Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Odabaş
Araştırmalar, bilimsellik, amaç, tek ya da sürekli olup olmaması özelliklerine göre çeşitli gruplara ayrılabilir. Araştırma konusunun niteliğine göre bilimsel ve uygulamalı araştırmalar ilk iki grubu oluşturur. a. Bilimsel araştırmalar: Varsayımların kuramlara dayalı olarak test edildiği ve sonuçlar bilimsel yöntemlere uygun olarak raporlaştırıldığı araştırmalardır. Öncelikli amaç, toplumsal uygulamalara yön vermek değil, bilimsel birikime katkıda bulunmaktadır. b. Uygulamalı araştırmalar: Herhangi bir kuruma dayanmadan, bir varsayımı sınama kaygısı olmadan sonuçlarını hemen yaşama geçirmek amacı ile yapılan araştırmalardır. Bu tür araştırmalarda kullanılan yöntem ve teknikler, bilimsel araştırmalarda kullanılan yöntem ve tekniklerle aynıdır. Esas amaç toplumsal yaşamın gereksinimlerini karşılamaktır.
Araştırmalar, süreye göre kısa ve uzun/tekrarlı araştırmalar olarak iki gruba ayrılır. a. Kısa süreli araştırmalar: Evrenin belirli bir dilimine, belli bir zaman dilimi içinde uygulanan araştırmalardır. b. Uzun süreli/tekrarlı araştırmalar: Evrenin belli bir kesiminde ya da bütününde belirli aralıklarla yinelenerek devam eden araştırmalardır. Kısa süreli araştırmalara göre daha uzun süre harcanır ve belli dönem aralıkları ile araştırma tekrarlanır. Dolayısıyla farklı dönemlerde araştırma farklı araştırmacılar tarafından sürdürülebilir.
Araştırmalar, konularına, ele aldıkları sorunlara ve amaçlara bağlı olarak iki gruba ayrılır. a. Durum saptayıcı/betimleyici araştırmalar (Descriptive): Belli bir evrende araştırılması istenen karakteristiklerin ne kadar sıklıkla bulunduğu; bunların sayımı ve dökümü ortaya konmaya çalışılır. Tarih biliminde daha çok kullanılan araştırma türüdür. Ancak bütün araştırmaların giriş bölümünde durum saptama/betimleme yöntemi kullanılmaktadır. Kim, ne kadar, ne zaman, neleri dinliyor, seyrediyor, okuyor türünde yapılan araştırmalardır. b. Açıklayıcı araştırmalar (Explanatory): Bu tür araştırmalarda amaç, olgular arasındaki neden ve sonuç ilişkisinin ortaya çıkarılmasıdır. Örneğin televizyon izleme süresi ile öğrenme düzeyi arasındaki ilişkinin ortaya çıkarılması gibi.
c. Genelleyici/bir varsayımı sınayıcı araştırmalar: Bu tür araştırmalarda toplumu oluşturan kurumlar ile insan ilişkilerinde bir varsayımın sınanması, bunlardan yola çıkarak kurumlara, kanunlara ulaşma amaçlanmaktadır. Ancak unutulmamalıdır ki araştırma türleri birbirinden kesin çizgilerle ayrı tutulamaz. Üç tür araştırma türü pratikte aynı araştırma içinde kullanılabilmektedir.
Tarihsel modelle yürütülen araştırmalarda verilerin, olabildiğince birincil kaynaklara giderek toplanması önerilmektedir. Başka bir gruplama yaklaşımına göre ise araştırmalar tarihsel, betimsel, bağıntısal ve deneysel olmak üzere dört türe ayrılmaktadır. a. Tarihsel model Bu model önceki slaytlardaki araştırma türlerine göre Durum saptayıcı/betimleyici araştırma (Descriptive) grubuna dahildir. Tarihsel modelle, belli bir geçmiş olay ve bu olayın günümüze etkileri incelenmektedir. Örneğin, bilgisayarlı öğretime geçiş ve etkileri bir tarihsel araştırma problemidir.
b. Betimsel Model Bu model önceki slaytlardaki araştırma türlerine göre Durum saptayıcı/betimleyici araştırma (Descriptive) grubuna dahildir. Betimsel modelle, bir konudaki halihazırdaki durum araştırılır. Betimsel araştırmalar iki şekilde gerçekleştirilebilir: özaktarım araştırmaları ve gözlem araştırmaları. Özaktarım araştırmalarının verileri, örneklemde yer alan bireylerin kendilerinden bilgi alınarak toplanır. Katılımcılardan, anketler aracılığıyla yazılı olarak bilgi alınabileceği gibi, görüşmeler yoluyla sözlü olarak da bilgi toplanabilir. Gözlem araştırmalarında ise veriler, katılımcıların araştırmacı tarafından gözlenmeleriyle toplanır.
c. Bağıntısal Model Bu model önceki slaytlardaki araştırma türlerine göre Açıklayıcı araştırma (Explanatory) grubuna dahildir. Bağıntısal modelle gerçekleştirilen bir araştırmada, araştırma probleminde yer alan iki ya da daha fazla değişkene ilişkin olarak örneklemdeki katılımcılardan veri toplanır. Toplanan verilerin istatistiksel tekniklerle incelenmesi sonucunda, değişkenler arasında bir bağıntı olup olmadığı belirlenir.
d. Deneysel Model Bu model önceki slaytlardaki araştırma türlerine göre Açıklayıcı araştırma (Explanatory) grubuna dahildir. Deneysel modelle gerçekleştirilen bir araştırmada, iki ya da daha fazla araştırma gurubunda, belli bir değişkenin etkililiği incelenir.