Stres, Baş etme ve Sağlık: Rh- Beden İlişkisi Doç. Dr. Gülbahar Baştğ 1
Dersin Anahatları Stres nedir? Strese nasıl ym sağlarız? Strese karşı beyin-bedenin tepkisi Stresle baş etme İyi sağlığı ararma 2
Stres nedir? 3**
TravmaCk bir olay yaşadıktan sonra ne olr? İnsanlar ölümle brn brna gelmeyi nasıl atlaayorlar? Etkileri devam eder mi? İnsanlar bir olayın ardından baş etmeyi becerebiliyorlar mı? Kessler (1995) 6000 kişiyle çalışmış ve % 60-90 ının en azından bir travmack olay yaşadığını blmş. Yaşamı boynca ciddi bir stres yaşamayan kişi oldkça nadirdir. 4**
Travmatik olaylara sadece tanık olan itfaiyeciler ve polis memrları sıklıkla yüksek düzeyde stres yaşarlar. 5* *
Risk alandaki grplar Stresli olaylar açısından risk alanda olan grplar genç, evlenmemiş bireyler ve düşük SED den gelen kişilerdir. Kırsal ya da endüstrileşmemiş bölgelerde yaşayanlar kentsel ya da daha endüstrileşmiş kısımlarda yaşayanlara göre daha az stres yaşarlar. 6
Stres nedir? Stres bir stresör etkili biçimde baş etme yeteneğimizi zorladığında ortaya çıkan gerilim, rahatsızlık ya da fiziksel belirclerdir. TravmaCk bir olay zn süreli psikolojik ya da sağlık sonçları olştracak kadar ciddi bir stresördür. 7* *
1940 lardan önce, bilim adamları stres terimini mühendislikte kllandılar. Eğer bir bina yoğn baskı alanda yıkılmazsa strese dayanıklı oldğ söylenirdi. 8
Strese üç yaklaşım Uyaran olarak stresörler yaklaşımı Bir etkileşim olarak stres yaklaşımı Bir tepki olarak stres yaklaşımı 9
Strese üç yaklaşım Uyaran olarak stresörler yaklaşımı iş kaybından çaaşmaya kadar stresli olayların Cplerini belirlemeye odaklanır. Bazı olaylar tehlikeli ve yordanamaz olrlar, bazı insanlar farklı olayların ardından strese daha çok yatkın olrlar. B yaklaşım daha çok strese neden olan drmları ve daha güçlü biçimde tepki veren kişileri belirlemeye yardım eder. 10
Van depremi birçok kişinin taşınmasını zorlayıcı biçimde 2011 de Van ın büyük kısmını yıktı. Bazı olaylardan sonra, Van depremi gibi, felaketler tüm toplm etkiler. Sosyal farkındalığı ararır ve kişilerarası bağları güçlendirir. 11
Strese üç yaklaşım Strese insanlar ve çevreleri arasındaki bir etkileşim olarak bakabiliriz. Bir etkileşim olarak stres insanların stresli olayları nasıl yormlayıp onlarla nasıl baş e\klerini inceler. 12 **
Lazars: bir olayı stres verici olarak yaşayıp yaşamadığımızı etkileyen krick faktör olayı değerlendirmemizdir. Birincil değerlendirme bir olayın zarar verici olp olmadığı ile ilgili ilk kararımızdır. İkincil değerlendirme birincil değerlendirmeyi izler ve olayla baş etme yeteneğimiz hakkındaki algımızdır. 13 **
Problem-odaklı X dyg-odaklı baş etme İyimser oldğmzda ve hedeflerimize laşacağımızı düşündüğümüzde, problem-odaklı baş etme yöntemini kllanıyorzdr, yani problem çözme ve yaşam güçlüklerine yaklaşma baş etme stratejisi. Kaçamadığımız ya da kontrol edemediğimiz drmlar ar`ğında, dygodaklı baş etme yöntemini kllanırız, yani acı verici dygları azaltan davranışların eşlik e\ği dyglara ya da drmlara olml bir bakışı ön plana çıkartan baş etme stratejisi. Kişinin stresin dygsal etkisini azaltmaya yönelik dyg,düşünce ve davranışsal çabalarını yansıcr. B yöntem özellikle problem denetlenemez hale geldiğinde kllanılır. Dyg odaklı başa çıkmada kişi: Dyglarını bascrabilir Sorn hakkında düşünmekten kaçınabilir. Rahatlamak için alkol ya da ilaç alabilir Bir şeylerin kötü giiğini inkar edebilir 14
