DO U KARADEN Z A IZLARINDA ÖN SES b-/p- ÜNSÜZÜ VE TAR HÎ DER NL

DO U KARADEN Z A IZLARINDA ÖN SES b-/p- ÜNSÜZÜ VE TAR HÎ DER NL Prof. Dr. Necati DEM R Türkçe; kurall, uyumlu ve ahenkli olmak bak m ndan dünyan n en önde gelen dillerinden biridir. Kurall l k, uyumluluk ve ahenk do al olarak Türkçede ünsüzlerde de bulunmaktad r. Biz, ünsüzlerin tamam n n üzerinde de il, kat, patlay c ünsüzlerden b ile p ünsüzünün ön seste kullan lmas ve Do u Karadeniz Bölgesi a zlar nda b- ile ba lamas gereken kelimelerin kurall olarak p- ile ba lamas üzerinde duraca z. Fakat önce Türkçede kullan lan kat, patlay c ünsüzlere bir göz atal m: Kat Ünsüzler Ak c Ünsüzler Yar S z c S z c Pat. S. Patlay c - - + + - + - - + + + + Çift Dudak p P b m Di -Dudak f F v As l Di t T d s S z n r ÿ Di Eti ç Ç c ç j l Ön Damak k K g ñ y Art Damak ñ G rtlak Tonlu kar l klar bulunan patlay c ünsüzlerden c, d, g ve sesleri Eski Türkçede ön seste bulunmamakta, bunlar n yerine tonsuz kar l klar ç, t, k ve ünsüzleri kullan lmaktad r 1. Bu durumda tonsuz kar l bulunan b- ünsüzü, Eski Türkçeden beri kelime ba nda nas l yer alabilir, b- ünsüzünün yerine p- nin kullan lmas gerekmez mi? Bu soruya y llarca zihnimde cevap arad m. 1 Annemarie von Gabain, Eski Türkçenin Grameri, (Tercüme: Mehmet Akal n), TDK yay., Ankara 1988, s. 38, 266-271.

Do u Karadeniz Bölgesi a zlar nda b- ile ba lamas gereken kelimeler, ayd n konu mas n n etkisinde kalan yerle im merkezleri hariç, tek örneklik arz edecek biçimde p- ile ba lamaktad r: pacak bacak, pac bac, paçanak bacanak, pa ba, pa lamak ba lamak, pa lant ba lant, pak m bak m, pak r bak r, pal bal, paluk bal k, pand r- band rmak, par bar, pas- basmak, pa ka ba ka, payram bayram, pekçi bekçi, pelli belli, pen ben, pesle- beslemek, pe be, piber biber, pir bir, pirikim birikim, pirlik birlik, bitir- bitirmek, pol bol 2,... Bu örneklere yüzlercesini hatta binlercesini eklemek mümkündür. Do u Karadeniz A zlar bununla da kalmamakta, ayd n konu mas n n etkisinde kalan yerle im merkezleri hariç, kelime ba nda; tek örneklik arz edecek biçimde kat, patlay c ünsüzlerin tonsuzlar kullan lmaktad r: ç- / c-: Bilindi i gibi Türkçe kelimelerde, baz istinalar hariç, ön seste c- ünsüsü bulunmamaktad r. c- ünsüzüyle ba layan yabanc dillerden al nm kelimeler de Do u Karadeniz Bölgesi A zlar nda ç- ile söylenmektedir: çahil cahil, çami cami, çenaze cenaze, çeryan cereyan 3,... t- / d-: ta n k da n k, tada Dada, ta da.0009 Tc 0 Tw (pir3 1 Tf 2 Dada, )

yüzlerce kelimeler hep b- ile ba lamaktad r 6. Türkçenin ilk yaz l edebî metinlerinde ön seste b- ünsüzünün kullan lmas, asl nda çok a rt c d r. Bu konunun ayr ca üzerinde durulmas gerekmektedir. Biz bu durumda Türkçenin karanl k dönemlerinde ana Türkçeden ayr lan kollar na bakmam z gerekmektedir. r/z ve l/ denkli inden dolay Ana Çuva ça ile Ana Türkçeyi geçmi te birle tiren bir Ön Türkçe (Vortürkisch, Preturkic) döneminin varl konusunda pek çok dil ara t rmac s görü birli i içerisindedir 7. Türkçenin di er lehçe ve ivelerinde b- ile ba layan pek çok kelime Çuva çada p- ile ba lamaktad r: palli (EAT bellü belli ), par- (/ber vermek ), p l (bal), p lan (/bölen geyik ), p r- (/var- varmak ), p rza (/burçak nohut, fasülye ), pidu (/bitig muska ), pillik (/be ), pul- (ET bol- olmak ), pus (ba ),... Di er b- ile ba lamas gereken kelimelerde ise b- >m- de i mesi görülmektedir 8. Çuva Edebiyat ndan Türkiye Türkçesine aktar lan edebi eserlerden olan Konstantin vanov un Narpsi adl eserinde b- ile ba layan tek bir kelime bile bulunmamaktad r. Türkçenin di er