TÜRKİYE EĞİTİM GÖNÜLLÜLERİ VAKFI DÜŞLER ATÖLYESİ GÖNÜLLÜ KİTABI
Kapak Fotoğrafı: Gazi Selçuk
DÜŞLER ATÖLYESİ GÖNÜLLÜ KİTABI GAZİ SELÇUK 2010-2011
Düşler Atölyesi Gönüllü Kitabı İstanbul, Kasım 2010 ISBN: 978-975-7125-86-0 Yaratıcı Düşünce Dizisi: 002 Grafik Tasarım: Tut Ajans, www.tutajans.wordpress.com Baskı: Senk Matbaacılık Orta Mahalle, İbrahimağa Cad. No: 18, Kısmet Han A Blok Kat: 2 No: 8 Bayrampaşa, İstanbul Tel: (212) 493 26 26 Bu kitap Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı yayınıdır. Eğitim teknolojisi yöntemlerine göre hazırlanan bu kitabın yayım ve satış hakları Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı na aittir. Bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik ya da başka tekniklerle çoğaltılamaz, aktarılamaz ve dağıtılamaz. 4
DÜŞLER ATÖLYESİ ETKİNLİĞİ GÖNÜLLÜ KİTABI İÇİNDEKİLER GİRİŞ 9 PROGRAM TANITIMI BÖLÜM 1 1. SANAT EĞİTİMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ 10 1.1. CUMHURİYET ÖNCESİ SANAT EĞİTİMİ 10 1.2. CUMHURİYET DÖNEMİ 11 1.3. 2000 Lİ YILLARDA SANAT EĞİTİMİ 14 2. NEDEN SANAT EĞİTİMİ 14 3. YAŞ SEVİYESİNE GÖRE ÇOCUĞUN SANATSAL GELİŞİMİ 16 3.1. KARALAMA DEVRİ 16 3.2. ŞEMA ÖNCESİ DEVİR 17 3.3. ŞEMATİK DEVİR 18 3.4. GERÇEKLİK (GRUPLAŞMA) DÖNEMİ 19 3.5. GÖRÜNÜRDE DOĞALCILIK (MANTIK) DÖNEMİ 21 4. ZEKÂ KAVRAMI 22 4.1. ÇOKLU ZEKÂ KURAMI 22 4.2. ÇOKLU ZEKÂ KURAMININ EĞİTİME YANSIMALARI 23 5. SANAT VE EĞİTİM 24 6. ETKİNLİKLERDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR / ATÖLYEDE ÖĞRENME ORTAMI 26 7. SORU SORMA TEKNİKLERİ 27 8. ETKİLİ ÖĞRENME ve ÖĞRETME SÜRECİNDE YÖNTEM SEÇİMİ 28 9. GRUP ÇALIŞMASI ve ÖNEMİ 29 10. GRUPLARA AYIRMA YÖNTEMLERİ 30 11. SANAT EĞİTİMİNDE İŞBİRLİĞİ 30 PROGRAM TANITIMI BÖLÜM 2 1. DÜŞLER ATÖLYESİNDE SINIF YÖNETİMİ 32 2. ÜÇ BOYUTLU ÇALIŞMALAR 35 3. AÇIK RAF SİSTEMİ ve ATÖLYE DÜZENİ 37 4. GÜVENLİK İÇİN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER 38 5. ÖĞRENME ve ÖĞRETME 39 6. SANAT EĞİTİMDE DEĞERLENDİRME 42 7. BİR ETKİNLİĞİN BAŞARILI OLABİLMESİ İÇİN GÖNÜLLÜNÜN YAPMASI GEREKENLER 43 MODÜL I VE II PROGRAMININ GENEL AMAÇLARI 45 5
MODÜL I 1. HAFTA 1. ETKİNLİK: İLETİŞİM OYUNLARI 47 2. ETKİNLİK: ATÖLYE DÜZENİ VE KULLANIMI 53 3. ETKİNLİK: SOSYAL KONTRAT 55 2. HAFTA 1. ETKİNLİK: RENK BİLGİSİ VE BOYA YAPIM TEKNİKLERİ 57 2. ETKİNLİK: AKRİLİK BOYA İLE RENKLİ ÇALIŞMA YAPIMI 62 3. HAFTA ÜÇ BOYUTLU ÇALIŞMALAR, UN - TUZ SERAMİĞİ 65 4. HAFTA ÜÇ BOYUTLU ÇALIŞMALAR, KİL İLE FİGÜR YAPIMI VE ALÇI BANDAJ KULLANIMI 69 5. HAFTA MONO BASKI (6. HAFTANIN HAZIRLIĞI, STRAFOR BASKI ÇİZİMİ) 73 6. HAFTA STRAFOR BASKI 77 7. HAFTA SANATÇI TANIMA VE TANITMA, ESERLERİ İLE VINCENT VAN GOGH 81 (KENDİ PORTRESİ, YATAK