Akut Stres Bozukluğuna Yaklaşım: Havalimanı Saldırısı Sonrası Başvuran Olgunun İzlemi TRAVMA VE TRAVMA TERAPİLERİ GRUBU F.Gizem Dönmezler
Sunum Planı Genel Bilgiler Olgu Görüşmeler ASB ve Psikoeğitim Terapistin Destek Sistemleri
ATATÜRK HAVALİMANI SALDIRISI Atatürk Havalimanı saldırısı, 28 Haziran 2016'da yerel saatte 21:22'de İstanbul'un Bakırköy ilçesindeki Atatürk Havalimanı nda gerçekleştirilen silahlı ve bombalı intihar saldırısı. İŞİD mensubu olduğu belirtilen üç saldırgan, dış hatlar terminalinde önce uzun namlulu silahlarla etrafa ateş açtı, ardından da üzerlerindeki bombaları patlattı. Saldırı sonucu 45 kişi hayatını kaybetti, 236 kişi yaralandı
Genel Bilgiler ASB travmaya maruziyet sonrasında ilk bir ay içerisinde ortaya çıkan stres reaksiyonlarını tanımlamaktadır. Belirtiler genellikle zaman içerisinde yok olur. ASB nun tedavi edilmezse TSSB gelişimi için öngördürücü olduğu anlaşılmıştır. ASB nun yaşam boyu prevelansı belirsiz olmakla birlikte, TSSB için tahmini olarak %7.8 olarak belirlenmiştir.
OLGU 35 yaşında, kadın, üniversite mezunu, evli ve 11 yaşında bir oğlu var, havalimaninda yolcu hizmetleri memuru Annesi 11 yıl önce, babası 2 yıl önce kanser nedeniyle ölmüş. 3 kız kardeşin 2.si. Eşi ve oğluyla beraber Beylikdüzü nde yaşıyor, hastanın eşi Ankara da çalışıyormuş.
1. Görüşme 28 Haziran da havalimanında gerçekleşen canlı bomba saldırısı esnasında havalimanında bulunan, kulak burun boğaz polikliniğinde her iki kulak zarında delinme olması nedeniyle yapılan tıbbı tedavisi sonrası 30 Haziran da eşiyle beraber tarafımıza başvurdu.
İki ayrı bomba patlamasını da yoğun olarak yaşamış, silahlı çatışmaya tanıklık etmiş. İlk patlama esnasında arkadaşları ile dışarıdaymış. Patlama sonrası havalimanı içine sığınmış.
Olanları tam olarak hatırlayamıyormuş, tam olarak kim olduğunu hatırlamadığı birileri ona sorular sormuş fakat ne sorduklarını anlayamamış. İçeride başından yaralanmış olduğunu ve kanadığını fark ederek kanı durdurmaya çalıştığı esnada Allahuekber sesleri duymuş, yaralanlara yardım çağıran biri gibi düşünmüş fakat canlı bombaymış ve silahlı çatışma başlamış. Bu esnada polisler onu tutup tuvalete götürerek gizlenmesini söylemiş. Tüm olay kafasında parça parçaymış.
Saldırıda dokuz arkadaşını kaybetmiş. Ölen arkadaşlarından birinin 10 gün sonra düğünü varmış.
Şikayetler Saldırıdan beri uyuyamamış, sürekli irkiliyormuş, ani sesler çok tedirgin ediyormuş. Devamlı yanık kokusuna benzer bir bomba kokusu alıyormuş ve bu onu çok rahatsız ediyormuş. Haber izleyemiyormuş, evden tek başına çıkamıyormuş.
Psikiyatrik Muayene Hasta görüşmede ara ara ağlıyordu, tedirgindi, uyarılmışlığı artmıştı. Ara ara dalıyordu, cümleleri zaman zaman kesiliyordu, dissosiye olduğu görülüyordu.
Hastaya akut stres bozukluğu tanısı konuldu. Tanısı, hasta ve hastanın eşi ile paylaşıldı. Tüm belirtileri üzerinden psikoeğitim verildi.
Psikoeğitim Travmatik sendromun uç durumlara normal bir insan yanıtıdır. Yalnız değil, bu olayı yaşamış başkaları da aynı şekilde acı çekiyor. Burnuna koku gelmesi, aşırı uyarılmışlığı onun bir kaçık olduğunu göstermiyor, NORMAL. Bu durum sonsuza kadar sürmeyecek, travmatik yanıtın üçüncübeşinci günlerde artarak devam edecek fakat sonrasında azalarak bitecek.
