SOSYAL GÜVENLİK REFORMU VE ZORUNLU ÖZEL EMEKLİLİK SİGORTASI MODELİ ÖNERİSİ Herkese kendi evi en emin sığınak olmalıdır. (Debet sua cuique domus esse perfegium tutissimum. Latince özdeyiş Güçlü olma girişken ve üretici olmak gibi, toplumun geleceği için hayati önem taşıyan insani değerler, ancak insanların kendi kaderleri için sorumluluk taşımaya hazır olduğu bir ortamda gelişirler. Eğer sosyal güvenlik sistemi, insanları daha dünyaya geldikleri andan itibaren hayatın bütün tersliklerine karşı sigortalama gayreti içine girerse, onlardan bu konuda fazla bir şey beklenemez. Ludwig Erhard Ülkemizde ciddi sıkıntılar ve sorunlar yaşayan sosyal güvenlik sisteminin yeniden yapılandırılması kaçınılmaz. Sosyal güvenlik reformu için özelleştirme veya özerkleştirme kavramları yerine yeniden yapılanma kavramının kullanılmasının daha uygun olacağını düşünüyorum. Zira aşağıda ana hatlarını belirteceğim reform önerileri içerisinde hem özerkleştirme, hem rehabilitasyon, hem de özelleştirme yeralıyor. Hemen belirtelim ki, özelleştirme kavramını, sosyal güvenlik kurumlarının tasfiyesi veya özel sektöre satışı olarak kesinlikle algılamamak lazım. Özelleştirme, geniş ve şemsiye bir kavramdır. Daha açık bir ifadeyle, özelleştirme kavramına alerji olmak yerine bu kavramın gerçek manasını anlamak gerekir düşüncesindeyim. Özelleştirme, en geniş anlamda devletin görev ve fonksiyonlarının mümkün olduğu ölçüde azaltılmasını ve ulusal ekonomi içerisinde piyasa 1
ekonomisine işlerlik kazandırılmasını ifade eder. Bu tanım çerçevesinde deregülasyon adını verdiğimiz serbestleşme özelleştirmenin bir yöntemidir. Ülkemizde sosyal güvenlik sisteminde yeniden yapılanmadan sözederken, en başta bu deregülasyon politikasını anlamamız ve kavramamız gerekir düşüncesindeyim. Halen mevcut devletçi sosyal güvenlik sisteminden özel sigortacılığın da yeraldığı rekabetçi bir modele geçmemiz çok önem taşımaktadır. Sosyal güvenlik sisteminin yeniden yapılanması ile ilgili olarak önerilerimi aşağıda maddeler halinde sıralamak istiyorum: Türk sosyal güvenlik sisteminin yeniden yapılanması için iki temel reformun yapılmasının gerekli olduğuna inanıyoruz. Birinci reform, mevcut sistemin reorganizasyon, rehabilitasyon ve özerkleştirme çalışmaları ile yeniden yapılandırılmasıdır. İkinci reform ise radikal bir değişim projesidir ve ülkemizde özel zorunlu emeklilik ve sağlık sigortalarının uygulanmasını öngörmektedir. Her iki refom konusundaki önerilerimizi açıklamaya çalışalım: MEVCUT SISTEMIN YENIDEN YAPILANDIRILMASI Ülkemizde sosyal güvenlik alanında yapılması gereken ilk iş reorganizasyondur. Mevcut sosyal güvenlik hizmetini sunan kuruluşların organizasyon yapısı yeniden düzenlenmelidir. Çok ciddi ve kapsamlı çalışmalar sonucunda sosyal güvenlik kuruluşları (Emekli Sandığı, SSK ve Bağ-Kur) reorganizasyona tabi tutulmalıdır. Reorganizasyon reformunun temel amacı özerkleştirme ve rehabilitasyon olmalıdır. Sosyal güvenlik kurumlarının siyasal iktidarların baskı ve müdahaleleri dışında faaliyet göstermeleri sağlanmalıdır. Sosyal güvenlik kurumlarının üyelerine farklı hizmetler sunması ve değişik haklar tanıması kaldırılmalı; yürürlükte bulunan mevzuat düzeltilerek norm ve standart 2
birliği sağlanmalıdır. Bunun için, sosyal güvenlik ile ilgili mevzuat yeni baştan düzenlenmelidir. Emeklilik yaşı mutlaka bazı rasyonel kriterler esas alınarak (örneğin; ortalama yaşam beklentisi, prim ödeme süresi, sigortalılık süresi vs.) makul bir sınıra yükseltilmelidir. Kanaatimizce, ülkemizde emeklilik yaşının erkeklerde asgari 60, kadınlarda ise 55 olarak belirlenmesi gereklidir. Prim oranları mutlaka düşürülmelidir. Ağır sigorta yükü, kaçak işçi çalıştırma ve asgari ücret üzerinden prim ödeme gibi yasal olmayan yolları teşvik etmektedir. Yüksek prim yükü, primlerin zamanında tahsil edilmesini de güçleştirmektedir. İşsizlik sigortası, aile yardımları sigortası ve benzeri yeni sigorta kolları ihdas edilmeden bu önerilerin fayda ve maliyet analizinin çok iyi bir şekilde yapılması gereklidir. Bu tür sigortacılık kollarının bireyleri temelliğe özendirdiği, ayrıca çeşitli istismarlara yol açtığı gözden uzak tutulmamalıdır. Sosyal güvenlik kuruluşlarının hastane işletmeciliği, inşaat yapımı, turistik tesislerin kurulması ve işletilmesi gibi hizmetleri özelleştirilmelidir. Sosyal güvenlik kuruluşları bilgi teknolojisi yönünden modernize edilmeli ve bilgisayar ağı en kısa zamanda kurulmalıdır. YENİ SOSYAL GÜVENLİK MODELİ ÖNERİSİ Devlet ağırlıklı sosyal sigorta sisteminden, özel sigorta şirketlerinin yeraldığı rekabetçi bir yapıya geçilmesi hedeflenmelidir. Çalışma hayatına yeni başlayacaklar için aşağıda ana çerçevesi sunulan Zorunlu Özel Emeklilik Sigortası uygulanmalıdır. Tüm yeni çalışanların zorunlu özel emeklilik sigortası kapsamına dahil edilmesi planlanmalıdır. 3
