Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 41, Mart 2017, s

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 41, Mart 2017, s. 392-399 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 16.01.2017 02.03.2017 Arş. Gör. Merve Esra POLAT Karadeniz Teknik Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü mervesrapolat@gmail.com SOLGUN ATEŞ VE TUTUNAMAYANLAR IN KARŞILAŞTIRMALI İN- CELEMESİ Öz Geleneksel öyküleme tekniği ve roman kurgusundan uzaklaşan karşı roman da okuyucunun anlatı kişileriyle özdeşleşmesi engellenir, onun bir anlatı kişisi kılığında değil kendi olarak romana dâhil olması sağlanır. Zamanın kronolojik akmadığı söz konusu türde bilinç akışı tekniğiyle daima ileri ve geri sıçramalar yapılır. Böylece olayların hem kendi içinde hem de birbirleriyle olan ilişkileri bağlamında muğlaklık düzeyi üst seviyelere ulaşır. Vladimir Nabokov un Solgun Ateş i ile Oğuz Atay ın Tutunamayanlar ı karşı romanın tipik örnekleri kabul edilir. İki roman anlatıcı, bilinç akışı tekniğinin kullanımı, şiir-açıklama metodu, biçimsel kuralların ihlali, kapalı dil oyunları, göndermeler ve kurgu hususlarındaki benzerlikleri sebebiyle paralel karşı romanlar şeklinde nitelendirilmektedir. Benzerlikler ve sonradan yayımlanmasından dolayı orijinal olmadığı yönünde iddialar ortaya konulan Tutunamayanlar, bir karşıt roman örneği olduğundan onun türün öncüllerinden tam anlamıyla kopması mümkün değildir. Söz konusu noktadan hareketle iki eser karşılaştırmalı edebiyat biliminin bakış açısıyla analiz edilmiştir. Analiz neticesinde Atay ın benzer teknikleri kullanmasına rağmen içerik ve biçim kurgusunda kendine özgü bir bireşim yaratarak özgün bir eser kaleme aldığını söylemek mümkündür. Anahtar kelimeler: Solgun Ateş, Tutunamayanlar, Karşı Roman

COMPARATIVE ANALYSIS OF SOLGUN ATEŞ (PALE FIRE) AND TUTUNAMAYANLAR Abstract In the "antinovel", which moves away from the traditional narrative technique and the fiction of the novel, the identification of the reader with the characters is prevented, and it is ensured that it is included in the novel itself, not as a character's guise. Forward and backward time-wise bounces are always made by stream of consciousness in the genre that does not flow chronologically. Thus, the ambiguity level reaches the upper levels in terms of the relation of events as part of both themselves and each other. Vladimir Nabokov's Pale Fire, and Oğuz Atay's Tutunamayanlar are considered typical examples of the antinovel. Two novels are described as parallel antinovels because of narrator, the use of stream of consciousness technique, poetry-explanation method, violation of formal rules, closed language games, cross-references and fiction. Tutunamayanlar, which is claimed to be not original because of its later writing and similarities, is an example of a antinovel, so it is not possible to completely detach from its predecessors. From this point of view, two works have been analysed from the viewpoint of comparative literary science. Although Atay uses similar techniques, it is possible to say that he has written an original work by creating a unique synthesis in content and formatting as a result of the analysis. 