lehçe ve ivelerinde b- ile ba layan kelimelerin pek ço u p- ile ba lamaktad r 9. Çuva çada durum böyle olunca konu biraz daha ciddiyet kazanmaktad r. Di er Türk lehçe ve ivelerine de bu aç dan göz atmak gerekmektedir. Bat Sibirya da ya ayan ve Altay Türkçesinin bir a z n konu an Teleütler de kelime ba nda b- ünsüzünü söylememektedir. Teleüt a z nda, t pk Do u Karadeniz Bölgesi a z gibi, ön seste b- ünsüzü bulunmamaktad r: pal k bal k, palt r b ld r, palta balta, pas- basmak, pa ka ba ka, pay bay, zengin 10,... Do u Türkistan n do usunda, Kansu eyaletinin güneyinde ya ayan Sar Uygurlar da kelime ba nda b- yerine p- ünsüzünü kullanmaktad rlar: pol- bolmak, olmak, peg bey, poz boy, vücut, pat- batmak, pag r- 6 7 8 9 10 Annemarie von Gabain, Eski Türkçenin Grameri, (Tercüme: Mehmet Akal n), TDK yay., Ankara 1988, s. 38, 266-271. Zeynep Korkmaz, Türkiye Türkçesi Grameri ( ekil Bilgisi), TDK yay., Ankara 2003, s. LXX. Emine Ceylan, Çuva ça Çok Zamanl Ses Bilgisi, TTK yay., Ankara 1997, s. 10-12. Konstantin Vasil yeviç vanov, Narspi, (Metin, Yaz çevrimi, Türkçe çeviri, Sözlük- Dizin: Emine Ceylan), Ankara, 2004, s. 175-219. L.T. Ryumina-S rka eva-n.a. Kuçiga eva Teleüt A z Sözlü ü, (Çevirenler: ükrü Halûk Akal n - Ca tegin Turgunbayev), TDK yay., Ankara 2000;.. -. EBA.. EBA, TE E - Ö, 1995, s. 19-19, 61-70.

ba rmak 11,... Yeni Uygur Türkçesinde de ayn durum yürürlüktedir: pük- bükmek, pütün bütün, palta balta, patur- bat rmak, 12... Türkçenin eski özelliklerini korumas yla bilinen Tuva Türkçesinde de b- ile ba lamas gereken kelimelerin ço u p- ile ba lamaktad r: pir bir, pe be, pol- bolmak > olmak, paz- basmak, 13... Altaylarda ya ayan orlar da kurall biçimde p- ünsüzünü kullanmaktad r. or Türkçesinde Do u Karadeniz A zlar nda oldu u gibi b- ünsüzü ile ba layan tek bir kelime bile yoktur: paar ba r, pa la- ba lamak, pal bal, pala bala, çocuk, pal k bal k, par var, mevcut, par varmak, pa ba, payram bayram, p - biçmek, pil- bilmek, pildir- bildirmek, pölük bölük, purun burun, 14... Hakas Türkçesinde de ay durum söz konusudur: pölik bölük, pol- bolmak, olmak, pin ben, pag r bak r, pus buz, pay bay, zengin, pil- bilmek, pas ba, 15... Tatar Türkçesinde yayg n olmamakla beraber baz kelimeler b- yerine p- ile ba lamaktad r: peç- biçmek, p çak b çak, p çrak pis, 16... Gagavuz Türkçesinde ön ses b-/p- konusu düzensiz olup birkaç kelimede kar m za ç kmaktad r: but but, pazlama bazlama, pin- binmek, 17... Tatar Türkçesi ile Gagavuz Türkçesinde birkaç kelimede bulunmas bir b->p- de i mesi mi yoksa eskinin devam m d r, bunu belirlemek, bizce, imdilik mümkün de ildir. Bütün bunlardan anla lmaktad r ki Eski Türkçeden çok önceleri ön seste, kat patlay c ünsüzlerden c- nin yerine ç, d- nin yerine t-, g- nin yerine k-, - n n yerine - kullan ld gibi, b- yerine de muhtemelen p- kullan lmaktayd. Yukar da da söyledi imiz gibi, Do u Karadeniz Bölgesi a zlar n n önde gelen özelliklerinden biri de ön seste b- olmas gereken kelimelerin tek örneklik arz edecek biçimde p- ile söylenmesidir: bir bir, pe be, pen ben pil- bil-, pal k/paluk bal k, pa ba,... 11 12 13 14 15 16 17 Bozkurt, Türklerin Dili, Kültür Bakanl yay., Ankara 1999, s. 530-531. R dvan Öztürk, Yeni Uygur Türkçesi Grameri, TDK yay., Ankara 1994, s. 17. Bozkurt, age., s. 754. Nedeja N. Kurbe ko Tannaga eva- ükrü Halûk Akal n, or Sözlü ü, Çukurova Üniversitesi yay., Adana 1995, s. 11. Bozkurt, age., s. 754. Mustafa Öner, Bugünkü K pçak Türkçesi, TDK yay., Ankara 1998, s. 17. Nevzat Özkan, Gagavuz Türkçesi Grameri, TDK yay., Ankara 1996, s. 74.

