ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1

ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Makine imalat ve üretim tekniğine uygun bağlama iş kalıp tasarımını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Kalıp ile işlenecek parçanın resmini çizerek inceleyiniz. Kalıpla ile işlenen parçalar hakkında bilgi toplayınız. Çalıştığınız bölgede varsa, bağlama iş kalıpları imalatı yapan sanayi kuruluşlarını araştırınız. İnternet üzerinden de bağlama iş kalıpları üzerine üretim yapan sanayi kuruluşlarını, teknik üniversite ve teknik eğitim kurumlarını araştırınız. Elinize geçen teknik içerikli makale ve yazıları okuyup yorumlayınız. 1. KALIP TASARIMI YAPMA İmalatta makine ve makine kısımlarını tamamlayan, bunların gelişmesini ve daha yararlı olmalarını sağlayan, üretimi kolaylaştıran, özellikle bir işin yapılmasını mümkün kılan ve kaliteyi yükseltmek için hazırlanmış aparatlara iş kalıpları denir. Seri imalatta iş parçalarının imalatını hızlandırmak ve çok sayıda parçayı aynı ölçüde yapmak için işleri, iş tezgâhlarına bağlamaya yarayan kalıplara Bağlama kalıbı denir. Bağlama kalıplarının başlıca görevleri, üretim sırasını basitleştirmek ve geliştirmek, üretim masraflarını azaltmaktır. Markalama vb. işlemlere lüzum kalmadan iş parçası işlenebilmelidir. 1.1. İş Parçasının Özelliğine Uygun İşlem Sırasını Tespit Etme Bağlama kalıbı yapımında üzerinde durulması gereken noktalar vardır. İş parçası bağlama kalıbına hassas olarak yerleştirilmelidir. Bağlama iş kalıbına, iş parçası çabuk ve kolay olarak bağlanmalıdır. İş parçası kalıba emniyetli olarak bağlanmalıdır. İş parçasında imalat işlemi yapıldıktan sonra; iş parçası kalıptan kolaylıkla sökülüp alınabilmelidir. Kalıbın yapımı kolay, kullanılışının da son derece basit olması gerekmektedir. Bağlama iş kalıbı ekonomik olmalıdır. Maliyetinin ucuz olması gerekmektedir. 3

Bu özellikleri düşünürken, insan ve kalıp açısından iş emniyeti her zaman dikkate alınmalıdır. Resim 1.1: Freze bağlama kalıbı 1.2. İş Parçasının Kalıba Kolay Yerleştirilip Alınma Şeklini Belirleme Günümüz teknolojisinde, imalat oldukça önemlidir. Özellikle parçaların yedek parça ve standart açısından özdeş olarak üretilme ihtiyacı imalatta kalıbın ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Standart üretim yapabilmek için ham haldeki mamulün kalıp içerisine aynı konuma gelecek şekilde yerleştirilmesi önemlidir. Yerleştirilmeden kaynaklanacak hata, üretilen mamulün özdeş olmamasına sebep olacaktır. Bu durumda seri üretimde istenmeyen bir üretim şeklidir. İş parçasının kalıba bağlanmasında dikkat edilecek hususlar aşağıda belirtilmiştir. İş parçasının bağlanmasında düzgün yüzeyler öncelikle tercih edilmelidir. İş parçasının eksenli yüzeyleri merkezleme amaçlı kullanılmalıdır. Geniş yüzeylerde iş parçası, mesnet pimleri üzerine oturtularak bağlama yapılmalıdır. Tezgâhın özellikleri dikkate alınarak, kalıp kullanımı rahat bir şekilde sabitlenmelidir. Yapılan işin özellikleri dikkate alınarak (kaynak, kontrol amaçlı vb.) kalıplarda bağlama kolaylığı sağlayan fikstürler tercih edilmelidir. Bir iş parçası ayarlanıp düzeltilirken veya birbirine bağlı konumlara getirilirken basit bağlama takımlarıyla yerleştirmeye müracaat edilebilir. 4

