Türk Jinekolojik Onkoloji Dergisi 2009-4, Sayfa 85-90 ENDOMETR UM KARS NOMLARINDA c-erbb-2 ve p53 EKSPRESYONUNUN PROGNOST K PARAMETRELER LE L fik S Dr. Cenk Ergen 1, Dr. M. Murat Naki 2, Dr. Bahar Ergen 2, Dr. Olufl Api 2, Dr. Nimet Karaday 1, Dr. Orhan Ünal 2 ÖZET Girifl: c-erb-b2 ve p53 genleri birçok malignitede karsinogenezise kat lmaktad r, fakat endometrial kaarsinogeneziste rolleri tam olarak ayd nlanmam flt r. Bu çal flman n amac, endometrial kanserde prognostik parametrelerle c-erb-b2 ve p53 aras ndaki iliflkiyi klinikohistopatolojik karakteristiklerle de erlendirmektir. Materyal ve Metod: Kartal E itim ve Araflt rma Hastanesi nde ( stanbul), tan ve tedavi alm fl 56 endometrioid tipte endometrial adenokarsinom olgusu immunohistokimyasal olarak tümör supresör gen p53 ve onkogen c-erb-b2 ile çal fl lm flt r. Sonuçlar n istatistiksel analizi SPSS 13 kullan larak yap lm flt r. Bulgular: Hastalar n ortalama yafl 58,7 (43-81) idi. p53, 38 olguda pozitif (67.8 %) ve 18 olguda negatif (32.1%) idi. c-erb-b2 13 olguda pozitif (23.2 %), hafif boyanma 13 (23.2 %), orta fliddette boyanma 18 olguda (32.1%), 12 olguda (21.4 %) negatifti. Tart flma: Sa kal m de erlendirmeleri c-erb-b2 pozitifli i veya p53 pozitifli i ile istatistiksel olarak anlaml iliflki bulunmad n göstermifltir. ABSTRACT Objective: The c-erb-b2 and p53 genes participate in the carcinogenesis of many malignancies, but the role of both genes in endometrial carcinogenesis is not fully elucidated. The aim of the study was to determine the correlation between prognostic parameters with p53 and c-erb-b2 in clinicohistopathological characteristics of the studied endometrial cancers. Material and Methods: 56 cases of endometrioid type endometrial adenocarcinoma diagnosed and treatment at Kartal Teaching and Research Hospital, stanbul, were immunohistochemical studied for tumor suppressor gene p53, and over-expression of oncogene c-erbb-2. The statistical analysis of the results was performed by SPSS version 13. Results: The mean age of the patients was 58.7 years with a range of 43 to 81 years. p53 was positive in 38 cases (67.8%) and negative in 18 cases (32.1 %). c-erbb-2 was positive in 13 cases (23.2 %), mild in 13 cases (23.2 %), moderate in 18 cases (32.1% ), and negative in 12 cases (21.4 %). Conclusion: Survival analysis showed that no statistically significant relationship was found between the incidence of c-erb-b2 or p53. Gelifl tarihi: 01/05/2010 Kabul tarihi: 05/05/2010 1Dr. Lütfi K rdar Kartal E itim ve Araflt rma Hastanesi Patoloji Klini i STANBUL 2Dr. Lütfi K rdar Kartal E itim ve Araflt rma Hastanesi, Kad n Hastal klar ve Do um Klini i STANBUL letiflim: Dr. M. Murat Naki Cihat Saran Sok. Cagdas Ap. A Blok No: 11/3, 34841 Kucukyali Tel: 0532 770 66 66 E-posta: mmuratnaki@yahoo.com Maltepe- STANBUL 85
86 ERGEN ve Ark. G R fi Geliflmifl ülkelerde kad n genital sisteminde en s k rastlanan jinekolojik malignite endometrium karsinomudur. Kad nlarda görülen kanserler içinde meme, kolorektal ve akci er kanserinden sonra 4. s kl kta görülmektedir (1,2). Ortalama y ll k insidans 21.1/100000 olmas na ra men, mortalite h z 3,4/ 100000 dür (2). Histolojik grade ve myometrial invazyon derinli i prognozu önemli ölçüde etkilemektedir (3). Hastalar n %20 si menopoz öncesinde tan almas - na karfl l k en s k 50-75 yafllar nda görülür (4). Tan s - ras nda ortalama yafl 61 civar ndad r (4). Geliflmifl ülkelerdeki düzenli periyodik muayene al flkanl, geliflen erken tan yöntemlerinin ofis ortam nda uygulanabilmesi tan koymada kolayl k