İnşaat Mühendisliği Eğitimi 2. Sempozyumu

İnşaat Mühendisliği Eğitimi 2. Sempozyumu 23-24 Eylül 2011 Muğla Üniversitesi, Atatürk Kültür Merkezi Muğla Bildiriler Kitabı Editör: Prof. Dr. Sinan Altın TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası

TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Necatibey Cad. No: 57, Kızılay / Ankara Tel: 0.312.294 30 00 - Faks: 294 30 88 E-posta: imo@imo.org.tr - web: www.imo.org.tr ISBN: 978-605-01-0155-3 İMO Yayın No: E/11/05 Baskı: Mattek Matbaacılık Basın, Yayın Tanıtım Tic. San. Ltd. Şti. Adakale Sok. No: 32/27 Kızılay / Ankara Tel: 0.312.433 23 10 - Faks: 434 03 56

Düzenleme Kurulu Prof. Dr. Sinan Altın Gazi Üniversitesi (Düzenleme Kurulu Başkanı) Prof. Dr. Mustafa Tokyay Orta Doğu Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Yalçın Yüksel Yıldız Teknik Üniversitesi Y. Doç. Dr. Recep Birgül Muğla Üniversitesi Serdar Harp İMO Yönetim Kurulu Başkanı Metin Korkmaz İMO Yönetim Kurulu Üyesi Abdullah Bakır İMO Adana Şube Başkanı Cem Oğuz İMO Antalya Şube Başkanı Alifer Atasever İMO Muğla Şube Başkanı Sadık Can Girgin İMO İzmir Şube

İnşaat Mühendisliği Eğitimi 2. Sempozyumu - 5 - İÇİNDEKİLER Sunuş...9 Önsöz...11 Çağrılı Konuşmacı Bildirileri Aybar Ertepınar 21. Yüzyılda Yükseköğretim ve Türk Yükseköğretimi...15 Faruk Karadoğan Gereksinimler Açısından İnşaat Mühendisliği Eğitimi ve Kişiye Özgü Eğitimin Giderek Artan Önemi...23 Mustafa Tokyay Bu İşte Bir Yanlışlık Var!...29 Gökhan Baykal İnşaat Mühendisliği Eğitiminin İyileştirilmesinde Akreditasyon Yeterli mi?...37 Günay Özmen İnşaat Mühendisliği Eğitiminde Bilgisayar...47 Yalçın Yüksel, Funda Kılınç Suvakçı, Adnan Aktaş, Selahattin Bertuğ Uz, Burak Onkardeşler, Mehmet Tükenmez İnşaat Mühendisliği nde Durum Analizi...55 Nurettin Demir Baş Mühendis...79 Bildiriler İnşaat Mühendisliğinde Eğitim, Öğretim için Yöntemler İsmail Şahin Dersler İçin Ölçme, Değerlendirme ve İyileştirme Önerileri... 111 Halit Cenan Mertol, Ferit Yılmaz İnşaat Mühendisliği Eğitimi nde Aktif Öğrenme Yöntemlerinin Gerekliliği... 121

- 6 - İnşaat Mühendisliği Eğitimi 2. Sempozyumu Mehmet Hüseyin Ertaş, Ali Sayıl Erdoğan, Ahmet Öztaş Probleme Dayalı Öğrenme Yönteminin İnşaat Mühendisliği Eğitimi Alanında İrdelenmesi... 131 Murat Bikçe, Babür Deliktaş, Hilmi Coşkun, Hakan Tacettin Türker AB Cemlib Projesi ile Mühendislik Mekaniği Ders Uygulamaları... 141 Hediye Tüydeş Yaman, Mehmet Ünal, G. Çağıl Köseoğlu İnşaat Mühendisliğine Giriş İçin Etkin Bir Yaklaşım: Son 5 Yılda ODTÜ Tecrübesi... 149 Erdal Çokça İnşaat Mühendisliği - Geoteknik Lisans Eğitimi... 161 Cemalettin Dönmez İnşaat Mühendisliğinde Lisans Sonrası Akademik Eğitim: Sayılarla Türkiye deki Mevcut Durum... 169 Akreditasyon Çalışmaları ve Değişim Programlarının İnşaat Mühendisliği Eğitimine Etkileri İbrahim Türkmen, Tacettin Geçkil İnşaat Mühendisliği Eğitimi ve Akreditasyon Süreci... 181 Turan Selçuk Göksan, Soner Uzundurukan, S. Nilay Keskin Değişim Programlarının Genel Yapısı, İşleyişi ve Kazandırdıkları... 191 Recep Birgül, Nihal Yılmaz, Altuğ Saygılı, Özer Zeybek, Rıfat Kahyaoğlu, Emin Aktan Muğla Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Lisans Eğitimi Programı Güncelleme Çalışması... 201 Aslı Bilgin Bologna Öncesi ve Sonrasında Stuttgart Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Programı... 211 Y. Cengiz Toklu 21. Yüzyıl Ortaları İçin İnşaat Mühendisi Yetiştirmek... 225 İnşaat Mühendisliği Eğitimi ve İnşaat Sektörü Önder Koçyiğit, Bahadır Alyavuz, Ayşegül Bildirici İnşaat Mühendisliği Eğitiminde Staj... 235

