SUÇ TEORİSİ SUÇUN UNSURLARI Tipe Uygunluk (Maddi ve Manevi Unsurlar) Arş. Gör. F. Umay GENÇ
SUÇUN UNSURLARI Arş. Gör. F. Umay GENÇ Maddi unsurlar Manevi unsurlar Hukuka aykırılık unsuru Hukuka aykırılık karinesi ve hukuka uygunluk sebepleri Kusur ilkesi ve kusur yargısı Şahsi cezasızlık sebepleri, cezayı kaldıran şahsi sebepler ve objektif cezalandırılabilme şartlarının yeri
SUÇUN MADDÎ UNSURLARI Fiil Netice Nedensellik bağı Fail Konu Mağdur
Fiil Fiil nedir? Fiil-hareket ayrımı Fiili oluşturan davranış nasıl gerçekleştirilebilir? İcrai veya ihmali hareket Gerçek ihmali suç-görünüşte ihmali suç Tek fiille işlenebilen suçlar-birden fazla fiille işlenebilen suçlar ayrımı Bu bağlamda doğal anlamda hareket tekliği-hukuki anlamda hareket tekliği Çok hareketli suç, seçimlik hareketli suç, mütemadi suç Serbest hareketli suçlar-bağlı hareketli suçlar
Örnekler: TCK m. 81: Bir insanı kasten öldüren kişi, müebbet hapis cezası ile cezalandırılır. Tek hareketli suç, serbest hareketli suç. TCK m. 148: Bir başkasını, kendisinin veya yakınının hayatına, vücut veya cinsel dokunulmazlığına yönelik bir saldırı gerçekleştireceğinden ya da malvarlığı itibarıyla büyük bir zarara uğratacağından bahisle tehdit ederek veya cebir kullanarak, bir malı teslime veya malın alınmasına karşı koymamaya mecbur kılan kişi. (cebir veya tehdit + malın alınması) Çok hareketli suç, bağlı hareketli suç.
TCK m. 151: Başkasının taşınır veya taşınmaz malını kısmen veya tamamen yıkan, tahrip eden, yok eden, bozan, kullanılamaz hale getiren veya kirleten kişi TCK m. 204/1: Bir resmi belgeyi sahte olarak düzenleyen, gerçek bir resmi belgeyi başkalarını aldatacak şekilde değiştiren veya sahte resmi belgeyi kullanan kişi Seçimlik hareketli suç. TCK m. 109: Bir kimseyi hukuka aykırı olarak bir yere gitmek veya bir yerde kalmak hürriyetinden yoksun bırakan kişi TCK m. 163: Abonelik esasına göre yararlanılabilen elektrik enerjisinin, suyun veya doğal gazın sahibinin rızası olmaksızın ve tüketim miktarının belirlenmesini engelleyecek şekilde tüketilmesi halinde Mütemadi (kesintisiz) suç.
TCK m. 98: (1) Yaşı, hastalığı veya yaralanması dolayısıyla ya da başka herhangi bir nedenle kendini idare edemeyecek durumda olan kimseye hal ve koşulların elverdiği ölçüde yardım etmeyen ya da durumu derhal ilgili makamlara bildirmeyen kişi, bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. (2) Yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi dolayısıyla kişinin ölmesi durumunda, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Gerçek ihmali suç.
