105
Diğer yandan TK ile getirilen düzenlemelerden biri de 6762 sayılı eski kanunda azınlık pay sahiplerinin bazı haklarını kullanabilmesi için ellerindeki pay senetlerinin muteber bir bankaya bırakılması hususuna son verilmesidir. TK da azınlık pay sahiplerinin haklarını kullanabilmesi için böyle bir şart aranmamaktadır. Örneğin 6762 sayılı kanunun 348nci maddesinde yer alan bazı konuların açıklığa kavuşturulması adına azınlık pay sahiplerinin hususi(özel) denetim isteme talebinde bulunmaları genel kurulca reddolunduğu durumlarda söz konusu kişiler dava sonuna kadar saklı kalmak üzere sahip oldukları pay senetlerinin muteber bir bankaya tevdi etmek şartıyla mahkemeye müracaat hakkını haizdiler. Bu durum 6102 sayılı yeni kanunda 438. ve 439. Maddelerde özel denetim isteme hakkı başlığında kendine yer bulmuş ve pay senetlerinin tevdi edilmesi şartı kaldırılmıştır. 3. AZINLIK PAY SAHİPLERİNİN HAKLARI a-yönetim Kurulunda Temsil ve Aday Önerme Hakkı(Tk. 360) Eski kanunda yer almayıp yeni kanunda düzenlenen yeniliklerden biri de azlığa yönetim kurulunda temsil edilme hakkının tanınmasıdır. Buna göre, esas sözleşmede öngörülmek şartı ile belirli pay gruplarına, özellik ve nitelikleriyle belirli bir grup oluşturan pay sahiplerine ve azlığa yönetim kurulunda temsil edilme hakkı tanınabilir. Bu amaçla yönetim kurulu üyelerinin, belirli bir grubu oluşturan pay sahipleri, belirli pay grupları ve azlık arasından seçileceği esas sözleşmede öngörülebileceği gibi, esas sözleşmede yönetim kurulu üyeliği için aday önerme hakkı da tanınabilir. Genel kurulun tarafından yönetim kurulu üyeliğine önerilen azlığa mensup adayın haklı bir sebep bulunmadığı taktirde üye seçilmesi zorunludur. Azlığın bu şekilde temsil edilme hakkı, halka açık anonim şirketlerde yönetim kurulu üye sayısının yarısını aşamaz. b-denetçi Tayini İsteme Hakkı(Tk. 399) Şirket sermayesinin yüzde onunu, halka açık şirketlerde esas veya çıkarılmış sermayenin yüzde beşini oluşturan pay sahiplerinin istemi üzerine mahkeme, ilgilileri ve seçilmiş denetçiyi dinleyerek, seçilmiş denetçinin şahsına ilişkin haklı bir sebebin gerektirmesi, özellikle taraflı davrandığına yönelik kuşkunun varlığı halinde başka bir denetçiyi atayabilir. Yeni denetçi atama davası, denetçi seçiminin sicil gazetesinde ilanından itibaren üç hafta içinde açılır. Azlık pay sahiplerinin bu davayı açabilmesi 106 KASIM - ARALIK
kanunda bazı şartlara bağlanmıştır. Bunlar; denetçinin seçimine genel kurulda karşı oy verilmiş olması, karşı oyun tutanağa geçirtilmiş olması ve seçimin yapıldığı genel kurul toplantısı tarihinden itibaren geriye doğru en az üç aydan beri şirketin pay sahibi sıfatının taşınıyor olmasıdır. c-genel Kurulu Toplantıya Çağırma ve Gündeme Madde Koyma Hakkı(Tk. 411) Azınlık pay sahipleri yönetim kurulundan yazılı olarak gerektirici sebepleri ve gündemi belirterek, genel kurulu toplantıya çağırmasını veya genel kurul zaten toplanacak ise, karara bağlanmasını istedikleri konuları gündeme koymasını isteyebilirler. Yönetim kuruluna yapılacak bu istemlerin noter aracılığıyla ulaştırılması gerekmektedir. Ayrıca gündeme madde konulması istemi, çağrı ilanının sicil gazetesinde yayımlanmasına ilişkin ilan ücretinin yatırılması tarihinden önce yönetim kuruluna ulaşmış olmalıdır. Yönetim kurulu çağrıyı kabul ettiği takdirde, genel kurul en geç 45 gün içinde yapılacak şekilde toplantıya çağrılır; aksi durumda azınlık tarafından çağrı yapılabilecektir. Eski