International Journal of Languages Education and Teaching

ISSN: 2198 4999, Mannheim GERMANY p. 2057-2069 THE EXAMINATION OF THE LEVELS OF USİNG CRITICAL THINKING AND READING STRATEGIES OF STUDENTS IN TURKISH LEANGUAGE TEACHING DEPARTMENT TÜRKÇE EĞİTİMİ BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN ELEŞTİREL DÜŞÜNME VE OKUMA STRATEJİLERİNİ KULLANMA DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ 1 Nevin AKKAYA 2 ABSTRACT One of the skills found in the redesigned primary school Turkish language program in 2005 is critical thinking skill. Healthy, systematic and searching thinking is found in the foundations of the development of this critical thinking skill. Reading has a significant place in the development of this tihnking. Critical thinking improves only if students s gain to acquire thinking skill turns into critical feature. Critical reading and using the reading strategies that could be effective fort he development of this kind of conscious reading considering the text that is read more deeply, and questioning the writer s view that is neglected in his reading are primary for students. Teachers need to urge students to develop citical reading skills, enable them to use reading strategies and also have to use methods, techniques, texts and types of reading that are suitable fort he learning atmosphere. Teachers taht are expected to create this atmosphere in the first place should already have acquired critical thinking skills themselves and have the advanced level of the ability to use these reading strategies. That is why it is of primary importance to search these skills whether they already exist or not among the skills that these teachers have as they are the ones who will educate the individuals that will create the future. The aim of this study is to find out the critical reading skills of candidate teachers and the levels of using these reading strategies and see whether there is a relation between these two skills or not. In this research descriptive method and relative scanning model have been used. The scope of the research is 720 Turkish students who studied throughout 2013 and 2014 educational years, the 394 subjects have been chosen randomly from each class. The data of the research have been collected using CTT critical thinking scale with six factors and reading strategies translated from Taraban (2004). The data have been examined using anova analysis in SPSS 17 program. Key Words: Critical Thinking, Turkish Education, Reading Strategies ÖZET Yenilenen 2005 ilköğretim Türkçe programında yer alan temel becerilerden biri de eleştirel düşünme becerisidir. Eleştirel düşünme becerisinin gelişmesinin temelinde sağlıklı, sistemli ve sorgulayıcı düşünme vardır. Bu düşünmenin gelişmesinde okumanın önemi büyüktür. Okuma becerisine yönelik kazanımlar öğrencilerde eleştirel niteliğe düşünürse ancak eleştirel düşünme gelişir. Eleştirel okuma ve bu okuma türünün gelişmesinde etkili olabilecek bilinçli bir okuma eylemi olan okuma stratejilerini kullanmak, okuduğu metne daha dikkatli bakmak, yazarın aktardığı düşünceleri sorgulamak öğrenciler için önemlidir. Öğretmenlerin Türkçe öğretiminde eleştirel düşünme becerilerini kazandırması, okuma stratejilerini kullandırması; öğrenme ortamında uygun yöntem ve tekniği, metinleri ve okuma türlerini seçmesi gerekir. Bütün bu ortamı oluşturabilecek öğretmenlerin öncelikle kendilerinin eleştirel düşünme becerisine sahip olmaları ve okuma stratejilerini kullanma düzeylerinin gelişmiş olması gereklidir. Bu nedenle geleceğe yön verecek bireyleri yetiştirecek öğretmen adaylarında bu becerilerin araştırılması önemlidir. Bu araştırmanın amacı öğretmen adaylarının eleştirel düşünme becerilerini, okuma stratejilerini kullanma düzeylerini belirlemek ve bu iki beceri arasında bir ilişkinin var olup olmadığını araştırmaktır. Araştırmada betimsel yöntem ve ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini 2013-2014 eğitim öğretim döneminde öğrenim gören 720 Türkçe eğitimi bölümü öğrencileri; örneklemi ise her sınıftan rastlantısal olarak seçilen 394 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmanın verileri Kökdemir in (2003) Türkçeye uyarladığı 6 faktörlü CTT eleştirel düşünme ölçeği ve Taraban dan (2004) Türkçeye çevrilen okuma stratejileri ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Veriler SPSS 17 programında anova analizi ile çözümlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Eleştirel Düşünme, Türkçe Eğitimi, Okuma Stratejileri 1 Bu çalışma Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi tarafından düzenlenen 1. Uluslararası Dil Eğitimi ve Öğretimi Sempozyumu nda sözlü bildiri olarak sunulmuştur. 2 Asst. Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi, Türkçe Öğretmenliği Bölümü, e-posta: nevin.akkay@deu.edu.tr

2058 Nevin AKKAYA 1. GİRİŞ Geleneksel eğitim sisteminde öğretmen bilgiyi sunan ve istediği zaman da kendisine tekrar sunulmasını isteyen bilginin otoritesidir. Oysa bilgi çağında bilginin yeniden tanımlanması ve beyinle ilgili gelişmeler başta olmak üzere pek çok bilimsel alandaki gelişmeler bilginin yeniden tanımlanmasını ve bilginin sunulduğu, paylaşıldığı bir planlı ve programlı eğitim sisteminin ve programların yeniden sorgulanmasını gerektirmiştir. Çağdaş eğitim anlayışında modern dünyanın gereksinimi olan insan tipini yetiştirmek amaçlanmaktadır. Tek çözümün olmadığı her an karmaşık sorunlarla yüz yüze olan modern insanın bu sorunlarla başa çıkması için kendisi ve yaşadığı dünya için en anlamlı çözümü üretebilmesi ancak üst düzey düşünme becerilerini kazanmış olması ve bunları geliştirmesiyle olasıdır. Günümüzde üst düzey düşünme biçimlerinin önemini fark eden toplumların eğitim-öğretim programları bu becerilerin öğrencilere kazandırılmasını hedeflemektedir. Eleştirel düşünme becerisi 2005 Türkçe Öğretim Programında da üst düzey düşünme becerileri kazandırılması gereken beceriler arasında yer almaktadır.