TCK m. 83: (1) Kişinin yükümlü olduğu belli bir icrai davranışı gerçekleştirmemesi dolayısıyla meydana gelen ölüm neticesinden sorumlu tutulabilmesi için, bu neticenin oluşumuna sebebiyet veren yükümlülük ihmalinin icrai davranışa eşdeğer olması gerekir. (2) İhmali ve icrai davranışın eşdeğer kabul edilebilmesi için, kişinin; a) Belli bir icrai davranışta bulunmak hususunda kanuni düzenlemelerden veya sözleşmeden kaynaklanan bir yükümlülüğünün bulunması, b) Önceden gerçekleştirdiği davranışın başkalarının hayatı ile ilgili olarak tehlikeli bir durum oluşturması, Gerekir. (3) Belli bir yükümlülüğün ihmali ile ölüme neden olan kişi hakkında, temel ceza olarak, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine yirmi yıldan yirmibeş yıla kadar, müebbet hapis cezası yerine onbeş yıldan yirmi yıla kadar, diğer hallerde ise on yıldan onbeş yıla kadar hapis cezasına hükmolunabileceği gibi, cezada indirim de yapılmayabilir. Görünüşte ihmali suç. Arş. Gör. F. Umay GENÇ
Netice Suçun unsuru olarak netice kavramı Her suçta mutlaka bir netice bulunması gerekir mi? Sırf hareket suçu neticesi harekete bitişik suç kavramları Suçun icra hareketleri tamamlanmasına karşılık failin elinde olmayan sebeplerle netice gerçekleşmezse suça teşebbüs ten söz ederiz (TCK m. 35).
Örnekler: TCK m. 81: Bir insanı kasten öldüren kişi... TCK m. 86: Kasten başkasının vücuduna acı veren veya sağlığının ya da algılama yeteneğinin bozulmasına neden olan kişi Neticeli suç. TCK m. 125: Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat eden veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran Sırf hareket suçu.
Nedensellik (illiyet) bağı Nedensellik bağı nedir? Nedensellik bağı her suç bakımından aranan bir olgu mudur? Nedensellik bağının kesilmesi objektif isnadiyet kavramları Ayrıntılı örnekler için bknz: İzzet ÖZGENÇ, Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 10. Bası, 2014, s. 171-187.
Fail Kim suçun faili olabilir? Her suçun bir faili vardır. Özel faillik vasfı Özgü (mahsus) suç Gerçek özgü suç Görünüşte özgü suç Tüzel kişilerin yararına veya faaliyeti çerçevesinde işlenen suçlar bakımından kim fail olacaktır?
Örnekler: TCK m. 250: (1)Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi (2) Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu görevlisi
Örnekler: TCK m. 257: (1) Kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan haller dışında, görevinin gereklerine aykırı hareket etmek suretiyle, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olan ya da kişilere haksız bir menfaat sağlayan kamu görevlisi (2) Kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan haller dışında, görevinin gereklerini yapmakta ihmal veya gecikme göstererek, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olan ya da kişilere haksız bir menfaat sağlayan kamu görevlisi Gerçek özgü suç
Örnekler: TCK m. 204: (1) Bir resmi belgeyi sahte olarak düzenleyen, gerçek bir resmi belgeyi başkalarını aldatacak şekilde değiştiren veya sahte resmi belgeyi kullanan kişi (2) Görevi gereği düzenlemeye yetkili olduğu resmi bir belgeyi sahte olarak düzenleyen, gerçek bir belgeyi başkalarını aldatacak şekilde değiştiren, gerçeğe aykırı olarak belge düzenleyen veya sahte resmi belgeyi kullanan kamu görevlisi Görünüşte özgü suç
Konu Her suçun mutlaka bir konusu vardır. Suçun mağduru Suçun konusu Korunan hukuki değer Konusunun maruz kaldığı zarar veya tehlikeye göre suçlar Zarar suçu - tehlike suçu kavramları Soyut tehlike suçu - somut tehlike suçu kavramları Somut tehlike suçunda somut tehlikenin niteliği