İnşaat Mühendisliği Eğitimi 2. Sempozyumu - 7 - Mustafa Sinan Yardım, Betül Değer YTÜ Örneğinde İnşaat Mühendisliği Staj Süreçlerinde Stajyerlerin Karşılaştıkları Problemler... 247 Selim Pul, Metin Hüsem İnşaat Mühendisliği Eğitiminde Öğrencinin Yeri... 259 Savaş Bayram, Tamer Dirikgil, Gözde Tantekin Çelik, Nalân Bulut, Tefaruk Haktanır, Emel Laptalı Oral İnşaat Mühendisliği Bölümü Öğrencilerinin Mevcut Eğitim Sistemine Bakışı ve Çözüm Önerileri... 265 İsmail Özkan İnşaat Sektörünün İnşaat Mühendisliğine Bakışı ve Beklentileri... 275 Mahmut Küçük Eğitim ve Profesyonellik... 287 İnşaat Mühendisliği Eğitiminden Beklenenler Türkay Baran, Serap Kahraman, Sadık Can Girgin İnşaat Mühendisliği Eğitiminde Beklentiler: İMO İzmir Şubesi Çalıştayı Sonuçları... 297 Metin Hüsem, Selim Pul İnşaat Mühendisliği Eğitiminde Yeni Sorunlar... 307 Osman Güner Türkiye de İnşaat Mühendisliği Eğitimine Dair Çözüm Önerileri... 313 Ülker Güner Bacanlı, N. Orhan Baykan Mühendislik Etiğinin Zorunluluğu... 319 Mehtap Birgili Enerji Verimliliği Ekseninde İnşaat Mühendisliğinin Güçlendirilmesi... 325 Fahri Birinci Kamusal İnşaat Mühendisi İstihdamı İçin Bir Yöntem Önerisi... 335

İnşaat Mühendisliği Eğitimi 2. Sempozyumu - 9 - Sunuş Dünyada bilim ve teknoloji alanında meydana gelen gelişmeler inşaat mühendisliği eğitimini, uygulama alanlarını yakından ilgilendirmektedir. Mesleğimizin gelişimi çağın dinamiklerini doğru okuma ve doğru müdahalelerde bulunmak ile mümkün olacaktır. Dünyada ve Türkiye de meydana gelen teknolojik, bilimsel, toplumsal değişimlerin yansıyacağı öncelikli alanlardan biri kuşkusuz eğitim sürecidir. Ülkemizde ekonomide ve sosyal politikalarda neo liberal politikaların uygulamaya konulması eğitim sürecinin gelişimini engellemiş ve en temel insan hakkı olan eğitimin önemli bir sorun alanı olmasına neden olmuştur. Eğitimin popülist yaklaşımlarla sürdürülmek istenmesi bu alanda nitelik kaybına, bilim üretiminden ziyade ticarileşmeye zemin hazırlamıştır. İnşaat mühendisliği eğitimi bu yaklaşımlardan zarar gören başlıca eğitim alanlarından biridir. Son yıllarda hemen hemen her ilde üniversiteler kurulmakta, gerekli alt yapının olup olmadığı sorgulanmaksızın açılan inşaat fakültelerinde eğitim faaliyetleri sürdürülmektedir. Diğer taraftan yanlış eğitim, istihdam ve üretim politikalarının sonucu olan teknoloji fakülteleri ile meslek alanımızın niteliğini gerileten uygulamalar hayata geçirilmektedir. İşte inşaat mühendisliği eğitimi alanında meydana gelen bu gelişmeler İnşaat Mühendisleri Odası nı İnşaat Mühendisliği Eğitimi Sempozyumu nu düzenlemeye zorlamıştır. Odamız, olanakları ve sınırları doğrultusunda son yıllarda inşaat mühendisliği eğitiminin kapsam, içerik ve niteliğinde yaşanan sorunlara çözüm arama niyetindedir. Bu amaçla ilki 6-7 Kasım 2009 tarihlerinde Antalya da gerçekleştirilen İnşaat Mühendisliği Eğitimi Sempozyumu nun ikincisi 23-24 Eylül 2011 tarihlerinde Muğla da düzenlenecektir. İnşaat Mühendisleri Odası nın inşaat mühendisliği eğitiminin mevcut sorunlarına çözüm arama çabasının bir sonucu olan İMES in hazırlanmasında büyük emeği olan Düzenleme Kuruluna, Düzenleme Kurulu Başkanı Prof. Dr. Sinan Altın a ve çalışanlarımıza teşekkür ediyoruz. İnşaat Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu

İnşaat Mühendisliği Eğitimi 2. Sempozyumu - 11 - Önsöz Yükseköğretimde okullaşma oranının yükselmesi ülkemizin önemli hedeflerinden biri durumundadır. Ancak okullaşma oranının artırılmasında nitelik, verimlilik ve gereklilik kavramlarının çok fazla önemsenmediği, niceliğin öncelik aldığı da açıkça görülmektedir. Öyle ki öğretim kadrosu, olanakları ve altyapısı yetersiz birçok inşaat mühendisliği bölümü, artan öğrenci kontenjanları altında öğretim gerçekleştirmeye çabalamaktadır. Bunlara ilave olarak, sıkça açılan yeni inşaat mühendisliği bölümleriyle sorunlar katlanarak artmakta ve mesleğimizi birçok yönüyle olumsuz etkileyebilecek düzeylere gelinmektedir. Yeni kurulan teknoloji fakültelerinde inşaat mühendisliği bölümlerinin oluşturulması, yükseköğretim kurulu yeni yasa tasarısı gibi gelişmeler, inşaat mühendisliği eğitiminde ve dolayısıyla inşaat mühendisliği mesleğinde, nitelik kaybını daha da artıracağı endişelerini artırmaktatır. İnşaat Mühendisliği Eğitimi 2. Sempozyumu, 23-24 Eylül 2011 tarihinde Muğla da bu endişelerle gerçekleştirilmiştir. Sempozyum da, Türkiye de inşaat mühendisliği eğitiminden beklenenler ve eğitim ana konuları ele alınmış, çok yönlü nitelik, kalite ve verimlilik irdelemesi yapılmış, gelişmelerin mesleğimize etkileri tartışılmıştır. Sempozyumda, 8 çağrılı konuşmacı ve 24 bildirili katılımcının sunumları ile, inşaat mühendisliği eğitimi farklı başlıklarla tartışmaya ve paylaşıma açılmıştır. Ayrıca sempozyumda İnşaat Mühendisliğinin Geleceği konulu bir panel gerçekleştirilerek, son gelişmelerle birlikte gelecek için öngörüler ortaya konulmuştur. İnşaat Mühendisliği Eğitim Kurulu (İMEK), sempozyumdan bir gün önce, 22 Eylül 2011 tarihinde, ülkemizdeki üniversitelerin inşaat mühendisliği bölüm başkanlarının çoğunluğu ile birlikte İMO Yönetim Kurulu Üyeleri ve İMEK Üyelerinin katıldığı bir yuvarlak masa toplantısı düzenlemiştir. Bu toplantıda son gelişmelerle birlikte inşaat mühendisliği eğitimindeki sorunlar yönetsel boyutları ile tartışılmış, çözüm arayışları ele alınmıştır. İnşaat mühendisliği eğitimi sempozyumuyla, mesleğimizin tüm bileşenlerine tartışma platformu açan İMO Merkez Yönetim Kurulu na, sempozyum gerçekleştirme çalışmalarının her aşamasında katkılarından dolayı İMO Genel Sekreter Yardımcısı Ayşegül Bildirici ye Sempozyum Düzenleme Kurulu adına şükranlarımı sunarım. Sempozyuma katılarak mesleğimizde eğitim sorunlarının çözümüne ilişkin öneriler geliştiren akademisyenlere, öğrencilere, uygulamacı mühendislere, konuklara ve panelistlere teşekkürlerimi sunarım. Sempozyumun gerçekleştirilmesi sürecinde değerli çalışmaları ve katkılarından dolayı Düzenleme Kurulu nun Sayın Üyelerine, sempozyuma ev sahipliği yapan İMO Muğla Şubesi ne, destekleyen kuruluş ve firmalara teşekkürlerimi sunarım. Sempozyumun sekretaryasını yürüten Sayın Özge Karaçöl Özgür e, bildiri kitabının hazırlanmasında katkılarından dolayı Sayın Cemal Çimen e teşekkürlerimi sunarım. Saygılarımla. Prof.Dr. Sinan Altın Düzenleme Kurulu Başkanı

