Hayvancılık Sektöründe Faaliyet Gösteren Tarımsal Amaçlı Örgütlerin Mevcut Durumu: Türkiye Örneği B. Everest¹, M. Yercan ¹Araş.Gör., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Çanakkale E-posta: beverest@comu.edu.tr ÖZET Tarım sektörünün ilk ve en önemli işlevi gıda üretmektir. Dolayısıyla tarım sektörü önemini hiçbir zaman kaybetmemiştir ve bundan sonra da kaybetmeyecektir. Tarımın içerisinde de hayvancılık sektörü et ve süt üretimini karşılaması açısından stratejik bir sektördür. Sektörün; iç ve dış talebi karşılayacak miktarda hayvansal ürün üretebilmesi, istenilen standart ve kalitede üretim yapabilmesi, hayvansal ürünlerin pazarlanmasının üretici ve tüketici lehine olması için güçlü bir örgütlenme yapısına ihtiyaç vardır. Bu çalışmada Türkiye de hayvancılık konusunda faaliyet gösteren tarımsal amaçlı örgütlere yer verilmiştir. Bu örgütlerin faaliyetleri incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Hayvancılık, kooperatifler, yetiştirici birlikleri, üretici birlikleri, Türkiye The Current Situation of Agricultural Organizations Operating in Livestock Sector: The Case of Turkey ABS TRACT The first and most important function of the agricultural sector,is to produce food. Livestock sector in terms of meat and milk production is a strategic sector. Livestock sector needs a powerful organization for production animal products, to meet domestic and foreign demands, to make the required standard and quality production, to be marketed in favor of the producers and consumers. This study reviews the organizations operating in the livestock for agricultural purposes. Activities of these organizations were examined. Key words: Livestock, cooperatives, grower unions, producer unions, Turkey 1. GİRİŞ Son yıllarda Tarımsal Örgütlenme konusunun önemine çeşitli şekillerde vurgu yapılmıştır. Örneğin; 5488 sayılı ve 18/04/2006 tarihli Tarım Kanununda Üretici örgütlerinin geliştirilmesi tarım politikalarının öncelikleri arasında yer almıştır. 2007-2013 yıllarını kapsayan 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı Hayvancılık Özel İhtisas Komisyonu tarafından saptanan hayvancılığın en önemli ilk altı sorunu içinde Örgütlenme konusu ikinci sırada yer almıştır. 18 Ekim 2012 tarih ve 28445 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlan an 2013 Yılı Programın ın Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararı nda; tarım sektörünün değerlendirilmesi yapılmış ve arazi parçalılığı, işletme ölçeklerinin küçük olması, örgütlenme yetersizliği yapısal sorunlar olarak belirlenmiştir. 2012 yılı Birleşmiş Milletler tarafından Uluslararası Kooperatifler Yılı olarak ilan edilmiştir. Diğer taraftan bitkisel ve hayvansal üretim ile ilgili yapılan bir çok araştırmada karşılaşılan sorunların çözümü için de örgüt kavramına vurgu yapılmış, örgütlenmenin önemine değinilmiştir. Örneğin Yercan a (2007) göre, Türkiye de en büyük üretim sorunlarının başında örgütsüz bir tarım sektörünün varlığı gelmektedir. Günaydın a (2007) göre, Türkiye nin kırsal kalkınma politikalarında, sayıca büyük-etkisiz dağınık üretici örgütlenmesi sorunu dikkate alınmalıdır. Terin vd. (2010) Kırklareli nde yaptıkları bir araştırmada hayvansal üretimde bulunan küçük ölçekli işletmelerin mutlaka kooperatif çatısı altında birleşerek hareket etmelerini önermişlerdir. Uzmay a (2012) göre süt hayvancılığının yol haritasının çizilmesinde üretici örgütlerini kuvvetlendirici yeni formüller üretilmelidir. Bu çalışmada Türkiye de hayvancılık konusunda faaliyet gösteren tarımsal örgütler ve bu örgütlerin kuruluş amaçları ile ortaklarına sundukları hizmetler incelenmiştir. 2. TÜRKİYE DE HAYVANCILIK ORGANİZAS YONLARI Çizelge 2.1. Türkiye de Tarımsal Örgütler Kooperatifler Üretici Birlikleri Yetiştirici Birlikleri Köy-Koop Süt Sığır Tarım_Koop Kırmızı Et Koyun-Keçi Hay-Koop Yumurta Arı Ormancılık Bal Manda Çay Meyve Tavuk Sulama Sebze ve Süs Bitkisi Su Ürünleri Tarla Bitkileri Pancar Ekicileri Yağlı Tohumlu Bitkiler Tarım Kredi Su Ürünleri Yetiştiricileri Tarım Satış Deniz Ürünleri Avcıları 1212
XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun (Tarım Reformu Genel Müdürlüğü Verileri, 2014) Türk tarımında örgütlenme incelenirken kamu örgütlenmesi ve üretici örgütlenmesi karşımıza çıkmaktadır. Kamu örgütlenmesi devletin tarım sektöründeki örgütlenmesidir. Üretici örgütleri ise mesleki örgütlenme ve ekonomik örgütlenme olarak sınıflandırılmaktadır. Ziraat odaları, çiftçi birlik ve dernekleri, sendikalar üreticilerin mesleki örgütleridir. Tarımsal kooperatifler, yetiştirici birlikleri ve üretici birlikleri ise ekonomik örgütlerdir (Yercan, 2007). Bu çalışmada üreticiler tarafından kurulan ve hayvancılık konusunda faaliyet gösteren ekonomik örgütlerden kooperatifler, üretici birlikleri ve yetiştirici birlikleri incelenmiştir (Çizelge 2.1). 2.1. Kooperatifler Anayasa nın 171. maddesi kooperatifçiliğin geliştirilmesine yöneliktir. 