üst düzey düşünme becerileri arasında yer alan eleştirel düşünmeyi 1962 de ilk kez tanımlayan Robert Ennis e göre eleştirel düşünme; anlatımın anlamını bulmak, onun kabul ya da reddedilmesine karar vermektir ( aktaran Kazancı, 1989). Eleştirel düşünme; bilgi edinme sürecinde, irdeleyebilmeyi, çok yönlü sorgulayabilmeyi gerektiren düşünme süreçlerini etkili, tarafsız ve disiplinli bir şekilde uygulayabilmeyi, yeni durum ve ürünleri, kriterlere dayalı değerlendirmeyi ve geliştirmeyi içeren zihinsel ve duyusal bir süreçtir ( Akınoğlu, 2001). Facione ve diğerleri (2000 ) ise eleştirel düşünmeyi, yorum ve analiz yapma; değerlendirme ve çıkarımlarda bulunma, delillere dayalı olarak kavram, ölçüt, metod, veya içerik açısından belirli açıklamaların yapıldığı, bir amaç doğrultusunda öz düzenleme yetisi olan bir karar mekanizması olarak ifade eder. Tam ve gerçek eleştirel düşünme soru sorma, bu soruların mantığını kavrayarak çözmeye çalışma ve mantığın sonuçlarına inanmayı içerir( Nosich den çev. Aybek,2012) Eleştirel düşünmeye ilişkin tanımlar dikkate alındığında eleştirel düşünme sistemli düşünme, dayanaklandırarak düşünme, düşünmeyi düşünme, tahmin ve çıkarımlar yapma, karar verme ve kararlar doğrultusunda düzenlemeler yapma, şüphe etme ve düşünme süreçlerini kontrol etme olarak tanımlanabilir(koçak ve diğerleri, 2015)Bütün bu tanımlar değerlendirildiğinde analiz, sentez, değerlendirme, yorumlama, ilişkilendirme, tahminlerde bulunma ve değerlendirme yapıp kararlar verme okuma sürecinde de okuyucunun yapması gereken bilişsel etkinliklerdendir. Dolayısıyla etkin bir okuyucu özelliklerinden olan okuma stratejilerini kullanma ile eleştirel düşünme arasında bir ilişkinin olduğu düşük düzeyde olsa da bilinmektedir (Akkaya, 2012). Alan yazında okuma stratejileri ve eleştirel düşünme becerileri ve bu becerilerin bireylere kazandırılması yönünde birçok çalışma yapılmıştır(koçak ve diğerleri, 2015; Akkaya, 2012; Karadüz, 2010; Şen, 2009). Bu çalışmalar eleştirel düşünmenin önemini ortaya koyan, eleştirel düşünme ve dil becerisi, okuma ilişkisini inceleyen, eğitim fakültelerinde öğrenim gören farklı branşlardaki öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleriniçeşitli değişkenlere göre inceleyen araştırmalardır. Okullarda anlama, anlatma tekniklerini geliştirecek öğretmen adaylarının eleştirel düşünme düzeylerinin belirlenmesi önemlidir. Anlama ve anlatma temel becerilerinin yanında problem çözme, sorgulama, karar verme, eleştirel düşünme gibi üst düzey düşünme

TÜRKÇE EĞİTİMİ BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN ELEŞTİREL DÜŞÜNME VE OKUMA STRATEJİLERİNİ KULLANMA DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ 2059 becerileriyle ilgili görevleri arasındadır. Kazanımların elde edilmesi ve geliştirilmesi öğretmenlerin sorumluluğundadır. Bu becerilerin kazandırılması için öncelikle öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının bu konuda yeterli olması beklenir. Eleştirel düşünceyi geliştirmek için eleştirel düşünmeyi geliştirme yolları araştırılmış, çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bunlar arasında ilgili okur olmanın göstergelerinden sayılabilecek okuma stratejilerini kullanma da eleştirel düşünmenin arasında bir ilişki olabilir mi sorusuna yanıt aramayı gerektirir. Çalışmanın Alt Problemleri 1. Türkçe Eğitimi Bölümü öğrencilerinin Eleştirel Düşünme eğilimleri ne düzeydedir? 2. Türkçe Eğitimi Bölümü öğrencilerinin Eleştirel Düşünme eğilimleri sınıflara göre farklılık göstermekte midir? 3. Türkçe Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme eğilimleri cinsiyete göre farklılık göstermekte midir? 4. Türkçe Eğitimi Bölümü öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri mezun olunan okula göre farklılık gösteriyor mu? 5. Türkçe Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Okuma Stratejilerini kullanma becerileri ne düzeydedir? 6. Türkçe Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Okuma Stratejilerini kullanma düzeyleri sınıflara göre farklılık göstermekte midir? 7. Türkçe Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Okuma Stratejilerini kullanma düzeyleri cinsiyete göre farklılık göstermekte midir? 8. Türkçe Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Okuma Stratejilerini kullanma düzeyleri mezun olunan okula göre farklılık göstermekte midir? 9. Türkçe Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Düzeyler ile Okuma Stratejilerini kullanma arasında bir ilişki var mıdır? 2. YÖNTEM Araştırmanın Modeli Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri ve okuma stratejilerini kullanma düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi amacıyla yapılan bu çalışmada betimsel yöntem ve ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modelleri; geçmişte veya hâlen var olan bir durumu, var olduğu şekli ile betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır. Araştırmaya konu olan olay, birey ya da nesne, kendi koşulları içinde ve olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır. Onları herhangi bir şekilde değiştirme, etkileme çabası gösterilmez (Karasar, 2009, s. 77). Çalışma Grubu Çalışma grubunu 2013-2014 eğitim öğretim yılında Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Araştırmanın evrenini 2012-2013 eğitim- öğretim döneminde öğrenim gören 720 Türkçe Eğitimi Bölümü öğrencileri, örneklemi ise 394 öğrenci oluşturmaktadır. Öğrenciler I,II, III ve IV. sınıflarından rastlantısal örneklem yoluyla seçilmiştir.

