Kur'an-ı Kerim Öğretiminde Yeni Bir Yaklaşım: Ses Temelli Elifbâ Yöntemi

Kur'an-ı Kerim Öğretiminde Yeni Bir Yaklaşım: Ses Temelli Elifbâ Yöntemi

EDAM Birdirbir Kitaplığı: 37 Kur'an-ı Kerim Öğretiminde Yeni Bir Yaklaşım: Ses Temelli Elifbâ Yöntemi Editör Hatice Işılak Durmuş Yazarlar Abdullah Açık Hatice Ayar Hatice Işılak Durmuş Alpaslan Durmuş Kapak Tasarımı Nevzat Onaran Grafik Tasarım ve Uygulama Ahmet Karataş EDAM 2015 Cemaziyelevvel 1436 / Şubat 2015, İstanbul ISBN: 978-605-4919-97-0 Baskı ve Cilt Limit Ofset Litros Yolu, 2. Matbaacılar Sitesi, A Blok, ZA 13, Topkapı / İstanbul - Tel: +90 212 613 8737 Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları Merkezi Yayıncı Sertifika No: 16146 Ferah Mah. Ferah Cad. Bulduk Sok. No: 1 34692, Üsküdar, İstanbul Tel/Faks: (+90 216) 481 30 23 www.edam.com.tr edam@edam.com.tr

İçindekiler 1. Bölüm - Klasik Elifbâ Öğretimi Yaklaşımları... 7 2. Bölüm - Bir Çözüm Önerisi: Ses Temelli Elifbâ... 19 3. Bölüm - Ses Temelli Elifbâ Örnek Ders Planları... 41... 42 (ا) - 1 Konu... 45 (ل) - 2 Konu... 48 (ه) - 3 Konu... 52 (ن) - 4 Konu... 55 (م) - 5 Konu Konu - 6 (Kur an dan Okuyabildiklerimiz)... 59... 61 (و) - 7 Konu... 64 (ر) - 8 Konu... 66 (ك) - 9 Konu... 69 (ى) - 10 Konu... 72 (ذ) - 11 Konu Konu - 12 (Med)... 75 Konu - 13 (Kur an dan Okuyabildiklerimiz)... 78 Konu - 14 (Şedde)... 80... 82 (ب) - 15 Konu 85...(ع) - 16 Konu... 89 (ف) - 17 Konu... 92 (س) - 18 Konu... 95 (د) - 19 Konu Konu - 20 (Çeker)... 98 Konu - 21 (Kur an dan Okuyabildiklerimiz)... 100

Konu - 22 (Tenvin)... 102... 104 (ت) - 23 Konu... 107 (ح) - 24 Konu... 110 (ش) - 25 Konu... 113 (ق) - 26 Konu... 116 (ص) - 27 Konu Konu - 28 (Kur an dan Okuyabildiklerimiz)... 119... 121 (ج) - 29 Konu... 124 (غ) - 30 Konu... 127 (ز) - 31 Konu... 130 (ض) - 32 Konu Konu - 33 (Zamir)... 133 Konu - 34 (Kur an dan Okuyabildiklerimiz)... 136... 138 (ط) - 35 Konu... 141 (ظ) - 36 Konu... 144 (خ) - 37 Konu... 148 (ث) - 38 Konu Konuların Derslere Dağılımı İçin Örnek Bir Plan... 152

Giriş Kur an, klasik tanımıyla, Hz. Muhammed e indirilen, mushaflarda yazılı, Hz. Peygamber den tevatür yoluyla nakledilmiş, okunmasıyla ibadet edilen, insanların benzerini getirmekten âciz kaldığı ilahî kelamdır. Kur an-ı Kerim in okunmasıyla ibadet edilme özelliği dolayısıyla geçmişten günümüze Kur an okumayı öğretme özel bir ihtimamla üzerinde durulan önemli bir eğitim faaliyeti olagelmiştir. Ezberden okuma ayrı tutulmak kaydıyla okuma en basit ifadesi ile harfin ses ile görselini doğru eşleştirme sürecidir. Arapça bir kitap olan Kur an-ı Kerim in okunabilmesi için de öncelikle Arap harflerinin ve okuma kaidelerinin öğrenilmesine ihtiyaç vardır. Bu anlamıyla okuma, yazıyı çözüp seslendirme çabasıdır ki bu beceri elifbâ cüzleri ile kazandırılmaya çalışılmaktadır. Bu çalışmada öncelikle günümüzde uygulanmakta olan klasik elifbâ öğretiminde izlenen yöntemler ve karşılaşılan problemler özet bir şekilde ortaya konmaya çalışılacak, ardından yeni bir sistem ve bir çözüm önerisi olarak Ses Temelli Elifbâ örneği ele alınacak ve tanıtılmaya çalışılacaktır. Yöntemin yeni ve klasik yöntemden farklı olması nedeniyle bir yandan uygulamanın öğrenilmesine yardımcı olunmaya çalışılacak, diğer yandan klasik yöntemden ayrıldığı hususlar ortaya konulacaktır. Böylece okuyucuların iki farklı yöntemin sonuçları arasındaki farklılığı görmesi mümkün olacaktır.