Çağrılı Konuşmacı Bildirileri

İnşaat Mühendisliği Eğitimi 2. Sempozyumu - 15-21. YÜZYILDA YÜKSEKÖĞRETİM VE TÜRK YÜKSEKÖĞRETİMİ Aybar Ertepınar * Üniversitelerin ülkemizde evrensel anlamına uygun olarak yapılanması ve tariflenmesi 1933 yılında başlar. Aynı yıllarda, nazi Almanyasından kaçan bilim adamlarının İstanbul a gelmeleri, İstanbul Üniversitesi ve İstanbul Teknik Üniversitesinde görev almaları bu başlangıcı görkemli kılar. Cumhuriyetin kuruluş yıllarından itibaren, yurt içindeki imkanların hemen hemen yok denecek düzeyde olması nedeni ile, öğretim üyesi ve araştırmacı yetiştirmek için, o yıllarda Avrupa nın en prestijli yükseköğretim kurumlarına devlet bursu ile öğrenci gönderilmiştir. Sayısal artışların, nitelikten ödün vermemek gerekçesi ile kısıtlı ve kontrollü olarak gerçekleştirildiği bu yıllarda, İstanbul dışında hayata geçirilen ilk üniversite Ankara üniversitesi olmuştur. 1950 li yıllarda, diğer büyük şehirlere de yayılacak bir şekilde üniversite sayısı artırılmış, ancak bu artışlarda yeni açılacak üniversitelerin finansal kaynakları ve üstlenecekleri misyonlar daha önceden açık bir şekilde belirlendiği için gelişmeleri sağlıklı olmuştur. Sistemdeki ilk büyük yasal değişiklik 2547 sayılı yasa ile 1981 yılında gerçekleşmiştir. Bu yasa ile, lise üstü tüm eğitim-öğretim katı bir merkeziyetçilikle aynı çatı altında toplanmıştır. Bu dönemde sistemdeki ilk büyük ve toplu sayısal artışlar gerçekleştirilmiş; buna paralel olarak, bu kurumların nitelikleri sorgulanmaya başlanmıştır. Ülkemizde kavramsal olarak kitlesel yükseköğretime dönüşün ve nitelik sorunlarının artışının başlangıç tarihi 1981 dir. Sayılarla Yükseköğretim 1 Özellikle 2005 yılından günümüze, çok kısa zaman aralıklarında, yükseköğretim kurumlarının sayısında çok büyük artışlar yaşanmıştır (Tablo 1). 2005 yılında 53 ü Devlet, 25 i Vakıf olmak üzere 78 üniversite varken, günümüz itibarı ile bu sayı 104 ü Devlet, 62 si Vakıf olmak üzere 166 ya ulaşmış, ayrıca 7 tane vakıf meslek yüksekokulu açılmıştır. Buna paralel olarak, bir yükseköğretim programına kayıtlı olan öğrencilerin sayısı (2 yıllık meslek yüksekokulu programları ve açık öğretim dahil) 2004-2005 akademik yılında * Prof. Dr., Emekli Öğretim Üyesi, Yükseköğretim Kurulu eski Başkanvekili. E-posta: aybar@metu.edu.tr 1 Üniversite sayıları 15 Haziran 2011 tarihinde YÖK nun web sitesinden, diğer sayılar ÖSYM nin 2009-210 yılına ait son istatistiklerinden alınmıştır.

- 16 - İnşaat Mühendisliği Eğitimi 2. Sempozyumu yaklaşık 2 milyon 200 bin iken, 2010-2011 akademik yılında bu sayı yaklaşık 3,5 milyona ulaşmıştır. Üniversite kontenjanlarında ilan edilip başvuru yapılmayan, açık kalan kontenjan sayısı ise 100 binin üzerindedir. En büyük artış, yaklaşık 800 binden, yaklaşık 1,6 milyona ulaşan açık öğretimde gerçekleşmiştir. Yükseköğretimde kitlesel eğitime 1980li yılların başında geçildiği de göz önüne alınırsa, 70 yılda 76 ya ulaşabilen üniversite sayısının, son 10 yılda kendisini ikiye katlamış olması üzerinde ciddiyetle durulması gereken bir husustur. Böyle bir büyümenin kabul edilebilirliği, yeni açılan üniversitelerde, Küresel üniversite tanımının gerektirdiği asgari düzeye erişilmesi, Varolan üniversitelerdeki niteliğin, en azından, sürdürülebilmesine bağlıdır. Özetle, Mali kaynak akışının sağlanması, Nitelikli yeni öğretim üyesi bulabilmekteki darboğazın aşılması, Kurumun öğrenci ve öğretim üyesi için cazip olabilmesi gerekmektedir. Tablo 1 Türkiye yükseköğretiminde 1981-2011 yılları arası Yıllar/Sayılar 1981/2 2005/6 2008/9 2010/11 Üniversite 19 78 139 166 Öğretim üyesi ~13 bin ~32bin? 41bin Öğrenci ~120 bin (+120bin) 2 ~2,2 milyon ~2,9 milyon ~3,5 milyon Tablo 2 Bazı yeni programlara ait istatistikler Üniversite Fakülte ve 4 yıllık yüksek okullarda kayıtlı öğrenci sayısı Öğrenci/öğretim üyesi sayısı 1 1+1+15=17 2372 139 2 2+1+3=5 1557 311 3 1+0+1=2 165 82 4 0+2+7=9 901 128 5 3+2+10=15 2283 152 6 1+0+13=14 2141 153 7 0 309? 8 0+0+3=3 1348 450 9 1+0+0=1 394 394 ortalama 64 11470 179 2 Parantez içindeki rakam, o tarihte üniverite sistemi dışında olan akademiler ve diğer yükseköğretim kurumlarında okurken sisteme dahil edilen sayıdır.