2060 Nevin AKKAYA Verilerin Toplanması ve Çözümlenmesi Genel tarama modelinde yürütülen araştırmada veri toplama aracı olarak Doğan Kökdemir in 2003 yılında yaptığı Türkçeye uyarlama çalışması sonucunda 51 maddeden oluşan California Eleştirel Düşünme Eğilimleri Ölçeği, 5 li likert tipi bir ölçme aracıdır ve analitiklik, açık fikirlilik, meraklılık, kendine güven, doğruyu arama, sistematiklik gibi alt boyutlardan oluşmaktadır. Kullanılan bu ölçeğin güvenirlik değeri (Cronbach Alpha) 0.88 dir. Araştırmada veri toplama aracı olarak, Taraban, Kerr ve Rynearson (2004) tarafından geliştirilen, Çöğmen (2008) tarafından Türkçeye aktarılan Üst Bilişsel Okuma Stratejileri Ölçeği (MRSQ, Metacognitive Reading Strategies Questionnaire) kullanılmıştır. Ölçek iki boyutlu olup, birinci boyut okuduğunu anlama sırasında bilişsel süreçleri içeren analitik stratejiler adını, ikinci boyut ise akademik çalışma ve başarı sürecindeki davranışları içeren pragmatik stratejiler adını almıştır. Ölçeğin güvenirliği 0.84, birinci boyutun 0.85, ikinci boyutun ise 0.75 tir. Ölçek öğrencilerin üniversite düzeyinde, ders metinlerini okurken ve çalışırken kullandıkları üstbilişsel stratejileri ölçmektedir. İki boyutlu ölçek ders metinlerini okurken kullanılan stratejileri ifade eden toplam 22 maddeden oluşan 5 li derecelemeli Likert tipi bir ölçektir. Ölçeğin ilk 16 maddesi analitik stratejiler, son 6 maddesi ise pragmatik stratejiler boyutunu oluşturmaktadır. Analitik stratejiler boyutu altındaki maddeler, öğrencilerin ders metinlerini okurken kullandıkları üstbilişsel stratejileri ifade etmektedir. Pragmatik stratejiler başlığı altındaki ikinci boyuttaki maddeler ise daha fazla hatırlamaya yönelik, pratik stratejileri ifade etmektedir. Bulunan aritmetik ortalama 4.20-5.00 arasında yer almışsa öğrencilerin stratejiyi kullanma düzeyi Her zaman kullanırım, 3.40-4.19 arasında yer almışsa Sık sık kullanırım, 2.60-3.39 arasında yer almışsa Bazen kullanırım, 1.8-2.59 arasında yer almışsa Nadirenkullanırım, 1.00-1.79 arasında yer almışsa Hiç kullanmam aralığında değerlendirilmiş veyorumlaması bu yönde yapılmıştır. Cronbach Alpha iç tutarlık katsayıları ölçeğin bütünü için.81; analitik stratejiler alt boyutu için.82 ve pragmatik stratejiler alt boyutu için ise.77 olarak bulunmuştur. Uygulama sonucunda elde edilen veriler Öğrencilerin eleştirel düşünme eğilimleri ve kullandıkları okuduğunu anlama stratejileri bakımından nasıl bir dağılım gösterdiğini belirlemek amacıyla frekans ve yüzde dağılımları SPSS 17 paket programında hesaplanmıştır. Verilerin bağımsız değişkenler açısından karşılaştırılması amacıyla t-testi ve tek yönlü varyans analizi teknikleri kullanılmıştır. Verilerin anlamlılık değeri p<.05 olarak kabul edilmiştir. Öğrencilerin elştirel düşünme eğilimleri ve kullandıkları okuduğunu anlama stratejilerinin değişkenlere göre anlamlı bir fark gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla bağımsız gruplar t-testi, tek yönlü varyans analizi yapılmıştır. Tek yönlü varyans analizi sonuçlarında anlamlı bir fark olması hâlinde farkın nereden kaynaklandığını belirlemek amacı ile scheffe testi uygulanmıştır. Öğrencilerin eleştirel düşünme eğilimleri ile okuma stratejilerini kullanma düzeyleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla korelasyon testi yapılmıştır. 3. BULGULAR VE YORUMLAR Araştırmanın birinci alt problemine ait bulgular Tablo 1 de verilmiştir: Tablo 1. Türkçe Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Eğilim Düzeyleri

TÜRKÇE EĞİTİMİ BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN ELEŞTİREL DÜŞÜNME VE OKUMA STRATEJİLERİNİ KULLANMA DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ 2061 Frekans Yüzde Analitiklik Orta 163 41,4 Yüksek 231 58,6 Açık Fikirlilik Orta 276 70,1 Yüksek 118 29,9 Merak Düşük 1,3 Orta 317 80,5 Yüksek 76 19,3 Kendine Güven Düşük 4 1,0 Orta 263 66,8 Yüksek 127 32,2 Doğruyu Arama Orta 143 36,3 Yüksek 251 63,7 Sistematik Düşük 3,8 Orta 191 48,5 Yüksek 200 50,8 TOPLAM 394 100 Tablo 1 e göre araştırmaya katılan öğrencilerin eleştirel düşünme eğilimi düzeyleri analitiklik ve sistematiklik boyutlarında yüksek diğer boyutlarda ise orta düzeydedir. Araştırmanın