1.3. Yapılacak İşleme Uygun Kalıp Gövde Biçim ve Ölçülerini (Özelliklerini) Belirleme Kullanışlı olmalıdır: kalıp gövdesi iş parçasının kolay bağlanmasını ve sökülmesini sağlayacak şekilde tasarlanmalıdır. Aksi halde bağlama kalıbının bir önemi kalmaz. Talaşların kolay atılması: İş parçasını işlenmesi sırasında çıkan talaşlar kolayca dökülmeli ve sıkışmamalıdır. Kalıba talaş boşluğu verilmelidir. Soğutma sıvısının talaş kaldırılan bölgeye kolay ulaşmasına dikkat edilmelidir. Sürekli olarak kullanılmalıdır: Bağlam iş kalıbı biçim değişikliğine uğramayacak kadar sağlam olmalıdır. Kalıbın aşınma ihtimali olan parçaları kolaylık değiştirilecek tasarımda olmalıdır. Güvenli olmalıdır: Kalıbın tasarımı kullanışlı düşünülürken, emniyetli olması her zaman dikkate alınmalıdır. Kullanılacağı tezgâha sağlam bağlanacak şekilde imal edilmelidir. Kazalara sebep olacak vida, pim vb çıkıntılar olmamasına dikkat edilmelidir. Tornalama için yapılan kalıplarda iş parçasının dengelenmesi gerekiyorsa, kalıp gövdesinde bağlantı yerleri yapılmalıdır. Resim 1.2: Tornalama bağlama kalıbı 1.4. Kalıp Gövdesi ve Bağlama Elemanları Belirleme Bağlama kalıbı basit esaslara dayandırılarak tasarlanmalıdır. Ayrıca hassas yüzey ve kesicilerin uzun ömürlü kullanılmasının sağlanması da göz önünde tutulmalıdır. Bağlama noktaları, iş parçasının güçlü olduğu kısımlardan yapılmalıdır. Bağlama iş parçasının zayıf tasarımlı (kulak, çıkıntı vb.) yerlerinden de yapılması gerekiyorsa, bu kısımlar alt desteklerle takviye edilmelidir. Bağlama ve sökme işini kolaylaştırıcı bağlama elemanları tercih edilmelidir. İş parçasının yerleştiriciler, konumlandırıcılar, merkezleyiciler ve takımlarla olan bağıntısı arzu edilen durumda muhafaza edilecek şekilde tasarlanmalıdır. İş üzerinde işlem yapmadan önce veya sonra iş parçası, kalıp ve takım isçiye hiç tehlike vermeyecek şekilde hazırlanmalıdır. İmalat esnasına bağlama kalıbının parçaları bir bütün olarak çalışacağı dikkate alınarak tasarlanmalıdır. 5

1.5. İş Parçasının Bağlantı Şeklini ve Tekniğini Belirleme Kullanılan bağlama ürünü, diğer bağlantı ürünleri her türlü kalıba uygunluk gösterirler. Zamandan tasarruf sağlar. Kalıp bağlama üzerlerinde hasar oluşturmaz. 1.5.1. Mekanik Sistemler ile Bağlama 1.5.1.1. Mengene Tipi Bağlama Sistemleri: Kullanım esnekliği ve kolaylığı Sıkıştırma işlemi için ayrıca parçaya ihtiyacı yoktur. Resim 1.3: Mengene tipi bağlama Resim 1.4: Mengene ile işlem yapma 1.5.1.2. Pabuçlu Bağlama Sistemleri Kullanım esnekliği ve kolaylığı Kuvvet uygulanınca şeklini değiştirmemesi ve dayanıklı malzeme sayesinde uzun ömürlü Sıkıştırma işlemi için ayrıca alet ihtiyacı yoktur (sıkma gücünü artırıcı boru parçası vs.). Resim 1.5-a 6

Resim 1.5-b Resim 1.5-c Resim 1.5: Pabuçlu bağlama sistemleri (1.5- a, b, c) 1.5.1.3. Kamlı Bağlama Sistemleri Şekil 1.1: Pabuçlu bağlama sistemleri uygulamaları Seri bağlamalarda cıvata somun yerine, kam hareketli sistem yapılır. Kamlı bağlama işleminde kamın eksantriğinden faydalanılarak iş parçaları kolayca sıkılır ve çözülürler (Resim 1.6). Resim 1.6: Eksantrik kamlı bağlama düzeneği 7