171. madde şu şekildedir: Devlet, milli ekonominin yararlarını dikkate alarak, öncelikle üretimin artırılmasını ve tüketicinin korunmasını amaçlayan kooperatifçiliğin gelişmesini sağlayacak tedbirleri alır (Anonim, 2014a). Kooperatif, bireylerin, tek başlarına yapamayacakları veya birlikte yapmalarında yarar bulunan işleri en iyi bir biçimde ve maliyet fiyatına yapmak üzere dayanışma suretiyle ekonomik güçlerini bir araya getirmeleridir (Mülayim, 2003). Türkiye de 01/05/2014 tarihi itibariyle kooperatiflere ait sayısal veriler Çizelge 2.2 de verilmiştir. Bu kooperatifler farklı kanunlara tabi olmakla beraber farklı konularda faaliyet göstermektedir. Bu kooperatiflerin sayısı toplam 12.966 ve kooperatiflere ortak çiftçi sayısı toplam 4.371.201 d ir. Ancak 3.075.000 tarımsal işletmenin olduğu Türkiye de 4.371.201 adet kooperatif ortağı çiftçinin olmasının sebebi bir çiftçinin faaliyet alanıyla ilgili olan farklı örgütlere ortak olmasından kaynaklanmaktadır. Bu çalışma kapsamında faaliyet konuları hayvancılık olan; - Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri, - Su Ürünleri Kooperatifleri, - Tarım Kredi Kooperatifleri ve - Tarım Satış Kooperatifleri ele alınmıştır. Bu kooperatiflerin tamamı önce bölge birlikleri sonra da merkez birlikleri şeklinde dikey teşkilatlanmalarını tamamlamış örgütlerdir. Dolayısıyla çalışmada bu kooperatiflerden bahsedilirken dikey teşkilatlanma piramidinin en üstünde yer alan merkez birliklerinden söz edilecektir. Çizelge 2.2. Türkiye de Kooperatif Sayıları Birim Kooperatifler Bölge Birlikleri Merkez Birlikleri T abi Olduğu Kanun Sayısı T ürü Sayısı Sayısı T ürü Sayısı Koop. Sayısı Sayısı Sayısı Birlik Sayısı Koop. Sayısı Sayısı Köy-Koop. 14 1.428 174.450 1 20 1.874 212.816 Tarım 13 512 62.556 1 13 880 114.235 1163, Tarımsal 7.892 844.041 Hayvancılık 3476 Kalkınma 34 2.022 209.055 1 33 1.988 206.281 Ormancılık 18 970 117.148 1 27 2.437 298.468 Çay 5 47 68.109 1 5 47 68.109 1163, 3476 Sulama 2.438 291.894 Sulama 13 732 91.690 1 13 1.169 150.321 1163, 3476 Su Ürünleri 572 31.241 Su Ürünleri 16 211 13.074 1 13 185 10.492 1163, Pancar Pancar 31 1.564.320 3476 Ekicileri Ekicileri 1 31 1.564.320 0 0 0 0 1581, Tarım 1.634 1.055.912 Tarım Kredi 5330 Kredi 16 1.634 1.055.912 1 16 1.634 1.055.912 4.572 Tarım Satış 399 583.793 Tarım Satış 17 399 583.793 0 0 0 0 Toplam 12.966 4.371.201 Toplam 147 7.986 3.940.107 8 140 10.214 2.116.634 (Tarım Reformu Genel Müdürlüğü Verileri, 2014) 2.1.1. Türkiye Köy Kalkınma Ve Diğer Tarımsal Amaçlı Kooperatif Birlikleri Merkez Birliği (Köy-Koop) 1163 ve 3476 sayılı Kanunlara göre kurulmuş olan Köy-Koop, Köy Kalkınma ve Diğer Tarımsal Amaçlı Kooperatiflerin Merkezi kuruluşudur. Tarıma ait farklı çalışma alanlarında etkinlik gösterir. Faaliyet konuları hayvancılık-süt üretimi ve işlenmesi, seracılık, halı kilim üretimi, zeytin ve zeytinyağı işlenmesi, bal, çeltik üretimi ve işlenmesi, çiçekçilik, fidan, salça, reçel, konserve üretimi v.b. olarak sayılabilir. (Anonim, 2014b). Bünyesinde 9 Köy Kalkınma Diğer Tarımsal Amaçlı, 4 Tarım ve 7 Hayvancılık olmak üzere toplam 20 kooperatif birliği örgütlenmiştir. Bu bölge birliklerine ortak olan kooperatif sayısı 1.874 ve kooperatiflere ortak çiftçi sayısı 212.816 dir (Çizelge 2.2). Birliğin çalışma konuları; ortak ürünlerini değerlendirmek, ortaklarına girdi temin etmek, tarımsal üretim ve teknolojisini geliştirmek, ithalat ve ihracat faaliyetlerinde bulunmak, kooperatif çalışmalarını tanıtmak ve 1213
geliştirmek için yurt içi ve yurt dışı sergi ve fuarlara katılmak, uluslar arası kooperatif kuruluşlarına üye olmak ve bunların çalışmalarına katılmaktır. 2.1.2. Türkiye Tarım Kooperatifleri Merkez Birliği (Tar-Koop) 2012 yılında kurulan Tarım Kooperatifleri Merkez Birliğinin (Tar-Koop) kuruluş amacı ana sözleşmenin 2. maddesinde şu şekilde belirtilmiştir: Çiftçilerin yaşam koşullarını iyileştirmek, ekonomik ve sosyal yönden kalkınmaların ı sağlamak amacıyla, ortak birliklerin her türlü tarımsal ürünlerinin üretim, değerlendirme ve pazarlama konularındaki müşterek menfaatlerini korumak, bu hususta iktisadi faaliyette bulunmak, faaliyetlerini koordine etmek ve denetlemek, dış ülkelerle olan münasebetlerini düzenlemek kooperatifçiliği geliştirmek ve ihtiyaç duyulan hususlarda eğitimlerine yardımcı olmak tır (Anonim, 2014c). Çalışma konuları; ortak kooperatif ve birliklerin amaçlarını gerçekleştirmek ve menfaatlerini korumak için yurt içi ve dışı ekonomik çalışmalarda bulunmak, üretimden pazarlamaya kadar ortaklara yardımcı olmak, üretim girdilerini imal eden tesisler kurmak, bunları satın almak, kiralamak, ortak ürünlerinin iç ve dış pazarlarda tanıtmak, gerektiğinde ithalat ve ihracat yapmaktır. 1163 ve 3476 sayılı kanunlara tabi olan Tar-Koop. bünyesinde 10 adet Tarım, 2 adet Köy Kalkınma ve Diğer Tarımsal Amaçlı Kooperatif ve 1 adet Hayvancılık olmak üzere toplam 13 kooperatif birliği bulunmaktadır. Bu birliklere bağlı ortak kooperatif sayısı 880 ve kooperatiflere ortak çiftçi sayısı 114.235 tir (Çizelge 2.2). 2.1.3. Türkiye Hayvancılık Kooperatifleri Merkez Birliği (Hay-Koop) Hayvancılık Kooperatifleri Merkez Birliği (Hay-Koop), 1163 ve 3476 sayılı kanunlara göre kurulmuş olup, 2003 yılında 9 bölgenin bir araya gelmesiyle oluşumunu tamamlamıştır. Hay-Koop. bünyesinde 31 adet hayvancılık ve 2 adet Köy Kalkınma ve Diğer Tarımsal Amaçlı Kooperatif olmak üzere toplamda 33 adet bölge birliği bulunmaktadır. Bu birliklerin amaçları ve çalışma konuları; hayvan ve hayvan ürünlerini değerlendirme ve pazarlamak, kooperatifçiliği geliştirmek ve eğitim yapmak, hayvan verimini artırmak, girdi temini, ürünleri iç ve dış pazarlarda tanıtmak, hayvancılığın gerektirdiği ithalat ve ihracat işlerini yapmak, ortak kooperatiflerle hukuki, mali ve teknik konularda yardımcı olmak, gerektiğinde bu konularda eğitim ve denetim yapmak olarak sıralanabilir (Anonim, 2014d). 