393 Keywords: Pale Fire, Tutunamayanlar, Antinovel Giriş Bu çalışmada Tutunamayanlar ile Solgun Ateş arasındaki ilişkinin karşılaştırmalı edebiyat biliminin bakış açısıyla çözümlenmesi temel problemdir. Karşılaştırmalı edebiyat, genel bir edebiyat biliminin oluşturulmasına ek olarak evrensel bir edebiyat birliği kurar. İki farklı dil, kültür ve edebiyat gerektiren söz konusu alan farklı dil ve toplumlarda üretilen edebi eserlerin yazar, tür, biçim, içerik, üslup, bakış açısı, motif yapısı, edebi ortam gibi alt başlıklarda incelenmelerini sağlayarak kültürel ve disiplinler arası yaklaşımla metinlerin ortaklıklarının tespit edilmesini, genel edebiyat gelenek ve değerine göre çözümlenmesini sağlar (Çetindaş, 2017: 211). 1 Karşılaştırmalı edebiyat bilimi ışığında çalışmaya konu olan yazarlar, geleneksel roman konvansiyonlarına karşı çıkıp yeni estetik arayışlara yönelerek geleneksel romanın üslup, içerik ve biçim estetiğini kökten değiştirirler. Vladimir Nabokov un Solgun Ateş inde görülen bu yeni biçimin Türk edebiyatındaki öncüleri arasında Oğuz Atay bulunur. Atay, James Joyce, Franz Kafka ve Nabokov gibi yazarların romana getirdikleri yeniliklerin tamamını Tutunamayanlar da uygulamaya çalışır. Buradan yola çıkılarak Tutunamayanlar ve Solgun Ateş romanları arasındaki ortak, benzer ve farklı noktalar ortaya konulacaktır. 1 Karşılaştırmalı edebiyat bilimi farklı dönem, kültür ve sahada üretilen ama aynı milletin edebiyatına ait metinlerin karşılaştırılması fikrini de ihtiva etmektedir.

İki Karşı Roman: Tutunamayanlar ve Solgun Ateş Sanatsal edebi yaratmaların üç metinbiçimsel yapısı vardır. Bunlar düz yazı, nazım ve tiyatrodur. Bir düz yazı metin olan geleneksel roman zaman zaman nazım ve tiyatro biçimlerinden yararlansa da genel yapısını bozacak düzeyde bu türlere yer vermez. Karşı roman, geleneksel romanın yapısını tamamen bozan, yenilikleri içerikten biçimsel estetiğe taşıyan bir türdür. Geleneksel romanın kalıplarına başkaldıran, dili işleyerek yeni biçimler deneyen, şiir, şarkı, tiyatro, günlük gibi biçimleri kurguya dâhil eden deneysel karşı romanların iki örneği olan Atay ın Tutunamayanlar ı ile Nabokov un Solgun Ateş i yapıbozum metotlarını sonuna kadar kullanan anlatılardır. Hem Atay hem de Nabokov dilin yetersizliğini ortaya koyar ve alışılagelmiş anlatı konvansiyonlarını yıkarlar. Yaşanan dünyayı tüm gerçekliğiyle kurguya aktarmak ve kurgunun gerçekle olan bağını okuyucuya kanıtlamak yerine oyunlar üzerine kurulmuş bir dünyada anlam ve gerçekliğin egemenliğini yıkmaya çalışırlar. İlk kez postyapısalcı filozof Jacques Derrida tarafından kullanılan yapıbozum terimi, metnin derin yapılarını ayrıştırarak kabul gören kuralları etkisiz kılmayı amaçlar. Söz konusu eleştirel yöntem, dikotomilere yapay şekilde yüklenen anlamları/değerleri tersine çevirerek dikotomilerin tarihsel bağlamlarında belirli ideolojilere hizmet edecek