ODASI, AYÇİÇEKLERİ, DİNLENME ZAMANI) 8. HAFTA AKRİLİK BOYA İLE PORTRE ÇALIŞMASI 87 9. HAFTA DOKU ÇALIŞMASI - V. VAN GOGH ESERLERİ İLE 91 10. VE 11. HAFTA PROJE ÇALIŞMASI - SERGİ AFİŞİ VE DAVETİYESİ TASARIMI 95 12. HAFTA 1. ETKİNLİK: EBRU ÇALIŞMASI 99 2. ETKİNLİK: MUM YAPIMI 103 13. HAFTA PROJE HAFTASI - SERGİ AÇILIŞI 106 14. HAFTA GRUP DİNAMİĞİ ÇALIŞMASI 109 15. HAFTA ATIK MALZEMELERLE GRUP ÇALIŞMASI 113 16. HAFTA 1. ETKİNLİK: FORM TASARIM ÇALIŞMASI 116 2. ETKİNLİK: LAVİ ÇALIŞMASI 119 YEDEK ETKİNLİK I SİHİRLİ BOYA ÇALIŞMASI 122 YEDEK ETKİNLİK II TUTKALLI RESİM ÇALIŞMASI 126 6
MODÜL II 1. HAFTA 1. ETKİNLİK: İLETİŞİM OYUNLARI 130 2. ETKİNLİK: SOSYAL KONTRAT 136 3. ETKİNLİK: AKRİLİK BOYA İLE RENKLİ ÇALIŞMA YAPIMI 138 2. HAFTA TEK NOKTA ÇALIŞMASI 142 3. HAFTA 1. ETKİNLİK: KİLE MASA ALTINDA ŞEKİL VERME 147 2. ETKİNLİK: KİL BASKI 149 4. HAFTA SANATÇI TANIMA VE TANITMA, ESERLERİ İLE PABLO PICASSO 152 5. HAFTA PICASSO NUN TARZI İLE PORTRE YAPIMI 160 6. HAFTA PICASSO NUN TARZI İLE ÇALIŞMA YAPIMI 163 7. HAFTA KÜTLE HALİNDEKİ KİLLE GRUP ÇALIŞMASI 166 8. HAFTA KAĞIT HAMURUNDAN MASKE YAPIMI 170 9. HAFTA 1. ETKİNLİK: KAĞIT HAMURUNDAN MASKE BOYAMA 175 2. ETKİNLİK: RESİM TAMAMLAMA 178 10. VE 11. HAFTA PROJE ÇALIŞMASI - SERGİ AFİŞİ VE DAVETİYESİ TASARIMI 181 12. HAFTA KUM VE ÇİZGİ RÖLYEF ÇALIŞMASI 185 13. HAFTA PROJE HAFTASI, SERGİ AÇILIŞI 191 14. HAFTA 1. ETKİNLİK: DC-FİKS ÇALIŞMASI 194 2. ETKİNLİK: FÜZEN ÇALIŞMASI 198 15. HAFTA ATIK MALZEME İLE ÇALIŞMA YAPIMI - YER ALTI, YER VE YER ÜSTÜ 202 16. HAFTA TELDEN FİGÜR YAPIMI 207 YEDEK ETKİNLİK I KAĞIT YAPIMI 210 YEDEK ETKİNLİK II TEBEŞİR ÇALIŞMASI 214 7
8
GİRİŞ DÜŞLER ATÖLYESİ GÖNÜLLÜ KİTABI Okuma yazma bilmenin çocuk hayatındaki önemi ve zorunluluğu kadar; çocukların sanatla ilgili ve yaratıcı olmaları da aynı önem ve zorunluluğu taşımaktadır. Bu ilke ile yola çıkan Düşler Atölyesi, 2003 yılından bu yana, çocuğu farklılıklarıyla birlikte bir birey olarak algılayan, kendini ifade edebileceği ve yaratıcılığını özgürce ortaya koyabileceği ortamlar hazırlamaya devam ediyor. İlk üç yılında 11 etkinlik noktasında faaliyete geçen Düşler Atölyesi, 2006-2009 yıllarını kapsayan ikinci ve 2009-2011 yıllarını kapsayan üçüncü döneminde, 21 etkinlik noktasında çocukların düşlerini gerçekleştirmeyi sürdürüyor. Düşler Atölyesi Eğitim Programı, sanat yoluyla çocukların yaşam becerilerini geliştirerek; onların çok yönlü, yaratıcı düşünceye sahip, sorgulayan, eleştiren, kendini ifade eden, özgür düşünen bireyler olmalarını sağlamak amacıyla geliştiriyor. Programda kullandığımız teknik ve yöntemler, geleneksel resim dersinin sınırlarını zorlayan, dünyada değişmekte olan