sa layan etkenlerdir. Kad nda ortalama yaflam süresinin artmas postmenopozal görülen endometrium kanserinin görülme s kl n artt rmaktad r (5). Nulliparite, geç menopoz, ailevi öykü, obezite, hayvansal ya kullan m, anovulatuar infertilite, diabetes mellitus, östrojen salg layan over tümörleri, Poliksitik over sendromu (Stein Leventhal Sendromu), meme kanseri nedeniyle 2 y ldan fazla tamoksifen kullan m, baz malign hastal klar (meme, herediter nonpolipozis kolorektal kanser) bilinen risk faktörleridir (5). Buna karfl n östrojen düzeyini düflüren veya progesteron düzeylerini yükselten faktörler, örne in; oral kontraseptifler ve do um say s n n artmas n n endometrium kanserine karfl koruyucu etkileri vard r (5,6). Endometrium kanserinin etiyolojisinde yer alan moleküler genetik de iflimlerle ilgili birçok çal flma mevcuttur. Etyopatogenezde tümör supresör genlerin baz lar nda de ifliklikler bildirilmifltir. K-ras nokta mutasyonunun endometrial hiperplaziye efllik eden endometrium kanserinde tümörogenezisin tetikleyicisi oldu u saptanm flt r (6). Baz olgularda p53 tümör supresör gende tek baz missense mutasyon tespit edilmifltir. Ayr ca HER-2/neu onkoprotein, transforming growth faktör alfa protein ve makrofaj koloni uyar c faktör protoonkogen m RNA lar nda artm fl ekspresyon tan mlanm flt r (6). Endometrium adenokarsinomlar n n yaklafl k üçte ikisinde DNA içeri i diploiddir. Aneuploid hücre popülasyonu içeren tümörlerde ölüm oranlar genellikle daha yüksek olarak bildirilmektedir. Proliferatif indeks prognozla iliflkili bulunmufltur (7). Tümör supresör geni olan p53 teki de ifliklik %20 fiekil 1 Endometrioid adenokarsinom olgusunda p53 nükleer boyanmas (p53x20). hastada meydana gelmektedir. Bu; papiller seröz tip, ileri evre ve kötü prognozla iliflkilidir. K-ras onkojeninde kodon 12 ya da kodon 13 e ait mutasyonlar ise endometrium adenokarsinomlar n n %10 20 sinde tespit edilmifltir. Bir çal flmada, K-ras mutasyonu varl kötü prognoza iflaret eden ba ms z bir faktör olarak bulunmufltur (8,9). MATERYAL VE METOD Arfliv kay tlar incelenerek 2005-2009 tarihleri aras nda Dr. Lütfi K rdar Kartal E itim ve Araflt rma Hastanesi Patoloji Klini inde tan alm fl toplam 56 adet endometrial adenokarsinom vakas çal flmaya al nd. Vakalara ait H&E boyal preparatlar tekrar de erlendirilerek tümörü en iyi örnekleyen lama ait parafin bloklar immunohistokimyasal inceleme için seçildi. MMUNOH STOK MYA Seçilen parafin bloklardan elde edilen 2 μm lik kesitler önceden poly-l-lysin ile kaplanm fl lamlara al nd. Kesitler bir gece 37 0 C s da etüvde bekletildikten sonra Leica Bond-Max immunohistokimya otomatik makinesinde s rayla çeflitli solüsyonlardan geçirildi. mmunhistokimyasal Boyaman n De erlendirilmesi p53 boyas n n de erlendirilmesinde, sadece nükleer boyanma kabul edildi. Pozitif kontrol olarak da-
ENDOMETR UM KARS NOMLARINDA c-erbb-2 ve p53 EKSPRESYONUNUN PROGNOST K PARAMETRELER LE L fik S 87 ise Ki-kare testi kullan ld. Parametreler aras ndaki iliflkinin de erlendirilmesinde Spearman s korelasyon testinden yaralan ld. Sonuçlar %95 lik güven aral nda, anlaml l k p<0,05 düzeyinde de erlendirildi. BULGULAR fiekil 2 Endometrioid adenokarsinomunda c-erbb-2 3+ membranöz boyanmas (c-erbb-2x40). ha önceden p53 birikimi saptanan endometrial karsinomlar kullan ld. De erlendirmede x20 objektif kullan ld. p53 ün en yo un boyand alanlar seçildi. p53 tümör hücrelerinin %10 undan fazlas nda boyanma olmas pozitif kabul edildi (10) (fiekil 1) c-erbb-2 boyanmas n n de erlendirilmesinde membranöz boyanma dikkate al nd, sitoplazmik