şekilde oluşturulduklarını gösterir ve farklılıkların ortadan kaldırılmasını sağlar. Derrida differance kavramı ile düşünce sisteminin bir süreç olduğunu ve daimi bir yapılandırma içinde işaretlerin ürettiği her şeyin zamansal ve mekânsal ertelemeye, ötelemeye maruz kaldığını ifade eder. Metinleri varlık, simulakr veya parodi olarak gören filozof, metinlerin başka yönlere doğru eğilim gösteren yeni anlamlar içerdiğini belirtir. Böylece mutlak anlamın imkânsızlığı altında metinlerin dayatıcı gücü zayıflatılmış olur (Zengin, 2016: 111-2). Gösteren ile gösterilen arasındaki ilişkinin sabit olmadığı fikri ile sözcüklerin ve genel anlamda eserin tek bir anlamından bahsetmenin imkânsızlığı ortaya konulur. Roland Barthes ın yazarın ölümü manifestosundan sonra anlam çoğulcu bir içerik kazanır. Bunun sonucunda özne yerinden edilerek postmodern durumun bir sonucu olan öznenin sonu ilan edilir (Zengin, 2016: 102-3). 394 Karşı romanın temel özelliklerinden olan yapıbozum yöntemiyle alışılagelmiş imgeleri dönüştürmek ya da yok etmek onların anlamlarını değiştirerek, tersine çevirerek ya da alaya alarak mümkündür. Günlük, şiir, şarkı, tekerleme, resim gibi formların kurguya dâhil edilmesi, olay örgüsünün sürekli kesintiye uğratılması, bilinç akışının zaman ve olay sıçramalarıyla ana izlekten uzaklaşması, kelime/cümle yapılarıyla oynanması, noktalama işaretlerinin kullanılmaması yapıbozum metotlarıdır. Çalışmada incelenen iki eser de söz konusu metotlardan sıklıkla yararlanmaktadır. Solgun Ateş ten on yıl sonra yayımlanan Tutunamayanlar, Nabokov un söz konusu eserine birçok hususta benzemektedir. İki eserin de karşı-roman olması, yayımlandıkları dönemde çoğunlukla olumsuz yönde eleştirilmesine sebep olur (Yavuz, 2014: 9; Ecevit, 2009: 304). İçlerinde saklı şifreler barındıran bu anlatıların çözülmesi gerekir, düz bir okumayla anlaşılmaları mümkün değildir. Nigel Dennis, Solgun Ateş için tuhaf kelimelerle dolu, zorlama, anlaşılmaz bir metin (Yavuz, 2014: 9) ifadesini kullanırken Tutunamayanlar ın yazarının aklına ne gelmişse yazdığı iddia edilir (Ecevit, 2009: 309). Söz konusu romanların postmodern kabul edilmesinin yanı sıra özellikle biçim kurgusu bakımından birebir benzeşen bölümleri vardır. Bu

sebeple Tutunamayanlar ın orijinal bir eser olup olmadığı konusu aradan geçen onca zamana rağmen hala canlılığını koruyan bir tartışmadır. Eserin taklit olduğunu kabul edenlere karşın çoğunluk, Atay ın genel itibariyle Solgun Ateş, Ulysses, Sebastian Knight ın Gerçek Yaşamı romanlarından metinlerarası ilişkiler bağlamında yararlanarak aldığı biçimi yeni bir içerikle doldurup orijinal bir metin ortaya koyduğunu savunur. Eserin orijinalliğini savunan isimlerden biri olan Yıldız Ecevit bu konu hakkındaki düşüncelerini şu şekilde ifade eder: Oğuz Atay da edebiyatın özde bir yinelemeler zinciri olduğunu bilmektedir. Edebiyat sanatçısı bir önceki modeli alıp kendi potasında eritiyor, sonra da ona özgün bir kimlik vererek zincire yeni bir halka eklemeyi sürdürüyordur; özgünlüğün derecesi, metni ya taklit/ardıl