1.5.1.4. İçten ve Dıştan Sıkmalı Bağlama Sistemleri Resim 1.7: Dıştan sıkmalı bağlama düzeneği Resim 1.7 deki dıştan sıkmalı bağlama sistemi görülmektedir. Şekil 1.2`deki içten sıkmalı bağlama sistemi görülmektedir. Şekil 1.2: İçten sıkmalı bağlama düzeneği 8

1.5.1.5. Seri Bağlama Sistemleri Resim 1.8: Seri bağlama sistemleri 1.5.2. Hidrolik ve Pnömatik Sistemler ile Bağlama Hidrolik sistemlerde hidrolik sıvının bir pompa sayesinde silindire iletilmesiyle oluşturulan hidrolik basıncından yararlanılır. Pnömatik sistemlerle bağlama işleminde hava basıncından faydalanılır. Resim 1.9: Hidrolik sistemli bağlama 9

Şekil 1.3-a Şekil 1.3-b Şekil 1.3: Pnömatik sistemli bağlamanın iki yollu klapede uygulanması 10

Şekil 1.4-a Şekil 1.4-b Şekil 1.4: Konum ve merkezleme elemanlarının Pnömatik sistemde kullanılması 1.5.3. Kontrol Fikstürleri ile Bağlama Fikstür, günümüzde kalıpçılık sektöründe oldukça yaygın kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle sac metal kalıpçılığında form ve bükme kalıplarının ayrılmaz bir parçası olmuştur. Bu kalıpların alıştırılmasında kolaylık sağlamaktadır. Aynı zamanda büyük ve karışık geometrili sac parçaların kolaylık punta kaynağı yapılabilmesini sağlamaktadır. Bilindiği üzere sac parçalarda her zaman geri esneme vardır bu bükme kalıplarında az ama form kalıplarında fazladır. En basit tabiriyle prese bağlanan form ve bükme kalıpları numune basımı yapıldıktan sonra sökülüp alınmaz. Her zaman üzerinde ufakta olsa alıştırmalar zımpara ve kalıpçı taşlarıyla yapılmaktadır. Fikstür sac metal kalıplarının ve parçalarının üretim, ölçme ve kontrol safhalarında daha hızlı ve daha kolay şekilde yapılmasına imkân sağlamaktadır. 11

Kontrol Fikstürü: Şekil 1.5: Fikstür ve klemp tertibatı Üretimi yapılan parçanın basit ve hızlı şekilde kontrolünü yapmaya yarayan aparata denir. Parça kontrolünde kullanılan kontrol fikstürlerinin ürün kalitesi açısından önemi büyüktür. Sac parçanın kontrol fikstürü üzerine doğru konumlanması ölçüm için çok önemlidir. Buna göre üzerinde yazan kapatma sırası konumlama ve pimlerim doğru yerlere takılması büyük önem arz eder. Karmaşık geometrili parçaların kontrolü zordur. Özelikle kalıbı ilk prese bağlarken kalıbın ayarlanması ve ölçünün yakalanması oldukça zaman alan bir iştir. Kaynak Fikstürü: Resim 1.10: El freni kontrol fikstürü Montajı zor ve karmaşık parçaların seri bir şekilde kaynak ve punta yapılmasına olanak sağlayan aparata denir. Kaynak fikstürleri daha çok otomotiv sektöründe yer bulmaktadır. Çünkü bildiğimiz üzere otomotiv karmaşık geometrili sac parçaların 12