Çalışanlar piyasada hizmet sunan kamu ya da özel emeklilik sigorta şirketlerinden kendi tercihlerine uygun birini seçebilmelidirler. Devlet özel emeklilik sigorta şirketlerinin faaliyetlerini teşvik etmelidir. Piyasada emeklilik sigorta şirketlerinin faaliyetlerini ve fonlarını denetlemek üzere Emeklilik Fon İdaresi (EFİ) adı altında bir regulasyon kurumu oluşturulmalıdır. Bu kurum, kamu ve özel sigorta şirketlerinin mali ve idari durumlarına ilişkin bilgileri (bilanço, faaliyet sonuçları vs.) düzenli olarak yayınlamalıdır. EFİ, piyasada regülatör görevini üstlenmelidir.. Emeklilik sigorta priminin bir kısmı çalışan, bir kısmı ise işveren tarafından ödenmelidir. Kamu sektöründe çalışanlar için prim katkısı devlet tarafından, özel sektörde çalışanlar için prim katkısı özel işveren tarafından sağlanılmalıdır. Sigorta priminin çalışanın ücretinden kesilerek sigorta şirketine ödenmesi sorumluluğu işverene aittir. Yüksek emekli aylığı almak isteyenler yüksek prim ödemeyi tercih edebilirler. Düşük prim ödeyenler ise doğal olarak düşük emekli aylığı alırlar. Çalışanlar isterlerse İkinci Emeklilik için ek sigorta primi ödeyebilmelidirler. Aylık en düşük prim ödemesi Emeklilik Fon İdaresi tarafından tesbit edilir. Bu primi ödeyemeyecek durumda olanların sigorta primleri ise devlet tarafından ödenmelidir. Bununla ilgili esaslar bir yasa içerisinde düzenlenmelidir. Sigortalı isterse kayıtlı olduğu sigorta şirketini bırakıp, piyasada faaliyet gösteren başka bir sigorta şirketine geçebilmelidir. Bu durumda sigortalının 4
kayıtlı olduğu sigorta kuruluşundaki birikimleri geçmek istediği sigorta şirketine intikal ettirilebilmelidir. Halen yürürlükte bulunan mevcut sistemden, yeni sisteme geçiş yapabilmek mümkün olmalıdır. Bunun için gerekli şartları ve esasları içeren ayrıntılı düzenlemeler yapılması gereklidir. Emekli Sandığı, SSK ve Bağ-Kur a kayıtlı sigortalıların özel emeklilik sigortası sistemine geçmesi konusu çok ciddi sorunlar doğurabileceğinden, konunun detaylı olarak düşünülmesi ve üzerinde çalışılması gerekir. Özel emeklilik sigortası, sağlık sigortasını içermez. KAPSAMLI REFORM ŞART... Ben bugün ülkemizde sosyal güvenlik sisteminin sorunlarının pekala çözümlenebileceğine inanıyorum. Bunun için de üç ana reformun gerekli olduğuna inanıyorum Bunlar mevzuat reformu, sistem ve süreç reformu ve reorganizasyon reformudur. Sosyal güvenlik sistemini tamamen özelleştirmek veya tasfiye etmek düşüncesi kısa vadede kesinlikle mümkün değildir. Kısa vadede yapılması gereken bu üç reformu birlikte gerçekleştirmek ve bunu süratle gerçekleştirmektir. Bu kısa yazı kapsamında önerilerimi şu şekilde özetleyebilirim: 1.Mevzuat Reformu: Sosyal güvenlikle ilgili tüm mevzuat yerine norm ve standart birliği içerecek bir Sosyal Güvenlik Çerçeve Yasası yürürlüğe konulmalıdır. 2. Reorganizasyon Reformu. Tüm sosyal güvenlik kuruluşlarının tek bir kurum bünyesinde (tek çatı modeli) toplanması sağlanmalıdır. Piyasada özel ve kamu sigorta şirketlerinin faaliyetlerini denetleyecek bir regulasyon kurumu oluşturulmalıdır. 5
3.Sistem ve Süreç Reformu. Devlet ağırlıklı bir sosyal güvenlik sisteminden süratle özel sigorta şirketlerinin yeraldığı bir yeni modele süratle geçilmelidir. Bireylerin kamu ya da özel sigorta şirketlerini piyasadan kendi tercihlerine göre seçebilmeleri ve zorunlu sigortalanmaları sağlanmalıdır. Sigortalı primlerini kendisi ödemelidir. İşveren primin bir kısmını ödemelidir. Prim ödeyemeyecek durumda olan kimselerin emeklilik ve sağlık sigorta primleri oluşturulacak Kamu Finansman Kurumu tarafından sigorta şirketine ödenmelidir. Özel sigortacılık kolları devlet tarafından mutlaka özendirilmelidir. 6