Bu a z özelli i, tarihî alt yap s ara t r lmadan, çe itli ara t rmac lar taraf ndan ya basit bir ünsüz de i mesi olarak kabul edilmi ya da yabanc dillerin etkisine ba lanm t r. Trabzon a zlar konusunda iki ciltlik bir çal ma yapan ve çe itli yerlerde fikir beyan eden Bernt Brendemoen, Türkçenin bu arkaik özelli ini, nas l bir alaka kurdu u merak konusudur, Rumcaya ba lam t r 18. Do u Karadeniz Bölgesi A zlar nda Türkçenin çok eski dönemlerinin özelliklerini korumas n n bir tarihî alt yap s da bulunmaktad r. Orta ve Do u Karadeniz Bölgesi ne O uzlardan önce Hunlar, Karluklar, Macarlar, Bulgarlar, Hazarlar, Uzlar, Peçenekler, Kumanlar / K pçaklar ve di er Türk kavimlerinin gelip yer yer yerle ti i ve tabakala t bilim dünyas n n bildi i bir gerçektir 19. Do u Karadeniz A zlar, özellikle Trabzon ve Rize yöresi a zlar ; Arkaik Türkçe, lk Türkçe, Eski Türkçenin pek çok özelli ini hâlâ korumakta oldu u örneklerle sabittir. Bu bölgede eski Türklere ait yer isimlerin çoklu u da bizi Orhun Abideleri nin öncesine götürmektedir: Hunlar: Hayrat' n Toprakl köyünün eski ismi Hundeztefanos'tur. Yine Hayrat'a ba l u yer isimleri Hunlarla ilgilidir: Nefs-i Hundezler (>Güne lanan-hayrat), Hundezhumrukkapan (Hayrat), Hundezarsenli (Hayrat), Hunzi (Kutlular köyünün bir mahallesi-sürmene) 20. 1293 (1876) Trabzon Vilâyeti Salnamesi'nde Of'a ba l Hundez isimli bir kariye kay tl d r 21. Pazar' n Akta köyünün eski ismi Hunar'd r. Trabzon'un 18 19 20 21 Bernt Brendemoen, The Turkish Dialects of Trabzon, Volume I, Analysis, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 2002; ayn yazar, The Turkish Dialects of Trabzon, Volume II, Texts, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 2002; Kudret Emiro lu, Bernt Brendemon la Trabzon A zlar Üzerine..., Trabzon 2003, Nurol Matbaac l k, Ankara 2003, s. 51. (Brendemoen, çal malar nda Eski Türkçenin en önde gelen özelliklerinden biri olan kelime ba ndaki ç-, t-, k- ünsüzlerini de Karadeniz Yunancas na(?) ba lam olmas çok a rt c d r). M. Fahrettin K rz o lu, Yukar Kür ve Çoruk Boylar nda K pçaklar, TTK yay., Ankara 1992; Günay, age.; Mehmet Bilgin, Do u Karadeniz, Serender yay., Trabzon 2000; Necati Demir, Orta ve Do u Karadeniz Bölgesi nin Tarihî Alt Yap s (Tarih-Etnik Yap -Dil-Kültür), Genelkurmay ATESE ve Genelkurmay Denetleme Ba kanl yay., Ankara 2005; ayn yazar; Trabzon ve Yöresi A zlar, Gazi yay., Ankara 2006; ayn yazar, Bir Co rafî Bölge Olarak Canik ve Tarihî Alt Yap s, Silahl Kuvvetler dergisi, Ankara 2004, S. 380, s. 66-77; M. Hanefi Bostan, XV-XVI. As rlarda Trabzon Sanca nda Sosyal ve ktisadî Hayat, TTK yay., Ankara 2002. Mehmet Bilgin, Do u Karadeniz, Trabzon 2000, s. 38. Trabzon Vilâyeti Salnamesi 1293 (1876), (Haz rlayan: Kudret Emiro lu), Ankara 1995, s. 137.