yeni sanat eğitim yöntem ve teknikleri ile uyumludur. Genelde eğitim ve özelde sanat eğitiminde meydana gelen tüm araştırma ve yenilikleri takip ederek bu uygulamaların atölyelerimizde yaşam bulması sağlanıyor. Bu kitapta da hem geçmiş altı yıl içinde uyguladığımız, hem de yeni dönemde uygulayacağımız yöntem ve teknikleri ayrıntılarıyla kullanımınıza sunuyoruz. Düşler Atölyesi ile öncelikli olarak çocuklarımıza ilgileri doğrultusunda ortam hazırlanıyor (açık raf sistemi), onların giderek daha çok yöntem - tekniği algılayıp seçmelerine olanak sağlanıyor. Bu doğrultuda Düşler Atölyesi kapsamında seramik, heykel, alçı işleri, grafiksel tasarımlar, sanat tarihi, sanatçı ve eser tanıma, geleneksel sanatlar, iki-üç boyutlu çalışmaların yapılması için multidisipliner atölye ortamları hazırlandı. Ayrıca programda bulunmayan plastik sanatlarla ilgili diğer tüm tekniklerin uygulanabildiği bir sanat eğitimi anlayışı ve altyapısı oluşturuldu. Düşler Atölyesi eğitim uygulamalarından, gönüllü geribildirimlerinden ve gerçekleştirilen ölçme, değerlendirme çalışmalarından yola çıkarak hazırladığımız bu kitapta, Gönüllü Eğitimi almış siz gönüllülerimizin eğitim sırasında öğrendiği ve uyguladığı tüm yöntem ve tekniklere detaylı bir şekilde yer veriliyor. Niyazi Selçuk tarafından çekilen fotoğraflarla görsel açıdan zenginleştirilen kitabın; Düşler Atölyesi uygulamalarının yanı sıra; ileriki yıllarda öğretmenlik yaparken zorlandığınız, unuttuğunuz, teknik, yöntem ve sorunlar karşısında başvurabileceğiniz anlamlı bir kılavuz olması için çabaladık. Atölyede uygulayacağınız etkinliklerin yanı sıra kitapta, Düşler Atölyesi Projesi nin ne olduğu, temellerini oluşturan kuramlar, sanat eğitiminin tarihsel gelişimi, Sınıf Yönetimi, soru sorma yöntemleri, güdüleme yolları, grup çalışmaları, yaş seviyesine göre çocuğun sanatsal gelişimi, değerlendirme ve atölye düzeni gibi konular da bulunuyor. Bu niteliği ile Türkiye nin neresinde gönüllülük/öğretmenlik yaparsanız yapın her yönü ile size rehberlik edeceğini düşündüğümüz kapsamlı bir kitap oluşturduk. Düşler Atölyesi Projesi nde bir dönem etkinliklere katılan çocukların ard arda veya farklı dönemlerde etkinlik alabilmesine olanak sağlanıyor. Bu doğrultuda elinizdeki kitabının içeriği Modül I ve Modül II şeklinde hazırlandı. Bir etkinlik döneminde Düşler Atölyesi etkinliğini seçip Modül I i alan çocuklar bir sonraki dönmede Modül II etkinliğini alabilecekler. Bu niteliği ile çocuklarımızın daha uzun sürelerde sanat eğitimi desteği almaları ve atölyelerden faydalanmaları sağlandı. Tüm etkinliklerde; amaç, yöntem, malzemeler, konu, kriterler, ön hazırlık, uygulama, dikkat