SAYIN MİLLETVEKİLLERİMİZE/LİDERLERE AÇIK MEKTUP: BAŞKANLIK TASLAĞI İLE İLGİLİ ÇOK KRİTİK 8 HUSUS: Son günlerde basında yer alan açıklamalar ve bilgiler neticesinde, Adalet ve Kalkınma Partisinin Anayasa değişikliği taslağının ( TASLAK ) ana hatları belirginleşmeye başlamıştır. Sözü edilen Maddelerle ilgili son derece önemli gördüğüm 8 husus ile ilgili yorumlarımı tüm ilgililerin dikkatine sunuyorum. Saygılarımla, Av. Ece Güner Toprak. 1- HÜKÜMETİN PARLAMENTO TARAFINDAN GÜVENSİZLİK OYU İLE DÜŞÜRÜLEMEDİĞİ SİSTEMLER PARLAMENTER SİSTEM DEĞİLDİR: BAŞKANLIKTIR. Taslakta böyle bir düzenleme öngörüldüğüne göre: Sisteme Cumhurbaşkanlığı ismi de verilse; özünde Başkanlık Sistemidir. ( Yarı-Başkanlık denilen Sistemde dahi, Hükümetler Güvensizlik oyu ile düşürülebilir). 2- KARŞILIKLI SEÇİM + PARTİLİ CB: GÜÇLER AYRILIĞINI SONA ERDİRİR: Demokratik bir Başkanlık Sisteminin olmazsa olmaz şartı: Katı Güçler Ayrılığıdır. Başkan, Meclisi hiçbir şart altında feshedememeli, seçimlerini yenileyememeli. (Meclis bazı şartlarda Başkanı azledebilir). Başkanın Milletvekilleri ( MV ) üzerinde hiçbir etki mekanizması olmamalı ki, Yasama gerçekten bağımsız bir Erk olabilsin, Denge-Denetim mekanizmaları kağıt üzerinde kalmasın. Başkanlık Sisteminde güçlü 1 kişi olduğu için (Başkan), sistemin demokratik olması için çok güçlü, tamamen bağımsız bir Yasama şart. TASLAKTA, KARŞILIKLI SEÇİM öngörülüyor: böyle bir düzenleme Katı Güçler Ayrılığını temelden sarsar. Üstelik CB/Başkan aynı zamanda Partili olursa, Yasama (Meclis) tamamen Başkanın kontrolünde olur: Milletvekilleri üzerinde, erken seçim önemli bir baskıdır. Karşılıklı Seçim sistemiyle, CB/Başkanın elinde bu baskı unsuru olacaktır. Bizdeki Seçim sistemi ve Katı Disiplinli Parti
Sisteminden dolayı da, kimin tekrar MV adayı olacağına büyük ölçüde karar veren merci Parti Yönetimidir özetle: CB/Başkan olacaktır bizde. CB/Başkan resmi olarak Parti Genel Başkanı olmasa dahi, Partili olduğu an fiilen de Partiyi Yönetecektir: özellikle elindeki erken seçim silahı yüzünden. ABD de örneğin, açık ön seçim, dar bölge, seçim sisteminden dolayı, sadece hukuken değil; fiilen de Başkanın MV üzerinde etkisi yoktur (çünkü tekrar seçim listesine girip girmeyeceklerine Başkan karar vermez). Ayrıca ABD Başkanı, Partisinin yönetiminde değildir. Bizdeki gibi Disiplinli Parti Sistemi yoktur, Mecliste bağlayıcı Grup kararları yoktur. Ayrıca, elbette Başkan hiçbir şart altında Kongreyi feshedemez, seçimlerini yenileyemez! ÖZETLE: TASLAKTA, Başkanın seçim zamanlamasını elinde tutması ve kendi partisinde hangi Milletvekillerinin koltuğunu koruyacağına da ayrıca karar verebiliyor olması zaten baştan, MECLİSİ, BAŞKANIN KONTROLÜ ALTINDA BIRAKACAKTIR. KURULACAK DENGE-DENETİMLER KAĞIT ÜZERİNDE KALIR. Ayrıca; Katı Güçler Ayrılığı UZLAŞMA / ORTAK AKLIN aranmasını teşvik eder. Karşılıklı Seçim düzenlemesi bunun tam tersine yol açar: sürekli karşılıklı gerginlik, tehdit ve istikrarsızlık riski yaratır. 