BÖLÜM 7. MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLER BÖLÜM 7.1. Giriş BÖLÜM 7.2. Çalışma Alanı
İÇİNDEKİLER Sayfa No İÇİNDEKİLER... ii TABLOLAR... ii KISALTMALAR... iii 7. MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLER... 7.1-1 7.1. Giriş... 7.1-1 7.2. Çalışma Alanı... 7.2-3 TABLOLAR Sayfa No Tablo 7.2-1. BÇA kapsamı... 7.2-4 ii
KISALTMALAR BÇA ÇSMDÇ EA GSMHGSYH ÖÇB STK UNESCO YÇA YÜT Bölgesel Çalışma Alanı Çevresel ve Sosyal Mevcut Durum Çalışmaları Etki Alanı Gayri Safi Milli HasılaGayrisafi Yurtiçi Hasıla Önemli Çevresel Bileşen Sivil Toplum Kuruluşları Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu Yerel Çalışma Alanı Yer Üstü Tesisleri iii
7. MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLER 7.1. Giriş ÇED sürecinin bir parçası olarak, Şubat 2013 ile Mart 2014 tarihleri arasında bir dizi Çevresel ve Sosyal Mevcut Durum Tespit Çalışması (ÇSMDÇ) gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalar, tüm Önemli Çevresel Bileşenlere (ÖSB ler) 1 ilişkin mevcut bibliyografik verilerin derlenmesi ve değerlendirmesini amaçlayan Masabaşı Çalışmaları ve belirlenen ÖSB ler için saha verilerinin toplanmasını amaçlayan Saha Çalışmalarını kapsamaktadır. Bütün ÖSB lere ilişkin mevcut durum tespit metodolojilerinin ayrıntıları, aşağıda 7. Bölümün ilgili alt bölümlerinde sunulmaktadır (Bkz. Ek 2.4). Saha verilerinin toplanması ve analizinde kullanılan metodolojiler, mevcut verilerin tespitini sağlamak, çalışmaların yinelenmesini önlemek amacıyla, bir boşluk analizi üzerinden belirlenmiştir. Bu veri boşluk analizinde pek çok bibliyografik kaynak ele alınmış ve sonuçlar, aşağıda saha incelemeleri ya da ayrıntılandırılmış masabaşı çalışmaları yoluyla elde edilebilecek temel veriler açısından özetlenmiştir. Karasal bileşenler: Meteoroloji ve iklim: Meteorolojik parametreler, Hava Kalitesi: Seçilen noktalardaki hava kalitesi parametreleri, Jeoloji ve jeomorfoloji: litoloji, stratigrafik kolon kesitleri, yapısal jeoloji, jeoteknik özellikler, heyelan, karst, mineral kaynakları, Depremsellik: Tektonik faylar, deprem bölgeleri, daha önce gerçekleşen depremler, deprem riski değerlendirmesi, Toprak: Kirlilik, kimyasal ve fiziksel özellikler, Hidroloji ve yüzey suyu kalitesi: Hidrolojik parametreler, taşkın riski, su kalitesi, Hidrojeoloji ve yeraltı suyu kalitesi: Hidrojeolojik parametreler, kirlilik, kimyasal ve fiziksel özellikler, Gürültü ve Titreşim: Arka plan gürültüsü ve arka plan titreşimi, Görsel Estetik: Peyzaj koruma alanları, Karasal Flora: Endemik ve/veya sınırlı alanda dağılım gösteren, kritik ve tehlikede olan karasal flora türleri, Karasal Fauna: Endemik ve/veya sınırlı alanda dağılım gösteren, kritik ve tehlikede olan karasal fauna türleri, Tatlısu florası: Kritik ve tehlikede olan, endemik ve/veya sınırlı alanda dağılım gösteren tatlısu flora türleri, Tatlısu faunası: Kritik ve tehlikede olan, endemik ve/veya sınırlı alanda dağılım gösteren tatlısu fauna türleri, Karasal habitat ve ekosistemler: Modifiye habitat, doğal ve kritik habitat alanları, küresel açıdan göçmen ve koloni oluşturan tür ve/veya toplulukların önemli konsantrasyonlarını destekleyen habitatlar, kilit evrimsel süreçlerle ilişkili yüksek tehlike altındaki ve/veya eşsiz ekosistem ve habitatlar, Tatlısu habitatları ve ekosistemleri: Modifiye habitat, doğal habitat ve kritik habitat, küresel öneme sahip yoğunluktaki göçmen ve/veya koloni oluşturan türleri barındıran habitatlar, yüksek tehlike altındaki veya nadir ekosistemler ve temel evrimsel süreçlerle ilgili habitatlar, Biyoçeşitlilik: Ekosistem hizmetleriyle ilgili türler ve kilit biyoçeşitlilik alanları, 1 Önemli Çevresel Bileşenler (ÖÇB ler), Proje Etki Alanı na (EA) dâhil ve korunmaları ya da geliştirilmeleri amacıyla herhangi bir ulusal veya uluslararası politika, koruma, anlaşma, mevzuat ve/veya idari yaptırıma tabi belirgin özelliklere sahip fiziksel, biyolojik ve sosyal bileşenleri kapsamaktadır. 7.1-1