İnşaat Mühendisliği Eğitimi 2. Sempozyumu - 17 - Yeni açılan üniversitelerin, fiziksel altyapı, laboratuar ve derslik araç-gereçleri ile akademik personel açığını kapatmadan bir bölümlerine öğrenci almaya başlamaları sağlıksız bir başlangıç yapmalarına neden olmaktadır. Başka herhangi bir nitelik sorgulamasına geçmeden önce, mevcut durumdaki sayılara göz atmakta yarar vardır. Yeni açılan bazı üniversitelerimizin fakülte ve 4 yıllık yüksek okullarında okuyan toplam öğrenci sayıları ile yine bu üniversitelerdeki öğretim üyesi sayıları Tablo 2 de verilmiştir. Bu liste sadece küçük bir örnek grup oluşturmaktadır, benzer durumda daha fazla üniversitemiz benzer bir durum göstermektedir. Bu tablodan açıkça görülmektedir ki, bir ünivesiteyi oluşturabilecek kritik bir öğretim üyesi sayısı ve kompozisyonu bulunmadığı gibi, öğrenci/ öğretim üyesi oranları da kabul edilebilir rakamların çok üzerindedir. Süregelen Sorunlar 2009 yılında İnşaat Mühendisleri Odası tarafından düzenlenen birinci toplantıda aşağıdaki hususlara vurgu yapılmıştı: 1. Yükseköğretim sistemimiz, tek bir yasa altında, dar tarif ve kurallar altında sağlıklı bir gelişme gösterebilmek için çok büyüktür. Lise üstü öğretim kurumlarının tek çatı altında toplanması dahil olmak üzere, en üst kurul/kurulların yetki ve sorumlulukları azaltılmalıdır. 2. Bir yükseköğretim öğrencisine yapılan yıllık harcama, OECD ülkeleri ortalamasının çok altında kalmıştır. OECD ortalaması, ülkemizin son kişi başına düşen gayr-i safi milli hasılasının dahi üzerindedir. 3. Eğitim sistemi gerek yöntem gerek kullanılan araç-gereç açısından çağdaşlaşmamıştır. 4. Üniversitelerin idari özerklikleri sınırlıdır; mali özerklikleri yoktur. 5. Akademik özgürlük Anayasa güvencesindedir, ancak, uygulamalar öğretim üyelerinin bu güvenceye güvenmemelerine neden olmaktadır. 6. Uluslararası benzer kuruluşlarca da tanınan bağımsız bir ulusal kalite güvence/akreditasyon ajansı henüz oluşmamıştır. 7. Akademik yeterlilik ve mesleki yeterlilik kavramları yasal olarak birbirlerinden ayrılmamıştır. Akademik yeterlilikler çalışması tamamlanamamış, mesleki yeterlilik kavramı da henüz oluşmamış, formal eğitimle kazanılan mesleklerde akdemik yeterlilik ve mesleki yeterlilik eşdeğer tutulmaya devam edegelmiştir. 8. Bilimsel yayın sayısının artması talebi, bu istatistikleri hazırlayan saygın yurtdışı kurumların kurallarını gevşetmelerini de birlikte getirmiş, bu konuda elektronik ortam uluslararası suistimalere zemin hazırlamıştır. Yayın sayısındaki artış olumlu karşılanmış, ancak nitelik sorgulaması yapılmamıştır. Dolayısıyla öğretim üyelerinin akademik yükselmelerinde rol oynayan bu talep sağlıksız bir faaliyet sayma ve puanlama şeklini almıştır. 9. Üniversiteye giren öğrencilerin ortaöğretimdeki eksiklikleri yükseköğretime başlayan öğrencilerde hissedilmekte, bu yükseköğretim programlarını zorlamakta, başarıyı etkilemektedir. 10. Giriş sınavlarının getirdiği sorunlar devam etmiştir.

- 18 - İnşaat Mühendisliği Eğitimi 2. Sempozyumu Eklenen Sorunlar Yukarıda sayılan sorunlar bugün de geçerlidir. Bunlara günümüz itibarıyla 11. Sağlıksız büyümenin getirdiği sorunlar, 12. Giriş sınavları ile ilgili yeni sorunlar, 13. Yükseköğretimde yeni yasa arayışlarında çokça dile getirilen bazı modellerin ülkemizde yaratabileceği sorunlar da eklenmiştir. Günümüzde Üniversiteden Beklentiler İçinde bulunduğumuz yüzyılda, bir ülkenin yükseköğretiminin niteliği ve niceliği, o ülkenin anahtar rolü oynayan bir milli kaynağı/kaynak eksikliği konumuna erişmiştir. Bunun nedeni ekonomilerin artan ölçülerde yüksek düzeyde bilgiye dayalı hale gelmeleridir. Bu gerçek, bireyler ve halklar kadar üniversitelerin de uluslarararasılaşma ve küreselleşmeden etkilenmelerine neden olmaktadır. Tarihsel gelişimleri içinde, önce toplumun seçkinlerine eğitim veren, o toplumun seçkinlerinin sosyal ve kültürel yapısını oluşturan üniversiteler, daha sonra yöresel ve bölgesel ekonomiler için yetişmiş insan gücü sağlama misyonunu benimsemişlerdir. Günümüzde ise bu misyona ek olarak, kendilerinden, küresel ekonomi için de insan yetiştirmeleri beklenmektedir. Bu beklenti, üniversitede her düzeyde öğretim gören bireylerin ve toplumun ortak beklentileridir. Artık üniversiteler, stratejilerini küreselleşme gerçeğini gözönüne alarak sürekli gözden geçirmek durumundadırlar. Bu durum üniversiteler için dengelenmesi güç bir baskı yaratmaktadır. Kendilerinden, bir yandan daha fazla araştırma istenirken diğer yandan daha fazla öğrenciyi, öğrenci merkezli olarak eğitmeleri talep edilmektedir. Ekonomik yarar sağlamaktan daha da önemlisi, üniversitelerden adil, etik değerlerle donatılmış, sosyal adalet ve toplumsal dayanışma duygularına sahip bireyler yetiştirmesi, bunu evrensel ölçülerde yerine getirmesi beklenmektedir. Üniversite Sorunlarının Misyonları Açısından Sınıflandırılması İçin Bir Öneri Modern toplumlarda, yeni üniversitenin rol ve işlevlerini yerine getirebilmeleri için en az şu dört misyonun belirlendiğini ve benimsendiğini görüyoruz [1]: - Öğrencilerin iş dünyasına hazırlanması, - Geniş ve ileri bir bilgi dağarcığının sürdürülmesi ve genişletilmesi, - Demokratik toplumların aktif birer bireyi olarak hayata hazırlanmaları. - Kişisel gelişmeler. Bu misyonlar küresel olarak geçerli olup, ülkeler, üniversitelerine, koşullarına göre ek uluslarlararası ve ulusal ve bölgesel misyonlar ekleyebilirler. Yukarıdaki misyonlardan ilk ikisini üniversitenin yapısı ile ilişkilendirebiliriz. Gerçekleşen ilgili değişiklikleri de yapısal değişiklikler olarak sınıflandırabiliriz. Bu başlık altında örnek olarak, yükseköğretimde kalite güvencesi, yeterlilikler çerçevesi, yeterliliklerin ta-