1. Bölüm Klasi k Eliḟbâ Öğretiṁi Yaklaşımları

Kur'an-ı Kerim Öğretiminde Yeni Bir Yaklaşım: Ses Temelli Elifbâ Yöntemi Elifbâ Cüzlerinde Harf Öğretimi Elifbâ öğretiminde ilk adım harflerin öğretilmesi sürecidir. Harf öğretimi deyince genellikle harflerin şekillerinin öğretimi akla gelmektedir. Oysa okunmaya çalışılan yazı, seslerin ifade edilme biçimi, sembolize edilmiş hâlidir. Harfte asıl olan sestir. Yazı (harfin şekli) ise sesin görsel biçimde sembolleştirilmiş hâlidir. Dolayısıyla harf dediğimizde öncelikle harfin sesi, daha sonra da o sese ait şekil düşünülmelidir. Elifbâ öğreniminin temeli olan Arap harflerini öğrenme çalışması bu nedenle hem yazı hem de ses öğrenme çabasını gerekli kılmaktadır. HARFLERİN ÖĞRETİMİ Harflerin Ses Olarak Öğretimi Harflerin Şekil Olarak Öğretimi Harfin isminin öğretimi Harfin sesinin mahreciyle öğretimi Şekil 1. Genel Olarak Harf Öğretiminin Unsurları Harfin müstakil yazımının öğretimi Harfin kelime içinde, başka harflerle birleşerek (başta, ortada, sonda) yazımının öğretimi 8

1. Bölüm Klasik Elifbâ Öğretimi Yaklaşımları Harflerin Şekillerinin Öğretiminde Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerileri Mevcut elifbâlar incelendiğinde harflerin şekillerinin kavratılmasının elifbâ öğretiminin ilk iki basamağını teşkil ettiği görülmektedir: 1. Öncelikle Arap harfleri teker teker isimleriyle ve bağımsız görünüşleriyle öğretilip belletilmeye çalışılmaktadır. Bunun için alfabedeki bütün harfler müstakil yazımlarıyla bir arada (tek sayfada) öğrenciye sunulmaktadır. 2. Bu sayfayı genellikle harflerin başta, ortada ve sonda yazılışlarının verildiği sayfa takip etmektedir. Bu sayfada harf, dört ayrı şekilde tanıtılmakta ve bu dört şeklin de tek bir harf olduğunun, tek bir harfin farklı şekilleri olduğunun öğrenci tarafından algılanması beklenmektedir. Bu iki basamakta Arap harfleriyle belki de daha önce hiç karşılaşmamış öğrencinin yüz civarında harf şekliyle tanışıp aynı olanları bellemesi, ayrı olanları birbirlerinden ayırt etmesi hedeflenmektedir. Bu beklenti ve hedef başta ekonomiklik ve açıklık olmak üzere birçok öğretim ilkesiyle çelişmektedir. Harflerin şeklinin öğretiminde oldukça karışık ve zor olan bu öğretim sürecinin sadeleştirmeye ihtiyacı olduğu açıktır. Bu bağlamda harflerin hiç değişmeyip sabit kalan kısımlarının esas alınacağı bir şekil öğretimi usulüyle bu sorun izale edilebilir. Örneğin ح harfinin bağımsız görünümü olan ح yerine, aslî unsuru ile öğretilmeye çalışılması öğrencinin işini kolaylaştıracaktır. Zira harflerin yazılmalarında değişmeyen kısımlar (harflerin asli unsurları, alamet-i farikaları) esas alındığında öğrenci, alamet-i farikasıyla tanıdığı harfi farklı kombinasyonlarda gördüğünde de ayırt edip tanıyabilecektir. 9

Kur'an-ı Kerim Öğretiminde Yeni Bir Yaklaşım: Ses Temelli Elifbâ Yöntemi HARFLER Şekil 2. Harflerin Müstakil Yazımlarının Öğretimi Amacıyla Hazırlanmış Örnek Elifbâ Sayfası 10

1. Bölüm Klasik Elifbâ Öğretimi Yaklaşımları HARFLERİN YAZILIŞLARI Sonda Ortada Başta Harf Sonda Ortada Başta Harf Şekil 3. Harflerin Değişik Şekillerinin (Başta, Ortada, Sonda) Öğretimi Amacıyla Hazırlanmış Örnek Elifbâ Sayfası 11

Kur'an-ı Kerim Öğretiminde Yeni Bir Yaklaşım: Ses Temelli Elifbâ Yöntemi Şekil 4. Alamet-i Farika Esas Alınarak Oluşturulmuş Arap Alfabesi Harflerin şeklinin öğretiminde sadeleştirmeye ilave olarak kolaylaştırmaya da gidilmelidir. Bu çerçevede uzun yıllardır uygulanagelmiş çağrışım ve kodlama esaslı uygulamalar esas alınabilir. Aşağıdaki tekerleme bu çerçevede geleneksel bir uygulama örneğidir: ح yarık, in 'ج karnı benzer. de ona ث benzer, de ona ت gibi, börek ب gibi, değnek ا da ona benzer, خ da ona benzer. د semer kaşlı, ذ de ona benzer. ر ay gibi, ز de ona benzer. س üç dişli, ش da ona benzer. ص deve dudaklı, ض da ona benzer. ط tavşan kulaklı, ظ da ona benzer. ع ağzı açık, غ da ona benzer. ف kuzu başlı, ق da ona benzer. ك eğri büğrü, ل çengel gibi, م topuz gibi, ن çanak gibi, و bir gözlü, ه iki gözlü, gibi. yatar orak ي gibi, sapan ال Görüldüğü üzere bu uygulamada farklara değil, benzerliklere vurgu yapılmaktadır. Oysa farklara (alamet-i farikalara) dikkat çekilmesi öğrenmeyi çok daha kolaylaştıracaktır. 12