do usunda bulunan Artvin'de de Hunlarla ilgili oldu u san lan yer isimleri bulunmaktad r: Hungimek Deresi (Yusufeli), Hungimek Da (Yusufeli), A a Hungimek (>Dokumac lar - K l çkaya), Yukar Hungimek (>Yüncüler- K l çkaya) 22. spir'in Çaml kaya köyünün eski ismi Hunut, Gölyurt köyünün ise Honut'tur. Yine spir'de u yer isimlerin Hunlarla ilgili oldu u dü ünülmektedir: Hunut Da ( spir), Hunut Deresi ( spir), Hunut Nahiyesi ( spir). 3560 metre ile Hunut Da, Rize'nin en yüksek üçüncü da d r 23. Trabzon'un bat s nda yer alan Ordu'da 1455 tarihli tahrir defterinde Niyabet-i Hafsana'ya ba l Hunut/Hanut isimli bir kariye kay tl d r 24. Ünye nin tespit edilebilen en eski isimlerinden birisi Honie dir. Bu kelime, Hun Türklerinin miras olmal d r. Kelimenin Hon (<Hun) biçiminde yaz l, Yunan alfabesinde " u " sesinin olmay ndan kaynaklanmaktad r. Karluklar: Trabzon'un güneyinde Karluk Tepesi ismiyle bir tepe bulunmaktad r. Bu tepenin çevresinde bulunan ve Trabzon merkeze ba l köylerden Karakaya köyünün eski ismi Karluk umerya, Akkaya köyünün eski ismi Karluk Gozemya, Karl k' n eski ismi ise Nefs-i Karluk'tur. Macarlar: 1876 tarihli Trabzon Vilâyeti Salnamesi'ne göre Akçaabat' n Gökçebel köyünün eski ismi Macera'd r 25. Yine Akçaabat ilçesi Kuruçam köyü, eski kay tlarda Macarl olarak geçmektedir. Düzköy ilçesi Do anköy'ün de i tirilmeden önceki ismi de Mucara'd r. Macarmiç (Oylum köyü-sürmene), Macar (Çar mahallesinde-sürmene), Macar suyu (Çar mahallesinde-sürmene) 26, Macara/Macura (Al nyayla-torul), Maçur (Harmanözü-Bayburt), Macaro ul (Çand rçal - Giresun), Macareltak la ( av at), Macarl Deresi (Yusufeli), Macur (Duruçay-Demirkent-Yusufeli), Macarl Yaylas (Espiye-Giresun). Bulgarlar: Trabzon'un güneyindeki Bulgar Da lar 'n n ismi, bu Türk boyunu akla getirmektedir. Fatih Sultan Mehmed, Trabzon'u fethe giderken Uzun Hasan' n annesi Sârâ/Sâru Hatun'la Bulgar Da 'n n yan nda bulu mu tur 27. Erzincan' n Refahiye ilçesini Erzurum'a ba layan karayolunun 2. km'sinde, sa tarafta Bulgar Çay ve Bulgar Çay r bulunmaktad r. 22 23 24 25 26 27 Bilgin, agy. Ha im Karpuz, Rize, Kültür Bakanl yay., Ankara 1993, s. 4. Bahaeddin Yediy ld z-ünal Üstün, Ordu Yöresinin Tarihi Kaynaklar, Ankara 1992, s. 124. Trabzon Vilâyeti Salnamesi 1293 (1876), s. 155; Eröz, agm, s. 49. Bilgin, age, s. 75. Ats z, A kpa a Tarihi, MEB yay., stanbul 1992, s. 135-138.