ikinci alt problemine ait bulgular Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Eleştirel Düşünme Eğilimine İlişkin Puanların Sınıflara Göre Varyans Analizi Sonuçları Varyansın Kaynağı Toplamı Sd Ortalaması F P Anlamlı Fark Analitiklik Gruplararası 539,201 3 179,734 6,569,000 1,2,3-4 Gruplariçi 10671,370 390 27,362 Toplam 11210,571 393 Açık Fikirlilik Gruplararası 525,668 3 175,223 4,859,002 3-4 Gruplariçi 14064,182 390 36,062 Toplam 14589,850 393 Merak Gruplararası 191,438 3 63,813 4,402,005 1-4 Gruplariçi 5653,384 390 14,496 Toplam 5844,822 393 Kendine Güven Gruplararası 11,298 3 3,766,205,893 Gruplariçi 7150,793 390 18,335 Toplam 7162,091 393 Doğruyu Arama Gruplararası 330,424 3 110,141 7,531,000 1,2,3-4 Gruplariçi 5703,528 390 14,624 Toplam 6033,952 393

2062 Nevin AKKAYA Sistematiklik Gruplararası 185,265 3 61,755 5,242,001 1,2,3-4 Gruplariçi 4594,321 390 11,780 Toplam 4779,586 393 Shefe Testi ile anlamlı farklılıklar belirlendi. Hepsinde alt sınıflar lehine anlamlı fark vardır. Tablo iki incelendiğinde birinci sınıfların eleştirel düşünme eğilimleri diğer sınıflara göre en yüksek düzeydedir. Dördüncü sınıfa yaklaştıkça bu oran düşmektedir. Araştırmanın üçüncü alt problemine ait bulgular Tablo 3 te verilmiştir. Tablo 3. Eleştirel Düşünmeye İlişkin Puanların Cinsiyete Göre T-Testi Sonuçları Cinsiyet N X S Sd T P Analitiklik Kadın 202 46,0198 4,83042 392 3,826,000 Erkek 192 43,9948 5,65917 Açık Fikirlilik Kadın 202 49,9406 5,62036 392 1,333,183 Erkek 192 49,1198 6,54195 Merak Kadın 202 36,8465 3,65437 392 2,585,010 Erkek 192 35,8490 4,00433 Kendine Güven Kadın 202 29,3465 4,15001 392 2,691,007 Erkek 192 28,1979 4,32361 Doğruyu Arama Kadın 202 32,1832 3,50424 392 1,965,050 Erkek 192 31,4063 4,28458 Sistematik Kadın 202 26,7525 3,10642 392 2,136,033 Erkek 192 26,0052 3,81852 Tablo 3 te görüldüğü gibi kız öğrencilerin eleştirel düşünme eğilimleri açık fikirlilik boyutu dışında analitiklik, merak, kendine güven, doğruyu arama, sistematiklik boyutlarında erkek öğrencilerden daha yüksektir. Araştırmanın dördüncü alt problemine ait bulgular tablo 4 te verilmiştir. Tablo 4. Eleştirel Düşünme Eğilimine İlişkin Puanların Mezun Olunan Okul Türüne Göre Varyans Analizi Sonuçları Varyansın Kaynağı Toplamı Sd Ortalaması F P Analitiklik Gruplararası 62,792 2 31,396 1,101,334 Gruplariçi 11147,779 391 28,511 Toplam 11210,571 393 Açık Fikirlilik Gruplararası 1,334 2,667,018,982 Gruplariçi 14588,517 391 37,311 Toplam 14589,850 393 Merak Gruplararası 59,011 2 29,506 1,994,138 Gruplariçi 5785,811 391 14,797 Toplam 5844,822 393

TÜRKÇE EĞİTİMİ BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN ELEŞTİREL DÜŞÜNME VE OKUMA STRATEJİLERİNİ KULLANMA DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ 2063 Kendine Gruplararası 17,569 2 8,785,481,619 Güven Gruplariçi 7144,522 391 18,272 Toplam 7162,091 393 Doğruyu Gruplararası 31,703 2 15,851 1,033,357 Gruplariçi 6002,249 391 15,351 Toplam 6033,952 393 Sistematiklik Gruplararası 42,873 2 21,437 1,770,172 Gruplariçi 4736,713 391 12,114 Toplam 4779,586 393 Tablo 4 incelendiğinde eleştirel düşünme eğilimine ilişkin puanların mezun olunan okul türüne göre varyans analizi sonuçlarına bakıldığında da toplamda [F(3-191)=1.013; p>.05], analitiklik [F(3-191)=0.889; p>.05], açık fikirlilik [F(3-191)=1.576; p>.05], meraklılık [F(3-191)=0.599; p>.05], kendine güven [F(3-191)=0.649; p>.05], doğruyu arama [F(3-191)=0.259; p>.05] ve sistematiklik [F(3-191)=0.622; p>.05] alt boyutlarında gruplar arasında anlamlı bir farklılık olmadığı anlaşılmaktadır. [F(3-191)=0.305; p>.05]. Bu bulgulara bağlı olarak Türkçe öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin mezun olunan lise türüne göre farklılaşmadığı söylenebilir. Araştırmanın beşinci alt problemine ait bulgular tablo 5 te verilmiştir. Tablo 5. Türkçe Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Okuma Stratejilerini kullanma Düzeyleri Frekans Yüzde Pragmatik Düşük 35 8,9 Orta 169 42,9 Yüksek 190 48,2 Analitik Düşük 4 1,0 Orta 112 28,4 Yüksek 278 70,6 TOPLAM 394 100,0 Tablo 5 incelendiğinde araştırmaya katılan Türkçe Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin okuma stratejilerini kullanma becerileri pragmatik (48,2) ve analitik (70,6),her iki boyuttta yüksek düzeyde olduğu görülmektedir. Araştırmanın altıncı alt problemine ait bulgular tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6. Türkçe Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Okuma Stratejilerini kullanma Düzeylerinin Sınıflara Göre Farklılaşması Pragmatik stratejiler Gruplararası Toplamı Sd Ortalaması F P 147,763 3 49,254 2,109,099 Gruplariçi 9106,188 390 23,349 Toplam 9253,952 393