birleştirilmesinden meydana gelmektedir. Bir otomobilin iç iskeleti çok karmaşık ve bir sürü geometrik sac metal parçadan meydana gelmektedir. Bunları birbirine montajlamak oldukça zordur. Bunun için kaynak fikstürleri bize büyük kolaylık ve pratiklik sağlamaktadır. Resim 1.11: Tofaş D200 Sağ yan kaynak fikstürü 1.5.4. Bağlama Sistemlerinde Kullanılan Elemanlar İş parçasını kalıbın içinde tespit etmek için kullanılan en önemli bağlama elemanlarından bazıları aşağıda belirtilmiştir. 1.5.4.1. Bağlama Pabuçları İş parçalarını tespit etmek için geniş çapta kullanılmaktadır. Bu pabuçların özelliği, tespit kuvveti kalktığı zaman (somun gevşetilmesi) aynı doğrultuda ileri - geri kaydırılabilmesi ve iş parçasının rahatça kalıp içersine konulmasını ve kalıptan dışarı alınmasını sağlamasıdır. M16 allenbaşlı Cıvata DIN 508 T pabuçla kullanılır. Parça yükseklik sıkma aralığı 48-110mm Sıkma kuvveti 2500 kgf. Malzeme Ck45 DIN Pabuç: Dövme çelik Kızak Gurubu 35-38 HRC sertleştirilmiştir. Kullanım alanı: Enjeksiyon makineleri presler, freze tezgâhları matkap tezgâhları ve çeşitli sanayi makineleri 13

Resim 1.12-a: Kızaklı kombine sıkma pabuçları Resim 1.12-b: Ayarlanabilen destek cıvatalı sıkma pabuçları Resim 1.12-c: Basamaklı kombine sıkma pabuçları Resim 1.12: Seri bağlama sistemleri 14

Şekil 1.6: Bağlama pabuç uygulamaları UYGULAMA Alt kızağı iş parçasına uygun şekle getirin ve sabitleyiniz. Kızaklı Kombine Sıkma Pabucu (K.K.S.P) destekler artırılarak istenilen mesafeye ulaşılır. Kızaklı Kombine Sıkma Pabucu (K.K.S.P) allenbaşlı cıvata ile "T" pabuca karşılık "T" kanala takın. İstenilen pozisyona getiriniz. Pabuç allenbaşlı cıvatasıyla iş parçasını sabitleyiniz. 1.5.4.2. Vidalı Pimler, Özel Cıvatalar Resim 1.13: Bağlama pabucu uygulaması İş parçalarını emniyetli olarak bağlamada kullanılan pim ve vidalar ucuz ve başarılı bağlama elemanlarıdır. Kollu ve altı köşe başlı cıvatalar ile iş parçaları gayet emniyetli olarak bağlanabilmektedirler. Yükselticiler DIN6314-6315-6316 pabuçlarda yükseltici amaçlı kullanılır. Malzeme Ck45 DIN Siyah Kaplama Resim 1.14: Vidalı pim ve özel cıvatalar (Nr.1510 yükselticiler) 15

Resim 1.15: Vidalı pim ve özel cıvatalar Şekil 1.7: Özel cıvata uygulamaları Resim 1.16: Perno ve segman Şekil 1.8: Perno ve segman uygulaması 16

Resim 1.17: Bakalit başlı özel cıvatalar 1.5.4.3. C Rondelâları, V Blokları, Özel Kaideler C rondelâsı, genellikle merkezleme elemanlarıyla birlikte iş parçasını cıvata ve somun yardımıyla kolayca tespit etmek için kullanılır. C rondelâsı bir pabuç gibi görev yapar. Silindirik parçalarda V Yatak Desteği Malzeme Ck45 DIN Sertlik 38 HRC Şekil 1.9-a Şekil 1.9: C rondela uygulaması Şekil 1.9-b 17

Resim 1.18: V yatağı uygulaması Silindir parçaların paralel bağlanmasında ve hassas işlenmesinde altlık olarak altlık olarak kullanılır. V yatağının X biçiminde olanları 4 ayrı yüzeyi kullanma imkânı sağlar. Malzeme GGG 60 DIN Resim 1.19: V Yatağı ve kollu pabuç uygulaması V blokları, bir bağlama elemanı (pabuç) olarak görev yaptıkları zaman, uzunlukları en az genişlikleri kadar olmalıdır. Kalınlıkları da iş parçasının ölçüsüne ve özelliğine bağlıdır. 18