kanunda yer almayan bu hüküm ile karşılaşılan sorunlar giderilmek istenmiştir. Uygulamada yönetim kurulları istemi kabul etmekte, fakat toplantı aylarca sonra yapılmakta, böylece toplantıdan beklenen yarar elde edilemez olmaktadır. d-finansal Tabloların Görüşülmesinin Ertelenmesini İsteme Hakkı(Tk.420) 6762 sayılı ticaret kanununda 377 nci madde başlığında düzenlenen bu azlık hakkı, yeni kanunda da yerini almıştır. Finansal tabloların müzakeresi ve buna bağlı konular, azlık pay sahiplerinin istemi üzerine, genel kurulun bir karar almasına gerek olmaksızın, toplantı başkanının kararıyla bir ay sonraya bırakılır. Azlığın bu istemiyle bir defa ertelendikten sonra finansal tabloların müzakeresinin tekrar geri bırakılmasının istenebilmesi, finansal tabloların itiraza uğrayan ve tutanağa geçmiş bulunan hususları hakkında ilgililer tarafından hesap verme ölçüsü ilkeleri uyarınca cevap verilmemiş olması şarttır. KASIM - ARALIK 2014 107
e-özel Denetim İsteme Hakkı(Tk. 438) 6762 sayılı kanunda hususi murakıp olarak ifade edilen özel denetim isteme hakkı 6102 sayılı kanunda bir takım değişikliklerle yerini almıştır. Eski kanunda sadece azlığa tanınan bir hak olan karşımıza çıkan özel denetçi isteme hakkı yani kanunda azlık hakkı olmaktan çıkarılarak tüm pay sahiplerine tanınmıştır. Her pay sahibi, pay sahipliği haklarının kullanılabilmesi için gerekli olduğu takdirde ve bilgi alma veya inceleme hakkı daha önce kullanılmışsa, belirli olayların özel bir denetimle açıklığa kavuşturulmasını, gündemde yer almasa bile genel kuruldan isteyebilecektir. Yürürlükten kaldırılan kanunun ilgili hükmünde; genel kurul toplantısının en az 6 ay öncesinden sermayenin en az onda birine sahip pay sahiplerince, özel denetçi genel kuruldan istenebilmekteydi. Dolayısıyla yeni Yasa da her bir pay sahibine nisap belirtilmeksizin özel denetçi isteme hakkının genel kurula taşınması ve bu isteğin gündemde olmasına lüzum bulunmaksızın kullanılabilmesi imkanı tanınmıştır. Genel kurul, istemi onaylarsa bu istemde bulunanlar otuz gün içinde mahkemeden özel denetçi atanmasını isteyebilir. Genel kurul talebi kabul etmiş olsa dahi 6762 sayılı eski Türk Ticaret Kanunun aksine özel denetçi tayini mahkemece yapılacaktır. Ancak istemin genel kurulca reddedilmesi halinde azlık hakkı doğmakla birlikte uygulanacak hükümler ilk kez 6102 sayılı yeni kanunda yer almıştır. Buna göre, sermayenin en az onda birini, halka açık anonim şirketlerde yirmide birini oluşturan pay sahipleri veya paylarının itibari değeri toplamı en az bir milyon Türk Lirası olan pay sahipleri üç ay içinde mahkemeden özel denetçi atanmasını isteyebilir. f-nama Yazılı Pay Senetlerinin Bastırılmasını Talep Hakkı(Tk. 486) Azınlık pay sahiplerinin talebi ile nama yazılı pay senedi bastırılması, 6762 sayılı eski yasada yer almayan tamamen yeni bir hükümdür. Azlık istemde bulunursa nama yazılı pay senedi bastırılıp tüm nama yazılı pay senedi sahiplerine dağıtılır. Böylece kapalı anonim şirketlerde özellikle aile şirketlerinde pay senetlerinin bastırılmaması ve dağıtılmaması yoluyla baskı yapılması, pay sahiplerinin bu sıfatlarını ispattan yoksun bırakılmaları, devir olanaklarının sınırlandırılması gibi hukuka aykırı yöntemlerin önüne geçilmiştir. Nama yazılı pay senetlerinin basılmaması ve pay sahiplerine dağıtılmaması, pay defteri bulunmayan, düzensiz olan ve güncel durumu yansıtmayan şirketlerde daha büyük sakıncalar doğurmaktadır. Bu hükme aykırı davranılması halinde pay sahiplerinin mahkemeye başvurma hakları şüphesizdir. 108 KASIM - ARALIK