15
Strese üç yaklaşım Bir tepki olarak stres yaklaşımı strese psikolojik ve fiziksel tepkileri değerlendirir. Bilim adamları depresyon, mtszlk ve düşmanlık gibi dygları ve kalp atımı ve kortikostreoidler gibi fizyolojik tepkileri içeren çok sayıda sonç değişkenini ölçmektedirler. kortikosteroidler= stresli drmlara bizi hazırlayan ve bedeni aktive eden stres hormondr. 16
Stresi ölçmek Çok sayıdaki yaşam olayının fiziksel ve psikolojik sağlıkla ilişkili oldğ blnmştr. Stresi ölçen çok sayıda ölçme aracı vardır. Sosyal Yeniden Uym Derecelendirme Ölçeği (SRRS) Holmes ve ark. Taraendan gelişcrilmişcr, çok sayıda stresli olaya yer vermektedir. SRRS 43 maddeden olşan öz bildirim ölçeğidir. 17
Sosyal Yeniden Uym Derecelendirme Ölçeği ndeki 43 Stresli yaşam olayı Panlaması: son 12 ayda olşan olayların göz önüne alınması gerekir. Toplam panı elde edebilmek için her maddenin sağındaki değer toplanır. 18
karının/kocanın ölümü: 100 boşanmak: 73 evliyken ayrı yaşamak: 65 hapishanede olmak: 63 yakın aile üyesinin ölümü: 63 kişisel hastalık/yaralanma: 53 evlilik: 50 işten çıkarılma: 47 evliyken barışmak: 45 emeklilik: 45 bir aile üyesinin sağlığında bozlma: 44 19
Rh sağlığı sornları ya da hastalığa dyarlılığınız: Düşük< 149; Orta = 150 199; Ilımlı = 200-299; Büyük > 300. Çok yüksek panların sadece belli bir dygsal sorna dyarlılığı gösterdiğini, problemin kendisinin varlığına işaret etmediğini akılda ttmak gerekir. 20
hamilelik: 40 cinsel sornlar: 39 yeni bir aile üyesinin varlığı: 39 iş yerindeki ym: 39 finansal drmda bozlma: 38 yakın arkadaşın ölümü: 37 farklı bir işte çalışmak: 36 kavga sıklıklarının artması: 35 yüksek miktarda kredi kllanmak: 32 icralık olmak: 30 iş yerinde sormllkların artması: 29 çocğn evden ayrılması: 29 kayınpeder/kayınvalide ile sornlar: 29 önemli kişisel bir başarı: 28 21
22
karının/kocanın işi bırakması: 26 okla başlamak/bitirmek: 26 yaşam standartlarında değişim: 25 alışkanlıkları bırakmak: 24 patronla sorn yaşamak: 23 çalışma şartlarında değişiklik: 20 taşınmak: 20 okl değiştirmek: 20 dinlenme şeklinin değişmesi: 19 dini aktivitelerin değişmesi: 19 sosyal aktivitelerin değişmesi: 18 düşük miktarda kredi kllanmak: 17 yk alışkanlıklarında değişiklik: 16 ailenin geçirdiği ortak zamanda değişiklik: 15 yeme alışkanlıklarında değişiklik: 15 tatil: 13 bayramlar: 12 önemsiz sayılabilecek sç işlemek: 11 23
0-150: düşük hastalık riski 150-299: ortalama hastalık riski (yüksek hastalık riskinden ortalama %30 daha düşüktür) 300- : yüksek hastalık riski 24
Ancak SRRS insanların olayları nasıl yormladığını, baş etme davranışlarını ve kronik sornların kaynağını ihmal eder. B yaklaşım bazı stresli yaşam olaylarının insanların psikolojik sornlarının nedenleri olmaktan çok sonçları oldğn da ihmal eder. 25