kılmaktadır ya da çığır açıcı/avangardist. Birey insanın biricik/özgün konumunun önemli olduğu aydınlanma dönemiyle kesişen edebiyatlarda adı konmadan, gürültü çıkarmadan, üstü örtülü oluşan bu yinelemeler zinciri, 20. yüzyılın ikinci yarısındaki edebiyatta farklı bir yönelim gösterir: önceki metinlerin içerik ya da biçim düzleminde kullanımı açıkça gerçekleştirilen vazgeçilmez bir kurgu ögesine dönüşür. Postmodern edebiyat metinlerarasıdır, onun malzemesi insan/dünya/yaşam olduğu kadar, -hatta daha çok- eski metinlerdir de. Kendisine Pale Fire etkisini soran arkadaşı Uğur Ünel e verdiği yanıt, Atay ın bu estetik yeniliğin tümüyle bilincinde olduğunu gösterir: Borges in Don Kişot lu öyküsünü düşün, bu da öyle bir şey. (Ecevit, 2009: 245) 395 Jorge Luis Borges in söz konusu öyküsünde kurmaca bir yazar olan Pierre Menard, Miguel de Cervantes in Don Kişot unu kelimesi kelimesine yeniden yazma uğraşındadır. Borges eserlerinde başka metinlere göndermeler yapmakla kalmaz aynı zamanda söz konusu metinleri yeniden yazmaya çalışır. Atay da Tutunamayanlar da benzer bir çaba içerisindedir. Solgun Ateş dört bölümden oluşur. İlk bölüm Charles Kinbote tarafından yazılan Önsöz dür. İkinci bölüm John Shade in Solgun Ateş: Dört Kantolu Bir Şiir başlıklı beşlik düzende yazılmış, birbiriyle ikişerli olarak kafiyeli dokuz yüz doksan dokuz mısradan ibaret ve dört kantoya bölünmüş (Nabokov, 2014: 19) şiirinden oluşur. Kitabın büyük kısmını oluşturan üçüncü bölüm Açıklamalar da şairin arkadaşı olduğunu iddia eden Charles Kinbote Solgun Ateş şiirini yorumlar. Son bölüm yine Kinbote tarafından hazırlanan Dizin dir. Kitaptaki bütün bölümler anlatı kişileri tarafından yazılmış kurgusal metinlerdir. Tutunamayanlar da dört bölümden oluşur. İlk bölüm romanı yayımlayan gazetecinin metnin eline nasıl geçtiğini ve yayına hazırlama sürecini anlattığı Sonun Başlangıcı dır. Sonrasında anlatılanların tamamen hayal ürünü olduğunun vurgulandığı Yayımlayıcının Açıklaması vardır. Kitabın büyük bir kısmı Selim Işık ve Turgut Özben in hikâyelerinin anlatıldığı üçüncü bölümden meydana gelir. Son bölüm ise Turgut Özben in yazdığı mektuptan oluşmaktadır. İki kitapta da birbiri içine geçmiş metinler bulunur. Bu metinler birbirlerini çevreler ve tamamlar. Yazılan sahte önsözlerde öncelikle kitapların hikâyesi anlatılır. Sonrasında Selim ve Shade in hikâyesi başlar ve anlatılar Turgut ile Kinbote un hikâyesiyle son bulur. Böylece geleneksel romanın düzen anlayışına uyulmaz. Solgun Ateş in iskeletini oluşturan şiir ve şiirin açıklaması bölümleri ise Tutunamayanlar daki bölümlerden sadece biridir. Selim Işık ve Turgut Özben in hayat hikâyelerinin anlatıldığı üçüncü bölümde Selim tarafından yazılan beş bölümlük bir şarkı ve Süleyman Kargı tarafından şarkının açıklamasının yapıldığı bölüm vardır. İki eser-