g-haklı Sebeplerle Şirketin Feshini Talep Etme Hakkı(Tk. 531) Haklı sebeplerin varlığında, sermayenin en az onda birini ve halka açık şirketlerde yirmide birini temsil eden payların sahipleri mahkemeden şirketin feshine karar verilmesini isteyebilirler. Bu hak 6762 sayılı eski kanunda karşılığı olmayan yeni bir düzenlemedir. Sermayenin en az onda birine sahip olunması bu hakkın kullanımın ön şartıdır. Bu oranda paya bir pay sahibinin sahip olması gerekmez. Birden fazla pay sahibi de bir araya gelerek söz konusu hakkı kullanabilir. Esas sözleşme ile daha düşük bir oran öngörülebilir. Haklı sebeplerin neler olduğuna ilişkin kanunda tanımlamaya gidilmemiştir. Bu kavramın niteliklerinin gösterilmesi ve tanımlanması yargı kararlarıyla öğretiye bırakılmıştır. İsviçre öğretisinde; genel kurulun birçok kez kanuna aykırı bir şekilde toplantıya çağrılması, azlık hakları ile bireysel hakların devamlı ihlali, bilgi alma ve inceleme haklarının engellenmesi, şirketin sürekli zarar etmesi, dağıtılan kar paylarının düzenli azalması haklı sebep olarak sayılmıştır. İleri sürülen sebeplerin haklı olup olmadığına karar verecek olan mahkemelerdir. Mahkeme sebepleri haklı bulsa bile fesih kararı vermek zorunda değildir. h-kuruluş ve Sermaye Artırımının İbrasında Veto Hakkı(Tk. 559) Eski kanunda yer alan azınlık pay sahiplerinin kuruluş ve sermaye artırımında veto hakkı yeni kanunda da aynen korunmuştur. Buna göre kurucuların, yönetim kurulu üyelerinin, denetçilerin şirketin kuruluşundan ve sermaye artırımından doğan sorumlulukları, şirketin tescili tarihinden itibaren 4 yıl geçmedikçe sulh ve ibra yoluyla kaldırılamaz. Bu sürenin geçmesinden sonra sulh ve ibra ancak genel kurulun onayıyla geçerlilik kazanmaktadır. Bu durumun geçerlilik kazanmasının önündeki engel ise azınlık pay sahiplerinin sulh ve ibranın onaylanmasına karşı olmasıdır. Böyle bir durumda sulh ve ibra genel kurulca onaylanamayacaktır. 4. SONUÇ Yeni düzenlemeler çerçevesinde ele aldığımız azınlık pay sahipliğine ilişkin hakların eski kanuna nazaran genişletildiğini ve hak kullanımının önündeki engellerin kaldırıldığını görmekteyiz. Bu kapsamda dikkat çeken yeniliklerden biri azlığa yönetim kurulunda temsil edilme hakkının tanınmasıdır. Böylelikle kanun koyucunun katılımcı bir yönetim anlayışını benimsediği anlaşılmaktadır. KASIM - ARALIK 2014 109
Azlığın talebi doğrultusunda yönetim kurulunca genel kurulun 45 gün içerisinde toplantıya çağrılmaması halinde çağrının azlık tarafından yapılabilecek olması azınlık pay sahiplerinin konumunu güçlendirmiştir. Kanunda ilk kez yer verilen hususlardan bir diğeri de belirli olayların açıklığa kavuşmasına ilişkin özel denetçi isteminin genel kurulca reddedilmesi durumunda azlık hakkının ortaya çıkmasıdır. Diğer yandan haklı sebeplerle şirketin feshini talep hakkının azlığa tanınmış olması yadsınamayacak derecede önemli bir yenilik olarak karşımıza çıkmaktadır. KAYNAKÇA Eriş, Gönen(1995). Anonim şirketler Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınevi Karahan, Sami(2012). Şirketler Hukuku. Konya: Mimoza Yayınları. Pulaşlı, Hasan(2012). Yeni Şirketler Hukuku Genel Esaslar. Ankara: Adalet Yayınevi. T.C. Yasalar (09.07.1956). 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (9353 sayılı) T.C. Yasalar (14.02.2011). 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (27846 sayılı) 110 KASIM - ARALIK