3-BAŞKAN/CB KARARNAMELER İLE ÜLKEMİZİ YÖNETEBİLECEKTİR: 2012 Taslağında, Başkanın genel siyasetin yürütülmesi için ihtiyaç duyduğu konularda ve kanunlarda açık hüküm olmaması şartıyla, Kararname çıkarabileceği yazıyor. Bu yetki yeni Taslakta da yer alacak diye anlıyoruz. Bu son derece geniş ve belirsiz bir çerçevedir. Son derece sakıncalıdır. Bakınız: TASLAĞA göre, Meclis bir konuda bir Kanuni düzenleme yapmak isterse ve Başkan bunu reddederse, Meclis 330 MV bulmadıkça o Yasayı geçiremez. Boşluk oluşur ve Başkan bu konularda istediği Kararnameleri çıkarır. Bu şekilde, Başkan, Meclisin rolünü iyice azaltıp, Ülkeyi neredeyse tamamen Kararnamelerle yönetebilir isterse.
ABD Başkanının böyle bir yetkisi yok: Bir kere ABD Anayasasında böyle bir yetki yazılmamıştır. Fiilen Başkanlar Kararname çıkarmıştır, ama açık Anayasal bir hak olmadığı için, kırılgan bir haktır ve ciddi bir Yargı denetimine tabi olmuştur. Yargının geliştirdiği içtihatlara göre de özetle, ancak Kongre (Meclis) Başkana bir konuda açık veya en azından anlaşılır derecede zımni Yetki verdiyse bunu yapabilir. Özetle, sadece boşluk olması böyle bir hak tanımıyor Başkana. Bu son derece önemli bir farktır. 4-BAŞKAN/CB TEK BAŞINA KABİNEYİ, BÜROKRASİYİ, EĞİTİMİ, DIŞ İŞLERİNİ, VE YARGIYI ŞEKİLLENDİREBİLECEKTİR: HEM DE DENETİM OLMADAN: Anladığımız kadarıyla (2012 Taslağı da bu yöndedir), Başkanın Atamalarına belki (MHP nin teklifiyle) Büyükelçiler hariç olmak üzere Meclis onayı gerekmeyecektir. Başkan, hiçbir denetime tabi olmadan: Kabine üyelerini, Bürokratları, Rektörler, YÖK Üyelerini ve Yargıyı (HSYK/AYM/Danıştay üyelerinin yarısını) atayabilecektir. Özetle: Ülkemizin kurumsal yapısını oluşturan tüm alanlarda 1 kişi tek söz sahibi olacaktır. Böyle bir sistem hiçbir Demokratik Başkanlık Sisteminde yoktur: ABD de örneğin (ve Latin Amerika Ülkelerinde) Başkanın kendi Kabine üyeleri dahil olmak üzere atamaları Meclis (Senato) denetimine tabidir. Ayrıca, Başkanlık, Federasyonlar için tasarlandığı için: bu atamalar sadece Federal memurları ilgilendiriyor: ABD de örneğin, memurların %90ı Başkanın etkisi dışında Eyalet memurlarıdır. Bir kişinin tüm diplomasiyi, eğitim sistemini, idari makamları, tüm Kabine üyelerini (Bakanlarını) tek başına denetimsiz tayin edebilmesi sağlıklı olabilir mi? Tüm Demokrasiler, ORTAK AKLA ve bu yüzden denge-denetlemelere önem vermiştir. Bir Ülkede gerçek istikrar, sağlam kurumsal yapı ile oluşur. 5-BAĞIMSIZ YARGI, DEMOKRATİK BAŞKANLIK SİSTEMİNİN EN ÖNEMLİ DENETLEME MEKANİZMASIDIR: TASLAKTAKİ DÜZENLEME YANLIŞTIR TASLAKTA, Başkan, AYM, HSYK ve Danıştay ın üyelerini yarısını atayacak, MHP nin teklifiyle diğer yarı da Meclis tarafından atanacak. Diğer yarının basit çoğunlukla Meclisten atanması