Korunan alanlar: Milli parklar, tabiat parkları, sulak alanlar, yaban hayatı koruma alanları ve yaban hayatı geliştirme alanları, İdari yapı ve yönetim: İller, ilçeler ve köylerdeki idare ve yönetim sistemleri, Yerleşim yeri: İllerde idari öneme sahip yerleşim alanları ve şehirler, Altyapı hizmetleri: Su temini ve dağıtımı, kanalizasyon sistemleri, atık yönetimi, elektrik üretim ve dağıtımı, telekomünikasyon, piyasalar, Ulaşım ve trafik: İl sınırları içindeki mevcut yollar (otoyollar, şehir içi ve şehirlerarası yollar) ve il sınırları içinde kalan demiryolu ağı (yük ve yolcu taşıma, istasyonlar), Arazi kullanımı ve tarım: Arazi kullanım kategorileri ve tarımsal faaliyetler, Demografik profil: Nüfus yoğunluğu, yaş dağılımı, cinsiyet oranı, etnik yapı ve hassas gruplar, Ekonomik koşullar: Ekonomik faaliyetler, çeşitli ekonomik faaliyetlerin Gayri Safi Milli Hasılası (GSYH) ve kişi başına yıllık gelir, İstihdam ve geçim kaynakları: Çalışma alanındaki istihdam düzeyi ve aktif nüfus; Toplumsal sorunlar: Alkol kullanımı, suç, ticari seks işçiliği, çocuk işçiliği ve zorla çalıştırma, iş/mesleki haksızlıklar dahil gibi mevcut toplumsal problemler, Toplumsal sermaye: Güç ilişkileri, yerel topluluklardaki ilişki ağı ve hiyerarşiler, yerel toplulukların toplumsal dokusundaki zayıf/güçlü yanlar ve dış değişimlere uyum sağlayabilme kapasitesi, Sağlık durumu ve hizmetleri: Yerel nüfusun sağlık koşulları ve sağlık hizmetleri, Eğitim durumu ve hizmetleri: Çalışma alanındaki eğitim tesisleri ve okuryazarlık oranları, Hassas gruplar, Kültürel miras ve arkeoloji: UNESCO sit alanları, arkeolojik sit alanları ve korunan mimari ve kültürel alanlar, Ekosistem hizmetleri: Ekonomik öneme sahip ürünler (flora/fauna sağlayan habitatlar), düzenleyici hizmetler sağlayan habitatlar, destek hizmetleri sağlayan habitatlar ve kültürel hizmetler sağlayan habitatlar, Yeniden yerleşim ve arazi edinimine bağlı gelir kaybı: Arsa parselleri, binalar ve yerleşimlere ilişkin mülkiyet durumları Geçim Kaynaklarının İyileştirilmesi ve Yeniden Yerleşim Eylem Planı çerçevesinde ele alınmıştır. Denizel bileşenler: Dip morfolojisi: Önemli morfolojik özellikler, Denizel sediman: Kirlenmiş sediman ve ince taneli sedimanın dağılımı; Depremsellik: Marmara Denizi nin depremselliği, tarihi depremler, deprem riski değerlendirmesi, Deniz suyu: Su kalitesi, Fiziksel oşinografi: Deniz akıntıları, dalga ve gelgitler ve kıyısal erozyon, Denizel flora: Bentik denizel flora, endemik ve/veya sınırlı dağılım gösteren, kritik ve tehlike altında olan flora türleri; hassas denizel flora türleri; Denizel Fauna: Endemik ve/veya sınırlı dağılım gösteren, kritik ve tehlikede olan denizel bentik türler, balık yavrulama alanları ve/veya beslenme alanları ve/veya üreme alanları, deniz memelileri ve/veya deniz kaplumbağaları, denizel türlerin Marmara Denizi ndeki göç yolları, hassas balık ve zoobentos türleri; Denizel habitat ve ekosistemler: Kritik habitat alanları veya koruma gereği olan habitatlar, Denizel biyoçeşitlilik: Biyoçeşitlilik için kritik alanlar; ekosistem hizmetleriyle ilgili türler, Denizel koruma alanları, Ulaşım ve trafik: Deniz taşımacılığı, iskele ve limanlar, 7.1-2