2.1.4. Türkiye Su Ürünleri Kooperatifleri Merkez Birliği (Sür-Koop) Su Ürünleri Kooperatifi Merkez Birliği nin (Sür-Koop) kuruluş amacı ana sözleşmesinin 2. maddesinde ortak birliklerin ve bunlara bağlı kooperatiflerin su ürünlerinin avlanması, üretimi, işlenmesi ve pazarlanması konularında müşterek menfaatlerini korumak, bünyelerini güçlendirmek ve pazarda söz sahibi olabilmek için, yurt içi ve yurt dışı ekonomik çalışmalarda bulunmak, birlik ve kooperatif çalışmalarını koordine etmek, ulusal ve uluslararası platformlarda temsil ve işbirliği sağlamak, sektörle ilgili yatırım faaliyetlerinde bulunmak, birlik ve kooperatif ilişkilerini düzenlemek ve geliştirmek, birlik ve kooperatifleri denetlemek, birlik ve kooperatiflerin eğitim ve öğretim çalışmalarında bulunmak, kooperatifçiliği geliştirmek olarak belirtilmiştir (Anonim, 2014e). Faaliyet alanları; her çeşit su ürünlerinin istihsal, nakil, depolama işlerinin yapılmasında ortaklara yardımcı olmak, kooperatiflerin ve birliklerin su ürünleri politikası yönünde çalışmalarını temin etmek, su ürünleriyle ilg i tesisleri kurmak, uluslar arası kooperatif kuruluşları ve su ürünleri birliklerine, üye olmak, su ürünleri fiyatlarını tespit komisyonunda görev almak, maliyetleri düşürmek, kaliteyi ve verimliliği artırıcı tedbirleri alarak üretimde karlılığı artırmak, ürünleri iç ve dış pazarlarda tanıtmaktır. 2.1.5. Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği Tarım Kredi Kooperatiflerinin kuruluşu 1863 yılına, Mithat Paşa nın Niş Valisi iken kurmuş olduğu Memleket Sandıkları na dayanır. Cumhuriyet öncesinde; Memleket Sandıkları ve 1883 de Menafi Sandıkları ile devam eden Türk Kooperatifçilik Hareketi Cumhuriyet döneminde ise; 1924 yılında 498 sayılı İtibari Zirai Birlikler Kanunu, 1929 yılında 1470 sayılı Zirai Kredi Kooperatifleri Kanunu ile gelişmesini devam ettirirken ; 1935 yılında çıkarılan 2836 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri Kanunu ile bugünkü ad ve anlamda Tarım Kredi Kooperatifleri nin kuruluşu gerçekleştirilmiş ve yeni çağdaş gelişmeler bu kanundan sonra meydana gelmiştir. 1972 yılında çıkarılan 1581 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu ile; bölge birlikleri ve merkez birliğinin kurulmasına imkan tanınarak Tarım Kredi Kooperatiflerinin dikey teşkilatlanmasına zemin hazırlanmıştır. Tarım Kredi Kooperatifleri T.C. Ziraat Bankası bünyesinde faaliyet gösterirken 17 Mayıs 1977 yılında merkez birliğinin kurulmasıyla tamamen bağımsız bir çiftçi kuruluşu olmuş, T.C. Ziraat Bankası nın idari yükümlülükleri sona ererken, finansman bankası olarak bugünde görevine devam etmektedir (Anonim, 2014f). Tarım Kredi Kooperatifleri köylere kadar olan örgütlenmesiyle geniş bir organizasyon yapısına sahiptir. Tarım Kredi Kooperatifleri 16 bölgede toplamda 1634 adet birim kooperatife sahiptir. Bu kooperatiflere ortak çiftçi sayısı ise 1.055.912 d ir. Kooperatifin çalışma konuları; kooperatif ve bölge birliklerinin gelişmesini sağlamak, kooperatifçilik ve mesleki eğitim faaliyetlerinde bulunmak, kooperatif ve bölge birliklerine finansman kaynakları 1214
XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun temin etmek, üretim ve zarurî tüketim maddeleri ile üretim araçlarını toptan sağlamak, imal etmek, ortak mahsullerinin değerlendirilmesi ile ilgili faaliyetleri bulunmak, faaliyet konularına giren hususlarda ithalat ve ihracat vb. olarak sıralanabilir. 2.1.6. Tarım Satış Kooperatifleri Tarım Satış Kooperatifleri, ortakların ve gerektiğinde diğer üreticilerin ürünlerini daha iyi şartlarla değerlendirmek, meslekî faaliyetleri ile ilgili ihtiyaçlarını karşılamak ve ekonomik menfaatlerini korumak konularında çalışırlar. Kooperatif ve birliklerin, ilk işleme hüviyetindeki işletme ve tesisleri dışında kalan sonraki üretim aşamaları için kuracakları iktisadî işletmeler, anonim şirket statüsünde ayrı bir tüzel kişilik olarak kurulup faaliyet gösterirler (Anonim, 2014g). Türkiye de 17 adet tarım satış kooperatifi mevcut olup bu kooperatifler ve çalışma konuları Çizelge 2.3 te verilmiştir. Çizelge 2.3. Tarım Satış Kooperatifleri ve Çalışma Konuları Kooperatif Adı Çalışma Konuları Antbirlik-Antalya Pamuk ve Narenciye Tarım Satış Pamuk, limon, portakal, greyfurt Çukobirlik-S.S. Çukurova Pamuk, Yerfıstığı ve Yağlı Pamuk, yerfıstığı, soya Tohumlar Tarım Satış Fiskobirlik-S.S. Fındık Tarım Satış Fındık Gapbirlik Pamuk, Antep fıstığı, kırmızı biber, kuru üzüm Gülbirlik-S.S. Gül-Gülyağı ve yağlı Tohumlar Tarım Satış Gülçiçeği Güneydoğubirlik-Güneydoğu Tarım Satış Kooperatifleri Çekirdekli yaş ve kuru üzüm, kırmızı biber, Birliği zeytinyağı, Antep fıstığı, baklagiller Karadenizbirlik-Karadeniz Yağlı Tohumlar Tarım Satış Ayçiçeği, soya Kayısıbirlik-S.S.Kay ısı Tarım Satış Kuru kayısı Kozabirlik-Bursa Koza Tarım Satış İpek kozası Marmara Birlik-S.S. Marmara Zeytin