İSTEK ÖZEL KAŞGARLI MAHMUT ORTAOKULU ARALIK 2016 ÇOCUKLARDA SOSYAL BECERİ PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK BİRİMİ İÇİNDEKİLER: Çocuklarda Sosyal Beceri Arkadaşlık İlişkileri Nasıl? Sosyal Beceri Ne Demek? Sosyal Beceri Eğitimi Öneriler
ÇOCUKLARDA TEST ÇÖZME TEKNİKLERİ SOSYAL BECERİ BÜLTENİ ÇOCUKLARDA SOSYAL BECERİLER Sosyal etkileşim insan yaşamının vazgeçilmez bir parçasıdır. Yaşamını ilişkiler ağı içerisinde sürdüren insanın uyumunda ve mutlu olmasında sağlıklı sosyal etkileşimin büyük payı vardır. Çocuğun sosyal davranışı etkileşimde olduğu iki önemli grubun; ailenin ve akranların tepkileri bağlamında ele alınmalıdır. Çocuklar ilk ilişkilerini kurdukları yetişkinlere bağımlı ve onlara göre daha güçsüzdürler. Yani çocuk- yetişkin ilişkisi bir çeşit eşitsizliğe dayanır. İlerleyen yaşlarda ise çocukların akranlarıyla olan ilişkileri giderek önem kazanır. (Grusec ve Lytonn, 1998). Çocuklar neyin kabul, neyin reddedileceğini yetişkinlerden öğrenirler. Sosyal beceriler işte asıl, bu güç eşitliğine (ya da onun mücadelesine) dayalı ilişkiler içerisinde öğrenilir. Çocuğun ak- Arkadaş İlişkileri Nasıl? Çocukların işbirliği becerisi ya da davranışını, diğer kişilere ve hedefe uygun şekilde sergilemesinin 4 yaş dolaylarında başladığı öne sürülmüştür. Örneğin 5 yaşında iken sürekli yalnız oynamak isteyen çocuk, gelecekte sosyal becerileri eksik bir kişiye dönüşebilir. Bu görüşe göre, çocuğun oyun ortamındaki sosyal davranışı, çevreye uyum ve ilişki kurabilme becerisi ile ilgilidir. (Trad, 1989) Okulun başlamasıyla birlikte, akranların yaşamdaki önemi de artmaya başlar. Çocuklar arkadaşlık kurabilmenin ve farklı oyun etkinliklerine katılmanın grup tarafından gördükleri kabule bağlı olduğunu fark ederler. Artık akranlarıyla zaman geçirmek istemediklerinde bile onlardan eskiden olduğu kadar kolayca uzaklaşamazlar, çünkü mutlu olsalar da olmasalar da zamanlarının büyük bir kısmını okulda geçirmek zorundadırlar. Kızlar için 10-14, erkekler içinse 12-16 yaşları arasında gelişen ön-ergenlik döneminde hızlı bir bedensel değişim ve bilişsel olgunlaşma izlenir. Akran grubu daha yapılandırılmış bir hale dönüşür ve bir akran grubunun üyesi olmanın önemi artar. Arkadaşlıkta güven ve sadakat giderek önem kazanır. Çocuklar 11-14 yaşları arasında, zamanlarının büyük bir kısmını arkadaşlarıyla birlikte geçirirler. Artık akran ilişkilerinde yardımlaşma, oyun oynamadan daha önemlidir. Karşıdakinin bakış açısını anlayabilme bu dönemde iyice gelişmiştir. Ergenlik öncesinde akran gruplarının işlevi değişim gösterir. İlkokul yaşındaki akran grupları, oyun içinde doğal yaşamı öğrenmeyi destekleyen ideal bir ortam sağlar. Örneğin, ilköğretimden ortaöğretime geçmekte olan ergenlik öncesi çocukların akran gruplarının bir işlevi, ailenin sunduğu koruyucu ortamdan yetişkinliğin bağımsız yaşamına geçiş sürecinde çocuğa yardımcı ol-
ÇOCUKLARDA TEST ÇÖZME TEKNİKLERİ SOSYAL BECERİ BÜLTENİ Sosyal Beceri Ne Demek? Sosyal Beceri Çocukların sosyal yeterliliğinin tanımlanmasında öne çıkan tanım, farklı durum ve ilişkilerde neyin uygun ve etkin olduğuyla ilgili bilgidir. Sosyal beceri, sosyal yeterliliğin belli bir ortamda toplumsal olarak kabul görecek ve hem kişinin kendisi, hem de karşısındaki için yararlı olacak şekilde davranabilme becerisi olduğudur. Başka bir tanım da ise çevreye uyum ve uygun iletişim yolları kullanarak başkalarıyla yaşanabilecek sözel ya da sözsüz çatışmalarla başa çıkabilme becerisi vurgulanır. Çocuğun oyun davranışlarının sosyal etkileşimin sonuçlarını belirlemede önemli bir rolü vardır. Göz göze gelme, beden duruşu ve mesafesi, ses tonu, yüz ifadesi gibi sözsüz iletişim ögeleri ve