Ekonomik koşullar: Balıkçılık ve turizm faaliyetleri, Kültürel miras ve arkeoloji: UNESCO sit alanları, arkeolojik sit alanları ve korunan mimari ve kültürel sit alanları, Ekosistem hizmetleri: Kültürel hizmetler (miras alanları ve kültürel alanlar, arkeolojik sit içeren alanlar ya da yüksek arkeolojik potansiyeli olan alanlar ve ekolojik turizm ya da turizm potansiyeli olan alanlar) sağlayan alanlar ve tedarik hizmeti (deniz ürünleri sağlayan alan(lar) ya da habitat(lar), ekosistem hizmetleri için kilit türlerin varlığını) sağlayan alanlar. Mevcut Durum Çalışmalarında resmi kurumlardan ve çevre kuruluşlarından, üniversiteler ve araştırma merkezlerinden ve diğer veri tabanlarından alınan verilerin yanı sıra Mevcut Durum Çalışma Alanlarında daha önceden yapılmış çevresel ve sosyal çalışmalardan elde edilebilecek veriler dikkate alınmıştır. Literatür taraması ulusal ve uluslararası çevresel ve sosyal veri tabanları, bilimsel literatür ve gri 2 literatür, daha önce yapılmış çevresel etki değerlendirme çalışmaları ve diğer ilgili veri ve mevcut bilgiler, web siteleri, STK verileri ve bilgi kaynakları kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Saha çalışmaları toplanan verilerde kabul edilebilir bir tutarlılık ve doğruluk düzeyi sağlayan standardize metodolojiler izlenerek yapılmıştır. Mevcut Durum tespit çalışmaları metodolojilerin detaylı bir tanımı Ek 2 de sunulmaktadır. Mevcut durum tespit çalışmalarının genel amacı, projenin oluşturacağı olası etkiler karşısında çeşitli ÖÇB lerin hassasiyetlerinin belirlenmesini sağlayacak verilerin toplanması ve izleme faaliyetleri sırasında değişikliklerin saptanmasında kıstas olarak kullanılabilecek güncel bir çevresel çerçeve tanımlamaktır. Veri toplama sürecinin sonuçları aşağıdaki alt bölümlerde sunulmaktadır. 7.2. Çalışma Alanı Mevcut Durum Çalışma Alanları, Projenin fiziksel, biyolojik ve sosyal bileşenler üzerinde dolaylı ya da dolaysız göstereceği olası etki alanlarını (EA) 3 temel almaktadır. Çalışma alanları, aşağıda tarif edilmekte olan genel çerçeve içinde, her bir çevresel ve sosyal bileşen için tanımlanmaktadır. Proje planlaması, mühendislik ve çevresel güzergah belirleme çalışmaları dâhil, boru hattı eksenini tanımlamak amacıyla, 500 m lik Güzergah Koridoru içinde gerçekleştirilmektedir. Boru hattı Sistemi ve Projeyle ilgili bazı tesislerin (örn. enerji nakil hatları, ulaşım yolları, malzeme ocakları, depolama alanları ve bertaraf alanları) 500 m lik Güzergâh Koridoru dışında kalabileceği görülmektedir. Mevcut durum çalışması, Yerel Çalışma Alanı (YÇA) olarak tanımlanmış, 500 m genişliğindeki Güzergâh Koridoru ve geçici inşaat tesisleri, kamplar, boru stok sahaları ve ulaşım yolları dâhil tüm Yerüstü Tesislerine (YÜT) 500 m mesafe içinde olan alanlar üzerine odaklanmıştır. YÇA, TANAP güzergâh seçimi çalışmalarına göre belirlenmiştir ve Boru Hattı Sistemi ve inşaat koridoruyla birlikte Projeyle ilgili diğer tesisleri kapsaması 2 Gri bilgi kaynağı, ticari yayıncılık tarafından kontrol edilmeyen, yani birincil faaliyeti yayıncılık olmayan üretici kuruluşlar tarafından elektronik ve basılı olarak üretilen ve her seviyede resmi, akademik, iş dünyası ve endüstriye dağıtımı yapılan bilgidir. (Grey Literature Network Service - www.greynet.org) 3 Etki Alanı: Proje Etki Alanı (EA), Boru Hattı sistemini oluşturan, doğrudan TANAP ve yüklenicileri mülkiyetinde olan ya da TANAP ve yüklenicileri tarafından işletilen ya da yönetilen fiziksel tesislerin etki etme olasılığının olduğu alanları kapsar. Bu, proje nedeniyle daha sonra ya da bir başka yerde oluşabilecek, planlanmamış fakat öngörülebilir alanları ve Etkilenen Toplulukların geçimlerinin bağlı olduğu biyolojik çeşitlilik ya da ekosistem hizmetleri üzerinde etkilerin oluşabileceği alanları da kapsar. Değerlendirmenin yapıldığı sırada buna ilişkin tesisler saptanmamıştır. 7.2-3