da son derece sakıncalıdır. Özetle: Aynı gün gerçekleşecek Başkanlık ve Meclis seçimlerini hangi parti kazanırsa tüm Yargıyı atayacak. Bu düzenleme Yargının tamamen siyasallaşmasına yol açar. Hiçbir Demokratik Ülkede böyle bir düzenleme yoktur. Yargı yönetimi (HSYK türü yapılar) ağırlıklı Yargı kendi içinden atar, kalan kısım Mecliste nitelikli çoğunlukla ve 1-2 üye CB tarafından atanır Demokrasilerde. Bağımsız bir Yargı olmazsa, hiçbir Denge-Denetim mekanizmasının anlamı kalmaz, kağıt üzerinde kalır. Siyasallaşmış bir Yargı, Hukuk Devletinde büyük yara açar. Örneğin, ABD de Başkan sadece AYM ve Federal Yargıçları atayabilir. Üstelik AYM ve Federal Yargıçlar ömür boyu atandıkları için, her ABD Başkanı ortalama 1 AYM üyesi atamıştır tarihte. Federal Yargıçlar da benzer durum söz konusu. Üstelik, ABD de vatandaşları ilgilendiren neredeyse tüm konularda Eyalet Yargıçları karar verir: onlarla da Başkanın hiçbir ilgisi/yetkisi yoktur. Özetle: ABD de, Başkanın Yargı üzerinde çok sembolik/minimal bir etkisi vardır. Üstelik tüm Yargıç atamaları da yoğun bir Senato sorgulamasına tabidir. (Yaklaşık 4/1 reddedilir). 6-BAŞKAN/CB DAN HESAP SORULABİLECEK Mİ? SORULAMAYACAKTIR: Bir kere, Yasamaya verilen herhangi bir Denetleme yetkisinin kağıt üzerinde kalmayıp da, gerçek olması için, yukarıda (1de) değindiğim Katı Güçler Ayrılığı şarttır. (Hem Anayasada olmalı, hem de Seçim/Siyasi Partiler sistemleri sayesinde olmalı). ABD de Senato, (3/2 ile), Başkanı, bir küçük kusurlu hareketten (veya hafif suç )tan dahi azledebilir. [İngilizce misdemeanor ] TASLAKTA ise, Başkandan hesap sormak için, dörtte üç çoğunluk (413 Milletvekili) MHP nin teklifiyle belki 367 MV ve ciddi cezai bir suç gerekecek. Üstelik de eğer Başkan azledilirse, Meclis de tekrar seçime gitmek zorunda kalacaktır. Böyle bir Sistemin, Başkan üzerinde bir denetim etkisi ve hesap sorma imkanı vermeyeceğini herkes görebilir. 7-BAŞKANLIK SİSTEMİ KOALİSYONLARI SONA ERDİRMEZ: BUGÜN DAHİ LATİN AMERİKADA