Hazarlar: 1876 (1293) tarihli Trabzon Salnamesi'nde Of ilçesine ba l bir Hazarkozan karyesi (yeni ismi kidere) bulunmaktad r 28. Arakl 'n n Ayvadere köyünün bir mahallesinin ismi Hazer'dir 29. Günümüzde Trabzon merkezinde ya ayan Hazar ve Hazaro lu soyad ta yan aileler bulunmaktad r. Uzlar: Yomra ilçesine ba l Özdil beldesinin eski ismi Uzmesehor'dur. Yine Yomra'ya ba l K ratl köyünün önceki ismi ise Uzarak't r. Ayn yörede, Demirciler köyünden do up Yomra ilçe merkezinin hemen yan ndan denize dökülen Uz Deresi'nin isim babas da Uzlar olmal d r. Tahrir defterlerinde Maçka'ya ba l Guzari adl köy de O uz / Uzlardan kalma olmal d r 30. XII-XV. yüzy llar aras nda tutulan Maçka Vazelon Manast r kilise kay tlar nda geçen Guzalp isimlerinin Uzlara ait olabilece i tahmin edilmektedir 31. Mehmet Bilgin Trabzon'da Uz Meras (Yaz oba köyünde- Sürmene), Guzari (Adac k beldesi, Benlita mahallesi-akçaabat) ismiyle bilinen yerleri de tespit etmi tir 32. 1515'te Sürmene'de Ç taklara ait 5 hane bulundu u kay tl d r. Bunlara, Giresun'un Uzgur köyü ve Melikli köyüne ba l Uzgara mahallesi'ni de eklemek gerekmektedir. Kuman /K pçaklar: 1876'da Trabzon vilâyetine ba l Sürmene'de A a Kumanit (A a çavu lu - Sürmene) 33, Yukar Kumanit (Yukar çavu lu - Sürmene) olmak üzere iki yer ismi bulunmaktad r 34. Kumanit (>Kumludere-Of), Komare (Yomra) 35, Kumanonduz mahallesi (Tonya), Kumanonduz Yaylas (Tonya), Kumanak (Vakf kebir), Komana Deresi (Vakf kebir), Kumandere Vamenli ( > Ortaköy - Vakf kebir). Kumandere Ra i (>R dvanl -Vakf kebir), Kumandere Kadahor (>Akköy - Vakf kebir), Kumandere Habel (>Aç kalan-vakf kebir). 1468-1554 y llar aras ndaki tahrirlere göre Arhavi kazas nda Kumanolet karyesi, Hopa, Borçha (Borçka), Çat ve Ova adl iskân birimleri bulunmaktad r 36. Kumanovac k Yaylas (Espiye), Kumanyurdu Yaylas (Tirebolu), Kumanderesi (Alucra), Koman Tepesi (Alucra), Koman köyü (Alucra), Kumanlar (Ulubey), Komar köyü (Sinop), Kuman (Sinop) 37,... 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 Trabzon Vilâyeti Salnamesi 1293 (1876), s. 137; Mehmet Eröz, "Sosyolojik Yönden Türk Yer Adlar ", Türk Yer Adlar Sempozyumu Bildirileri, Ankara 1984, s. 45. Bilgin, age, s. 66. Bostan, age, s. 341-342. Shukurov, agm, s. 115. Bilgin, age, s. 76. Eröz, agm, s. 46. Salnâme-i Vilâyet-i Trabzon 1293 (1976), Vilâyet Matbaas, Trabzon (Tarihsiz), s. 131, 145, 149. Bostan, age, s. 452, 472. Bostan, age, s. 344-345. çi leri Bakanl, Türkiye'de Meskun Yerler K lavuzu, C. II, Ankara 1947, s. 722, 753.