Travmatik yanıt neden ortaya çıkar?
Travmatik anıyı zihnimiz sindirip, anı haline getirmekte güçlük çeker Savaş-kaç ya da dona kal! Tetikte olma, travmanın yaşandığı dönemlerde koruyucu İntrüzyonlar, kabuslar Dissosiyasyon Artmış uyarılmışlık
BURADAYIZ! Hastanın kulak burun boğaz polikliniğinden aldığı 10 günlük bir istirahat raporu mevcuttu. İkinci görüşmesi için 10 gün sonranın uygun olacağını belirtti. Hastanın bir sonraki randevusu planlandı. Her hangi bir sıkıntılı durumunda arayarak daha erken tarihe de bir randevu verilebileceği belirtildi. Görüşme sonunda hasta ve eşi daha sakin görünümdeydi.
2. Görüşme İkinci görüşmeye hasta kız kardeşi ile birlikte yaklaşık on beş dakika gecikerek geldi. Bir önceki görüşmeyi yaptığımız yeri hatırlayamamış, adresi bulmakta güçlük çekmişti. Gittiği yerleri hatırlayan, adres bulma konusunda oldukça başarılı biri olmasına karşın bu durum onu üzmüştü. KAYIPLAR, ARTIK AYNI KİŞİ DEĞİL Mİ?
Konstrasyon güçlüğü ve unutkanlığı var. Uykusuzluk, irkilme, tek başına kalamama, dışarı çıkamama, kalabalık yerlere girememe, toplu taşıma araçlarını kullanamama, yeniden yaşantılama ve çözülme şikayetleri devam ediyor.
Görüşmede terapötik öykü alma, empatik onaylama ve terapi ilişkisi üzerine yoğunlaşıldı. Belirtileri üzerinden psikoeğitim ilk görüşmedeki bilişsel durumu da göze alındığı için tekrarlandı. Kayıpları ve yas süreci üzerine çalışıldı.
GÜVENLİ YER? İlk görüşme sonrası çocuğunun da yaz dönemi için kalıyor olduğu eşinin memleketine gitmiş, orada kendini daha güvende hissetmişti. Travma terapisinde ilk öncelik olan güvenli yer sağlanmasını hasta Benim güvenli bir yere ihtiyacım var diyerek ifade etti.
HATIRLAMAMAK MÜMKÜN MÜ? NE ZAMAN VE NE KADAR ÜSTÜNE GİDECEK? İstanbul a döndükten sonra kız kardeşinin doğum günü için yapılan kutlamada yakılan maytap kendisini rahatsız etmişti Kız kardeşleri hatırlamaması için elinden geleni yapıyorlardı ve kendisine üstüne gitmesi gerektiğini söylüyorlardı.
KAYIPLAR VE YAS Hastanın kayıpları ve yas süreci üzerine çalışıldı. İlk okuldayken öğretmeninin kendisine vurması nedeniyle kulak zarı delinmişti ve yaklaşık 6 ay önce ameliyat olarak iyileşmişti. Bu yaz yüzmeyi öğrenmek istiyordu ve kulak zarının yeniden delinmesi nedeniyle bunu ertelemek zorunda kalmıştı.
KAYIPLAR VE YAS Düğünü olan arkadaşının ölümü üzerine görüşüldü. Müzik dinleyen, dans etmeyi seven, esprili ve güler yüzlü bir insandı ve şimdi müzik bile dinleyemiyordu.
DESTEK SİSTEMLERİ Hastanın destek sistemleri gözden geçirildi. Hastanın bir süre boyunca birlikte kalmayı planladığı kız kardeşi ile görüşüldü, psikoeğitim verildi. Hastanın belirtileri, belirtilerinin anlamı ve süreçte nasıl doğru bir şekilde destek verebilecekleri anlatıldı. Hem hastaya hem hasta yakınına bilgilendirme broşürleri verildi. Kız kardeşinin evinde spor yapma, grup derslerine katılma olanakları olduğunun öğrenilmesi üzerine hasta katılım konusunda desteklendi.
BURADAYIZ! Tekrar görüşmek üzere randevusu verildi ve yine her hangi bir zorlanma durumunda arayarak daha erken gelebileceği konusunda güvence verildi.