BİRÇOK ÜLKE KOALİSYONLARLA YÖNETİLİYOR: Başkanlık Sistemi ile yönetilen Meksika, Venezuela, Arjantin ve Brezilya da bugün Koalisyonlar var! Parlamenter sistemde de, Başkanlık sisteminde de Koalisyonlar sıkça oluşabilir. Bu husus, tamamen parti sayısına ve seçim sistemine bağlı bir konudur. Başkanlık Sisteminde Koalisyon Meclis çatısında ve Kabinede oluşuyor. Örneğin, Başkanlık Sistemli Brezilya da 1988-2010 arası 19 Koalisyon hükümeti olmuştur: hükümetlerin ömrü ortalama 1 yıl civarı olmuştur. Latin Amerika nın tümünde 25 yıllık bir dönemde Ülkeler %76 oranında Koalisyonlarla yönetilmiş. ABD de Koalisyon olmamasının tek sebebi, Başkanlık Sistemi değil; 2 Partili sistemdir! 2 partiden fazla parti olan her sistemde (ister Parlamenter, ister Başkanlık) Koalisyonlar olabilir. 8- ÜNİTER KELİMESİ YAZILSA DA, BAŞKANLIK FEDERASYON RİSKİNİ BERABERİNDE GETİRİR: Başkanlık Sistemi Federasyonlar için tasarlanmıştır. Bakınız: ABD Federasyon, Latin Amerika da halkın 3te 2si Federasyonlarda yaşıyor, G 20 Ülkelerinde sadece 6 Ülkede Başkanlık var ve bunlardan 4ü Federasyon, 2si Quasi-Federatif. Bunların hepsi tesadüf mü? Hayır, değil. Başkanlık Sistemi Federasyonlara göre tasarlanmıştır ve Federasyonlarda daha iyi işlemektedir. Başkanlık sisteminde Başkan, Eyaletlerin bir nevi dış dünyaya karşı temsilcisi/koordinatörü olarak düşünülmüştür. Başkanlık Sistemi, Federasyonlarda nispeten demokratik/istikrarlı kalabiliyor. Başkanlık Sistemine geçiş, ileride, sistemin işleyebilmesi için Federasyona yol açması çok büyük olasılıktır: önemli bir risktir. SONUÇ: Gördüğümüz kadarıyla, TASLAK (1) özünde bir Başkanlık Sistemidir [Güvenoyu müessesesi olmayacağı için artık her halükarda kesinlikle Parlamenter veya Yarı- Başkanlık DEĞİLDİR] ama hiçbir bilinen/denenmiş demokratik Sistemi tam temel almıyor ve (2) Güçler Ayrılığı ve Denge-Denetleme mekanizmaları öngörmüyor. Bu da son derece riskli bir Sisteme yol açabilir. Hem de bu riskli bir sistem, sadece fiili değil,
kalıcı olur. Başkanlık Sistemi, ABD hariç (ABD de, ABD ye özel birçok şart mevcut) neredeyse hiçbir Ülkede kalıcı, istikrarlı Demokrasi getirmemiştir. Sürekli otoriter rejimlere, koalisyonlara, erken seçimlere, yol açmıştır: Latin Amerika Ülkeleri bu söylediklerimin canlı kanıtıdır. OECD resmi rakamları da Dünya da, Başkanlığın Parlamenter sisteme göre 2 misliden fazla istikrarsızlık getirdiğini göstermiştir. Tarihimizin, bölgemizin, Dünya nın da en yerleşik Demokratik sistemi: Parlamenter Sistemdir. Eksikleri varsa, düzeltilsin, ama denenmemiş bir Sistem oluşturmak: Türkiye nin hayrına mı? Ekonomimiz bu kadar kırılgan bir dönemdeyken, bir de bu riski yüklemek doğru olur mu? Yatırımlar 2016 da neredeyse durduğu için işsizlik rekor kırıyor; kur, dış borçlu şirketlerimizi eziyor: ihtiyacımız olan, Ülkemizin kurumsal yapısına ve denge-denetlemelerin varlığına inancı ve güveni tekrar sağlamak: tam tersini yapmak değil. Başkanlık, Federasyonun kapısını mutlaka açacaktır: Terör Lanetini had safhada yaşayan Ülkemizde bu risk alınır mı? Saygılarımla, Av Ece Güner Toprak.