TMMOB 1. ENERJI SEMPOZYUMU1214 KASIM 1996 ANKARA TÜRKİYE'DE HİDROELEKTRİK POTANSİYELİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME İSMAİL KÜÇÜK* Ülkelerin ekonomilerindeki en önemli girdilerden birini enerji oluşturmaktadır. Teknolojinin gelişimi ve nüfusun artışı enerji tüketiminin de artmasını beraberinde getirmektedir. Bilimsel veriler ve yaşanan gerçekler göstermiştir ki, üretimin her türünde ve aşamasında doğanın dengesini korumak zorundayız. Belirli üretimlerde elde edilen yararın karşılığından daha fazlasını bile harcayarak geri dönülemediği gerçeği dünyanın gözleri önünde açıkça durmaktadır. Doğanın dengesini korunabilmesi yenilenebilir enerji kaynaklarının önemi artmaktadır. Bu enerji kaynaklarından birisi de sudan yararlanılarak elde edilen enerjidir. Suyu enerji elde ettikten sonra da diğer amaçlar için kullanmak olasıdır. Bu anlamda suyun ve sudan elde edilecek olan enerjinin önemi daha da artmaktadır. Bu çalışmada genel anlamıyla ülkemizdeki hidroelektrik enerji potansiyeli, üretimde olan hidroelektrik santraller, projesi yapılmış oaln santraller ve yıllar itibariyle bu yönde yapılan çalışmalardan söz edilmektedir. Türkiye'de Yağışlar Ülkemizde yağışlar bölgeden bölgeye büyük farklılıklar göstermektedir. Türkiye'de yıllık ortalama yağış 642.6 mm Türkiye'ye düşen ortalama yıllık yağış 501.0 km 3 Yerüstü suları toplam akışı miktarı 186.05 km 3 Yıllık akış/yağış oranı 0.37 Türkiye'nin Su ve Toprak Kaynakları Potansiyeli Türkiye, drenaj sahaları bakımından 26 havzaya ayrılmıştır. Bu havzaların herbirinde hesaplanmış bulunan su potansiyelleri Tablo l'de verilmiştir. Türkiye için ortalama akış katsayısı % 37 olmaktadır. Yağışlarla yeryüzüne düşen suyun & 63'ü buharlaşma ve bitkisel terleme vs. gibi nedenlerle yerüstü akış durumuna geçememektedir. Yıllık ortalama yağışın akış durumuna geçen 238 mm'lik miktarına tekabül eden akış miktarı olan 186.05 km 3 olarak hesaplanan akarsularımızın tamamını kullanmak aşağıdaki nedenlerle teknik yönden imkansızdır. Yeterli ölçüde suyun akarsu yatağına bırakılması Bazı topoğrafik ve jeolojik sınırlayıcı koşullar * TMMOB, Meteoroloji Mühendisleri Odası 15
TMMOB 1. ENERJI SEMPOZYUMU1214 KASIM 1996 ANKARA Tablo I Akarsularımızın ortalama yıllık su verimleri HavzaJ 1 Meriç Havzası 2 Marmara Havzası 3 Susurluk Havzası 4 Kuzey>Ege Havzası 5 Gediz Havzası 6 Küçük Menderes Havzası 7 Büyük Menderes Havzası 8 Batıi Akdeniz Suları 9 Antalya Havzası 10 Burdur Göller Havzası 11 Akarçay Havzası 12 Sakarya Havzası 13 Batı Karadeniz Havzası 14 Yeşihrmak Havzası 15 Kızılırmak Havzası 16 Konya Kapalı Havzası 17 Doğu Akdeniz Havzası 18 Seyhan Havzası 19 Asi Havzası 20 Ceyhan Havzası 21 Fırat Havzası 22 Doğu Karadeniz Havzası 23 Çoruh Havzası 24 Araş Havzası 25 Van Gölü Havzası 26 Dicle Havzası Drenaj Alanı km 2 14560 24100 22399 10003 18000 6907 24976 20953 19577 6374 7605 58160 29598 36114 78180 53850 22048 20450 7796 21982 127304 24077 19872 27548 19405 57614 Yıllik Ortalama S km 3 1.33 8.33 543 2.09 1.95 1.19 3.03 8.93 11.06 ; 0.50 0.49 6.40 9.93 5.80 648 4.52 11.07 8.01 1.17 7.18.. : 31.61 :*.; 14.90 6.3 4.63 2.39 21.33 Hidroelektrik Üretimi İle İlgili Genel Bilgiler Ülkemizde bugün için 9921.7 MW kurulu güçte 36353 Gwh elektrik üretecek hidroelektrik santralı rrtevcüttur. ', 1854.0 MVV güçte ve 5415 GWh enerji üretecek hidroelektrik santralının inşaatı devam etmektedir. Kesin projesi'var olan veya yapılmakta olan 13548.1 MW güçte ve 45171 Mwh enerji üretecek hidroelektrik santralı yapılabilecektir. Bunlara bağlı, ayrıca potansiyel olarak 9985.4 MW güçte ve 37629 Gwh enerji üretebilecek hidroelektrik santralları yapılabilecektir. Ülkemizde 1994 yılındâüretilemelektrik enerjisi 78322 Gwh olup bunun 30586 Gwh'ı yani % 39.1'I hidrolik kaynaklardan sağlanmış bulunmaktadır. Bu değer 124568 Gwh olarak kabul edilen Türkiye'nin hidrolik enerji olanaklarının yaklaşık % 24.6'sıdır. 16
