MŰZİK SANATI (haftalık ders sayısı 1, yıllık toplam 35 ders saati) GIRIŞ Müzik insan hayatının bir parçasıdır ve herkesin hakkı ve ihtiyacıdır; dolayısıyla bu düzey ders programına dahil edilmesi öngörülmüştür. Müzik öğrencilere kendi değerler dünyasını sunar, yorumlayarak, yaratarak ve dinleyerek müziksel gelişimini mümkün kılar ki bu da estetik cazibeye, nitelendirme ve eleştirel değerlendirmeye yöneltir. Ders, öğrencilerin dünyaya ve hayata karşı eleştirel tutumunu oturtacak şekilde yaş grubuna, genel ve müziksel zekasına uygun seçilmiş müzik eserlerinden oluşturulmuştur. Öğrenimin bu düzeyini oluşturan öğrenciler, sahip oldukları entelektüel potansiyel ile Kosova toplumunun gelecekteki kültürel sınıfını temsil etmektedir. Müzik öğrencilere, iyi bir müzik dinleyicisi, müziksever ve yorumcu olma imkanı sağlar. Müzik her alanda ruhsal cömertliğin, ruhsal sağlığın ve başarılı varlığın yapı taşı niteliğindedir. HEDEFLER VE AMAÇLAR Hedefler: Öğrenciler: Öğrenciler, sanat ve müzik kültürüyle yaşamayı őğrenirler Aktif müzik eserleri sayesiyle, kendilerinin duygusal, rasyonel, entelektüel, ruhsal, estetik, moral ve sosyal potansiyellerini geliştirir ve zenginleştirirler Müzik sanatını seslilik alanındaki zaman sanatı olarak algılarlar 335
Amaçlar: Öğrenciler: Dinleme yardımıyla őğrenciler, ulusal ve dünya kültürü hakkındaki őnemli müzik değerlerini yaşar ve kabul ederler Ulusal benliğin korunması ve geliştirilmesi amacıyla ulusun halk ile sanat müzik yaratıcılığını tanırlar Estetik, eleştirisel değer ve tesirliliği yaşama duygusunu ilerletirken stil, çeşitlilik ve müzik çeşitlerinin farklı zamanlarda yaratılmış müziğini yaşantılı Kabul ederler Konuşma ve gőrüşmenin evrensel dili olan müzik sayesiyle, ortak çalışma ve kültür alanındaki başarılı yaratıcılık yeteneklerini geliştirirler Çeşitli müzik etkinlikleri sayesinde, bireysel yaratıcılık yeteneğini geliştirirler Şarkı sőylemek ve diğer müzik etkinlikler onlara neşe (sevinç) saçar Müziğe bağlı diğer disiplinler ve diğer derslerle bağlantıyı őğrenir, bundan başka sanat ve bilimle de tanışırlar Bağımsız irdeleme ve araştırma çalışmaları için kőrüklenirler Toplumsal müzik programlarının eleştirel yorumlarını yapar ve çizimlerin derlemelerini (koleksiyonunu) hazırlarlar Örgütlü ve bireysel olarak, müzik sanatı gősterilerini takip ederler. 336
DERSİN ESAS ÖDEVLERİ VE İÇERİKLER 1. Dünya ve türk müsikisi geleneklerinden yaratıcı ve yorumcuların seçilmiş eserlerini tanıma ve dinleme HEDEF VE YARATICILIK İÇERİKLER SANATSAL KAYNAKLAR DERSLER ARASI İLİŞKİ 1.1. Müziğin doğuştan klasisizim dönemine kadar yaratılan eserlerini (inceleme ve yaşantılı bir şekilde) dinlemesi gerçekleşir Müziğin doğuşu Ilk insanbirliğinde müzik İlk uygarlıklarda müzik kültürü Antik müzik kültürü Ortaçağda müzik kültürü Basit melodi afrika-kongo Amerika-Kolumbia Aziatik-Seylon Pintarın odası Seikilin şarkısı Niket Dardani: Te Deum Tarih Coğrafya Mimarlık Vb. Batı Avrupa müziğinin esasları Tek sesli klise ses (vokal) müziği Din dışı (dinsel olmayan) müzik Gregorian koralı: Kyrie Dies İrae 337