deki şiir/şarkı otobiyografiktir. Yapılan açıklamalar fantastik ve saçmadır, söz konusu şiir/şarkıyla ilgili gereksiz ve alakasız yorumlar içerir. Atay ve Nabokov un amacı şiir ve metin şerhi yazmak değil, geleneksel romanın tek yönlü yapısını bozmaktır (Sarıçiçek, 2009: 549). Geleneksel romanın yapısını bozmak için metnin yazılış sürecini anlatmakla yetinmeyen Nabokov, Solgun Ateş in anlatıcısı Kinbote a metninde silmeyi unuttuğu notlar bıraktırır (Nabokov, 2014: 24). Böylece kurmacaya dair kurmaca olan üstkurmaca tekniğiyle gerçek ile kurgu arasındaki ilişki bilinçli bir şekilde sorunsallaştırılır. Anlatıcının açık bir şekilde ortada olması, metnin içine girerek metnin kurgusallığını vurgulaması üstkurmacanın özellikleridir. Her iki romanda da tanrısal anlatıcı yoktur. Anlatıcılar güvenilmezdir, kendi gerçeklerini üretir. Anlatıcının okuyucu-yazar kimliğine büründüğü eserlerde elde çeşitli metinler vardır ve anlatıcı hem bu metinleri okur hem de yorumlayarak ulaşmaya çalıştığı eseri meydana getirir. Solgun Ateş te yorumlanan metin sadece Shade tarafından yazılan şiir iken Tutunamayanlar daki metin sayısı daha fazladır. Turgut; Selim, Selim in arkadaşları Süleyman, Günseli, Esat ve Metin in yazdığı mektup ve günlükler üzerine de düşünür, söz konusu metinleri yorumlayarak Selim in intiharını anlamaya çalışır. Bu yorumlama esnasında ölenlerin arkalarında bıraktıkları metinler Turgut ve Kinbote da hayal kırıklığı yaratır. Çünkü ölenlerin kendilerinden yeterince bahsetmediklerini düşünmektedirler. Turgut hayal kırıklığının üstesinden Selim in bahsettiği tutunamayanlardan biri olmaya çabalayarak ve kendi maddesini yazarak gelir. Kinbote ise şiirde kendinden bahsedilmediğinden yakındığı halde şiirin açıklamalar kısmını tamamen kendi üzerine inşa eder. Hayal kırıklığına getirilen çözümler noktasındaki farklılık Turgut-Selim ve Kinbote-Shade ilişkilerinin niteliğini gösterir. Turgut, Selim e hayrandır. Ona içten bir bağlılık duymaktadır. Oysa Kinbote ve Shade arasındaki ilişki çelişkilerle doludur. Kinbote, yaptığı açıklamalarda her ne kadar Shade in samimi arkadaşı olduğunu söylese de durumun öyle olmadığını gösteren ifadeler de bulunmaktadır. Örneğin Shade ve eşi evde verdikleri doğum günü partisine Kinbote u çağırmazlar (Nabokov, 2014: 152-3), tatilde nereye gittiklerini ondan saklarlar (Nabokov, 2014: 172). İstenmediğinin farkında olan Kinbote daima komşusu Shade in evini gözetleyerek onun hakkında bilgi sahibi olmak ister; Shade vurulduğunda Kinbote onu kurtarmak yerine eve koşup şiirin olduğu zarfı gizlemeyi tercih eder (Nabokov, 2014: 272). Çünkü Kinbote, Shade in yerine geçmek istemektedir. Turgut da Selim gibi olmak ister, ona dönüşmeye çalışır ama dönüşürken Selim i yok etmez. Oysa Kinbote un hareketlerinden Shade i istemediği hissedilir. Bu bağlamda karakterlerin isimlerine anlamlar yüklemek mümkündür. Turgut un soyadı olan Özben onun arayışının simgesidir ve Selim Işık İsa yla özdeşleştirilerek onun insanlara yol göstericiliğine göndermede bulunulur: İstediğini başaramayan, aradığını bulamayan Selim Işık, ancak Turgut Özben e ışık tutacak, yol gösterecek, ona öz ben ini bulduracaktır (Moran, 2002: 284). Solgun Ateş te Kinbote un yerini almaya çalıştığı Shade in soyadının anlamı hem gölge hem de Yunan