edilecek noktalar ve değerlendirme aşamalarında gönüllünün ve çocuğun neler yapması gerektiği ayrı ayrı ele alınarak, her etkinlikle ilgili son derce anlaşılır bir kılavuz oluşturuldu. Yapacağınız atölye uygulamalarında, modüllerden yararlanmanız gerekmektedir. Seçilen etkinliğin uygulanmasında sorgulama, değiştirme ve geliştirme anlayışı ile hareket edilmesi, amaca yönelmede yeni açılımlar sağlayacaktır. Yaratıcı fikirlerinizi geliştirerek sürekli kendinizi yenilemeniz eklemeler yapıp çıkarmanız mesleki gelişimle ilgili bilgi, beceri ve donanımlarınızın artmasında faydalı olacaktır. Her seferinde farklı uygulamalar denemek, çocukların ve sizlerin gelişmesine olanak sağlayacaktır. Düşler Atölyesi etkinliklerinin yaygınlaştırılmasında, ihtiyacımız olduğu anda yanımızda olan değerli sanatçı dostalarım Heykeltıraş Mehmet Aksoy a, Ressam ve Devlet Sanatçısı Prof. Devrim Erbil e, Ressam İsmail Acar a, kitabın hazırlanmasında desteğini esirgemeyen Esra Çelikkanat a, fotoğraflarıyla katkıda bulunan Niyazi Selçuk a, organizasyon becerisi ile işlerimizi kolaylaştıran Fatma Aksu Arıuçar a, kitabın redaksiyonunda destek veren Füsun Baysan a, değerli edebiyatçı Gönül Demirtaş a, eğitimci arkadaşlarım Fırat Erdoğan a, Enver Konuksever e, Derya Uyar a, Şükran Dalmaz a, Gözde Tito ya, Evren Özyazıcı ya, Melike Akçora ya eşim Müge Selçuk a ve biricik kızım Defne ye kendim ve düşlerine renk kattığımız tüm çocuklar adına teşekkür ederim. Gazi Selçuk Sanat Eğitimcisi 9
PROGRAM TANITIMI BÖLÜM 1 1. SANAT EĞİTİMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ açılış, Akyüz ün belirttiği gibi (1997: 154), Türk eğitim 1.1. CUMHURİYET ÖNCESİ SANAT EĞİTİMİ tarihinde ve Tanzimat döneminin sivil okullar açılması Osmanlının son dönemlerinde batılılaşma eksenli hareketler içinde askeri ve eğitim içerikli bir takım reformlar yapılırken askeri ve sivil okulların programlarına resim dersi de eklenmiştir. Batılı anlamda resmin okul programlarına girişine ilişkin olarak ilk örnek orta öğretimde resim derslerinin başladığı, Askeri Deniz Okulu olarak 1776 da açılan Mühendishane-i Bahri-i Hümayun dur. 1795 te açılan Mühendishane-i Berri-i Hümayun ve1834 te açılan Mekteb-i Fünun-ı Harbiye nin ders programlarında resim derslerine yer verilmiştir. Bu okullarda verilen sanat eğitimi günümüzde algıladığımız çağdaş anlamdaki resim derslerinden farklı olsa da, sonraki yıllarda oluşacak sanat eğitiminin başlangıcı olacaktır. İlk olarak 1835 te resim eğitimi için yurtdışına Mühendishane-i Berri-i Hümayun dan gençler gönderilmeye başlanmış ve 1851-52 öğretim yılından başlayarak bu okulun mezunları altı yıl süre ile