TMMOB 1. ENERJI SEMPOZYUMU1214 KASIM 1996 ANKARA Tablo III Türkiye'de Hidroelektrik İçin Gücün itibariyle Değişimi 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 GUç MW 725.4 871.6 892.6 985 4 1449.2 1779.6 1872.6 1872.6 1880.8 2130.8 2130.8 2356.3 3082.3 Yıllık Artış % 20 2 10 47 23 6 0.0 0.4 13 0.0 11 31 5 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 MW 3239,3 3874.8 3874.8 3877.5 5003.3 6218.3 6597.3 6764.3 7113.8 8378.7 9681.7 9864.6 Yıllık Artış % 20 0.0 0.07 29 24 6 2 5 18 16 2 Tablo IV Türkiye'de uzun İtibariyle Hidrolik den Yararlanma Programı (MW olarak) 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 3849 4410 5843 7148 7669 7729 8460 9875 10152 10433 Gerçekleşen 3874.8 3877.5 5003.3 6218.3 6597.3 3764.3 7113.8 8378.7 9681.7 9864.6 Toplam İçin 8217.2 10779 12874 14539 15400 15980 18840 20255 21145 21426 23215 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 10881 10881 11822 13524 13829 15029 15824 16494 17449 17982 18387 189Sf8 19630 202Ö0 21400 Toplam İçin 23215 24115 26186 28578 30223 33323 35848 38438 41433 44331 47636 50862 54794 58670 63486
TMMOB 1. ENERJI SEMPOZYUMU1214 KASIM 1996 ANKARA Tablo II. Türkiye'de Hidroelektrik Üretiminin Potansiyel Durum Havza No Havza Adı 1 Meriç Havzası 2 Marmara Havzası 3 Susurluk Havzası 4 Kuzey Ege Havzası 5 Gediz Havzası 6 K. Menderes Havzası 7 B. Menderes Havzası 8 Balı Akdeniz Havzası 9 Antalya Havzası 10 Burdur Göller Havzası 11 Akarçay Havzası 12 Sakarya Havzası 13 B. Karadeniz Havzası 14 Yeşilırınak Havzası 15 Kızılırmak Havzası 16 Konya Kapalı Havzası 17 Doğu Akdeniz Havzası 18 Seyhan Havzası 19 Asi Havzası 20 Ceyhan Havzası 21 Fırat Havzası 22 D. Karadeniz Havzası 23 Çoruh Havzası 24 I Araş Havzası 25 Van Gölü Havzası 26 Dicle Havzası Toplam Kesin Projesi İle Çalışmakta Olan Inşaa Halinde Panlamaları var olan Diğ Kur G (M Kurutu (MW) 0.2 4.4 69.0 48.0 64.3 13.6 758.9 0.3 439.6 9.4 851.1 996.2 2.0 299.9 72.5 3.3 558.7 5570.5 86.9 30.9 18.7 19.1 4.2 9921.7 Ortalama (GWh) 12 193 143 293 35 2635 962 40 2774 2507 4 1263 391 15 1853 22569 417 95 73 73 6 36 353 " (MW) 10.6 65.5 62 168.9 564.0 496.2 85 401.8 f 854.0 "" Ortalama (MWh) 47 257 166 596 1768 1456 198 927 " 5~415~ (MW) 426.0 156.0 141.2 368.8 346.4 500.3 125.1 500.8 728.3 1062.0 685.7 47.1 90.0 1476.7 2142.0 2756.0 51.5 2.2 2023.0 13 548.1 Ortalama (GWh) 1.321 182 509 1230 1292 869 418 1872 2521 3269 2674 105 39 5464 6835 9112 272 14 7173 45 171 9 16 25 9 29 14 57 45 24 28 30 13 95 27 230 100 44 51 40 265 9 9 (Kaynak DSİ Genel Müdürlüğü)
TMMOB 1. ENERJI SEMPOZYUMU1214 KASIM 1996 ANKARA Bazı ülkelerin ekonomik olarak kullanılabilen hidroelektrik potansiyeli ile 1992 yılına göre kullanılan miktarı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Ülkeler Ekonomik Olarak Üretilebilecek H.E. GWh MW GWh/Yıl H.E. Potansiyeli Kullanma Oranı % Türkiye İsveç Fransa italya Yunanistan Portekiz Japonya 124 568 130 000 100 000 65 000 20 000 19 800 114 267 8 379 16 380 24 857 19 351 2 523 3 709 39 115 26 568 74 897 72 522 45 786 2 389 9 303 89 616 21.3 57.6 72.5 70.4 11.5 47.0 78.4 (Kaynak: Annual Bultein of Electric Energy Statisrics for Europe 1994) Sonuç: İnşaası devam eden hidroelektrik santralları bittiğinde 11775.7 MW güçte 41768 Gwh'lik enerji üretmek mümkün olacaktır. Türkiye'nin 2010 yılı için ihtiyacı olacağı düşünülen toplam 63486 MW güç ve buna karşılık 363545 Mwh enerjinin 35309.2 MW güçle 124568 Mwh'lik kısmını hidrolik enerjiden karşılamak olasıdır. 124568 Mwh'lik enerji 1997 yılı Türkiye için gerekli olduğu düşünülen enerjiye eşittir. Fakat 1994 yılı için ülkenin gereksinimi olacağı varsayılan 99964 Gwh'lik enerjiye karşılık 78321.7 Gwh enerji üretilmiş ve bu enerjinin de net olarak 538.7 Gwh'lik kısmı ihraç edilmiştir. Bütün enerji üretim maliyetleriyle karşılaştırıldığında ise hidrolik enerjinin maliyeti diğer enerjilerin üretim maliyetlerinden % 50 daha ucuzdur. Her ne koşulda olursa olsun temiz enerji olması nedeniyle öncelikli olarak hidrolik enerjiden optimum şekilde yararlanmanın yolları aranmalıdır. 19
TMMOB 1. ENERJI SEMPOZYUMU1214 KASIM 1996 ANKARA