mitolojisindeki ölüler diyarı tanrısı Hades in diğer ismidir. Ayrıca bedeninden ayrılmış ruh anlamına gelir ve Shade, İngilizce de rastlanan bir soyadı değildir (Nabokov, 2014: 62). Kinbote, iş ve özel hayatında sürekli Shade in gölgesinde kaldığını hisseder ve Shade öldürüldükten sonra onun yerini almaya çalışır. Bu sebeple otobiyografik olduğunu söylediği şiiri (Nabokov, 2014: 101) tamamen kendi hayatı ekseninde yorumlar. Örneğin Annem-babam öldüğünde henüz ufaktım dizesinin açıklaması şu şekildedir: 396 Dostum babasının nasıl göründüğünü unutmuştu. Benzer şekilde Kral da, kendisi daha üç yaşını doldurmamışken ölen babası Kral Alfin in yüzünü hatırlayamazdı. Buna karşılık ne tuhaf ki, kendisi tombul bir bebekken çekilmiş o son fo-

toğrafta (1918 Noeli) uçuş pantolonu giymiş melankolik pilotun kucağında isteksizce, rahatsız bir biçimde oturduğu sırada elinde tuttuğu çikolatadan yapılma uçağı gayet iyi hatırlıyordu. Müphem Alfin e (1874-1918; tahtta kaldığı yıllar 1900-1918 arasıdır, fakat o sıralarda Jülyen takviminden Gregoryen takvimine geçilmesinden kaynaklanan bir hata sonucu, çoğu biyografik sözlükte 1900-1919 olarak geçer) bu lakabı, liberal gazetelerde sabun köpüğü nevinden şiirleri yayımlanan ve hiç de kırıcı bir yazar olmayan Amphitheatricus takmıştı (başkentime Uranograd diyen de aynı yazardı!). (Nabokov, 2014: 101) Şiiri kendi hayatı ekseninde yorumlamakla yetinmeyen Kinbote, Shade in tatile çıkacağını öğrendiğinde Üstelik şiirimi de bitirmemişti daha! (Nabokov, 2014: 172) diyerek sinirlenir. Kendi eşiyle Shade in eşini karşılaştırma gereği duyması da (Nabokov, 2014: 194) Shade le kurduğu sorunlu ilişkinin göstergesidir. Turgut yazarak Selim i yok etmeden ona dönüşürken Kinbote aynı eylemle Shade i yok edip onun yerini alır. Her iki karakter de yazmayı ontolojik bir edim olarak görür ve yazarak var olur. Turgut ve Shade in krallıkları da yine yazma eylemiyle yaratılır. Turgut, genelev bölümü ile yazdığı mektupta kendini kral olarak kurgular; açık bir şekilde William Shakespeare in Hamlet ine göndermede bulunarak kurguyu görünür kılar: Ben Turgut Özben, Danimarka kralının oğlu (Atay, 1999: 269). Kinbote, uzak bir kuzey ülkesi olan Zembla nın kralı olduğunu iddia eder ve iddiasının ispatı için şiiri yorumladığı Açıklamalar bölümü boyunca kanıtlar sunar. Hatta Shade i öldüren adamın asıl hedefinin kendisi olduğunu, Gölgeler adındaki cinayet örgütünün Jakob Gradus u Zembla nın sürgündeki kralını öldürmesi için tuttuğunu söyler. 397 İki eser hem biçim hem de içerik bakımından çeşitli yazarlara parodi, pastiş, anıştırma ve alıntı yoluyla göndermede bulunur. Solgun Ateş, İngiliz ve Amerikan edebiyatına göndermelerle doludur. Alexander Pope, Robert Frost, William Wordsworth, T.S. Eliot, William Shakespeare, Lewis Carroll, Conan Doyle, John Milton, Sir Walter Scott, Jonathan Swift ve Samuel Johnson bu isimler arasındadır. Tutunamayanlar da Nabokov, Shakespeare, Cervantes, Ivan Gonçarov, Franz Kafka, Fyodor Dostoyevski, James Joyce, Pierre Choderlos de Laclos, Robert