Tarım Satış Zeytin Tariş İncir Birliği-Tariş İncir, Üzüm, Pamuk ve Yağlı Kuru incir Tohumlar Tarım Satış Tariş Üzüm Birliği-Tariş İncir, Üzüm, Pamuk ve Yağlı Çekirdeksiz kuru üzüm Tohumlar Tarım Satış Tariş Pamuk Birliği-Tariş İncir, Üzüm, Pamuk ve Yağlı Pamuk Tohumlar Tarım Satış Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birliği-Tariş İncir, Üzüm, Pamuk Zeytin, zeytinyağı ve Yağlı Tohumlar Tarım Satış Taskobirlik-Nevşehir Üzüm ve Mamulleri Tarım Satış Çekirdekli yaş ve kuru üzüm Tiftikbirlik-Tiftik ve Yapağı Tarım Satış Kooperatifleri Tiftik Birliği Trakyabirlik-Trakya Yağlı Tohumlar Tarım Satış Ayçiçeği (Anonim, 2014h) Çalışma kapsamında hayvancılık sektöründeki tarımsal örgütler ele alındığından tarım satış kooperatiflerinde çalışma konuları hayvancılık ile ilgili olan Tiftik ve Yapağı Tarım Satış ve Bursa Koza Tarım Satış ne yer verilmiştir. Tiftik ve Yapağı Tarım Satış, 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkınd a Kanun kapsamında kurulan Tiftik ve Yapağı Tarım Satış, 1969 yılında Ankara da kurulmuştur. Kısa adı Tiftikbirlik olan birliğe 12 kooperatif ortaktır. 12 kooperatifte kayıtlı tiftik üreticisi ortak sayısı ise 19.765'dir. Birlik; ortak kooperatiflerin ürünlerini almakta ve tesisinde işleyerek iç ve dış pazarlarda satmakta, ortak üreticilere; ürünün elde edilmesinden önce kırkım avansı ödemekte, Ankara keçisi sürülerinde kaliteli ve yüksek verimli tiftik elde edilebilmesi için, ilaç, kesif yem ve damızlık materyal gibi cüzi maliyetlerle girdiler sağlamak suretiyle ek yardımlar yapmaktadır (Anonim, 2014i). 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanun kapsamında kurulan Bursa Koza Tarım Satış, 1940 yılında Bursa da kurulmuştur. Birliğe ortak 5 kooperatif vardır (Bursa, Bilecik, 1215
Adapazarı, Mihalgazi, Alanya). Birliğin faaliyetleri, ipekböceği yumurtası üretimi, yaş koza alımı ve satışı, ham ipek üretimi ve satışıdır (Anonim, 2014j). 2.2. Üretici Birlikleri Üretici Birlikleri 2004 yılında kabul edilen ve 06/07/2004 tarih ve 25514 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 5200 Sayılı Kanuna göre kurulurlar. Kanunun amacı; üretimi talebe göre plânlamak, ürün kalitesini iyileştirmek, kendi mülkiyetine almamak kaydıyla pazara geçerli norm ve standartlara uygun ürün sevk etmek ve ürünlerin ulusal ve uluslararası ölçekte pazarlama gücünü artırıcı tedbirler almak üzere tarım üreticilerinin, ürün veya ürün grubu bazında bir araya gelerek, tüzel kişiliği haiz tarımsal üretici birlikleri kurmalarını sağlamaktır (Anonim, 2014k). Çalışmada Türkiye de farklı ürün gruplarına yönelik kurulan üretici birliklerinden hayvancılık konusunda faaliyet gösteren süt, kırmızı et, yumurta, bal ve su ürünleri üretici birliklerine yer verilmiştir. Üretici birlikleri de kooperatiflerde olduğu gibi dikey teşkilatlanmasını tamamlamış örgütlerdir. Merkez birliğ i şeklinde örgütlenmiş olan süt üreticileri merkez birliğine üye birlik sayısı 285 ve bu birliklere üye çiftçi sayısı 266.193 tür. Bu değerler kırmızı et üreticileri merkez birliğinde 94 birlik ve 48.600 üye; yumurta üreticileri merkez birliğinde 15 birlik ve 424 üye; bal üreticileri merkez birliğinde 58 birlik ve 2.210 üye; su ürünleri üreticileri merkez birliğinde ise 12 birlik ve 490 üye olarak sıralanabilir (Çizelge 2.4). Çizelge 2.4. Türkiye de Üretici Merkez Birlikleri Tabi Oldukları Kanun Ürün /Ürün Grupları Üye Birlik Sayısı Üye Sayısı 5200 Süt 285 266.193 Kırmızı Et 94 48.600 Yumurta 15 424 Bal 58 2.201 Su Ürünleri Yetiştiricileri 12 490 (Tarım Reformu Genel Müdürlüğü Verileri, 2014) 2.2.1. Türkiye Süt Üreticileri Merkez Birliği (SÜTBİR) Merkez birliği 29.06.2004 ve 5200 sayılı kanun kapsamında 07.09.2005 tarihinde Süt Üreticileri Merkez Birliğ i olarak faaliyetine başlamıştır. Merkez birliğinin kuruluş amacı Türkiye Süt Üreticileri Birliği Merkez Tüzüğünde merkez birliğine üye olan süt üreticileri birliğinin ürettikleri sütün pazarlanmasına ilişkin kurallara uyulmasında üyelerine yardımcı olmak ve üyelerini yönlendirmek olarak belirtilmiştir. Merkez Birliğinin görevleri aynı tüzükte; merkez birliğine üye birliklerin ürettikleri sütün ulus al düzeyde üretim planlaması yapmak, sütün pazarlanmasına ilişkin kurallara uyulmasında birlik üyelerine yardımcı olmak ve üyelerini yönlendirmek, merkez birliğinin üyesi olan süt üretici birliklerinin faaliyetlerini desteklemek, izlemek ve değerlendirmek, üyelerini yurt içinde ve yurt dışında temsil etmek olarak belirtilmiştir (Anonim, 2014l). Süt üreticileri birliklerinin kuruluş amaç ve görevleri süt üreticileri birlikleri tüzüğünde ifade edilmiştir. Buna göre birlikler şu konularda faaliyet gösterirler; üyelerin ürettikleri ürünlerle ilgili piyasa araştırmaları yapmak ve yaptırmak, üyelerinin ürünlerine pazar bulmak, ürünlerin pazara arzını düzenlemek, üyelerine üretim teknikleri, hasat, depolama, paketleme konularında teknik destek sağlamak, üyelerine girdi temininde yönlendirici yardımlarda bulunmak, iç pazara ve ihracata uygun çeşitlerin üretilmesini sağlamak, eğitim ve yayım hizmeti vermek, danışman hizmeti sağlamak, ürün kalitesini iyileştirici tedbirler almak ve ürün standartlarını uygulamak, çiftlik düzeyinde yapılan tarımsal uygulamaları izlemek, kayıtlarını tutmak ve belge düzenlemek, paket ve ambalajlarla ilgili standartların uygulanmasını sağlamak, üyeleri adına ürün depolanmasına, gerektiğinde bu amaçla depo kiralanmasına yardımcı olmak, ürünlerin tanıtımıyla ilgili faaliyetlerde bulunmak, ürünlerle ilgili her türlü kaydı tutmak, Türkiye Cumhuriyeti nin kabul ettiği uluslar arası ürün veya ürüne özgü ortak piyasa düzenlemelerinin gerektirdiği görevleri yürütmek, sözleşmeli üretim kapsamında, üyeleri adına örnek tip sözleşmeler düzenlemek ve bununla ilgili faaliyetleri koordine etmek (Anonim, 2014m). 