Resim 1.20: Merdiven diş destek Malzeme GGG60 DIN Yükseltme aralığı (hatve) 3mm'dir. Siyah kaplama 1.5.4.4. Kamlar ve Ayarlanabilen Pimler Kamlı bağlama elemanları bilhassa seri üretimde çabuk bağlama ve çözme bakımından çok kullanışlıdır. Kamlı bağlama elemanlarında geri itme kuvvetini sağlamak amacıyla yaylar kullanılır. Kam yüzeyleri yüzey sertleştirmesine tabi tutulur. Ayarlanabilen pimler, iş parçalarının oturma yüzeyinden yüksek kalan nazik ve kolay kırılabilecek kısımlarını desteklemek için kullanılır. Sabit ve ayarlanabilen olmak üzere iki tip pim vardır. Şekilli Parçalarda araya girerek destek sağlar. Malzeme Ck45 DIN Sertlik 38 HRC Resim 1.21: Vidalı pim ve özel cıvatalar 19

Şekil 1.10: Kam uygulaması Şekil 1.11: Kam uygulaması Resim 1.22: Kam ve özel pabuç uygulaması Ağır Preslerde büyük kalıplarda çalışma esnasında vibrasyondan kaynaklanan olabilecek gevşemeyi somunun kontra sıkma yapısından dolayı önler. Malzeme Ck45 DIN 20

1.5.4.5. Kollu Cıvata ve Somunlar Kollu bağlama elemanları özellikle sağlam ve güvenli bağlama ve çözme bakımından çok kullanışlıdır. Resim 1.23-a Resim 1.23-b Resim 1.23: Kollu cıvatalar 21

1.5.4.6. Hidrolik ve Pnömatik Pistonlar Hidrolik ve pnömatik pistonlar, sipariş üzerine çeşitli firmalar tarafından yapılmaktadırlar. Güçlü bağlantı gerektiren yerlerde hidrolik pistonlar, hızlı bağlantı gerektiren yerlerde ise pnömatik pistonlardan yararlanılır. 1.5.4.7. Kilitler, Yükseltici Destekler ve Fikstürler Kapaklı bağlama kalıplarında kapağın kapalı konumda kalmasını sağlamak amacıyla kullanılır. Kapak ve kalıp, biçimine göre kilitlerde değişebilir. Resim 1.24: Büyük boy yükseltici destek Yüksek Parçalarda kullanım amaçlı trapez diş yükseltici destek Malzeme GGG60 Bağlama Pabuçlu Döküm gövde statik boyalı, Tablo 1.1: Büyük boy yükseltici destek ölçüleri 22

Resim 1.25: V yatağı fikstürlü bağlama 1.6. Konum ve Merkezleme Elemanlarını Seçme İş parçası, iş kalıbına bağlanırken, özellikle karmaşık şekilli parçaların üzerinde bulunan en geniş ve düzgün yüzeyi başlangıç alınır. Bu yüzeyden faydalanılarak frezeleme, tornalama vb işlemlere uygun bağlama elemanları kullanılarak iş parçası kalıba bağlanır. Şekil 1.12: Konum eleman uygulaması 23

Şekil 1.13: İçten merkezleme elemanlar uygulaması Şekil 1.14: Yataklama sisteminin konum elemanıyla uygulanması Resim 1.26: Kollu pabuçlarla freze bağlama kalıp uygulanması 24