Tek sesten çok sesliliğe kadar Humanizm ve rönesans döneminde müzik Rönesans dőneminin tanınmış yaratıcıları Trubadur şarkıları Organum, Diskant, Gymel Ses (vokal) müziğin biçimleri Barok döneminde müzik Enstrümental müzik Kantat F. Landini: Balad Juskuin De Pre: Missa (fragman) Palestrina: Missa (Papa Marcelo) Lasso: Yankı (echo) Matona mia Cara Corelli: Concerto grosso op.5/6 La Folia albinioni: Adagio 338
Oratoryo Barok operası Enstrümental formları (sonat, suit ve konser müziği) Bach: Kahve üstü kantat Handel: Aleluya (mesiah) Gluk: Orfey ve Euridik C.B. Pergolezi: Hanım olan hizmetçi Vivaldi: Mevsinler (Ilkbahar, Yaz, Sonbahar, Kış, seçmeli) Barok çağın tanınmış bestecileri Bah: - Si minored suit - Iki keman ve orkestra için concerto - Re-minörde Tokat Tartini: Şeytanların trileri sonatı Kupren: Çiçek açmış bahçe (Klavsen) Bah, Hendel, Vivaldi 339
1.2. Müzik içeriklerinin yaşantılarını ifade ediyorlar Edebiyat anlatımı ve müzik Müzik ve mecazi ifadesi Müzik yaratıcıların ve yazarların düşünceleri Resim sanatında müzik motifleri Edebiyat Resim sanatı (dans) Müzik ve hareket-dans anlatımı Müzik ve hareket Oyun 1.3. Yorum formasyonları ve araçlarını tanıyorlar Sesler, enstrumanlar, ses ve enstruman formasyonları 1.4. Anlatım elemanlarını ayırt ediyorlar Ton-sessizlik, ezgi, ritm, armoni 1.5. Müzik şekillerini tanıyorlar Bir ve çok zamanlı şarkılar Őnemli müzik formlarını dinlemek Yabancı ve bizim edebiyatımız 340
2. Öğrenciler bizim ve yabancı besteleri sőylüyorlar FAALİYETLER İÇERİKLER SANATSAL KAYNAKLARI DERSLER ARASI İLİŞKİ 2.1. Şarkı soylemenin kültür ve yaratıcılğında Şarkı söylemenin psikofizik gelişmesindeki önemi Tek, çift ve daha çok sesli şarkılar enstruman eşliğinde ve eşsizliğinde Edebiyat anlatımı (sözlü anlatım) ve diğer derslerle ilişki (tarih ilgiyi geliştiriyor toplum gelişimi vb.) Ses ve enstrumental müziğinde ve aynı zamanda tema yorumlanması onu değerlendirirler 2.2. Bizim şarkı söyleme geleneğimize ait olumlu tutum geliştirirler Şarkı söyleme ve yorumlamada ton birliğinde armoni Armoni duyguları Ulusal benlikte şarkının önemi Çeşit ülkelerin halk şarkıları Zekai Dede: Ayin ilahiler Trubadur şarkıları Lasso:Matona mia Cara Mont Everdi:Laşate mi morire (bırakın öleyim) Gluk: Orfeun ariyası Koreli: La foliya (sonatadan tema) Halk şarkıların seçilmesi Duriyemin güyümleri Karpuz kestim Telefonun tellerine Üsküdara gideriken Kalk gelin hanım Vb. Coğrafya Tarih 341
2.3. Güzel ve doğru sarkı soylemenin tekniğini tanımak Nefes alma ve sesin şekillendirmesi Söylenen şarkılarda Fiziyoloji 3. Öğrenciler ses ve enstrumanlarda enstruman içerikliğini yorumluyorlar FAALİYETLER İÇERİKLER SANAT KAYNAKLARI DERSLER ARASI İLİŞKİ 3.1. Enstruman bölümlerini yorymluyorlar 3.2. Enstrümanla şarkı söylemeye eşlik yapıyorlar 3.3. Enstrümanlarda yorumlama tekniğini benimsiyorlar Seslerin yeni renkleri ORF-enstrümanları Elektronik müzik araçları Enstrümental parçalarının seçilmesi 342