Örnekler: Kasten öldürme suçunda suçun mağduru, öldürülen kişi; suçun konusu, öldürülen kişinin hayatı; korunan hukuki değer ise öldürülen kişinin yaşama hakkıdır. Zarar suçuna örnekler: Kasten öldürme (TCK m. 81), kasten yaralama (TCK m. 86), hırsızlık (TCK m. 141), mala zarar verme (TCK m. 151) (görüldüğü üzere neticeli suçlardır.) Soyut tehlike suçu TCK m. 97/1: Yaşı veya hastalığı dolayısıyla kendini idare edemeyecek durumda olan ve bu nedenle koruma ve gözetim yükümlülüğü altında bulunan bir kimseyi kendi haline terk eden kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Örnekler: TCK m. 170: Kişilerin hayatı, sağlığı veya malvarlığı bakımından tehlikeli olacak biçimde ya da kişilerde korku, kaygı veya panik yaratabilecek tarzda; a) Yangın çıkaran, b) Bina çökmesine, toprak kaymasına, çığ düşmesine, sel veya taşkına neden olan, c) Silahla ateş eden veya patlayıcı madde kullanan, Kişi, altı aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (somut tehlike suçu) (2) Yangın, bina çökmesi, toprak kayması, çığ düşmesi, sel veya taşkın tehlikesine neden olan kişi, üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. (soyut tehlike suçu)
Mağdur Her suçun mutlaka bir mağduru vardır. Kimler suçun mağduru olabilir? Suçtan zarar gören Mağdur Mağdurda belirli nitelikler aranan haller Toplumu oluşturan herkesin mağdur olması
Örnekler: A, bir kuruma giderek kurumun parasına vaziyet eden görevliyi silahla korkutmak suretiyle paraları alıp kaçıyor Yağma suçu Burada suçun mağduru görevli; suçtan zarar gören kurum. TCK m. 252/1: Görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için, doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, bir kamu görevlisine veya göstereceği bir başka kişiye menfaat sağlayan kişi TCK m. 185: İçilecek sulara veya yenilecek veya içilecek veya kullanılacak veya tüketilecek her çeşit besin veya şeylere zehir katarak veya başka suretlerle bunları bozarak kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye düşüren kimseye Toplumu oluşturan herkes mağdur
Örnekler: TCK m. 82/1-e: Kasten öldürme suçunun çocuğa ya da beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye karşı işlenmesi. Mağdurda belirli bir nitelik aranıyor. TCK m. 267/1: Yetkili makamlara ihbar veya şikayette bulunarak ya da basın ve yayın yoluyla, işlemediğini bildiği halde, hakkında soruşturma ve kovuşturma başlatılmasını ya da idari bir yaptırım uygulanmasını sağlamak için bir kimseye hukuka aykırı bir fiil isnat eden kişi, bir yıldan dört yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Mağdur hem toplum hem de kendisine iftira edilen kişi.
Nitelikli unsurlar Nitelikli unsur ne demektir? Nitelikli unsurlar; a) Fiilin işleniş tarzı bakımından, b) Fiilin işlendiği yer veya zaman bakımından, c) Failin vasfı bakımından, d) Mağdurun vasfı bakımından, e) Fail ile mağdur arasındaki ilişki bakımından, f) Suçun konusu bakımından, g) Fiilin işlenişiyle güdülen amaç bakımından, nitelikli unsurlar şeklinde bir tasnife tabi tutulabilir.
Örnek: TCK m. 82: (1) Kasten öldürme suçunun; a) Tasarlayarak, b) Canavarca hisle veya eziyet çektirerek, c) Yangın, su baskını, tahrip, batırma veya bombalama ya da nükleer, biyolojik veya kimyasal silah kullanmak suretiyle, d) Üstsoy veya altsoydan birine ya da eş veya kardeşe karşı, e) Çocuğa ya da beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye karşı, f) Gebe olduğu bilinen kadına karşı, g) Kişinin yerine getirdiği kamu görevi nedeniyle, h) Bir suçu gizlemek, delillerini ortadan kaldırmak veya işlenmesini kolaylaştırmak ya da yakalanmamak amacıyla,(1) i) (Ek:29/6/2005-5377/9 md.)bir suçu işleyememekten dolayı duyduğu infialle, j) Kan gütme saikiyle,(2) k) Töre saikiyle,(2) İşlenmesi halinde, kişi ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile cezalandırılır.