boyanma negatif immunreaktivite olarak kabul edildi. Membranöz boyanma; zay f, fliddetli, tam (komplet) ve k smi (inkomplet) membranöz boyanma özelliklerine göre de erlendirildi. Buna göre, tümör dokusunda hiç boyanma olmamas negatif, tümörün %10 undan daha az bir alan nda zay f veya fliddetli, tam membranöz boyanma olmas veya %10 undan daha fazla alan nda k smi boyanma bulunmas durumunda immunreaktivite +1 (hafif) olarak de erlendirildi. Tümörün %10 undan fazlas nda zay f ve tam membranöz boyanma olmas durumunda immünreaktivite +2 (orta), %10 undan fazlas nda fliddetli ve tam membranöz boyanma olmas durumunda ise immünreaktivite + 3 (fliddetli) olarak de erlendirildi (11) (fiekil 2). statistiksel ncelemeler Çal flmam zda elde edilen bulgular de erlendirilirken istatistiksel analizler için SPSS (Statistical Package for Social Sciences) for Windows 13.0 program kullan ld. Çal flma verileri de erlendirilirken tan mlay c istatistiksel metotlar n (ortalama, standart sapma) yan s ra niteliksel verilerin karfl laflt r lmas nda Çal flmaya 2005-2009 tarihleri aras nda Dr. Lütfi K rdar Kartal E itim ve Araflt rma Hastanesi Patoloji Klini inde tan alan, retrospektif olarak incelenen 56 endometrium adenokarsinomu olgusu dahil edilmifltir. Olgular n yafllar 43 ile 81 aras nda de iflmekte olup ortalama yafl 58,7± 7.97 idi. 60 yafl alt karsinom olgular n n %43,8 i grade 1, %50 si grade 2, %6,3 ü grade 3 olup, 60 yafl üstü grupta olgular n %33,3 ü grade 1, %62,5 i grade2, %4,2 si grade 3 idi. Karsinom olgular n n %65,6 s nda myometrial invazyon 1 / 2 den az iken, %34,4 ünde 1 / 2 den fazla idi. Karsinom olgular n n %83,85 inde endoservikal invazyon izlenmezken, %16,15 inde endoservikal invazyon mevcuttu. Olgular n %45,85 ine lenf nodu örneklemesi yap lm fl olup bunlar n %3,65 inde lenf nodu tutulumu mevcuttu. Olgular n %6,25 i evre Ia, %51,55 i evre Ib, %24 ü evre Ic, %16,15 i evre IIa, %2,1 i evre IIIc idi. p53 ile histolojik grade, nükleer grade, myometrial invazyon derinli i, endoservikal invazyon, lenf nodu tutulumu, evre, sa kal m ve c-erbb-2 aras nda istatistiksel olarak anlaml bir iliflki bulunmamaktad r (p>0,05). p53 ile metastaz varl aras nda istatistiksel olarak anlaml iliflki bulunmaktad r (p< 0,05). c-erbb-2 ile histolojik grade, nükleer grade, myometrial invazyon derinli i, endoservikal invazyon, lenf nodu tutulumu, evre ve sa kal m aras nda istatistiksel olarak anlaml bir iliflki bulunmamaktad r (p>0,05). c-erbb-2 ile metastaz varl aras nda istatistiksel olarak anlaml iliflki bulunmaktad r (p< 0,05). TARTIfiMA Kad n genital sisteminin en s k görülen tümörü olan endometrium karsinomlar nda bilinen prognostik parametreler tümör tipi, grade ve evredir. Bu kabul görmüfl parametrelerin yan nda son y llarda im-
88 ERGEN ve Ark. münhistokimyasal çal flmalar da de er kazanmaya bafllam flt r. Endometrium adenokarsinomlar nda baz protoonkogenlerde ve tümör supresör genlerde de ifliklikler bildirilmifltir. K-ras geninde aktive nokta mutasyon tümörogenezde ilk gerçekleflen de iflikliktir (12). Bunun yan s ra p53 geninde tek baz missense mutasyon, c-erbb-2 onkoproteinde, transforming growth faktör α ve makrofaj koloni uyar c faktör de artm fl ekspresyon tan mlanm flt r (13). Gassel ve ark. 236 hastan n dahil edildi i çal flmalar nda immunhistokimyasal metodla hormon reseptör durumu, p53 ekspresyonunu, c-erbb-2 ekspresyonunu ve Cathepsin D ekspresyonunu de erlendirmifllerdir. Östrojen ve progesteron (s ras yla %59 ve %47) reseptör pozitifli i ile sa kal m aras nda anlaml iliflki bulmufllard r. Yine