4. Öğrenciler, őğrenilen müzik eserlerini pekiştirirler FAALİYETLER İÇERİKLER SANAT KAYNAKLARI DERSLER ARASI İLİŞKİ 4.1. Kişisel yaşantılarına göre kayıtlanmış olan ses ve enstrumental eserlerini yorumluyorlar Yorumlama simgeleri iki nokta tempo, dinamik, anlatım, agojik Enstrümental oyunu ve Şarkı sőylemenin ara ilişkisi 4.2. Kişisel ve başkaların yorumlamlarını niteliyor ve değerlendiriyorlar Ana dili 5. Öğrenciler müzik içeriklerini yaratıyorlar FAALİYETLER İÇERİKLER SANAT KAYNAKLARI DERSLERARSI İLİŞKİ 5.1. Tonları araştırıyor, seçiyor ve birbirine uyguluyorlar Ton denemeleri Aküstik (ses bilgisi) 5.2. Melodik konuları ve ritmik bütünlügünü genişletiriyorlar Ritim ve melodinin şekillendirmesi 343
Oluşum bölümleri ve bütünlükler 5.3. Emprovize yapıyorlar 5.4.Verilen metinle melodi yaratıyorlar Edebiyat 5.5. Eşlik yapmalı ve işi tekrar etme 5.5. Sarkı biçimini ve diğer basit müzik biçimlerini yaratıyorlar 6. Öğrenciler ilgilerine bağli yaratıcı biçimde müzik yaşantılarını anlatım araçları ve diğer alanlar yoluyla ifade ederler FAALİYETLER İÇERİKLER SANAT KAYNAKLARI DERSLERARASI İLİŞKİ 6.1. Müzik yaşantılarını ve hayallerini yorumluyorlar Yaşantı yorumu Eleştirisel yorumu Müzik için düşünceler Ana dili 344
6.2. Müziğin mesajını mecazi anlamıyla ifade ederler Müzik için grafik simgeler Müzik içeriklerinin mecazi ifadesi Müzik őrneklerinin resim sanatıyla ara iligisi Resim sanatı 6.3. Dans ve hareket arasıyla müzik için ifade Hareket ifadesi Dans etmek Müzik őrneklerinin sanat dansı ile ara ilgisi Ritim ve dans 7. Öğrenciler müzik kültürü bilgilerini genişletiriyor FAALİYETLER İÇERİKLER SANAT KAYNAKLARI DERSLER ARASI İLİŞKİ 7.1. Müziğin kullanılmasının imkanlarını basın-yayın sayesinde tanırlar Yeni müzik produksiyonu Teknik ve müzik-iyi ve kotü tarafları- Çizim çekimlerin çesitleri, televiziyon ve radyoda müzik Medyalarda müzik programı Müzikli ortamın eğitimi -tonlu ekoloji, teknoloji 7.2. Yorumlama, aktarma ve konsertal programlarıyla yőnelmelerin yolunu anlamaları 7.3.Müzik ve ses kaynaklarını tanıma ve kullanmaları Güncel müzik olayları ve kültürel müsamere programları Müzik leksikonü 345
ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ Dersin gerçekleştirilmesi öğrencilerin gelişme seviyesi, temel müziksel etkinlikleri, bedensel ve zihinsel gelişimi göz önünde bulundurularak yapılmalıdır. Öğretmen, müzik eğitimini dikey ilişkisi halka oluşturacak şekilde yönetir. Bu ileriki müzik eğitimi esasını oluşturur. Zengin ve istenilen program, dikkatli ve rasyonel planlanmış ve gerçekleştirilmiş ders kredileri anlamına gelmektedir. Öğretmen, giriş amaçlarından tespit edilmiş etkinlikler ile ilişkide olan yaratıcı bir şekilde ders birimlerini oluşturur. Ders programı bu birimlerin sıralanışını değil de sadece hedef, etkinlik ve içeriklerin yaratıcı ilişkilerini tespit ettiğinden bunlar, yuvarlanmış bütünlük arz eden konular olması gerekir. Müziksel iletişim ve yaratıcılık öğrencilere muhtaç olduklarıı manevi rahatlamayı sağlayacak etkinliklerdir. 