Resim 1.27: Bağlama uygulamaları 25

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Yukarıdaki resimde görülen iş parçasından 5.000 adet yapılması düşünülmektedir. Uç kısımdaki 7*7 mm`lik kısmın 30 açıyla freze tezgâhında seri olarak işleyebilmemiz için bir delme iş kalıbına ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun için delme iş kalıp tasarımı yapınız? İşlem Basamakları İş parçasını inceleyiniz. İş parçasının özelliğine uygun bağlama şeklini belirleyiniz. İş parçasının kalıba kolay yerleştirilip alınma şeklini belirleyiniz. İş parçasının bağlantı sistemini belirleyiniz. Kalıp gövde tipini belirleyiniz. Öneriler Bağlama kalıbı yapılması gerekir mi karar veriniz. Bağlama yöntemi seçiniz. Bağlama iş kalıbı yapılacak iş parçasının daha önce hazırlanmış resmi varsa onu inceleyiniz. İş parçasının kendisi mevcut ise inceleyiniz. Kalıbı yapılacak iş parçasının kullanım amacını araştırınız. Kalıbını yapacağınız iş parçasının, kullanılacağı makine üzerinde hangi işlemleri görmek üzere çalıştığını araştırınız. İş parçasının kalıba nasıl yerleştirileceğini tasarlayınız. İş parçasını hangi tezgâhta işleyeceğinizi tespit ediniz. Parçanın işleniş yönünü tespit ediniz. Kalıbın tezgâhın neresine yerleştirileceğini tespit ediniz. İş parçasının kolay bağlanıp sökülmesine uygun bağlama elemanını tasarlayınız. İşlenecek olan iş parçasının özelliğine göre kalıbın gövdesinin nasıl olacağını belirleyiniz. Yapılacak olan kalıbın hangi Tezgâhlarda kullanılabileceğini göz önüne alarak kalıbın 26

gövde konstrüksiyonunu belirleyiniz. İş parçasının işlenme konumuna göre hangi Konum belirleme elemanlarını tespit elemanlar ile kalıba oturtulacağını tespit ediniz. ediniz. Seri bağlama elemanlarını belirleyiniz. Mekanik, hidrolik veya pnömatik elemanları belirleyiniz. Yapılan işlemin gözlenmesini sağlayacak tasarım biçimini belirleyiniz. Kalıp elemanlarını farklı yerlerde kullanılabilecek biçimde tespit ediniz. İş parçasından aynı anda kaç tane bağlanacağını tespit ediniz. İş parçalarından talaş kaldırma işlemi sırasında kullanılacak Tezgâha göre bağlama elemanlarını tespit ediniz. Aynı anda çok iş parçasını bağlamanın imalatı daha da hızlandıracağını unutmayınız. İş parçasını boyutuna göre hangi bağlama elemanını kullanacağınızı belirleyiniz. İş parçasının işleme güçlüğüne göre hangi kesiciyi kullanacağınızı belirleyiniz. İş parçasının işlenmesi sırasında çıkabilecek sıkıntıları gözleyebilmek için, talaş kaldırılan bölgeyi görebileceğiniz bir tasarım yapmaya özen gösteriniz. İş parçasının işleme özelliklerine göre kalıbı tasarlayınız. Parçayı hangi Tezgâhlarda işleyeceğinizi düşünerek kalıbı tasarlayınız. 27

KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. İş güvenliğine uygun olarak çalışmaya hazırlandınız mı? 2. Bağlama iş kalıbı tasarımı yapmak için yeterli bilgileri aldınız mı? 3. İş parçasının kalıba kolay yerleştirilmesi ve alınması için uygun bir bağlama sistemi belirlediniz mi? 4. Kalıp gövde tutucu ve bağlama elemanlarını belirlediniz mi? 5. Kalıp tasarlarken standart elemanlar seçtiniz mi? 6. Delme yüksüğü tipini belirlediniz mi? 7. İş parçasını hassas bir şekilde bağlayabilmek için merkezleme elemanı tasarladınız mı? 8. Birbiriyle hassas çalışacak yüzeyleri belirleyip gerekli yüzey işaretlerini belirlediniz mi? 9. İş parçasının kolayca tespiti için gerekli sistemi tasarladınız mı? 10. Kalıbınızı tasarlarken sökülüp takılabilirliğine dikkat ettiniz mi? 11. Yaptığınız tasarımı arkadaşlarınızla değerlendirdiniz mi? 12. Yaptığınız tasarımı öğretmeninize gösterdiniz mi? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 28