SUÇUN MANEVÎ UNSURLARI Kast Taksir Netice sebebiyle ağırlaşmış suç Amaç veya saik
Kast Kast nedir? Kastın kapsamı Kast ne zaman var olmalıdır? Kast çeşitleri Doğrudan kast Olası kast
TCK m. 21: (1) Suçun oluşması kastın varlığına bağlıdır. Kast, suçun kanuni tanımındaki unsurların bilerek ve istenerek gerçekleştirilmesidir. (2) Kişinin, suçun kanuni tanımındaki unsurların gerçekleşebileceğini öngörmesine rağmen, fiili işlemesi halinde olası kast vardır. Bu halde, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda müebbet hapis cezasına, müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda yirmi yıldan yirmibeş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur; diğer suçlarda ise temel ceza üçte birden yarısına kadar indirilir.
Fail, fiili işlerken suçun kanuni tanımındaki unsurların gerçekleşmekte olduğunu biliyor olmalıdır. Aynı zamanda, olayda bir hukuka uygunluk sebebi mevcut ise, bu hukuka uygunluk sebebinin maddi şartlarının gerçekleştiğinin bilincinde olmalıdır. TCK m. 21/1 Doğrudan kast Fail, işlediği suçun maddi unsurlarını düşünmüş, öngörmüş ve dolayısıyla, bütün bunlar hakkında bilgiye sahip olmuş ise, İcra edilen fiilin olağan hayat tecrübelerine göre muhakkak surette sebebiyet vereceği neticeler bakımından failin doğrudan kastla hareket ettiği kabul edilir. TCK m. 21/2 Olası kast Fail tarafından suçun maddi unsurlarının gerçekleşmesi muhakkak değil, muhtemel (olası) addedilmekte; fail tipik neticenin gerçekleşmesi için özel bir çaba sarf etmemekte; olursa olsun düşüncesi ile hareket etmektedir. Olası kastta, failin, suçun unsurları hakkında doğrudan kasttaki kadar kesin bir bilgisi yoktur.
Örnekler: TCK m. 267: Yetkili makamlara ihbar veya şikayette bulunarak ya da basın ve yayın yoluyla, işlemediğini bildiği halde TCK m. 321: Savaş zamanında Devletin yetkili makam ve mercilerinin emir veya kararlarına bilerek aykırı harekette bulunan kimseye A, hasmı B nin berber dükkanının içerisinde camın önünde oturdunu görünce, onu yaralamak maksadıyla sokaktan aldığı taşı dükkana doğru fırlatır. X örgütü yöneticisi B, devlet başkanı C yi öldürmek amacıyla ertesi gün seyahat edeceği uçağa bomba yerleştirir ve seyahat esnasında bomba patlar. M, N yi öldürmek amacıyla onun aracına bomba yerleştirir.
Taksir Taksir nedir? Taksir çeşitleri Basit taksir Bilinçli taksir (olası kasttan farkı) Dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık Taksirle işlenen suçlarda kusurluluk Taksirli davranışların birleşmesi Taksirli suçlarda şahsi cezasızlık sebebi veya cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsi sebep
TCK m. 22: (1) Taksirle işlenen fiiller, kanunun açıkça belirttiği hallerde cezalandırılır. (2) Taksir, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla, bir davranışın suçun kanuni tanımında belirtilen neticesi öngörülmeyerek gerçekleştirilmesidir. (3) Kişinin öngördüğü neticeyi istememesine karşın, neticenin meydana gelmesi halinde bilinçli taksir vardır; bu halde taksirli suça ilişkin ceza üçte birden yarısına kadar artırılır. (4) Taksirle işlenen suçtan dolayı verilecek olan ceza failin kusuruna göre belirlenir. (5) Birden fazla kişinin taksirle işlediği suçlarda, herkes kendi kusurundan dolayı sorumlu olur. Her failin cezası kusuruna göre ayrı ayrı belirlenir. (6) Taksirli hareket sonucu neden olunan netice, münhasıran failin kişisel ve ailevi durumu bakımından, artık bir cezanın hükmedilmesini gereksiz kılacak derecede mağdur olmasına yol açmışsa ceza verilmez; bilinçli taksir halinde verilecek ceza yarıdan altıda bire kadar indirilebilir.