346 DİNLEME Bu temel etkinlik buluşun güttüğü daha uzun süreli dinleme ve yoğunlaşmayı, analitik buluşları ve değerlendirebilme yeteneğini geliştirir. Öğretmen buluşları ve değişik motivasyon türlerini öğrenmeyi teşvik eder. Öyle ki öğrenciler: Eserleri veya onların uyarlanmış kısımlarını takip ederler. Dinleme esnasında fark ettikleri önemli konu ve melodileri söyleyerek öğrenirler. Eserin program içeriğini anlarlar Sözlü yorum veya grafik sembollerle eserin gelişimini işaret ederler. Müzik eserinin belli kısımlarının yarattığı ses etkilerini kıyaslarlar Yazılı veya grafik ifade ile müzik eserinin içeriğini yorumlarlar. Devinim ve dansla müzik buluşlarını ifade ederler. Dinleme esnasında dinleyicinin müzik eserinin özelliklerini anlayabilecek temel bilgiler verilir, örneğin: müzik türü hakkında yorum, ifade araçları, daha önceki bilgileri derinleştiren yorumlama türleri. Bu seviyede buluş, bilgi, yorumlama ve değerlendirmeye özel önem verilir. Öğrencileri eleştirel, karşılaştırma ve var olan müziksel yaratıcılık bilgilerini genişleterek sanat eserlerinin değerlendirme oturum/tartışmalarına teşvik ederiz.
YORUMLAMA Yorumlama şarkı söyleme ve enstrüman çalışmayı içerir. Bu seviyede öğrencileri buluşa teşvik edecek ilginç içerikler dahil edilir Şarkı konuları, ifade özgürlüğünü geliştirmelidir Belli durumlarda öğrencilerin sosyalleşmesini etkileyecek imkanların elverdiği ölçüde grup çalışmaları tercih edilmelidir. Koroda okunacak eserlerin seçimi sanat değeri olan ve bu yaş grubu öğrencilerin güncel ilgisini uyandıracak türden olmalıdır. Eserler kombine yönteme (kulak-taklit ve nota) göre yorumlanmalıdır. Önceki bilgileri pekiştirip doğru ve güzel söyleme çalışmaları yapılır. Enstrüman çalma bu seviyede de uygulanır YARATICILIK Bu etkinlik diğer sanat araçlarıyla yaratıcı ifade ilhamı sayılan dinlemeyi, öğrenilmiş eserleri yeniden yorumlamayı ve yeni parçaların oluşturulmasını kapsamaktadır. Öğrenciler serbest halde kendi müziksel fikirlerini dile getirirler ve yorumlama ile aynı zamanda sosyalleşip kendi yetişmelerini değerlendirirler DEĞERLENDİRME TŰRLERİ Öğretmen grup içinde her öğrencinin bilgisini değerlendirir. Değerlendirme karmaşık bir iş olduğundan öğretmen, öğrencinin etkin dinleme süresince yetişme ve duyarlılığını, belli etkinliklere karşı ilgisini, aktif katılımın, iletişim ve yaratıcılık gelişimini takip etmelidir. Bunun yanı sıra temel müzik sözlüğü (terimleri) bilgileri ve kullanımı değerlendirilir. Değerlendirmenin önemi büyüktür iyi öğretmen dersin hedef ve amaçlarından hareket ederek, ancak değerlendirme yöntemlerine uyarak ve notla ifade ederek bunu yapmayı bilecektir. Müzik eğitimi dersi uygun değerlendirme türleri: sunuş, şarkı söyleme, enstrüman çalma, seminer çalışması, sözlü sınavlar, dinleme vb. Nitelikli sınıflandırma ve değerlendirmeye ulaşmak için öğretmen, profesyonel eğitim ve psikolojik ihtiyaçları esas almalıdır. Farklı değerlendirme türleri uygulanmalı, kişisel değişimleri takdir etmeli, sabırlı, objektif ve somut olmalı, işini programlayıp notlandırmayı açık yapmalı. 347