Musil, Hermann Hesse, Oscar Wilde, Maxim Gorki, Oswald Spengler, Laurence Sterne ve Friedrich Nietzsche gönderme yapılan isimler arasındadır. Anlatılarda kurgulanan bazı karakterlerin isimleri de bilinçli bir şekilde seçilir. Örneğin Olric, Büyük Umutlar ın Orlic ini, Hamlet in Yorick ve Osrick ini, Tristram Shandy nin Yorick ini, Niteliksiz Adam ın Ulrich ini çağrıştırır. Jakob Gradus un takma adlarından olan Ravenstone taş anlamına gelen İngilizce stone ve Almanca stein kelimelerinin birbirinin yerine kullanılmasıyla oluşturulur ve doğabilimci E.G. Ravenstein a yapılan bir gönderme içerir. Nabokov un göndermeleri başka yazarların metinleriyle sınırlı değildir. İç metinsellik olarak adlandırılan teknikte yazar önceden yazdığı metinleri ya da kendi metinlerinden seçtiği parçaları yine kendi yazdığı yeni yapıtında yineler. Solgun Ateş in üç yerinde iç metinsellik tekniğine rastlanır, Nabokov önceki metinlerine göndermede bulunur. Shade in Züppe ve Kelebek dergisine gönderdiği Elektriğin Doğası adlı kısa şiirin adı Nabokov un New Yorker dergisinde yayımlanmış makalesinin adıyla aynıdır. Şiirin altı yüz sekseninci dizesinde 1958 tarihli Lolita Kasırgası ndan bahsedilir. Lolita, Nabokov un romanının adıdır ve Amerika da basıldığı tarih 1958 dir. Metnin başka bir yerinde Nabokov un roman karakteri Phin e gönderme yapılır.

İki eserde de bilinçakışı ve iç konuşma tekniklerine sıklıkla rastlanır, şiirin yanında tiyatrodan mektup, günlük, ansiklopedi ve biyografiye kadar çok sayıda anlatım biçiminden yararlanılır. Anlatım biçimlerindeki değişkenlik içerikte de kendini gösterir. Anlatıcı/anlatıcılar konudan konuya atlar, tutarlı değildir. Yani hem biçim hem içerik noktasında iki metin de parçalanmış metin dokusundan oluşur: Alice in dünyasında kahramanlar bir konunun içinden çıkamayınca, hemen başka bir konuya geçerler. Biz de öyle yapalım Olric. Ben de insanları ve özellikle işin içinden çıkamayan insanları seviyorum Olric (593). Tutunamayanlar daki parçalılık Osmanlıca, Türkçe ve Öztürkçe üslupların bir arada kullanılmasıyla belirginleştirilir. Her şeyin belirsiz bir hale getirilip oyunlaştırıldığı anlatılar boyunca dilin yerleşik kurallarıyla oynanır, çeşitli sözcükler uydurulur, kelime oyunları yapılır. Kinbote, kralı olduğunu iddia ettiği Zembla ya ait yerel bir dil uydurur. Kayamehmetturgutgiller (Atay, 1999: 297), onikibuakşambizdetoplanalım (1999: 300), bankayaonbinkoyupikiyılsonraellibinalangiller (1999: 334), toilest (Nabokov, 2014: 51), Exe den Wye a (2014: 53), garlien (2014: 111), kumbarkamere (2014: 130) metinlerdeki dil oyunlarından bazılarıdır. Solgun Ateş ve Tutunamayanlar romanlarının sonunda anlatı boyunca süren belirsizliğin, iç içe geçmişliğin etkisi devam eder. Okurun kafasındaki sorular cevaplandırılmaz. İntihar ve ölümlerin kırılma noktaları olduğu anlatılarda Selim ve Hazel in intihar nedenlerinin çevrelerine yabancılaşmaları ve hayata tutunamayışları olduğu hissettirilse de nedenler muğlaktır. Aynı şekilde Shade in ölümü konusundaki sorular cevapsız bırakılır. İki anlatı