İnşaat Mühendisliği Eğitimi 2. Sempozyumu - 19 - nınması gibi konuları verebiliriz. Ülkemizde bu konudaki çalışmalar tekil olarak yaklaşık 20 yıl önce (önce ODTÜ, takiben Bilkent ve İTÜ ve diğerleri) başlamış, ulusal yapılanma için somut adımlar ise yaklaşık 10 yıl kadar önce atılmıştır. Ancak her iki konuda da henüz son adımlar atılmamıştır. Kalite güvencesi ile ilgili ulusal çerçeve çizilmiş, ancak bağımsız bir ulusal kurum kurulamamıştır. Yükseköğretimde ulusal yeterliliklerle ilgili çalışmalar büyük ölçüde tamamlanmış, ancak üniversiteler öğretim üyelerine gerekli ve yeterli tanıtımı yapamamışlardır. Bir diğer yapısal başlık ise ilgili yasanın değiştirilmesidir ve bu konuda ilk çalışmaların başlatıldığı görülmektedir. Özetle, sıraladığımız süregelen ve eklenen sorunların çoğunun, bu başlık altında toplanabileceğini ve sonuçlandırılamasa da, gündemde olan, yol alınmış yapısal değişiklikler olarak sınıflandırılabileceğini görüyoruz. Sadece bu başlıklarla ilgili olarak yapısal değişikliklerle ilerleme kaydetmek ise, üniversitenin rol ve işlevine bütünsel olarak bakmaya engel teşkil eder. Son 50 yılda üniversitelerde gerçekleşen veya onlardan beklenen değişikliklere bakıldığında ise, bunların hemen hemen tümünün yapısal değişikliklerle ilgili olduğunu, ara sıra ve sayıları gittikçe azalan az sayıda akademisyence dile getirilen diger bazı sorunların ise çoğu zamangündemde önemi ile mütenasıp bir yer bulamadığını görüyoruz. Bu gruptaki sorunlar, üniversiteyi üniversite yapan kimliktir ve bu kimliğin kaybedilmesi, üniversitenin kaybedilmesi ile eş anlamlıdır. Böyle bir durumda, gerçekleşen/gerçekleşecek yapısal gelişmeler üniversitelerin, ve dolayısıyla, toplumun gelişmesini sağlayamayacaktır. Üniversitenin yapısal sorunlarının pek çok platformda dile getirildiğini biliyoruz. Bu toplantıda da mühendislik ve inşaat mühendisliğinde gelinen son durumun dile getirileceğini tahmin ediyorum. Ben bugün bu konulara değinmek yerine, yukarıda sıralanan dört misyondan son ikisi hakkında konuşup, dikkatlerin biraz da bu yöne odaklandırılmasına çalışacağım. Bu iki misyonu vurgulamak için tekrarlıyorum: - Demokratik toplumların aktif birer bireyleri olarak hayata hazırlanmaları. - Kişisel gelişmeler. Avrupa Konseyi bu konuda bir proje başlatırken, çarpıcı bir başlık seçmiştir: Pazar ve hümanizma arasındaki üniversite: 21. Yüzyılda üniversitelerin yeniden tariflenen değerleri ve işlevleri. Avrupa Komisyonu bu proje ile, yükseköğretimde yeni politikaların ve onların ekonomik konulara verdiği aşırı ağırlığın ötesinde bir bakış getirmeyi amaçlamıştır. Projeyi tetikleyen tesbit, üniversiteleri ilgilendiren siyasi tartışmalar ve onların reform tasarılarında, bazı misyonların ve değerlerin yer almayışıdır ve proje bunları gündeme taşımayı hedeflemiştir. Üniversitenin tarihsel gelişmesi içinde kazandığı ve hiçbir zaman vazgeçilmemesi gereken en temel özellikleri kurum özerkliği ve akademik özgürlüktür. Üniversiteler, akademik görevlerini başarı ile yerine getirebilmek için siyasi ve dini otoritelerden ve ekonomik güçlerden bağımsız olmalıdırlar. Bir önceki cümle Avrupa Konseyi parlamenter meclisinin 2006 yılında akademik özgürlük ve üniversite özerkliği hakkında aldığı tavsiye kararından çıkarılmıştır. Günümüz üniversiteleri, bir yandan, hesap verebilen, şeffaf olan kalite denetimine tabi tutulması, toplumun değişen ihtiyaçlarına çözüm arayıp bulması beklenen, diğer yandan kurumsal olarak özerk ve akademik özgürlüğün yaşanabildiği birer kurum olmak zorundadırlar. Günümüz üniversitesinin işi eskiye göre çok daha zordur. Çünkü görünürde birbirleri ile çelişkili görünen bu iki beklenti grubunu ve bu grupların savunucularını birbirlerini anlayacak ve uzlaşacak bir noktaya taşımak gerekmektedir. Ne bu yeni beklentileri karşılamadan, ne de üniversitenin temel

