Türkiye nin AET e Ortak Üyelik Başvurusu Yıl 1959... Türkiye de DP iktidardadır. Yunanistan 1959 Nisan ayında AET na ortak olmak için resmî başvuruda bulunuyor. Türk dış politikasının en önemli anlarından birisi ve havuz teorisi işlemeye başlıyor... Havuz Teorisi: Havuzun boş olduğunu bilseniz dahi, Yunanistan atlıyorsa siz de atlayınız F. Rüştü ZORLU 15 Mayıs 1959 Türkiye AET na ortak üye olmak için başvuruda bulunuyor. Denge arayışı; O yıllarda AET, kendini uluslararası platformda kanıtlamak için yapılan başvurulara olumlu yanıt verme eğiliminde. Türkiye ile Yunanistan ın başvurularının paralel süreçte ele alınması kararı veriliyor. Yunanistan 1 ay önde; Başlanan görüşmelerde Yunanistan ilişkinin gümrük birliği modeli üzerine oturtulmasını talep etmiştir. Çünkü, bu model başvuranları daha sonra tam üyeliğe götürecektir. Ortak üyelik ---------> Tam üyelik 1
15.12.2014 Yine havuz; Ortak üyelik başvurusu; Türk delegasyonu Yunanistan ile nasıl bir model oluşturuyorsanız, Türkiye ile de aynı modeli oluşturun önerisini getirmiştir. 27 Mayıs 1960 Türkiye de askeri müdahale : Kısa süreli kesilen ilişkiler, Millî Birlik Komitesi nin gönderdiği nota ile yeniden başlamıştır. Ortaklık ilişkisinin desteklenmesiyle 12 Eylül 1963 tarihinde Ortaklık Anlaşması imzalanmıştır. Yaklaşık 2 ay sonra (11 Eylül 1959) AET Bakanlar Konseyi olumlu cevap vermiş ve Komisyon ortaklığın içeriğini belirlemekle görevlendirilmiştir. Başvuru sonrası görüşmeler: AET ekonomik işbirliği önermiş ve görüşmelerin Yunanistan la birlikte yürütülmesi kararını almıştır. Türkiye ise malî yardım ve Yunanistan gibi GB niteliğinde bir entegrasyonda ısrar etmiştir. Ankara Antlaşması; Türkiye ve AT arasında; Türkiye yi ortak üye yapan, GB ne dayanan ve tam üyeliği öngören Ortaklık Anlaşması Brüksel de parafe edilmiş, Ankara da 12 Eylül 1963 tarihinde imzalanmıştır (Bu nedenle Ankara Antlaşması adını alır). 1 Aralık 1964 te yürürlüğe girmiştir. Ankara Antlaşması bir çerçevedir, ayrıntılar protokollerle tamamlanmıştır. Hem Topluluk hukukunun hem de uluslararası hukuk belgelerinin bir parçasıdır. Tarafların fesih hakkı yoktur ve yürürlük süresi de öngörülmemiştir. 2
Ankara Anlaşması; Türkiye ile AET arasında bir gümrük birliği oluşturmak, Ekonomiler arasındaki farklılıkları ortadan kaldırmak, Türkiye nin kalkınması için yardımda bulunmak, Tam üye olmasını kolaylaştırmak, Roma Antlaşması nda belirlenen ilkeleri paylaşmak, barış ve özgürlükleri garanti altına almaktır. Yunanistan ın imrazı; Ortaklık Anlaşmasının imzasıyla GATT a sunulmuştur. Yunanistan AT nun Türkiye ye tek taraflı taviz verdiğini, ortada bir GB olmadığını (5 yıllık geçiş dönemi nedeniyle) iddia ederek itiraz etmiştir. Daha sonra gümrük indirim takvimi sunulunca ve AT Yunanistan a baskı yapınca itirazı geri çekmiştir. Neden imraz? Yunanistan ile AET arasındaki GB, Atina Antlaşmasıyla yürürlüğe girmiştir. Türkiye için bir hazırlık dönemi öngörülmüş, AT tek taraflı ödünler vermiştir. Ortaklığın Dönemleri; Hazırlık Dönemi: 1964-1973 yılları arasını kapsar. Türkiye nin tek taraflı tavizler aldığı dönemdir (özellikle tarım ürünlerinde). Tarife kotaları uygulanmıştır. 5 yıl öngörülmesine rağmen 9 yıla uzamıştır. Öngörüldüğü gibi ihracat artacağına ithalât artmıştır. 3