2.2.2. Türkiye Kırmızı Et Üreticileri Merkez Birliği Türkiye Kırmızı Et Üreticileri Merkez Birliği; 5200 Sayılı Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunun kapsamında il ve ilçelerde kurulu Kırmızı Et Üretici Birliklerin in talebi ile T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığının 28.01.200 8 Tarih ve 459 Sayılı onayı ile Tarımsal Üretici Tescili yapılarak kurulmuştur. Kırmızı Et Üreticileri Merkez Birliğ i Tüzüğüne göre; tüzük hükümlerini kabul eden kırmızı et üretimi yapan tarım üreticileri tarafından asgari ilçe düzeyinde kurulmuş, 7 adet Kırmızı Et Üreticileri Birlikleri arasında Kırmızı Et Üreticileri Merkez Birliğ i 1216
XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun kurulmuştur. Amaç, merkez birliğine üye olan Kırmızı Et Üreticileri Birliklerin in ürettikleri kırmızı etin ulusal düzeydeki üretim planlamasına ve pazarlamasına ilişkin kurallara uyulmasında üyelerine yardımcı olmak ve üyelerini yönlendirmektir. Merkez birliğin görevleri; merkez birliğine üye birliklerin ürettikleri kırmızı etin ulusal düzeyde üretim planlamasını yapmak, kırmızı etin pazarlamasına ilişkin kurallara uyulması, pazar araştırmasının yapılması ve pazarlama zincirinin geliştirilmesinde üyelerine yardımcı olmak, üyelerini yönlendirmektir. Merkez birliğin üyesi kırmızı et üretici birliklerinin faaliyetlerini desteklemek, izlemek ve değerlendirmek, üye birliklerini yurt içinde ve yurt dışında temsil etmek, Türkiye Ziraat Odaları Birliğinin kırmızı et konusunda yapacağı çalışmalara katılmak ve danışma kuruluna temsilci göndermek, ulusal tarım politikaları çerçevesinde çalışmalar yapmak üzere sektörü bazında oluşturulmuş/oluşturulacak ürün konseyi ve diğer benzeri kuruluşlara temsilci göndermek ve birlikte çalışmalar yapmak, ayrıca Avrupa Birliğine uyum sürecindeki gelişmelerden doğacak ihtiyaçları karşılayabilecek şekilde ortak piyasa düzenlerinin gerektirdiği görevleri yürütmek vb. olarak sıralanmaktadır (Anonim, 2014n). 2.2.3. Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (Yum-Bir) Yumurta üreticileri birliği yumurta üreticileri tarafından 2006 yılında, 5200 sayılı Tarımsal Üretici Birlikler i Kanunu hükümlerine göre, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının onayı ile kurulmuş, Türk yumurta sektörünün sorunlarına çözüm aramak ve üyelerinin hak ve menfaatlerini korumak amacıyla çalışan bir üretici örgütüdür. Bünyesinde yumurta üretiminin yoğun olduğu il/ilçelerde kurulmuş 12 birlik ve 374 civarında üyesi bulunmaktadır. Birlik, sağlıklı yumurta üretilmesi yönünde çaba sarf eder. Üyelerinin rekabet gücünün ve refahının artırılmasını, işletmelerde verimliliğin yükseltilmesini esas alır. Yumurtanın besleyici değerini topluma anlatılmas ı ve yumurta tüketiminin artırılması yönünde basın ve sosyal medya aracılığı ile tanıtım faaliyetleri yürütür. Yumurta sektörünü ulusal ve uluslararası platformlarda temsil eder, sektörde düşünce ve hareket birliği oluşturmayı hedefler (Anonim, 2014o). 2.2.4. Bal Üreticileri Merkez Birliği Birlik, 5200 sayılı yasaya göre kurulmuştur. İlçe ve il merkezlerinde kurulan 85 Bal Üreticileri Birliği bir araya gelerek 2007 yılında merkez birliğini kurmuşlardır. 85 birlik Türkiye nin her ilini kapsamamaktadır. Örneğin Erzurum ilinde dört adet bal üretici birliği varken Balıkesir ilinde birlik bulunmamaktadır. Bal üreticileri birlikleri üreticilerin Arıcılık Kayıt Sistemine (AKS) kayıt olma, üretilen bal miktarını bu sisteme işleme, yeni açılan kovanlar için Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından basılan plakaların üreticilere ulaştırılması, arıcılığ a yönelik verilen teşviklerin üreticilere dağıtılası faaliyetlerini yürütmektedir. Birlik, özellikle son zamanlard a gündemde olan sahte bal üretimi ile de mücadele etmektedir. Birlik, piyasada çeşitli markalarla pazarlanan ballardan aldıkları numuneleri analiz ederek, sahte bal olduğu tespit edilen markaları Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına bildirmektedir. Birlik festivallerde, fuarlarda üyeleri tarafından üretilen ballarının tanıtımın ı yapmaktadır (Anonim, 2014p). 2.2.5. Su Ürünleri Yetiştiricileri Üretici Merkez Birliği Merkez birliğinin amacı üye olan Su Ürünleri Yetiştiricileri Üretici Birliklerinin sektörle iş birliğini sağlamak, sektörün gelişmesine katkıda bulunmaktır. Su ürünlerini ulusal düzeydeki üretim planlanması pazarlamasına ilişkin kurallara uyulmasında üyelerine yardımcı olmak ve üyelerini yönlendirmektir. Birliğe üye 18 adet birlik bulunmaktadır. Birliklerin görevleri ise; üretilen su ürünlerinin ulusal düzeyde üretim planlanması yapmak, su ürünlerinin pazarlanmasına ilişkin kurallara uyulması, pazar araştırmasının yapılmas ı ve pazarlama zincirin in geliştirilmesinde üyelerine yardımcı olmak, üyelerini yönlendirmek, ulusal tarım politikaları çerçevesinde çalışmalar yapmak üzere sektör/ürün bazında oluşturulmuş/oluşturulacak ürün konseyi ve diğer benzeri kuruluşlara temsilci göndermek ve birlikte çalışma yapmak vb. olarak sıralanmaktadır (Anonim, 2014r). 