2064 Nevin AKKAYA Analitik stratejiler Gruplararası 185,857 3 61,952,996,395 Gruplariçi 24265,98 0 390 62,220 Toplam 24451,83 8 393 Tablo 6 ya göre birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü sınıf öğrencilerinin analitik stratejileri kullanma sıklıkları açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı görülmektedir (p <.05). Araştırmanın yedinci alt problemine ait bulgular tablo 7de verilmiştir. Tablo 7. Türkçe Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Okuma Stratejilerini Kullanma Becerisinin Cinsiyete Göre Farklılaşması Pragmatik stratejiler Cinsiyet N X S sd T P Kadın 202 22,5842 4,77716 392 3,312,001 Erkek 192 20,9844 4,80780 Analitik stratejiler Kadın 202 63,5743 7,07929 392 1,425,155 Erkek 192 62,4375 8,63793 Tablo 7 incelendiğinde kız ve erkek öğrencilerin pragmatik stratejileri kullanma durumları arasında anlamlı bir fark olduğu görülmektedir (p<.05). Ortalamalar incelendiğinde, bu farkın kız öğrenciler lehine olduğu gözlenmektedir (X =4,7771). Bu durumda, ders metinlerini okurken, kız öğrencilerin, pragmatik stratejileri erkek öğrencilerden daha sık kullandıkları söylenebilir. Analitik stratejileri kullanma durumlarında istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktur. Araştırmanın sekizinci alt problemine ait bulgular tablo 8 de verilmiştir. Tablo 8. Türkçe Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Okuma Stratejilerini Kullanma Becerisinin Mezun Olunan Okula Göre Farklılaşması Pragmatik Stratejiler Varyansın Kaynağı Gruplararası Toplamı Sd Ortalaması F P 457,644 2 228,822 10,171,000 Anlamlı Fark Öğretmen- Gruplariçi 8796,308 391 22,497 Anadolu L., Toplam 9253,952 393 Düz L. Analitik Stratejiler Gruplararası 300,199 2 150,100 2,430,089 Gruplariçi 24151,638 391 61,769 Toplam 24451,838 393 Tablo 8 e göre farklı liselerden mezun öğrencilerin analitik stratejileri kullanma sıklıkları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşmanın olduğu görülmektedir. (p<

TÜRKÇE EĞİTİMİ BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN ELEŞTİREL DÜŞÜNME VE OKUMA STRATEJİLERİNİ KULLANMA DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ 2065.05). Buna göre Türkçe Eğitimi Bölümüne farklı tür liselerden mezun olarak gelen öğrencilerin, ders öğretmenlerinden kaynaklanan farklı metin okuma yöntem ve tekniklerine sahip oldukları söylenebilir. Farkın kaynağını belirlemek üzere Scheffe testi yapılmıştır. Öğretmen lisesi mezunlarıyla Anadolu liseleri ve düz liselerden mezun olan öğrenciler arasında Anadolu liseleri ve düz liselerden mezun olanlar lehine fark vardır. Araştırmanın dokuzuncu alt problemine ait bulgular tablo 9 da verilmiştir. Tablo 9. Türkçe Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Eğilim Düzeyleri ile Okuma Stratejilerini kullanma Düzeyleri Arasındaki Korelasyon Pragmati k Analitik Açık Fikirlilik Kendine Güven Doğruy u arama Sistema tiklik Analitiklik Merak Pearson Korelasyonu,227(**),080,200(**),121(*),146(**),106(*) P,000,114,000,016,004,036 N 394 394 394 394 394 394 Pearson Korelasyonu,303(**),230(**),258(**),272(**),359(**),278(**) P,000,000,000,000,000,000 N 394 394 394 394 394 394 ** Korelasyon 0.01 düzeyinde anlamlıdır. * Korelasyon 0.05 düzeyinde anlamlıdır. Tablo 9 da görüldüğü gibi Türkçe Eğitimi Bölümü öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilim düzeyleri ile okuma stratejilerini kullanma düzeyleri arasında ilişki; pragmatik stratejiler boyutuyla analitiklik, merak, doğruyu arama ve sistematiklik boyutlarında düşük düzeyde, pozitif yönde ilişki vardır. Analitik stratejiler boyutuyla analitiklik, açık fikirlilik, merak, kendine güven, doğruyu arama ve sistematiklik boyutlarında ise düşük düzeyde pozitif yönde bir ilişkinin olduğu görülmektedir. 4. SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER Araştırma sonuçlarına göre Türkçe öğretmenliği Bölümü öğrencilerinin kullandıkları eleştirel düşünme eğilimlerini belirleme amaçlanmıştır. Bu amaçla yapılan çalışma sonucunda katılımcıların çoğunun eleştirel düşünme eğilimlerinin orta düzeyde olduğu belirlenmiştir. Araştırmanın bu bulgusu Kürüm (2002), Türnüklü ve Yeşildere (2005), Çetin (2008), Özdemir (2005), Saçlı ve Demirhan (2008), Şen (2009), Beşoluk ve Önder in (2010) araştırmalarıyla örtüşmektedir. Korkmaz (2009) da çalışmasına katılan öğretmenlerin eleştirel düşünmeye ilişkin görüşlerinin orta düzeyde olduğunu belirtmiştir. Türkçe öğretmenliği Bölümü öğrencilerinin eleştirel düşünmeye ilişkin görüşleri, alt boyutlara göre değerlendirildiğinde en yüksek merak ve açık fikirlilik yönünde eğilim gösterdikleri belirlenmiştir. Türnüklü ve Yeşildere (2005), Zayif (2008) bu alt boyutlarda katılımcılarının orta (olumlu) yönde eğilim gösterdiklerini, Dutoğlu ve Tuncel (2008) de genellikle Katılıyorum. yönünde eğilim gösterdiklerini belirtmişlerdir.

2066 Nevin AKKAYA Türkçe öğretmenliği Bölümü öğrencilerini eleştirel düşünmeye ilişkin eğilimleri ile cinsiyet değişkeni arasındaki ilişkiye bakıldığında anlamlı bir farklılık elde edilmiş, kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre daha olumlu bir eğilim gösterdikleri belirlenmiştir. Yıldırım (2005), Gülveren (2007), Zayif (2008), Beşoluk ve Önder (2010) de aynı sonuca ulaşmışlardır. Öte yandan Kürüm (2002), Özdemir (2005), Akar (2007), Çetin (2008), Saçlı ve Demirhan (2008), Korkmaz (2009), Narin (2009), Şen (2009), Ekinci ve Aybek in (2010) araştırmalarında cinsiyet, eleştirel düşünmeye ilişkin görüşlerde anlamlı farklılık yaratan bir değişken değildir. Ancak bu araştırmada analitiklik, merak, kendine güven, doğruyu arama, sistematiklik alt boyutlarında kızların lehine anlamlı farklılık elde edilmiştir. Araştırmada, sınıf değişkeni açısından anlamlı bir farklılık bulunmuş, 1. sınıfların 4. sınıflara göre daha olumlu bir eğilim gösterdikleri belirlenmiştir. Benzer olarak Gülveren (2007) ve Akar (2007) da 4. sınıfların en düşük puana sahip olduklarını ortaya koymuşlardır. Bu durum, derslerin içeriğinden, işleniş şekillerinden vb. pek çok etmenden kaynaklanabilir. Bu konuların araştırılması gerekmektedir. Zira tam tersi sonuçlara ulaşan çalışmalar da bulunmaktadır. Çetin (2008), Saçlı ve Demirhan (2008), Zayif (2008) 1. sınıfların daha düşük eğilim gösterdikleri sonucuna ulaşmışlardır. Kürüm (2002), Beşoluk ve Önder (2010), Ekinci ve Aybek (2010) ise sınıf açısından anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Çetin (2008), Saçlı ve Demirhan (2008), Zayif (2008) 1. sınıfların daha düşük eğilim gösterdikleri sonucuna ulaşmışlardır. Araştırmada incelemeye alınan bir değişken de mezun olunan okul türüdür. Araştırma bulgularına bağlı olarak Türkçe öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin mezun olunan lise türüne göre farklılaşmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Kürüm (2002), Akar (2007), Gülveren (2007), Çetin (2008), Zayif (2008) ve Şen (2009) de yaptıkları çalışmalarda benzer sonuçlara ulaşmışlardır. Sadece Beşoluk ve Önder (2010) mezuniyet durumuna göre anlamlı bir farklılık bularak yabancı dil ağırlıklı liselere giden öğrencilerin diğerlerine göre daha olumlu görüş bildirdiklerini ifade etmiştir. Görüldüğü gibi genelde mezun olunan okul türü, eleştirel düşünmeye ilişkin görüşlerde anlamlı bir farklılık yaratmamaktadır. Araştırmada Türkçe öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri çoğunlukla orta düzeyde çıkmıştır. Alanyazındaki diğer çalışmalarda da öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının görüşlerinin düşük ve orta düzeyde olduğu belirlenmiştir. Oysaki beklenti, yüksek düzeyde olması yönündedir. Çünkü hazırlanan öğretim programlarında, öğrencileri eleştirel düşünebilen bireyler olarak yetiştirme ana amaçların arasında yer almaktadır. Bunu da büyük oranda öğretmenler, uygulayacakları yöntemlerle gerçekleştireceklerdir. Dolayısıyla öncelikle öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının kendilerini eleştirel düşünebilme yönünde geliştirmeleri gerekmektedir. Bunun ilk aşaması da Türkçe Eğitimi Bölümü öğrencilerinin eleştirel düşünmeye ilişkin görüşlerini yükseltmek olmalıdır. Bu nedenle çalışmalarda düşük ve orta düzeyde görüşün neden kaynaklandığının ayrıntılı bir biçimde belirlenmesi ve ona göre eksikliklerin giderilmesi gerekmektedir. Bu amaç doğrultusunda görüşme formları oluşturularak bireylerle bire bir görüşmeler yapılabilir. Belirlenen nedenleri olumluya çevirmek için de eleştirel düşünme yöntemlerini öğretmeye yönelik deneysel bir çalışma yapılabilir, öğretmen adaylarına da bu doğrultuda dersler verilebilir.

TÜRKÇE EĞİTİMİ BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN ELEŞTİREL DÜŞÜNME VE OKUMA STRATEJİLERİNİ KULLANMA DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ 2067 Çalışmada, katılımcıların eleştirel düşünmeye ilişkin eğilimlerinin mezun olunan okul türüne göre değişmediği belirlenmiştir. Cinsiyet ve sınıf değişkeninde ise anlamlı farklılıklara ulaşılmıştır. Kız öğrenciler erkek öğrencilere, 1. sınıflar da 4. sınıflara göre daha olumlu bir eğilim göstermişlerdir. Cinsiyet açısından bu farklılığın neden kaynaklandığı, erkek öğrencilerin neden daha olumsuz yaklaştıklarının başka bir çalışmada araştırılması gerekmektedir. Özellikle de sınıf değişkeni dikkate alındığında üniversitede dört yıl eğitim alan öğrencilerin üniversiteye daha yeni başlayan öğrencilerden neden daha düşük bir eğilim gösterdiklerinin başka bir çalışmada belirlenmesi gerekmektedir. Bunun için birinci sınıf öğrencilerinin gösterdikleri değişimler, dört sene boyunca takip edilebilir, belli aralıklarla bu öğrencilerin görüşleri ile ilgili nicel ve nitel çalışmalar yapılabilir. Sonuç olarak Türkçe öğretmeni adaylarının ders metinlerini okurken üstbilişsel okuma stratejilerini sık sık kullandıkları ortaya konulmuştur. Bu durum, dil becerilerinin gelişiminde uygulayıcı olacak adayların başarılı bir öğretim yapmaları açısından olumlu bir durum olarak değerlendirilebilir. Araştırmaya katılan öğrencilerin eleştirel düşünme eğilimleri ile okuma stratejilerini kullanma düzeyleri arasında düşük düzeyde ve pozitif yönde bir ilşki vardır. Elbette eleştirel düşünme eğilimini geliştirme yalnızca okuma stratejilerini kullanmaya bağlı bir durum değildir. Düşük düzeydeki bir ilişki de önemlidir çünkü okumanın stratejik bir eylem olduğunun farkında olanlar etkin okurdur ve üst bilişsel becerilere sahip ya da bu becerilere sahip olma çabası içindedirler. Bu çalışma tek bir üniversitenin Türkçe eğitimi bölümünde gerçekleştirilmiştir. Daha geniş örneklemler üzerinde yapılacak olan çalışmalarla farklı sonuçlar ortaya konulabilir. Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme becerilerini ve okuma stratejilerini kullanma becerilerini geliştirmek için neler yapılması gerektiğine ilişkin araştırmalar yapılabilir. Eleştirel düşünme eğilimin ve kitap okuma alışkanlığının geliştirilmesi hem öğretmen adaylarının eğitiminde hem de diğer eğitim kademelerinde önemle ele alınmalıdır. Yalnızca belli derslerde değil tüm derslerde bu becerilerin geliştirilmesine özel bir önem verilmelidir. KAYNAKÇA Akar, Ü. (2007). Öğretmen Adaylarının Bilimsel Süreç Becerileri ve Eleştirel Düşünme Beceri Düzeyleri Arasındaki İlişki, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar. Akınoğlu, O.(2001). Eleştirel Düşünme Becerilerini Temel Alan Fen Bilgisi Öğretiminin Öğrenme Ürünlerine Etkisi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Akkaya, N. (2012). The Relationship Between Teachers Candidates Critical Thinking Skills and Their Use of Reading Strategies. Procedia- Social and Behavioral Sciences, 47, 797-801. Beşoluk, Ş. ve Önder, İ. (2010). Öğretmen Adaylarının Öğrenme Yaklaşımları, Öğrenme Stilleri ve Eleştirel Düşünme Eğilimlerinin İncelenmesi. İOO İlköğretim Online Dergi, 9(2), 679-693. 13 Haziran 2015 http://ilkogretim-online.org.tr adresinden erişildi. Bökeoğlu, O. Ç. ve Yılmaz, K. (2005). Üniversite Öğrencilerinin Eleştirel Düşünmeye Yönelik Tutumları İle Araştırma Kaygıları Arasındaki İlişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 41, 47-67.