3. Görüşme Hasta üçüncü görüşmeye yalnız geldi ve çok daha iyi hissettiğini ve korkularının azaldığını söyledi. Darbe girişimi esnasında kız kardeşiyle gittiği tatilden dönüş yolundaydı ve çok sıkıntı yaşamamıştı. İnsanların hepsi tetikte, ülke olarak tetikteyiz diyerek kendi yaşadıklarını normalleştirdiğini ve yalnız olmadığını belirtti.
Tek başına evde kalabiliyor, dışarı çıkabiliyordu. Yurtdışında yaşayan kız kardeşinin biletleri ile ilgili yaşanan sorunu çözmek için havaalanına gitmişti. İlk patlamanın gerçekleştiği yerden geçerek içeriye girmeyi hala istemiyordu ama zamanla bunu yapabileceğini düşünüyordu.
GÜNDEM Görüşmede hastanın isteği üzerine eşi ile olan ilişkisi üzerine konuşuldu. Evliliklerini gözden geçirme kararı aldıkları bir dönemde saldırı olmuştu ve rafa kaldırdığı bu konu şikayetlerinin de azalması üzerine tekrar gündemini oluşturuyordu. BİR KARAR VERMESİ DOĞRU MU?
BURADAYIZ! Hasta görüşmede artık çalışmaya başlayabileceğini belirtti. Hastanın belirtilerinin düzelmesi üzerine hastanın da talebi doğrultusunda her hangi bir sıkıntı yaşaması durumunda tekrar randevu verilebileceği belirtilerek görüşmeler sonlandırıldı.
ASB ve Psikoeğitim Yakın tarihli bir akut travmadan mustarip hastalarda, travma sonrası reaksiyonlara ilişkin açık, detaylı bilgi, hasta ve ailesi için paha biçilmezdir. Akut travma sonrası stres bozukluğu olan hastalar aklını kaybedebileceğinden korkar. Şayet hasta ve yakınları canlanma, araya girme ve uyuşukluk semptomları ve travmatik deneyimi takip eden ilişkilerdeki kopukluk ile ilgili bilgilendirilirse, daha az korkacaklar ve daha hazırlıklı olacaklardır. Hastaya adaptasyona yarayan başa çıkma stratejileri tavsiye edilir ve yaygın yanlışlara karşı uyarılırsa, yeterlilik ve etkililik duygusu çabucak kazanılacaktır.
Terapistin Destek Sistemleri Akut travma yaşayan bireyle çalışma, terapistlere etkin önleyici eğitim için mükemmel fırsatlar sunar Travmatize insanlarla çalışan terapistler, bu yoğun reaksiyonlarla uğraşan sürekli bir destek sistemine gereksinim duyarlar. Hiç bir travmatize kişi tek başına iyileşemeyeceği gibi hiçbir terapist de travmayla tek başına çalışamaz. İdeal olarak terapist destek sisteminde, klinik çalışmanın yeniden gözden geçirildiği güvenli, yapılandırılmış ve düzenli toplantılar olmalıdır. Travma ile ilgili teknik ya da entelektüel bilgilerin yanı sıra, duygusal reaksiyonların ifade edilmesine müsait olması gerekir.
Hiç kimse travmaya tek başına göğüs geremez.
Kaynaklar 1)Bryant RA, Moulds ML, Nixon RV (2003) Cognitive behaviour therapy of acute stress disorder: a four-year follow-up. Behaviour Research and Therapy, 41(4), 489-494. 2)Rothbaum BO, Kearns MC, Price M, Malcoun E, Davis M, Ressler KJ, Houry D (2012) Early intervention may prevent the development of PTSD: A randomized pilot civilian study with modified prolonged exposure.biological psychiatry, 72(11), 957. 3) Gibson LE (2004) Acute stress disorder. United States Department of Veterans Affairs. ww. ncptsd. va. gov/ncmain/ncdocs/fact_shts/fs_asd (accessed March 21, 2009). 4) Herman J. (1992) Travma ve İyileşme Çeviri: Tosun T. Literatür Yayıncılık, 2015 5) Ursano RJ, Bell C, Eth S, Friedman M, Norwood A, Pfefferbaum B, Charles SC (2004) Practice guideline for the treatment of patients with acute stress disorder and posttraumatic stress disorder. Am J Psychiatry,161(11 Suppl), 3-31. 6)Forbes D, Creamer M, Phelps A, Bryant R, McFarlane A, Devilly GJ, Newton S (2007) Australian guidelines for the treatment of adults with acute stress disorder and post-traumatic stress disorder. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 41(8), 637-648.
TEŞEKKÜRLER.