Ressamlar sınıfı adıyla anılmış, bu şekilde resim kültürünün ilk adımları atılmıştır. İlk Türk ressamlar, Mühendishane ve Harbiye de okumuş subaylar arasından çıktığından, bu okulların aynı zamanda Türkiye deki resim öğretimi veren ilk kurumlar olmaları ve mezunlarının resim öğretmeni olarak görevlendirilmelerinden dolayı Türkiye deki sanat eğitimi ve öğretiminde çok önemli görevler üstlenmişlerdir. Güzel Sanatlar Akademisi kurulana dek ve sonraki yıllarda bir süre daha, okullarda resim dersleri bu öğretmenlerce yürütülmüştür (Etike,1991: 26). atılımında çok önemli bir olaydır. 1862 de açılan İlköğretmen Okulu ve1870 de açılan Kız Öğretmen Okulu da Tanzimat döneminin yeni anlayışla öğretmen yetiştiren kurumlarındandır. Tüm bu öğretmen okullarında, içinde resim derslerinin de bulunduğu batılı anlamda modern programların uygulandığı görülür. Çağdaş batı uygarlığını örnek alan kültür değişimi sürecinde sivil okulların da açılmaya başlandığı dönemde İstanbul da Galatasaray Mekteb-i Sultanisi (1869), Daruşşafaka Lisesi (1873) gibi okullarda Batı dili öğreniminin yanı sıra, resim derslerine de ağırlık verilmiştir (Tansuğ, 1993: 53). Askeri öğrenci yetiştiren Askeri Rüşdiye Mektepleri bünyesindeki öğrencilerden sanatsal yetenekli olanlarından bir bölümü ek bir eğitimle sanat eğitimcisi olarak atanmışlardır. Bu okullarda 1869 dan itibaren Serbest Resim Dersleri konulmuştur. Ardından dört yıllık öğrenim süresi olan Menşe-i Muallimin okulunda resim öğretmeni yetiştirilmiştir (Özsoy, 1996a: 112). Sanat eğitimine; II. Meşrutiyet in ilan edildiği 1913 te çıkartılan en önemli yasalardan biri olan İlköğretim Geçici Kanunu ile ilköğretimin zorunlu olarak altı yıla çıkartılmasıyla, ilköğretim programında ve ortaöğretime denk düşen Erkek ve Kız Sultanileri nde resim dersi olarak yer verildiği görülmektedir. Türkiye de resim öğretiminin sistematik hale gelmesinde ve geliştirilmesinde İstanbul Erkek Öğretmen Okulu olarak bilinen İstanbul Darülmuallimin in de payı büyüktür. 1909 yılında resim ve elişi dersleri konulmuş, okul müzeleri kurulmuş, sanat ile eğitimi birleştirmede önemli çabalar gösterilmiştir. Tanzimat döneminde kurulmaya başlanıp sonra sayılarını artıran Rüşdiyelerin iyi bir öğretim düzeyini yakalayabilmeleri, iyi yetişmiş öğretmenlerin varlığına bağlı idi. Bu amaçla Öğretmen Okulları işlevi ile ilk defa 1848 de Darülmuallimin-i Rüşdi açılmıştır. Bu 1910 da Satı Bey in* önerisiyle pedagoji ve sanat eğitimi konusunda incelemelerde bulunmak üzere Avrupa ya gönderilen Baltacıoğlu** (Aytaç, 1978: 4), iki yıl sonra yurda döndüğünde gerek genel eğitimde gerekse resim (sanat) eğitiminde hem teorik 10