ayn çal flmada p53 ekspresyonu (%31) ile sa kal m aras nda anlaml iliflki bulunmam flt r (14). Çal flmam zda da benzer olarak P53 pozitifli i (%68) ile sa kal m aras nda anlaml iliflki bulunmam flt r. Backe ve ark. yapt çal flmada; tümör supresör gen olan p53 ekspresyonunun, ileri evre kanserlerin %20-30 unda saptanmas nedeniyle bu genin endometrial karsinogenezisin geç evrelerinde rolü oldu u düflünülmüfltür (15). Apel ve ark., yapt çal flma sonucunda ise p 53 pozitifli inin ölüm riski ile do ru iliflkili oldu u vurgulanm flt r (16). Oreskovic ve ark., çal flmalar nda grade 1 ve 2 tümörlerde p53 pozitifli inin sa kal m üzerine olumsuz etkisini gözlemlemifllerdir (17). Çal flmam zda p53 pozitifli i ile grade aras nda anlaml iliflki bulunmam flt r. Apel ve ark., yapt çal flmada p53 pozitifli i ile hastalar n yafl aras nda anlaml iliflki bulunmam flt r. Ayn çal flmada cerrahi evreyle p53 ekspresyonu aras nda anlaml iliflki bulunmazken yaln zca lenf nodu pozitifli i olan olgularda p53 immunreaktivite s kl - n n daha fazla oldu u bildirmifltir (16). Günümüzde lenf nodu invazyonu endometrium karsinomlar nda en önemli prognostik faktörlerden biri olarak kabul edilmektedir. Çal flmam zda olgular n %45,85 ine lenf nodu örneklemesi yap lm fl olup, p53 pozitifli i ile lenf nodu invazyonu aras nda ve c- erbb-2 pozitifli i ve lenf nodu invazyonu aras nda anlaml iliflki bulunmam flt r. c-erbb-2 ekspresyonu endometrial kanserlerin %9-60 nda pozitif olarak bildirilmektedir. Berchuck ve ark. yapt çal flmada c-erbb-2 pozitifli i ile hastal n evresi ve sa kal m aras nda anlaml iliflki bulunmufltur (18). Yap lan di er çal flmalar bu bulgular do rulamam flt r. Khalifa ve ark. yapt çal flmada c-erbb-2 ekspresyonu ile myometrial invazyon derinli i aras nda pozitif yönde anlaml iliflki bulunmufl fakat sa kal m ile iliflkilendirilememifltir (19). Gassel ve ark. yapt çal flmada ise c-erbb-2 (%49) ekspresyonu olmayan grupta sa kal mda uzama e iliminden söz edilmifltir (14). Lambropoulou ve ark. yapt çal flmada ise olgular sitoplazmik c-erbb- 2 pozitifli ine göre iki gruba ayr lm fllar, sitoplazmik c-erbb-2 ekspresyonu %10 dan az olan 31 hasta ve c- erbb-2 afl r ekspresyonu olan 71 hasta 10 y l süreyle izleme al nm fl ve 10 y ll k sürede sa kal m s ras yla %86,4±6,4 ve %60,3±7,9 olarak tespit edilmifltir. Bu de erler istatistiksel olarak anlaml bulunmufltur (20). Çal flmam zda c-erbb-2 ekspresyonu ile sa kal m aras nda anlaml fark bulunmam fl olmakla birlikte bunun olgu say s n n 56 ile k s tl olmas na ve c-erbb- 2 nin de erlendirilmesindeki farkl l ktan kaynakland düflünülmektedir. Kohlberger ve ark. n n c-erbb-2 ekspresyonu, myometrial invazyon derinli i, klinik evre ve histolojik grade i karfl laflt rd klar çal flmalar nda anlaml iliflki bulmam fllard r (21). Çal flmam zda da c-erbb-2 pozitifli i ile myometrial invazyon derinli i aras nda anlaml iliflki bulunmam flt r. Fakat çal flmam zda metastaz varl ile p53 pozitifli i ve c-erbb-2 pozitifli i karfl laflt r lm fl ve aralar nda anlaml iliflki bulunmufltur. Sonuçta, çal flmam zda endometrium kanseri olgular nda her ne kadar karsinogenez sürecinde anlaml rolü oldu u bilinen p53 ve c-erbb-2 nin, immünhistokimyasal yöntemle elde edilen pozitifli inin sa kal m ve prognoz üzerine anlaml etkisi olmad gösterilse de, prognoz ve sa kal m üzerine etkilerini aç a ç karabilmek için daha genifl vaka serilerine ihtiyaç vard r. KAYNAKLAR 1. Burton JL Wells M Recent advances in the histopathology and molecular pathology of carcinoma of the endometrium 1998. 33. 297-303.