- 20 - İnşaat Mühendisliği Eğitimi 2. Sempozyumu değerlerini yok sayarak 21. Yüzyılın çağdaş üniversite modeline ulaşmak mümkündür. Günümüz üniversitesinde, bu sunuda sözü edilen misyon başlıklarının tümü hayati öneme sahiptir, hiçbiri bir diğeri için feda edilemez. Küresel beklentileri sağlamak isteyen bir üniversiteden beklenen diğer rol ise, özellikle Avrupa Birliği ülkelerindeki demografik yapıyı gözönüne alan bir beklentidir: kültürel çeşitliliği kültürlerarası sürekli diyalog yolu ile bir zenginlik haline getirmek, karşı karşıya getirmemek, tersine toplumsal bütünlükle kültürel çeşitliliği bir arada yaşatmak. Burada üniversiteler bütünleştirici unsurlar görülmektedir. Buradan ülkemizin üniversitelerinin de benzer sorumluluklar taşıması gerektiğini söyleyebiliriz. Benzer bir bakış, bir yıl kadar önce, bu kez uzak doğudan gelmiştir [2]. Bu makalede, 21. Yüzyılda yükseköğretimde paradigma değişikliği: bilimsel gelişmede izole (kompartmanlara ayrılmış) eğitimden bütünleyici/bütünsel küresel eğitime geçiş farklı bir yaklaşımla ele alınmış, sanayi devriminde bilim ile sonrasında bilim için ilginç bir analoji öne sürülmüştür: 21. Yüzyılda, endüstriyel devrim çağının Newton fiziksel dünyasından, Einstein ın rölativistik/kuantum fiziksel dünyasına geldik. Endüstriyel devrim çağının Newton fiziksel dünyasında, zaman, mekan ve madde biribirlerinden bağımsız olarak tariflenmişti. Eğitim yöntemlerimiz de, esas olarak, birbirleri ile aralarında bağ oluşturulmayan disiplinlerde, aralarında bağ kurulmamış bilgilerin, bilgi parçalarının aktarılmasına odaklanmıştı. 21. Yüzyılın bilgi toplumunda ise, üniversiteler ve öğrenciler, farklı disiplinleri, aralarında ilişki kurarak bir arada ele alan bir bütünsel insan eğitimi arayışına girmişlerdir. Bütünleyici/bütünsel (integrative/holistic) eğitim paradigması, evrende zaman-mekan-madde/enerji entegrasyonuna benzer, ona bir paralellik gösterir. Çağımızın bütünleyici/bütünsel eğitiminin birbiri ile bağlantılı üç temel unsuru - Küreselleşme (sonlu-sınırlıdan sonsuz-sınırsıza geçiş), - İnsanileştirme (hümanization) (insanın gelişmesinin materyalizmin ötesine geçmesi), - Futurization (hemen sonuçtan ziyade gelecek-kalıcı değerlerin vurgulanmasıgelecekteki eylem ve koşullara ait fikirleri ifade etme) dir. 21. Yüzyılın eğitiminin yönü, salt ekonomik düşünceleri aşarak küresel barış ve refaha ulaşmak için ahlaki değerler boyutunu da içine almalıdır. 21. yüzyılda gelişmeler, 20. Yüzyılın son çeyreğine kıyasla dahi çok daha hızlı olmaktadır. Dolayısıyla, bu yüzyılın eğitim paradigması bir önceki yüzyıla göre de büyük değişiklik gösterecektir. Pek çok disiplinde, bilgiye dayalı öğrenilenler kısa süreler için yararsızlaşacaktır. Enformasyonu yeni bilgiye çevirme, bu yeni bilgiyi uygulamaya aktarabilme enformasyona erişmekten daha önemli olduğu için yeni eğitim paradigması bu çerçevede gelişecektir. Bu eğitimde geçerli bilgiyi bulma ve erişme, analiz etme, bundan sonuç çıkarabilecek bir düşünce süreci ve neticede bu bilgiyi problem çözmede kullanabilme önemli olacaktır. Takım çalışması yapabilmek, meslektaşlar arası öğrenme-öğretme, kaynak bulabilme, yaratıcılık, değişikliklere ayak uydurabilme beklenen diğer özelliklerdir. Ayrıca disiplinler arası çizgi incelmiştir, interdisipliner çalışmalar ağırlık kazanmıştır. Yukarıda sözü edilen tüm beklentiler yapısal değişiklerle çözülebilecek olan ve çözülmesi gereken yükseköğretim problemimizdir. Henüz çok az sayıda üniversitemizin çok az sayıda bölümü bu yolda adım atmışlardır. Dolayısı ile, bu durum, üniversitelerimizin eğitimli insan gücü arzında halen önemli bir problemdir. Yarım kalan yapısal değişiklik