12 Mart 1971 Geçiş Dönemi: Bu dönemde karşılıklı ödünlerle GB oluşturulması amaçlanmıştır. GB nin sanayi ürünlerini kapsaması öngörülmüştür. Geçiş dönemi; Katma Protokol: 1 Ocak 1973 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir. AT tek taraflı olarak yükümlülüklerini yerine getirirken, Türkiye için 22 yıllık bir geçiş süreci öngörülmüştür. Türkiye nin yaklaşımı: Allahım ne muradım varsa ver! 1965-70 dönemine ilişkin AYB kaynaklı krediyle 1. Boğaz köprüsü inşa edilmiş. Katma Protokolü Türkiye adına Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil imzaladı. Geçiş dönemi; Katma Protokol GB gerçekleştirmeyi hedefliyor. Türkiye 1987 den itibaren gümrük indirimlerini donduruyor. Sermayenin, işçilerin ve hizmetlerin serbest dolaşımı konularında da somut bir adım yok. İlişkilerde Türkiye tarafından somut adımlar atılmaması Avrupa tarafında Türkiye'yi muhatap almama gibi bir sonuç doğuruyor. 4
12 Eylül 1980 KIBRIS BARIŞ HAREKÂTI (20 TEMMUZ 1974) Avrupa nın yaptığı ilk iş ilişkileri askıya almak... Türkiye gümrük indirimi takvimini dondurmuş, siyasî ilişkiler durma noktasında. 1 Aralık 1986 da Türk işçilerinin serbest dolaşımı öngörülmüş, AET nin vermeye niyeti yok (bizimkilerin de almaya.) Türkiye ben tam üyelik başvurusunu yapayım, onlar düşünsün yaklaşımında... 1959 yılında Türkiye, İngiltere ve Yunanistan arasında imzalanan Zürih (11 Şubat 1959) ve Londra Anlaşmaları (19 Şubat 1959) ile bu ülkelerin garantörlüğünde Türk ve Rum halklarının ortak eşitliğine dayalı olarak kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti nde, Rum toplumu lideri Makarios Cumhurbaşkanı, Türk toplumu lideri Dr. Fazıl Küçük ise Cumhurbaşkanı Yardımcısı seçilmiştir. 1963 yılından itibaren Rumların silahlı saldırıları sonucu Kıbrıs Türkleri ülke yönetiminden baskı ile uzaklaştırılmıştır. Rumların Enosis'i gerçekleştirmek üzere yürüttükleri saldırılar ve ambargolar 1963-1974 yılları arasında artarak devam etmiştir. 15 Temmuz 1974 tarihinde Yunanistan da iktidarda bulunan cuntanın desteğiyle Kıbrıs Cumhurbaşkanı Makarios a karşı darbe yapan Nicos Sampson, adayı Yunanistan a bağlamayı amaçlayan süreci başlatmıştır. Kriz yılları; Amerikan Ambargosu, 1975-1978 1. Petrol Krizi, 6 Ekim 1973'te başlayan Arap-İsrail Savaşı'nın ardından Arap devletlerinin petrol fiyatlarını artırmasıyla ortaya çıktı. 1973 de Suriye ve Mısır koordineli bir şekilde İsrail e saldırarak Yom Kippur Savaşını başlattılar. Arap-İsrail savaşlarından dördüncüsü olan savaş zaten çıkmak üzere olan büyük krizi tetikler. Yunanistan Üye... 12 Haziran 1975 tarihinde yapılan tam üyelik başvurusu 29 Ocak 1976 da Komisyon tarafından olumsuz görüş (Avi) ile Konsey e gelmiştir. Burada siyasî bir kararla başvuru kabul edilmiş ve 28 Mayıs 1979 da Katılım Antlaşması imzalanmıştır. 1 Ocak 1981 den itibaren AT nun üyesi olmuştur. Konstantinos Karamanlis Katılım Antlaşması nı imzalarken 5