ENDOMETR UM KARS NOMLARINDA c-erbb-2 ve p53 EKSPRESYONUNUN PROGNOST K PARAMETRELER LE L fik S 89 2. Jones SW,Jones GS. Anatomy in Novak text bookof gynecology,10 th ed. Baltimore 1981 Wilkins. 3. Voigt LF Weiss NS. Epidemiology of endometrial cancer.cancer Treat Res. 1989. 1-21. 4. Rose PG Endometrial carcinoma N. EngJMed 1996, 335.640-649. 5. Geisler HE Huber CP Rogers S Carcinoma of the endometrium in premenopozal women. Am J Obstet. Gyn. 1969. 104. 657-663. 6. Burton JL Wells M Recent advances in the histopathology and molecular pathology of carcinoma of the endometrium 1998. 33. 297-303. 7. keda M Watabene Y Nanjoh T Noda K Evaluation of dnaploidy in endometrial cancer. Gynecol. Oncol. 1993 50. 25-29. 8. Tornos C Silva EG Agressive stage 1,grade 1 endometrial carcinoma. Cancer 1992 70.790-798. 9. Zaino RJ Davis AT. DNA content is an independent prognostic indicator in endometrial carcinoma. Int J Gynecol. Pathol. 1998 17.312-319. 10. Marcia LM p53 and bcl-2 as prognostic markers in endometrial carcinoma Pathol. Oncol. 2008 14.23-30. 11. Hetzel DJ Wilson TO HER-2\neu expression. A major prognosis factor in endometrial cancer. Gynecol. Oncol. 1992 47. 179-185. 12. (Lester D.R,Cauchi MN. Point mutations at codon 12 of c-k-ras in human endometrial carcinomas. Cancer Lett. 51:7-10, 1982. 13. Bahman Safari, Jones LA, Naggar EA, Felix JC, George J et al. Amplication and over expression of HER-2/neu (c-erb b2) in endometrial cancer: Correlation with overall Survival. Cancer Research 55, 5693-98, 1995. 14. Gassel AM et al. Endometrial carcinoma: immunhistochemically detected proliferation index is a prognosticator of long term outcome. J Clin Pathol. 1998;51:25-29. 15. Backe J et al. Tie Proliferationsrate als prognosekriterium beim Endometrium karzinom- eine immunhistochemische Analyse mit dem monoklonalen antikörper Ki-S1. Zentralb Gynakol 16. Marcia LM Apel, Edelweiss M, Fleck J, Rivero LF, Rivoire WA, Monego HI et al. p53 ve bcl-2 as prognostic markers in endometrial carcinoma. Pathol. Oncol. Res. 14:23-30,2008. 17. Oreskovic S, Babic D, Kalafatic D, Barisic D, Beketic- Oreskovic LA, Significance of immunohistochemical determination of steroid receptors, cell proliferation factor ki -67 and protein p53 in endometrial carcinoma. Gynecol Oncol 93:34-40,2004. 18. Berchuck A, Rodriguez, Kinney RB. Overexpression of HER-2/neu in endometril cancer is associated with advanced stage disease. Am J Obstet Gynecol 164: 15-21, 1991. 19. Khalifa MA et al. Expression of EGFR, HER-neu, P53, and PCNA in endometrioid, serous papillary and clear cell endometrial adenocarcinomas. Gynecol Oncol. 53: 84-92 (1994) 20. Maria Lambropoulou, Stefanou D, Alexiadis G, Tripsianis G, Chatzaki E, Vandaros GP et al. Cytoplasmic Expression of c erb b2 in endometrial carcinomas. Onkologie. 30:495-500, 2007. 21. Kohlberger P, Loesch A, Koelbl H, Breitenecker G, Kainz C, Gitsch G. Prognostic value of immunohistochemically detected HER-2/neu oncoproteinn in endometrial cancer. Cance-Letter 98: 151-55.