Peçenekler: Sivas' n Su ehri ilçesinde Peçenek isimli bir köy bulunmaktad r. Do u Karadeniz Bölgesi'nde Peçeneklerle ilgili yer isimlerinin Trabzon yöresinde özellikle Çaykara ilçesinde di er yörelere göre daha fazla oldu u hemen dikkat çekmektedir: Nefs-i Paçan (>Mara l köyü), Mezra-i Paçan (>Ta gedik), Paçan (>Koldere), inek Paçan (Ataköy'de mahalle). 1515'te tespit edilebilen köy sakinlerinden birinin ismi Yani Turak't r 38. Ordu'ya ba l Ulubey ilçesinin Kumanlar köyünde bir mevkiinin ismi Beceneklü/Peçenekli'dir. Yine ayn köyün bir mahallesinin ismi Karsant / Karsantu 39 kelimesinden bozulmu olan Karsat n'd r. Kumanlar köyünün hemen s n r nda (Turak>) 40 Fatsa'n n bir köyünün ismi ise Bacanak't r. Bütün bunlar n yan s ra Canik isminin kayna da Peçenekler olmal d r. Bu da n ismi, büyük bir ihtimalle, ba lang çta Becenek idi. bol- fiilinde oldu u gibi, ön seste ünsüz dü mesiyle önce ecenek, daha sonra da bugünkü biçimi canik biçimine gelmi olmal d r. Bu bölgede Türkçenin çok eski özellikleri de korunmu tur: Arkaik çokluk eki t 41 ile yap lan yer isimleri (Hunut, Kumanit, Komarit,...) 42, kullan lan kelime kadrosu (kot/kut: ölçü birimi, kuteli: hamur ve çe itli s v yiyecekleri kar t rmada kullan lan dört çatall de nek, Kuman armudu, Kuman elmas, Komar çiçe i,...) 43 ; kelimelerdeki ses özellikleri (ön seste ç, k, k ve t ünsüzlerinin korunmas,... ), ekil bilgisi (bütün ünlülerden sonra teklik 3. ah s iyelik eki si, -i: arabasi, yoli,... ) ço unlukla Eski Türkçe ve Türkçenin daha önceki dönemlerinin özelliklerini arz etmektedir 44. Öyle anla lmaktad r ki Ön Türkçe Dönemi nin ortak bir özelli i de ön seste b- ünsüzünün bulunmamas d r. Bu durumda Do u Karadeniz Bölgesi A zlar nda binlerce y ll k haf zan n korundu u ortaya ç km t r. Buradan Türk dili ve Türk tarihi aç s ndan çok önemli sonuçlara ula lmaktad r. Bunlardan en önemlilerinden birisi; hiç üphesiz, Ön Türkçe Dönemi nde, ön seste b- ünsüzünün bulunmamas n n belirlenmesidir. 38 39 40 41 42 43 44 Hasan Umur, Of Tarihi-Vesikalar ve Fermanlar, stanbul 1949, s. 47. Karsant, "karsak, kar tilkisi" demektir (Geni bilgi için bk. Mehmet Eröz, Hristiyanla an Türkler, stanbul 1983, s. VI). Turak, bir Peçenek ba bu unun ismidir (bk. A. Nimet Kurat, Peçenek Tarihi, Peçenek Tarihi, Devlet Bas mevi yay., stanbul 1937; Muallâ Uydu Yücel, "Balkanlar'da Peçenekler", Türkler, C. 2, Yeni Türkiye yay., Ankara 2002, s. 715). Necati Demir, "Çokluk Eki +(I)t / +(U)t Üzerine", Türk Dili, S. 647, Kas m 2005, s. 437-441. Bilgin age, s. Demir, Demir, Orta ve Do u Karadeniz, Demir, Trabzon...; Necati Demir, Bir Co rafî Bölge Olarak Canik ve Tarihî Alt Yap s, Silahl Kuvvetler Dergisi, Ankara 2004, S. 380: 66-77. Necati Demir, Selçuklu Öncesi Türkiye Türkleri ve Türkiye Türkçesi", V. Uluslar Aras Türk Dil Kurultay I, Ankara- 20-26 Eylül 2000, TDK yay., s. 697-723. Günay, age.; Demir, Trabzon...

Do u Karadeniz Bölgesi A zlar nda, ön seste, tonlu kar l klar bulunan patlay c ünsüzlerden c, d, g ve seslerinin yerine tonsuz kar l klar ç, t, k ve ünsüzleri kullan lmaktad r. Bu bölge a z, dolay s yla, kat patlay c ünsüzlerin ön seste kullan lmas bak m ndan bir bütünlük arz etmektedir. Yaln zca kelime ba nda b- yerine p- nin kullan lmas ndan hareket edilerek bile, Do u Karadeniz Bölgesi nde ya ayan ve ön seste b- ünsüzü yerine p- ünsüzünü kullanan insanlar m z, bu co rafyaya Orhun Abidelerinin dikildi i 700 lü y llardan çok önce, hatta Hazret-i sa n n do umundan binlerce y l önce gelmi, bu co rafyay vatan yapm t r. Bu bölgenin binlerce y ld r Türk yurdu oldu u rahatl kla söylenebilir. Fatih Sultan Mehmed ise 1461 de bu bölgeyi O uz emsiyesi alt na alm t r.