da sonlandırılmaz, kahramanların hikâyesi devam eder. 398 Tutunamayanlar ile benzerlik gösteren tek Nabokov eseri Solgun Ateş değildir. Sebastian Knight ın Gerçek Yaşamı romanı da Atay ın etkilendiği metinler arasındadır. Romanın yazarı olan Turgut, Selim hakkında bilgi toplamak için onun çevresindekilerle iletişime geçmeye çalışır ve onlardan Selim i dinlemek ister. Bu sürecin anlatıldığı romanda Turgut un neler yaptığı, kimlerle görüştüğü ve Selim hakkında yazılanlar söz konusudur. Sebastian Knight ın Gerçek Yaşamı nda V. ölmüş üvey kardeşi Sebastian hakkında bilgi toplamak için onun arkadaşlarıyla görüşür, yazdıklarını okur ve söz konusu süreci anlatır (Moran, 2002: 272). İki metnin genel kurgusu bir cinayetin/intiharın ardından maktulün yakın çevresi kapsamında sürdürülen bir soruşturma niteliğindedir. Sonuç Tutunamayanlar, başta Solgun Ateş olmak üzere her ne kadar birçok metinden etkilense de söz konusu metinlerden aldıklarından bir bütün meydana getirme noktasında özgün bir eserdir. Karşı romanın örnekleri arasında olması türün tipik özelliklerini taşımasını gerektirir. Bu sebeple söz konusu benzerlikleri taklit şeklinde değerlendirmek mümkün değildir. Karşı romandaki parçalı yapı, anlatı kişileri ile olayların tahrifi, kronolojik zaman akışının sekteye uğraması, istikrarlı ve tahmin edilebilir davranışların, karakteristik özelliklerin olmaması, belirsiz olay örgüsü, karakterlerin minimal gelişimi, yeni kelime ve cümle deneyimleri, alternatif başlangıç ve sonlar tür içinde genellenebilir özellikler kabul edildiğinden Tutunamayanlar ın karşı roman addedilen Solgun Ateş ile benzerlikler göstermesi doğaldır. Karşı roman biçimini özgün içeriğiyle sentezleyen Atay ın ele aldığı sosyal problemler bütünüyle ait olduğu toplum ve döneme aittir. Yazar, özellikle Nabokov dan aldığı biçimleri yeniden üreterek kendinin kılmış ve özgündeneysel bir metin olan Tutunamayanlar ı oluşturmuştur.

KAYNAKLAR Atay, Oğuz (1999), Tutunamayanlar, İstanbul: İletişim Yayınları. Çetindaş, Dilek (2017), Yeraltı Edebiyatının İki Örneği Olarak Anthony Burgess in Otomatik Portakal ve Ali Teoman ın Bir Garip Cindi Zümrüdüanka İsimli Antagonistik Romanlarına Mukayeseli Edebiyat Çerçevesinde Bir Bakış, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 39, Ocak 2017, s. 210-231. Ecevit, Yıldız (2009), Ben Buradayım : Oğuz Atay ın Biyografik ve Kurmaca Dünyası, İstanbul: İletişim Yayınları. Moran, Berna (2002), Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 2: Sabahattin Ali den Yusuf Atılgan a, İstanbul: İletişim Yayınları. Nabokov, Vladimir (2014), Solgun Ateş, (Çev. Yiğit Yavuz), İstanbul: İletişim Yayınları. Sarıçiçek, Mümtaz (2009), Ulysses ve Tutunamayanlar ın Karşılaştırmalı İncelemesi, Turkish Studies, Volume 4 /1-I, s. 529-60. Yavuz, Yiğit (2014), Solgun Ateş ve Bu Çeviri Hakkında, Solgun Ateş içinde, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 9-13. Zengin, Bekir (2016). Feminist Edebiyat Biliminin Temelleri ve Almanya daki Yansımaları. Sivas: Dilek Ofset Matbaacılık Yayınevi. 399