Suçun oluşumu kastın varlığına bağlıdır. Suç tanımında suçun manevi unsuruna ilişkin bir açıklık yok ise, bu suç ancak kasten işlenebilir. Bir başka anlatımla, Taksirle işlenen fiillerin cezalandırılabilmesi için, suçun kanuni tanımımda fiilin taksirle işlenebileceğinin açıkça belirtilmiş olması gerekir. Örn: TCK m. 85, m. 89. Basit (bilinçsiz) taksir TCK m. 22/2 İstenmeyen netice fail tarafından öngörülmemektedir. Bilinçli taksir TCK m. 22/3 Fail, yükümlülüklerine aykırı bir şekilde, neticenin meydana gelmeyeceğine güven beslemektedir. Taksirin cezalandırılmasının nedeni, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılıktır. Dikkat ve özen yükümlülüğünün kaynağı; pozitif hukuk metinleri veya müşterek hayat tecrübeleri şeklinde karşımıza çıkabilecek olan davranış normlarıdır.
NOT: Kast Bu insanı neden yaraladın? Taksir Bu insanın vücudunu zarara uğratmama hususundaki dikkat ve özen yükümlülüğüne neden riayet etmedin?
Örnekler: A, otomobiliyle azami hız sınırının üzerinde seyrettiği esnada direksiyon hakimiyetini kaybederek kaldırımda yürümekte olan B ye çarparak ölümüne yol açar. A, otomobiliyle azami hız sınırının üzerinde seyrettiği esnada sağına soluna bakmaksızın aniden karşıya geçmeye çalışan B ye çarparak ölümüne yol açar. A, karlı bir kış günü otomobilin kayabileceğini düşünmesine rağmen lastiklere zincir takmaz ve aracın kayması nedeniyle B ye çarparak ölümüne yol açar.
Netice sebebiyle ağırlaşmış suçlar Netice sebebiyle ağırlaşmış suç nedir? Gerçek netice sebebiyle ağırlaşmış suç Görünüşte netice sebebiyle ağırlaşmış suç Ağır netice bakımından en azından taksire dayalı kusur Arş. Gör. F. Umay GENÇ Kasten yaralama sonucunda ölüm meydana gelmesi halinde kast-taksir kombinasyonu
TCK m. 23: Bir fiilin, kastedilenden daha ağır veya başka bir neticenin oluşumuna sebebiyet vermesi halinde, kişinin bundan dolayı sorumlu tutulabilmesi için bu netice bakımından en azından taksirle hareket etmesi gerekir.
1 2 Arş. Gör. F. Umay GENÇ Kastedilen netice Kastedilen netice Kastedilenden daha ağır netice Kastedilenden başka netice Failin yukarıdaki ikinci netice bakımından en azından taksiri bulunmalıdır. Dolayısıyla, netice sebebiyle ağırlaşmış suçlar bakımından da kusursuz sorumluluğun kabul edilmediği görülmektedir.
TCK m. 87/4: Kasten yaralama sonucunda ölüm meydana gelmişse, yukarıdaki maddenin birinci fıkrasına giren hallerde sekiz yıldan oniki yıla kadar, üçüncü fıkrasına giren hallerde ise oniki yıldan onaltı yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. TCK m. 85/1: Taksirle bir insanın ölümüne neden olan kişi, iki yıldan altı yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Amaç veya saik Amaç veya saik nedir? Amaç veya saik, özel kast olarak nitelendirilebilir mi? Amaç veya saikin suçun temel şekli veya nitelikli unsurları açısından bir manevi unsur olarak aranması
Örnekler: TCK m. 82/1-h: Kasten öldürme suçunun bir suçu gizlemek, delillerini ortadan kaldırmak veya işlenmesini kolaylaştırmak ya da yakalanmamak amacıyla işlenmesi. TCK m. 82/1-j: Kasten öldürme suçunun kan gütme saikiyle işlenmesi. TCK m. 82/1-k: Kasten öldürme suçunun töre saikiyle işlenmesi.