Güncel bir not; Son Dönem: Yunanistan tam üye olurken AT nun bir taahhüdü var: bu üyelik Türkiye ile olan ilişkilerimizi olumsuz etkilemeyecektir (? ) Şimdi ise bize, komşularınızla problemleriniz varsa gelmeyin deniliyor Bknz. Ermenistan Ankara Anlaşması: Türkiye nin yükümlülüklerinin tamamını üstlenebileceğini göstermesi durumunda tam üyeliğin görüşüleceğini öngörmüştür. Fakat Türkiye, geçiş dönemi bitmeden başvuruda bulunmuştur (14 Nisan 1987). Tam Üyelik Başvurunun nedenleri; AT larından elde edilen tavizlerin yıpranması, 24 Ocak kararları ile dışa açılım, Topluluğun genişlemesi, Tam üyeliğin avantajlarından yararlanma, MGK kararı, Sosyal sorunların giderilmesi, Yunanistan, Savunma faktörü Dolduruş Bir Anekdot: Dışişleri Bakanı Hayrettin Erkmen: Türkiye yi AT larına üye yapmak istediği için gensoru ile görevden düşürülen tek dışişleri bakanı (Demirel-Erbakan koalisyonu) 6 gün sonra 12 Eylül Tam üyelik başvurusu; Türkiye, 14 Nisan 1987 tarihinde Ankara Anlaşması ndan bağımsız olarak AT larına tam üye olmak için başvurmuştur. Başvuruya yanıt (AVIS) 2.5 yıl sonra 18 Aralık 1989 tarihinde gelmiştir. Başvuruya Komisyon un görüşü; tam üyelik görüşmelerine başlamak mümkün değil fakat Türkiye tam üyeliğe ehil bir ülkedir olmuştur. Komisyonun görüşü Konsey tarafından da benimsenmiştir. BAŞVURU TEK PAZAR SONRASINDA DEĞERLENDİRİLMELİ. 6
15.12.2014 Tam üyelik başvurusu; Matudes PakeM; Türkiye ye yakılan sarı ışıkla ilişkileri geliştirelim önerisi Komisyon üyesi İspanyol Matudes in hazırladığı paketle sunuluyor: GB gerçekleştirmek, yardım (Yunanistan vetosu), Türkiye'ye sanayi ve teknoloji yatırımı, Siyasi ve kültürel işbirliği, Şubat 90 da kararlaştırılıyor. Türkiye için 1989 daki avi ile 2000 Raporu arasında GB dışında pek fark yok! Özellikle Tarım sektörü ve nüfus o tarihlerde de AT için korkulacak sorunlar... Avi de Komisyon GAP ı finanse edemeyeceğini ifade ediyor. Tam üyelik başvurusu; Türkiye hakkında hazırlanan Raporda; Tarım ve sanayi sektöründe Topluluk ile farklılığın çok olması, Sanayide yüksek koruma oranları, Makro ekonomik dengesizlikler, Sosyal korumanın düşüklüğü, kalkınma farklılığı dört ana sorun olarak gösterilmiştir. Kıbrıs; AB adayı bölünmüş kabul etmiyor. De facto olarak ada bölünmüş de jure (hukukî) olarak kabul eden KKTC yi bir tek Türkiye. GKRY tüm adayı temsilen AB ne adaylık başvurusunda bulundu (1990). Ada bölünmeden önce AET ile bir GB temelinde Ortaklık Anlaşması var. Londra ve Zürih antlaşmalarında Türkiye ve Yunanistan garantör ülke. Mali 7