2.3. Yetiştirici Birlikleri Islah amaçlı yetiştirici birlikleri her türden hayvanın verimliliğ ini yükseltmek üzere belirli bir ıslah programı kapsamında soy kütüğü ve ön soy kütüğü kayıtlarını tutan, üretimin ekonomik olmasını sağlayan bu amaca yönelik çalışmaları yürüten örgütlenme modelidir. Kuruluş amaçları; üstün verimli hayvanlar yetiştirmek için kendi aralarında teşkilatlanarak gerek yurt dışından ithal edilen, gerek yurt içinde yetiştirilen ve gerekse yerli ırk hayvanlarının genetik potansiyellerinin geliştirilmesi, verimlerinin arttırılması bunların soy kütüğü ve ön soy kütüğü kayıtlarının tutulması, kayıtlara esas teşkil edecek verim kontrollerinin yapılması, hayvanlarla ilgili sağlık hizmetlerinin yürütülmesi ve sigorta işlemlerinin yapılması, ürünlerin değerlendirilmesi için gerekli tesislerin kurulması, kiralanması ve işletilmesini sağlamaktır. Birliklerin kuruluşları 28.02.2001 tarih ve 4631 sayılı yasaya göre yapılırken, 11/06/2010 tarihinde 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun yürürlüğe girmesiyle mülga olmuştur. Kuruluşları 5996 Sayılı yasaya göre yapılmaktadır. Bugün, 81 adet Damızlık Sığır Yetiştirici Birliği, 80 adet Damızlık Koyun Keçi Yetiştirici Birliği, 20 adet Damızlık Manda Yetiştirici Birliğ i ve 79 adet Arı Yetiştiricileri Birliği bulunmaktadır (Çizelge 2.5). 1217
Çizelge 2.5. Türkiye de Islah Amaçlı Yetiştirici Merkez Birlikleri Tabi Oldukları Kanun Türü Üye Birlik Sayısı Üye Sayısı 5996 Damızlık Sığır 81 123.286 Damızlık Koyun-Keçi 80 191.675 Damızlık Manda 20 2.115 Arı 79 52.275 (Tarım Reformu Genel Müdürlüğü Verileri, 2014) 2.3.1. Türkiye Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliği (TDSYMB) 4631 Sayılı Hayvan Islahı Kanunu çerçevesinde kurulan Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birlikleri Islah Amaçlı Yetiştirici Birliklerinin Kurulması ve Hizmetleri Hakkında Yönetmelik çerçevesinde kurulmuş yetiştirici örgütleridir. Bu amacı gerçekleştirmek için il bazında soy kütüğü sistemi yürütülmekte, sığırlarda pedigriye esas teşkil edecek ebeveyn ve verim kayıtlarları takip edilmektedir. Ayrıca birlik tarafından soy kütüğü programını yürütmek, ıslah programını planlamak ve yürütmek, döl kontrolü çalışmaları, damızlık değer tahmini, uluslararası gelişmelerin izlenmesi, yurt içi ve yurt dışı platformlarda temsil, girdi temini, yetiştirme ve besleme konularında danışmanlık, yayım ve eğitim hizmetleri, yeni doğan buzağıların küpelenmesi, yeni işletmelerin plakalandırılması, aylık süt verim kayıtları ve süt ölçüm denetlemeleri, buzağılama, tohumlama, sürü hareket kayıtları, ineklerde dış görünüş özelliklerine göre sınıflandırma, yetiştirme ve besleme konularında danışmanlık, hayvan sağlığı ve suni tohumlama hizmetleri, damızlık hayvan temini ve satışı vb. faaliyetler yürütülmektedir (Anonim, 2014s). 2.3.2. Türkiye Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Merkez Birliği (TÜDKİYEB) Birliğin amacı; üstün verimli hayvanlar yetiştirilmesi için gerek yurt içinde yetiştirilen gerek yurt dışından ithal edilen ve gerekse yerli ırkların genetik potansiyellerinin geliştirilmesi amacıyla Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca belirlenecek bölgesel ya da ülkesel düzeyde ıslah programlarının uygulanması, verimlerinin artırılması, bunların soy kütüğü, ön soy kütüğü kayıtlarının tutulması, toplanan verilerin değerlendirilmesi ve sigorta işlemlerinin yapılması, birlik personelinin eğitimlerinin sağlanması, bölgesel ve ulusal düzeyde yarışmalar düzenlenmesi, birlik ihtiyaçlarının temin ve tedariki ile üretimin yurt içi ve yurt dışında pazarlanması, ürünlerin değerlendirilmesi için gerekli tesislerin kurulması, diğer ülkelerle ilişkilerin düzenlenmesi, geliştirilmesi ve işletilmesi gibi hususlar ile Bakanlıkça belirlenecek her türlü hayvan ıslahı çalışmaların ı yapmak, hayvancılık politikaları üretmektir (Anonim, 2014t). 2.3.3. Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez Birliği (TAB) Arı Yetiştirici Birlikleri; 10/03/2001 tarih ve 24338 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 4631 sayılı Hayvan Islahı Kanununa istinaden hazırlanan 19 Aralık 2002 tarih ve 24615 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmış olan Islah Amaçlı Yetiştirici Birliklerinin Kurulması ve Hizmetleri Hakkında Yönetmelik e göre kurulmuşlardır. 