beklenmektedir. Bu alanların dışında kalan Boru Hattı Sistemi ve Projeyle ilgili tesisler, yerleri belli olduktan sonra, gerektiği gibi çalışılacaktır. Denizel kısım için ele alınan YÇA 1000 m genişliğindedir ve jeofiziksel deniz çalışmasında incelenen karşılık gelmektedir. Bu Raporda incelenen çevresel ve sosyal bileşenlere bağlı olarak, aşağıda ilgili altbölümlerde tarif edildiği üzere, YÇA merkezinde değişken tampon bölgeler de ele alınmıştır. YÇA daki bazı çevresel bileşenlerin önemini ve rolünü doğru değerlendirebilmek için, aynı zamanda bir Bölgesel Çalışma Alanında (BÇA) da analiz gerçekleştirilmiştir. BÇA lar, YÇA nın önem ve rolünün daha kapsamlı bir şekilde anlaşılırlığını sağlamak için, YÇA da toplanan çevresel ve sosyal verilerin kıyaslanması için bir referans olacaktır. Bu karşılaştırma, Etki Değerlendirme aşamasında ÖÇB lerin duyarlılık tanımının geliştirilmesini sağlayacaktır. Aşağıda belirtildiği üzere, BÇA, çevresel bileşenler için mekânsal olarak belirlenmektedir. Tablo 7.2-1. BÇA kapsamı Karasal Fiziksel Bileşenler Meteoroloji ve klimatoloji Hava kalitesi Jeoloji ve jeomorfoloji Sismoloji Toprak Hidroloji ve yüzey suyu kalitesi Hidrojeoloji ve yer altı suyu kalitesi Gürültü ve titreşim Görsel estetik Deniz fiziksel bileşenleri Dip morfolojisi Sedimentler Sismoloji Deniz suyu Fiziksel oşinografi Gürültü ve titreşim Karasal biyolojik bileşenler Karasal flora Karasal fauna Tatlı su florası Tatlı su faunası Karasal habitatları ve ekosistemler Tatlı su habitatları ve ekosistemleri BÇA Kapsamı Bölgesel iklim alanı (klimatoloji için) Meteorolojik açıdan homojen alan (meteoroloji için) Meteorolojik açıdan homojen alan İl bazında bölgesel stratigrafi ve yapısal jeoloji homojen arazi formuna sahip alanlar (jeomorfoloji için) Ana sismotektonik yapıya/ortama sahip alanlar Homojen toprak alanı ( referans toprak grubu ya da toprak sınıfları olarak da adlandırılır) İl bazında ana su havzaları, akarsu havzaları İl bazında yeraltı suyu ihtiva eden havzalar İlçe alanı Homojen peyzaj alanı BÇA kapsamı BÇA kapsamı 7.2-4
Karasal Fiziksel Bileşenler Biyolojik çeşitlilik Korunan alanlar Deniz biyolojik bileşenleri Denizel flora Denizel fauna Denizel habitatlar ve ekosistemler Denizel biyolojik çeşitlilik Denizel korunan alanlar BÇA Kapsamı YÇA'dan itibaren 5 kilometrelik tampon bölge (mesleki yargıya dayanarak) BÇA kapsamı Fiziksel bileşenler açısından, homojen terimi aynı özelliklere sahip anlamına gelmektedir (örn. meteorolojik açıdan homojen bir alan, bu alanı diğerlerinden ayırt edecek özel meteorolojik koşullara sahip alandır). Çalışmanın sosyal bileşenleri açısından, YÇA, ilçeler bazında, BÇA, iller bazında tanımlanmış olup, boru hattının geçtiği 20 İli kapsamaktadır. Ayrıca, boru hattı ve diğer proje bileşenlerinden etkilenebilecek yerleşimlere ilişkin bir EA tanımlanmıştır (Bkz Bölüm 7.3.3). BÇA ve YÇA daha çok masabaşı çalışmalarıyla değerlendirilmiş olup, EA daki yerleşimlere ilişkin bilgiler masabaşı verilerin kısıtlı ve yetersiz olması nedeniyle çoğunlukla saha çalışmalarından elde edilmiştir. 7.2-5