Türkiye AB Ortaklığının Organları Türkiye ile AB arasındaki Ankara Anlaşması uyarınca ortaklığın geliştirilmesi amacıyla Ortaklık Konseyi, Ortaklık Komitesi, Türkiye AB Karma Parlamento Komisyonu gibi organlar oluşturulmuştur. Bu organlar; hukuken eşit ve ikili statüdedir. Tarafların ağırlıkları aynıdır. Ortaklık Konseyi, Ortaklık Konseyi, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti'ni temsil eden üyeler, AB üyesi devletlerin hükümetlerini temsil eden üyeler ve Konsey ve Avrupa Komisyonu'ndan katılan üyelerden oluşmaktadır. Ortaklık Konseyi'nde, AB tarafından Konsey Dönem Başkanı üye devletin Dışişleri Bakanı ile Komisyonun Genişlemeden Sorumlu Üyesi ve Türkiye'den de Dışişleri Bakanı ile Devlet Bakanı ve Başmüzakereci bir araya gelmektedir. Ortaklık Konseyi en az altı ayda bir Bakanlar düzeyinde toplanmakta ve dönem başkanlığı altı aylık sürelerle, bir AB temsilcisi ve bir Türk temsilci tarafından sırayla yapılmaktadır. Ortaklık Konseyi'nde Türkiye'nin bir oyu ve AB tarafının bir oyu vardır. Kararlar oybirliği ile alınır. Ortaklık Konseyi'nde, her iki tarafın olumlu oyu olmadan hiçbir kararın alınmasına imkan yoktur. Amacı Ankara Anlaşmasının uygulanmasını sağlamaktır. Taraflar tavsiye niteliğindeki alınan kararlara uymakla yükümlüdür. Türkiye AB Ortaklığının Organları Türkiye AB Ortaklığının Organları Ortaklık Komitesi; Ortaklık Konseyi ne yardımcı olur. Gündeme ilişkin teknik hazırlıklar yapar. Büyükelçiler seviyesinde Brüksel de sürekli faaliyet gösterir. Karma Parlâmento Komisyonu: Ortaklık Konseyi tarafından, Avrupa Parlamentosu ve Türkiye Büyük Millet Meclisi arasında Ankara Anlaşması çerçevesinde geliştirilen işbirliği ve temasları kolaylaştırmak ve AB-Türkiye ilişkilerini siyasi yönden incelemek amacıyla kurulmuştur. Ortaklığın demokratik denetim organıdır. Ortaklığın yıllık faaliyet raporlarını inceler ve geliştirilmesi için tavsiyelerde bulunur. TBMM ve AP nun kendisine göndereceği konuları inceler. Toplam 12 Parlamenterden oluşmaktadır. Yılda iki defa toplanır. Ortaklık Gümrük Birliği Komitesi; Gümrük Birliği nin düzgün işlemesiyle ilgili Ortaklık Konseyi ne görüş bildirir. Türkiye-AB Karma İstişare Komitesi; Karma İstişare Komitesi, Türkiye ile AB arasındaki işbirliğinin güçlendirilmesi ve sosyal ve ekonomik diyaloğun kurumsallaşması amacıyla oluşturulmuştur. Yılda iki kez toplanan Karma İstişare Komitesi, iki yıllık süreler ile seçilen, AB Ekonomik ve Sosyal Komitesi'nden ve Türkiye'nin çeşitli ekonomik ve toplumsal çıkar gruplarını temsil eden eşit sayıda üyeden oluşur. Karma İstişare Komitesi, Ortaklık Konseyi'ne sunmak amacıyla bağlayıcı olmayan görüşler hazırlar. 8
GB hakkında yanlış bilgi; Gümrük Birliği bir anlaşma değildir. Ortaklık Konseyi Kararı dır. (1/95) Ankara Anlaşması ve Katma Protokol de OK ne karar alma yetkisi verildi. Dolayısıyla Parlamentolarda onaylanma zorunluluğu yoktur. 9