İnşaat Mühendisliği Eğitimi 2. Sempozyumu - 21 - çalışmalarının süratle bitirilmesinde büyük yarar vardır. Avrupa Konseyince belirlenen misyonlardan son ikisi (Demokratik toplumların aktif birer bireyleri olarak hayata hazırlanmaları ve kişisel gelişmeler.) [2] deki üç temel unsurdan hümanizasyon, insani boyutu içermeleri açısından örtüşmektedir. UNESCO nun 2009 Eğitim Raporunda [3] da belirtildiği gibi, günümüzde yaşanan krizler pek çok değerin yok olmasına neden olmakta, ekonomik gerekçelerle olmazsa olmaz değerler gözardı edilebilmektedir. Bu ise üniversitelerin ve dolayısıyla toplumların kalıcı gelişmelerine engel olabilecek bir sakınca arzetmektedir. Üniversitenin yapısı ve/veya yapısal değişiklikle de ilişkilendirilebilen, ancak bu son iki misyonun gerçekleştirilebilmesi için hayati önem taşıyan özerklik ve akademik özgürlük değerlerini daha önce dile getirdik. Bunların yanında, üniversite öğrenciliği sadece yukarıda aktarılan konuları ustalıkla ve robotik bir şekilde yapabilecek yeteneklerle donatılmasından ibaret değildir. Öğrencilere bu kazanımlarının yanında, ahlaki değerler, meslek etiği ve toplumun entellektüel birer bireyleri olacak kişilik kazandırmak üniversitenin başlangıcından itibaren hiç vazgeçmediği bir görevdir. UNESCO 2009 eğitim raporunda bahsi geçen kaybedilen değerler in geri kazanılması, üniversitelerin bu rollerini başarı ile yerine getirebilecek donanımda insan gücüne sahip olup olmadığına bağlıdır. İkinci dünya harbi ve sonrasında bu alanda adeta tam teçhizatlı olan az sayıdaki üniversitemizin ve oluşan yükseköğretim sistemimizin yıllar içerisinde sürekli zafiyet göstererek, bugün o sözü edilen değerlerin ve birikimin neredeyse yok olduğunu söylemek abartı olmayacaktır. Yeni bir yasa ile sağlanabilecek çeşitlendirme ile bu husus göz önüne alınırsa, bazı üniversitelerimiz bu konuda kendilerini yeniden yapılandırabilirler. Doğal olarak, kitlesel eğitimin öncelik kazandığı koşullarda, tüm yükseköğretim kurumlarımızdan bunu beklemek gerçekçi olmayacaktır, ancak bu tercihi yapanların önündeki yasal kısıtlamalar, hakettikleri sürece, kaldırılmalıdır. Konuşmamı, futurist John Schaar in [2] de yer alan şu özdeyişi ile sonlandırmak istiyorum: Gelecek günün sunduğu seçenekler arasından yapılan tercihlerin bir sonucu değil, önce zihinlerimizde ve isteklerimizde, daha sonra etkinliklerimizde yaratılan bir yerdir. Gideceğimiz bir yer değil, oluşturacağımız bir yerdir. Yollar bulunmaz, döşenir. Bu yollar döşenirken, döşeyen de, yazgı da değişir. Kaynaklar [1] Katia Dolgova Dreyer, The Role of Higher Education in a Modern Multicultural University YÖK, Bilkent Üniversitesi ve Council of Europe tarafından düzenlenen ve e Aralık 2007 de Bilkent Üniversitesinde yapılan Current Issues in Higher Education in The World konferansında sunulmuştur. [2] Young, Gil-Kim, (2010) A shift of higher educational paradigm with scientificdevelopment from isolation to integrative/holistic global education in the twenty-first century, Educational Research Vol. 1(4) pp. 075-087. [3] UNESCO (2009) WCHE (World Conference on Higher Education: The New Dynamics of Higher Education and Research For Societal Change and Development), Paris, 5-8 July 2009.