Ders kapsamı ve öğrenim yöntemi başarıya da yansıyacaktır. Üretkenlikten çok anlama ve bilgiyi uygulayabilme düzeyi değerlendirilmelidir. Öğretmen sınıflandırma ve değerlendirme ile öğrencilerin değer ve tutumları ile ilgili bilgi alır (müziğe karşı tutumu, farklı olanı kabullenme hazırlığı). Notlandırma esasını müzik eserlerini benimseme ve tanımadır. Müzik eğitimi (sanatı) dersini seçmeli olarak tercih eden öğrenciler, ayrı yöntemle sınıflandırılıp değerlendirilir. Öyle ki buna seçim değil de yönelme gözüyle bakılır. MŰZİK GELİŞİMİNDEKİ BAŞARILAR Bu müzik őğrenim seviyesindeki őğrenciler, uygun müzik ders kitaplarının seçilmesinde yardım ğőrürler Yorumlama etkinlikleri, müziksel psikomotorik ve müziksel (müziksel kulak ve estetik oluşumu) becerilerin düzeyi yükseltilir Yeni tecrübeler değişik dőnem ve alanlarda őğrencilerin yaratıcılığı, őğrenme ve geliştirme imkanı sağlar. M!zik sanatının güncel olaylarını, eleştirisel olarak değerlendirirler Müziğin diğer sanat dallarıyle ilişkisine yőnelik bilgileri genişler DERSLER ARASI İLİŞKİ Müzik eğitimi (sanatı) etkinlikleri ve kapsamları sanat ve bilim dallarının nerde ise tamamıyla ilişkidedir. Bu bağlamda en sıkı ilişkiler: anadili ve yabacı dil, psikoloji, toplumun tarihi ve sosyal gelişimi, coğrafya, diğer fen dalları, fizik, teknoloji, ekoloji, vb. DAVRANIŞLAR Öğrenciler, ders programının gerçekleştirilmesinden sonra: 348 Konser programı ve müziksel produksiyonları etkin bir şekilde dinleyebilmek için temeli uluşturan sanat eserlerinin repertuvarını bilmelidirler Stil (uslup) cins (soy) müzik türü form ve içeriğe gőre eserlerin esas őzelliklerini ayırt etmek
Űnlü müzik yaratıcı ve (besteci) yorumculara ait temel bilgilere sahip olmalıdırlar İmkanlar ve öğrencilerin eğilimlerine bağlı olarak tavsiye niteliğinde yaratıcı etkinlikler gerçekleştirirler MŰZİK ÖĞRETİMİNİN ÖZEL ŞEKİLLERİ Koro ve orkestra çalışmaları ilköğretim, alt ve üst seviye ortaöğretimde müzik eğitimine has ve zorunlu bir çalışma şeklidir. Koro ve orkestraya yetenekleri belirgin ve ilgileri olan öğrenciler seçilir. Müzik öğretiminin bu çalışma biçimi müziksel yorumun ileri seviyeleri olup okulu her etkinlikte temsil ederler. Sanat hayatı oluşumunun temelini oluşturan okul koro ve orkestra çalışmaları planlanmış ve programla ölçülebilir olmalıdır. Farklı düzey koroları kurulabilir. Koro çalışma saati ders saati kadar sürer, 45 dakika. Öğretmenin bu çalışmaları (düzeye bağlı) haftalık çalışma saatlerine dahildir, 2-4 saat/hafta. Okul yılı boyunca koro, pedagojik-sanatsal ölçütlerde programlar hazırlar ve sunar. KAYNAKÇA Doç. Sabri YENER, Müzik lise 2, 2001 349