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz. 1. Bağlama iş kalıplarının en önemli özelliği hangisidir? A) Ucuzdurlar B) Çok sayıda iş üretirler C) İşi çok sağlam tutarlar D) Hiçbiri 2. Aşağıdakilerden hangisi bağlama iş kalıbı özelliğidir? A) Kullanışlı olmalıdır. B) Talaşlar kolay atılmalıdır. C) Güvenli olmalıdır. D) Hepsi 3. İş parçalarının işlem biçiminin tespit edilmesinde aşağıdakilerden hangisi en çok tercih edilir? A) Delikler B) Oturma yüzeyi C) Çıkıntılar D) En üst yüzey 4. Bağlama kuvveti iş parçasının hangi kısmına dayanmalıdır? A) Dış kısımlarına B) İç kısımlarına C) Mukavemetli kısımlarına D) Deliklerine 5. Aşağıdakilerden hangisi mekanik sistemler ile bağlama biçimi değildir? A) Hidro-Pnömatik B) Kamlı C) Mengene tipi D) Hiçbiri 6. Bağlama sistemlerinde kullanılan C rondelâları genellikle hangi elemanlar ile birlikte kullanılır? A) Kamlarla B) V bloklarıyla C) Oturma yüzeyiyle D) Merkezleme elemanlarıyla 7. Kilit sistemleri aşağıdaki kalıp sistemlerinden hangisinde kullanılır? A) Ayarlı kalıplar B) Tornalama kalıpları C) Kapaklı kalıplar D) Mengeneli kalıplar 29

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 30

ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 2 Makine imalat ve üretim tekniğine uygun bağlama iş kalıplarının imalat ve komple resimlerini teknik resim kurallarına uygun çizebileceksiniz. ARAŞTIRMA Çalıştığınız bölgede varsa delme iş kalıpları imalatı yapan sanayi kuruluşlarını araştırınız. İnternet üzerinden de delme iş kalıpları üzerine üretim yapan sanayi kuruluşlarını, üniversite ve teknik eğitim kurumlarını araştırınız. Elinize geçen teknik içerikli makale ve yazıları okuyup değerlendiriniz. (3D) Üç boyutlu resim çiziminde kullanabileceğiniz bilgisayar programlarını araştırınız. 2. KALIP İMALAT VE MONTAJ RESMİ ÇİZME 2.1. İmalat Resmi Tanımı ve İmalat Resimlerinde Bulunması Gereken Özellikler Bir parçanın imalat resmi, o parçayı bütün özellikleri ile gösteren resimlerdir ve atölyede işi yapan işçi ile teknik bürodaki ressam arasında irtibat sağlar. Böyle bir resim, tasvir ettiği parçanın üretimi esnasında ihtiyaç duyulacak bütün bilgileri taşımalıdır. İmalat resmi, ilgili sanatkâra gerekli bilgiyi mümkün olduğu kadar en sade ve en basit bir şekilde vermelidir. Bir imalat resmi, parçanın şeklini, büyüklüğünü, malzemesini, yüzey durumlarını, üzerinde yapılacak işlemleri ve gerekli diğer bilgileri taşımalıdır. Bu bilgiler verilirken, teknik resim kurallarına uyulmalıdır. Bir imalat resminde olması gerekenleri şu şekilde sıralayabiliriz: Bir makine parçasının biçimini anlatan yeterli görünüş, Parça boyutlarını gösteren ölçülerini, Kullanılan malzeme hakkındaki özellikleri, Yüzey işleme işaretleri, Boyut, şekil ve konum toleransları, İmalat resmi antedi ve tolerans antedi, Yazı alanını, 31

Açıklamalar İmalat resimleri; Detay resimleri Komple resimler (toplu görünüşler) olmak üzere iki çeşittir. Bir makineyi meydana getiren birçok parçanın ayrı ayrı çizilmiş imalat resimlerine detay resmi denir. Başarılı bir detay resmi, bir işçiye sade ve doğru olarak parçanın biçimini, ölçüsünü, malzemesini, işleme usulünü, hassasiyet sınırlarını, parça sayısını anlatacaktır. Şekil 2.1: İmalat resminde olması gereken özellikler 32