gruba katılmak, hayır diyebilmek, alayla baş edebilmek, öfke gibi olumsuz duyguları ifade etmek, bir konuşmayı başlatmak, sürdürmek ve sonlandırmak, uzlaşma yapabilmek gibi beceriler sosyal becerilerdir. Sosyal beceriler bir çocuğun diğer çocuklara yönelik davranışlarını da kapsar. İyi ilişkiler kurabilme, başkalarının haklarına ve duygularına saygı ve uygun sosyal davranış için grup normlarını dikkate alma gibi bu türden davranışlar aynı zamanda çocuğun isteklerini elde etmesini sağlar. Sosyal becerinin belli başlı özellikleri şu şekilde özetlenebilir: Öncelikli olarak öğrenme (gözlemleme, örnek alma, canlandırma ve geri bildirim) yoluyla kazanılır. Belirli sözel ve sözsüz davranışlardan oluşur. Etkin ve uygun tepkileri, örnek alınan davranışları içerir. Sosyal çevreden gelen olumlu tepkilerin artmasını sağlayarak, var olan becerilerin pekişmesine olanak tanır. Sosyal becerilerdeki yetersizlikler belirlenebilir ve duruma uygun eğitim programları hazırlanabilir.
ÇOCUKLARDA TEST ÇÖZME TEKNİKLERİ SOSYAL BECERİ BÜLTENİ SOSYAL BECERİ EĞİTİMİ Yetersiz akran ilişkilerinin ve sosyal beceri eksikliğinin yaygınlığına ilişkin gözlemler, sosyal ilişki becerilerini öğretmek üzere eğitim programlarının hazırlanması gereğini doğurmuştur. Sosyal beceri eğitiminin altında yatan temel varsayım, kişilerin uygun sosyal davranışları gösterememe nedenlerinin bu becerileri bilmemeleri olduğudur. (Ladd ve Mize,1983). Bu görüşe göre, sosyal beceri eğitimini alan kişilere farklı seçeneklerin, değişik davranış biçimlerinin sunulması ve bunların sonuçlarını görme fırsatının sağlanması gerekir. Sosyal beceri eğitiminin kavramsal temeli sosyal öğrenme kuramına dayanır. Kullanılan eğitim tekniklerinde de bu kuramsal yaklaşım temel alınır. Bu yaklaşımın dayandığı düşünceye göre çevreye uyum sağlamayı kolaylaştıran tepkilerin pek çoğu öğrenilmiş davranışlardır. Bu davranışlar çevreyi gözlemleyerek edinilir ve çevre tarafından pekiştirildikçe sürdürülür. (Matson ve Ollen,1998) Biermann ın yaptığı literatür taramasında, sosyal beceri eğitimlerindeki değişim süreciyle ilgili şu çıkarımlar öne sürülmüştür: Popüler olmayan çocuklar çevrelerinden olumlu tepkiler almalarını sağlayacak becerilerden yoksundurlar. Bu becerilerin eğitimi sonucunda sosyal açıdan kabul gören yeni davranışlar kazanılır. Kazanılan uygun sosyal davranışlar çevreden olumlu tepki aldığından akranlar tarafından kabul edilme fırsatını sağlarlar. Akranları tarafından kabul görmüş olan yeni davranışlar giderek daha fazla benimsenir ve kişinin yaşamına yerleşmeye başlar, yani öğrenilmiş davranış kişinin doğal davranış repertuarına kazandırılmış olur. SİZ NE YAPABİLİRSİNİZ? Çocuğunuzun Dil Gelişimini Takip Edin Çocuğunuza Kendini Kabul Ettirecek Sosyal Becerileri Öğretin: Bunlar; arkadaş canlısı olmak, paylaşımcı, yardımsever olmak, oyun oynamayı sevme yeni oyunlar bilmek, oyunda adil davranmak, sır tutmayı bilmek, diğer insanların özeline saygı duymak, güvenilir olmak, yalan söylememek, esprili ve eğlenceli olmak, yaşıtlarıyla benzer ilgi alanlarına sahip olmaktır. Çocuğunuza Yaşıtlarıyla Birlikte Oynama Olanağı Sağlayın Çocuğunuzla Onun Yaşıtıymış Gibi Oynayın: Anne babalarıyla sıkça oyun oynayan çocuklar yaşıtlarıyla iletişim kurabilmek için daha gelişmiş sosyal becerilere sahiptirler. Yapılan gözlemlere göre, sosyal becerileri yüksek olan çocukların ebeveynleri daha sık gülümseyen, oyun esnasında çocuğu eleştirmeyen, çocuğun fikirlerine duyarlı olan ana babalardır. Eşit oynanan, çocuğun fikirlerine duyarlılığın esas olduğu bir oyunda çocuk yaşıtlarıyla aynı şekilde oynamayı öğrenir ve çocuğa yaşıtlarıyla oynamak konusunda pozitif bir bakış açısı kazandırır.