79 ildeki il birliklerinin bir araya gelmesiyle de Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez Birliği (TAB) kurulmuştur. Merkez birliğinin çalışma konuları; üstün verimli arılar yetiştirmesi için gerek yurt içinde yetiştirilen gerek yurt dışından ithal edilen ve gerekse yerli ırkların genetik potansiyellerinin geliştirilmesi amacıyla Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca belirlenecek bölgesel yada ülkesel düzeyde ıslah programlarının uygulanması, verimlerinin artırılması, bunların kayıtlarının tutulması, toplanan verilerin değerlendirilmesi ve sigorta işlemlerinin yapılması, birlik personelinin eğitimlerinin sağlanması, bölgesel ve ulusal düzeyde yarışmalar düzenlenmesi, birlik ihtiyaçlarının temin ve tedariki ile üretimin yurt içi ve yurt dışında pazarlanması, ürünlerin değerlendirilmesi için gerekli tesislerin kurulması, diğer ülkelerle ilişkilerin düzenlenmesi, geliştirilmesi ve işletilmesi gibi hususlar ve Bakanlıkça belirlenecek her türlü hayvan ıslahı çalışmalarını yapmak, hayvancılık politikaları üretmektir (Anonim, 2014u). 2.3.4. Türkiye Damızlık Manda Yetiştiricileri Merkez Birliği (DMYMB) 4631 sayılı Hayvan Islahı Kanunu çerçevesinde kurulan Manda Yetiştiricileri Birlikleri, "Islah Amaçlı Yetiştirici Birliklerinin Kurulması ve Hizmetleri" hakkındaki yönetmelik kapsamında kurulmuş yetiştirici örgütlerindendir. Kuruluş amacı son yıllarda sayısı azalmakta olan manda populasyonunun ıslah edilerek arttırılması, birim hayvandan sağlanacak verim artışıyla yetiştiricilerin refah seviyesinin yükseltilerek sağlıklı, besin değeri yüksek ve güvenilir manda ürünleri sunabilmektir. Ayrıca üstün verimli hayvanlar yetiştirmesi için gerek yurt içinde yetiştirilen gerek yurt dışından ithal edilen ve gerekse yerli ırkların genetik potansiyellerinin geliştirilmesi amacıyla Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca belirlenecek bölgesel ya da ülkesel düzeyde ıslah programlarının uygulanması, verimlerinin artırılması, bunların soy kütüğü, ön soy kütüğü kayıtlarının tutulması, toplanan verilerin değerlendirilmesi ve sigorta işlemlerinin yapılması, birlik personelinin eğitimlerinin sağlanması, 1218
XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun bölgesel ve ulusal düzeyde yarışmalar düzenlenmesi, birlik ihtiyaçlarının temin ve tedariki ile üretimin yurt içi ve yurt dışında pazarlanması, ürünlerin değerlendirilmesi için gerekli tesislerin kurulması vb. olarak sıralanabilir (Anonim, 2014v). 3. SONUÇ VE ÖNERİLER Araştırmanın bu bölümünde Türkiye de hayvancılık alanındaki örgütlerin genel bir değerlendirmesi yapılmış ve bu örgütlerin sorunlarına kısmen değinilmiştir. Türkiye de 2001 tarihinden itibaren yetiştirici birlikleri, 2004 tarihinden itibaren üretici birlikleri kurulmay a başlanmıştır. Başta kooperatifler olmak üzere yetiştirici ve üretici birlikleri ile birlikte Türkiye de tarım sektöründe ve özellikle hayvancılık sektöründe örgütlenmenin çok modelli olduğunu söylemek yanlış olmaz. Hayvancılık alanındaki bu örgütler kaliteli ve verimi yüksek hayvansal ürünlerin üretimi için girdi tedariki, yetiştirme teknikleri eğitimi gibi çeşitli konularda üreticilere destek olmaktadır. Üretim sürecinin kayıt altına alınması, ıslah programlarının uygulanması, sigorta işlemlerinin yapılması gibi faaliyetler bu organizasyonların ortak amaçları arasındadır. Bu organizasyonların hizmet yelpazesinin geniş olması ve benzer faaliyetlerinin olması, organizas yonlar arasında yetki karmaşasını beraberinde getirmektedir. Örneğin büyükbaş hayvancılık yapan bir çiftçi, aynı anda Köy-Koop, Tar-Koop, Tarım Kredi Kooperatifi, Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği, Süt Üreticileri Birliği ya da Et Üreticileri Birliğine üye/ortak olabilmektedir. Çiftçiler her organizasyondan faydalanabilmek için ekonomik koşulları elverdiği sürece bu organizasyonlara üye/ortak olmaktadır. Buna karşılık çiftçiler bu organizasyonların çok azında aktif olarak faaliyet içinde olmaktadırlar. Dolayısıyla karşımıza ortak sayısı açısından zengin fakat etkinlik açısından zayıf bir örgütlenme deseni çıkmaktadır. Örgütlerdeki bu yetki karmaşası giderilmeli, üreticilerin örgütlerle ilgili belirsizlikleri giderilmelidir. Hayvancılık alanındaki bu örgütlerin varlıkları şüphesiz ki ülke tarımının sorunlarının çözümünde umut vericidir. Ancak araştırma neticesinde bu organizasyonların; işleme tesislerinin yok denecek kadar az olması, ortakların ürünlerini pazarlamada etkin pazarlama stratejisi olmaması gibi eksiklikleri olduğu görülmüştür. Eğer bu eksiklikler giderilemez ise örgütlerin faaliyetleri ucuz girdi tedariki ve hayvanları kayıt altına almadan öteye geçemez. Dolayısıyla hayvansal besinlerin üretiminde/tüketiminde, üreticiler daha az kazanır ve tüketiciler daha fazla harcama yapar. Hangi örgüt modeli olursa olsun, örgütlenmenin temelinde yatan felsefe bireylerin kendi kendilerine yardım etmeleridir. Bu aşamada hayvancılık alanında faaliyet gösteren çiftçilerin ortağı yada üyesi olduğu organizasyonu geliştirmesi konusunda aktif olması gerekmektedir. Örgütler fiyat politikalarının belirlenmesinde etkili olacak yapıya kavuşturulmalıdır. İlave olarak Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nın 2013 Tarımsal Destekleme Ödemeleri Tebliği nde tebliğin 4. maddesinde geçen Tarımsal amaçlı kooperatifler ve süt üretici birlikleri, bu Tebliğin üçüncü maddesinde belirtilen yetiştirici/üretici örgütlerinden birine tüzel kişilik olarak üye olması halinde tek işletme olarak kabul edilir ifadesi ile örgütlerin kendi konusunda dikey teşkilatlanmasının önüne geçilmektedir. Örgütlerin dikey teşkilatlanmaları, kendi bünyelerinde olacak şekilde desteklenmelidir. Hayvancılık sektöründeki organizasyonların mevzuat kaynaklı bir diğer sorunu yine üst örgütlenmeleri ile ilgilidir. 