2068 Nevin AKKAYA Çekin, A. (2013). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Becerilerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1, 25-46. Çetin, A. (2008). Sınıf Öğretmeni Adayların Eleştirel Düşünme Gücü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa. Çöğmen, S. (2008). Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Kullandıkları Okuduğunu Anlama Stratejileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın. Çöğmen, S. ve Saracaloğlu, A. S. (2010). Üstbilişsel Okuma Stratejileri Ölçeği nin Türkçeye Uyarlama Çalışmaları. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, 91-99. Dutoğlu, G. ve Tuncel, M. (2008). Aday Öğretmenlerin Eleştirel Düşünme Eğilimleri İle Duygusal Zeka Düzeyleri Arasındaki İlişki. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 11-32. Ekinci, Ö., & Aybek, B. (2010). Öğretmen Adaylarının Empatik ve Eleştirel Düşünme Eğilimlerinin İncelenmesi. Elementary Education Online, 9 (2), 816-827. Facione, P. A., Facione N.C. ve Giancarlo, C.A. (2000). The Disposition Toward Critical Thinking: Its Character, Measurement, and Relationship to Critical Thinking Skill. Informal Logic, 20(1), 61-84. Güven, M. ve Kürüm, D. (2006). Öğrenme Stilleri ve Eleştirel Düşünme Arasındaki İlişkiye Genel Bir Bakış. Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (1), 75 89. Karadüz, A. (2010). Dil Becerileri ve Eleştirel Düşünme. Turkish Studies, 5 (3), 1567-1593. Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Kazancı, O. (1989). Eğitimde Eleştirici Düşünme ve Öğretimi. Ankara: Kazancı Hukuk Yayınları. Koçak, B.; Kurtlu, Y.; Ulaş H.; Epçaçan, C.(2015).Sınıf Öğretmeni Adaylarının Adaylarının Eleştirel Düşünme Düzeyleri ve Okumaya Yönelik Tutumları Arasındaki İlişki. Ekev Akademi Dergisi, 19(61), 211-228. Korkmaz, Ö. ve Yeşil, R. (2009). Öğretim Kademelerine Göre Öğrencilerin Eleştirel Düşünme Düzeyleri. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 19-28. Korkmaz, Ö. (2009). Eğitim Fakültelerinin Öğrencilerin Eleştirel Düşünme Eğilim ve Düzeylerine Etkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7, 879-902. Kökdemir, D. (2003). Belirsizlik Durumlarında Karar Verme ve Problem Çözme. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Kürüm, D. (2002). Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Gücü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. Narin, N. (2009). İlköğretim İkinci Kademe Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Eleştirel Düşünme Becerilerinin İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana. Nosıch, G. M. (2012). Eleştirel Düşünme Rehberi (B. Aybek, Çev.). Ankara: Anı Yayıncılık. Saçlı, F. ve Demirhan, G. (2008). Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Programında Öğrenim Gören Öğrencilerin Eleştirel Düşünme Düzeylerinin Saptanması ve Karşılaştırılması. Spor Bilimleri Dergisi, 19 (2), 92-110. Şen, Ü. (2009). Türkçe Öğretmeni Adaylarının Eleştirel Düşünme Tutumlarının Çeşitli Değişkenler Açısından Değerlendirilmesi. ZfWT Journal of World of Turks, 1, 69-89. Taraban, R., Rynearson, K. ve Kerr, M.S. (2004). Analytic and Pragmatic Factors in College Students Metacognitive Reading Strategies. Reading Psychology, 25, 67 81.

TÜRKÇE EĞİTİMİ BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN ELEŞTİREL DÜŞÜNME VE OKUMA STRATEJİLERİNİ KULLANMA DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ 2069 Türnüklü, E. B. ve Yeşildere, S. (2005). Türkiye den Bir Profil: 11-13 Yaş Grubu Matematik Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilim ve Becerileri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 38(2), 167-185. Zayif, K. (2008). Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.