ÇOCUKLARDA TEST ÇÖZME TEKNİKLERİ SOSYAL BÜLTENİ BECERİ Çocuğunuzla Sosyal İlişkiler ve Değerler Hakkında Konuşun: Ebeveynleriyle yaşıtlarıyla olan ilişkileri hakkında daha sık konuşan çocuklar sınıfındaki çocuklar tarafından daha çok sevilen ve öğretmenleri tarafından sosyal becerileri daha yüksek bulunan çocuklardır. Günlük sohbetin bir parçası gibi yapılan bu konuşmalar ders verir gibi değil, çocuğun hoşuna gidecek şekilde olmalıdır. Bu konuşmalar çocuğun bilgi alışverişi yapmasına olanak sağlar. Problem Çözücü Bir Yaklaşım Sergileyin: Ebeveynler çocuklarının bütün problemlerinin cevabını bilmek, ya da onları çözmek zorunda değillerdir. Çocuğunuz size arkadaşlarıyla olan bir problemden bahsettiğinde onunla bu konuda konuşarak çeşitli çözümleri ve bakış açılarını görmesine yardımcı olabilirsiniz. Yapılan araştırmalarda çocuklarıyla olası çözümler üzerine konuşan ana babaların çocukları, problem çözmede farklı alternatifler sunabilen ve problemlerini daha kolay çözebilen çocuklardır. Bu yüzden çocukların ilişkileri üzerine düşünebilmesi ve sonuçlarını tartabilmesini öğrenmeleri onlar için çok yararlıdır. Başkalarının duygu ve ihtiyaçlarını göz önünde bulundurmaya teşvik edilen çocuklar yaşıtlarıyla daha iyi ilişkiler kurarlar. Çocuğunuzun Pozitif ve Yerinde Stratejilerini Onaylayın: Problem çözme yeteneği gelişmiş çocukların anne babaları çözüm yolları üzerine konuşurken çocuğun arkadaşını kaybetmesine ya da oyunun sona ermesine neden olmayacak stratejilere olumlu teşvik verirler. Sorunlara uzlaşmacı yaklaşan çocuklar, saldırgan davranan çocuklara oranla daha çok kabul görürler. Bu beceriyi çocuğumuza onu dinleyerek ve onunla konuşarak kazandırabiliriz. Çocuğunuz Sosyal Alanda Başarısız İse Pozitif bir Tutum Gösteriniz: Daha önce belirttiğimiz gibi okul çocuklarında arkadaşlık kuramama oldukça sık rastlanan bir durumdur. Çocuklar bu reddedilme durumlarına farklı tepkiler verirler; bazıları kızabilir, bazıları bu durumu kabullenirler, bazı çocuklar diğer insanların genellikle acımasız olduklarına inanırlar, bu çocuklar genelde kendisini dışlayanlara saldırgan tepkiler verirler, bazı çocuklar ise kabuklarına çekilirler, çünkü bu durumun kendi yetersizliklerinden kaynaklandığına inanırlar. Sonuç olarak; yaşıtları tarafından kabul görmek ve arkadaşlıklar kurmak aile biriminin ötesinde çocuğun ufkunu genişletir, dış dünyaya ilişkin deneyim kazanmasına ve yüksek benlik saygısının oluşmasına yardımcı olur. Sosyal becerileri kazanması konusunda çocuğunuza yardım ederken, gerçekçi seviyede beklentiler oluşturun, çabaları ve küçük gelişmeleri bile destekleyin, onu yüreklendirin, çocuğun çabalarının en büyük ödülü, kurduğu arkadaşlıklar olacaktır.