1949 yılında yürürlüğe giren Kurumlar Vergisi Kanunu, 2006 yılında güncellenmiştir. 1949 yılındaki kanunda kooperatiflerin kurumlar vergisinden muaf olabilmesi için üst birliğe üye olmaları şartı varken, 2006 yılında güncellenen kanunda bu şart ortadan kaldırılmıştır. Bu durum kooperatif, üretici ve yetiştirici birliklerindeki üst örgütlenmeye zarar vermektedir. Son olarak çiftçilerin örgütün nasıl kurulacağı konusunda bilgili ve istekli olmalarına rağmen kurulan örgütün nasıl yönetileceği ve etkili hale getirilebileceği konusunda yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmadıkları söylenebilir. Dolayısıyla toplumun örgütlenme ile ilgili bilinci geliştirilmelid ir. Mevcut örgütlerin kurumsal güçlendirilmes i gerçekleştirilmelid ir. 4. KAYNAKLAR Anonim 2014a. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. http://www.anayasa.gen.tr/1982ay.htm [Ulaşım: 14 Mayıs 2014] Anonim, 2014b. Türkiye Köy Kalkınma ve Diğer Tarımsal Amaçlı Kooperatif Birlikleri Merkez Birliği Hakkında. http://www.koy-koop.org/hakkimizda.html. [Ulaşım: 16 Mayıs 2014] Anonim, 2014c. Türkiye Tarım Kooperatifleri Merkez Birliği Ana Sözleşmesi. http://www.tarimkoop.org.tr/anasozlesme.html [Ulaşım: 16 Mayıs 2014] Anonim, 2014d. Türkiye Hayvancılık Kooperatifi Merkez Birliği. http://www.haykoop.org.tr/ [Ulaşım: 20 Mayıs 2014] Anonim, 2014e. Türkiye Su Ürünleri Kooperatifleri Merkez Birliği, Merkez Birliği Ana Sözleşmesi.http://www.surkoop.org/documents/blog_4.php?category=%3A%3A+ANA+S%D6ZLE%DEME --%3E [Ulaşım: 16 Mayıs 2014] Anonim, 2014f. Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği, Tarım Kredi Kooperatifleri Tarihçesi http://www.tarimkredi.org.tr/index.php/tr/hakkimizda/tarihcemiz.html [Ulaşım: 16 Mayıs 2014] 1219
Anonim, 2014g. 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanun. 16/06/2000 tarihli Resmi Gazete. http://www.resmigazete.gov.tr/default.aspx# [Ulaşım: 29 Mayıs 2014] Anonim, 2014h. Tarım Satış Kooperatifleri Birlikleri. http://www.kooptr.com/birlikler/tarim_satis4572.html [Ulaşım: 29 Mayıs 2014] Anonim, 2014i. http://tiftikbirlik.com.tr/ [Ulaşım: 16 Mayıs 2014] Anonim, 2014j. http://www.kozabirlik.com.tr/ [Ulaşım: 16 Mayıs 2014] Anonim, 2014k. 06/07/2004 tarih ve 25514 sayılı Resmi Gazete. Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu. http://www.resmigazete.gov.tr/default.aspx# Anonim, 2014l. Türkiye Süt Üreticileri Merkez Birliği, Merkez Birliği Tüzüğü. http://www.sutbirlik.com/mevzuat/tuezuekler/111-tuerkiye-suet-uereticileri-merkez-b irlig i-tuezuegue.html [Ulaşım: 16 Mayıs 2014] Anonim, 2014m. Türkiye Süt Üreticileri Merkez Birliği, 2013c, Birlik Tüzüğü http://www.sutbirlik.com/mevzuat/tuezuekler/110-suet-ueretici-birlikleri-tuezuegue.html [Ulaşım: 16 Mayıs 2014] Anonim, 2014n. Türkiye Kırmızı Et Üreticileri Merkez Birliği, 2013a, Merkez Birliği Mevzuatı http://www.tuketbir.org.tr/mevzuatlar.asp [Ulaşım: 16 Mayıs 2014] Anonim, 2014o. Yumurta Üreticileri Merkez Birliği. http://www.yum-bir.org/tr/icerikdetay.aspx?id=4 [Ulaşım: 20 Mayıs 2014] Anonim, 2014p. Bal Üreticileri Birliği. http://balureticileri.com/default.aspx. [Ulaşım: 20 Mayıs 2014] Anonim, 2014r. Su Ürünleri Yetiştiricileri Üretici Merkez Birliği, Merkez Birliğ i Tüzüğü. http://www.suymerbir.org.tr/?page_id=651 [Ulaşım: 20 Mayıs 2014] Anonim, 2014s. Türkiye Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliği. http://www.dsymb.org.tr/?x=1&id=103 [Ulaşım: 20 Mayıs 2014] Anonim, 2014t. Türkiye Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Merkez Birliğ i. http://turkiyekoyunkeci.org/tarihce.aspx [Ulaşım: 20 Mayıs 2014] Anonim, 2014u. Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez Birliği. Merkez Birliği Kuruluş Belgesi. http://www.tab.org.tr/index.php?option=com_frontpage&itemid=1&limit=4&limitstart=20 [Ulaşım: 20 Mayıs 2014] Anonim, 2014v. Türkiye Damızlık Manda Yetiştiricileri Merkez Birliği, http://dmymb.org/hakkimizda.aspx [Ulaşım: 20 Mayıs 2014] Günaydın G., 2007. Avrupa Birliği Kırsal Kalkınma Politika Transferi Analizi: Türkiye de Kalkınma Planlarının Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi Tarım ve Mühendislik, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yayım Organı, Sayı:80/2007, ISSN-1300-0071, Ankara. s. 25. Mülayim, Z. G., 2003. Kooperatifçilik. Güncelleştirilmiş 4. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara. Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, 2014. 01/05/2014 itibariyle Tarımsal Örgütlenme Tablosu. http://www.tarim.gov.tr/trgm/sayfalar/detay.aspx?ogeid=128&liste=duyuru [Ulaşım: 15 Mayıs 2014] Terin, M., Yavuz, F., Yıldırım, İ., Güler, İ., O., 2010. Hayvansal Üretimin Gelişmesinde Kooperatiflerin Rolü: Kırklareli Merkez Erikler Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Örneği. Türkiye IX. Tarım Ekonomisi Kongresi. Konya. s. 542. Uzmay, A., 2012. Türkiye de Süt Hayvancılığı Politikaları. http://www.tkmyo.ege.edu.tr/sutsempozyumu/ SutHayvanciligi.pdf [Ulaşım: 10 Mayıs 2014] Yercan, M., 2007. Türkiye ve Avrupa Birliğinde Tarımın Örgütlenme Deseni ve Tarımsal Kooperatifler. Tarım Ekonomisi Dergisi 2007 ; 13(1) : 19 29s. 1220