Huzurevinde yaşayan yaşlılarda aromaterapinin anksiyete ve yaşam bulgularına etkisi

Sraştırma Makalesi Spatula DD www.spatuladd.com DOI: 10.5455/spatula.20160613035112 Huzurevinde yaşayan yaşlılarda aromaterapinin anksiyete ve yaşam bulgularına etkisi Eda Ergin 1, Gamze Göke Arslan 2, Şebnem Çınar Yücel 2 *, Nihat Ayçemen 3 1 Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Bölümü, Manisa, Türkiye, 2 Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı, Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi, İzmir, Türkiye, 3 Akdeniz Üniversitesi BESYO, Antalya, Türkiye ÖZET Amaç: Bu araştırma huzurevinde yaşayan yaşlılarda aromaterapinin anksiyete ve yaşam bulgularına etkisini incelemek amacıyla planlanmıştır. Yöntem: Bu araştırma; Türkiye nin batısında bir huzurevinde 1 Haziran 2015-1 Eylül 2015 tarihleri arasında, tek grup ön test- son test deneme modeli kullanılarak yapıldı (n=50). Verilerin toplanmasında; Yaşlı Tanıtım Formu (YTF), Beck Anksiyete Ölçeği (BAÖ) ve Yaşamsal Bulgular İzlem Formu (YBİF) kullanıldı. Araştırma etik ilkelere uygun şekilde yürütülmüştür. Bulgular: Yaşlıların, %68 nin kadın olduğu; %88 inin dul/bekar olduğu; %70 inin ilkokul, mezunu olduğu bulunmuştur. Aromaterapi sonrası yaşlıların kalp hızı ve solunum sayısı değerlerinde ve BAÖ toplam puan ortalamalarında azalma olduğu bulunmuş olup, aradaki farkın anlamlı olduğu saptanmıştır (p=.000 <0.05). Cinsiyet ile aromaterapi öncesi ve sonrası BAÖ toplam puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark bulunmuştur (U= 84, p=.000 <0.05; U= 165, p=.018<0.05). Sonuç: Araştırma sonucunda, huzurevinde yaşayan yaşlılarda aromaterapinin anksiyeteyi azaltarak, yaşam bulgularını düzenleyici etkisi nedeniyle, hemşireler tarafından bilinçli bir şekilde uygulandığında güvenilir ve yararlı bir tamamlayıcı ve destekleyici tedavi olduğu, ayrıca hemşirelik uygulamalarına kolayca ve etkili biçimde dahil edilebileceği düşünülmektedir. Anahtar KELİMELER: Aromaterapi; Yaşlı; Huzurevi; Hemşire Effects of aromatherapy on anxiety and vital signs of the elderly living in nursing homes ABSTRACT Aim: This present study was planned to investigate the effects of aromatherapy on anxiety and vital signs of the elderly living in nursing homes. Methods: This present study was conducted at a nursing home in the west of Turkey between June 1, 2015 and September 1, 2015. In the study which included a single group, the pre-test and posttest experimental model was used (n=50). The data were collected with the Elderly Identification Form (EIF), Beck Anxiety Inventory (BAI) and Vital Signs Follow-up Form (VSFF). The study was conducted in accordance with the ethical principles. Results: Of the participating elderly, 68% were women, 88% were widows/widowers/singles and 70% were primary school graduates. After the aromatherapy, decreases were observed in the heart rates, respiratory rates and mean of the total BAI scores of the participants, and the statistical analysis revealed that the decreases were statistically significant (p = 0.000 <0.05). A significant correlation was determined between gender and pre- and post-aromatherapy BAI total scores (U = 84, p =.000 <0.05; U = 165, p =.018 <0.05). Conclusion: It was concluded that aromatherapy is a reliable and a harmless complementary and integrative therapy if administered consciously by nurses and that it would reduce anxiety and stabilize the effects of vital signs in the elderly living in nursing homes. It was also considered that aromatherapy might be incorporated into nursing practices easily and effectively. Keywords: Aromatherapy; Elderly; Nursing Home; Nurse Sorumlu Yazar: *Şebnem Çınar Yücel, Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı, Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi, İzmir, Türkiye Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi, İzmir. sebnemcinar@gmail.com Gönderme tarihi: 02/06/2016 Kabul tarihi: 13/06/2016 Online basım: 28/09/2016 Spatula DD 2017 Cilt 7 Sayı 1 1

GİRİŞ Günümüzde modern tıbbın ilerlemesi, ekonomik ve sosyokültürel imkanların gelişmesi ile birlikte dünya nüfusu giderek yaşlanmaktadır [1]. Yaşın ilerlemesiyle fiziksel, psikolojik, sosyal ve ekonomik değişiklikler oluşmakta ve bu değişimlerde fiziksel, ruhsal ve sosyal sorunlara neden olmaktadır [2,3]. Yaşlılığı kabullenme bireyden bireye değişim göstermektedir. Bireyin maddi güvencesinin olup olmaması, ailesi ya da çevresinde kayıp yaşaması, kendisini yük olarak algılaması yaşlı bireylerin olumsuz etkilenmesine neden olabilir. Yaşlı bireyin yakın çevresinden birini kaybetmesi, günlük yaşam aktivitelerini yerine getirememe yaşlı bireyi huzurevinde yaşamaya zorlamaktadır [4,5]. Huzurevleri yaşlılar tarafından genelde yaşamlarının son durağı olarak görülmektedir. Alışmış oldukları çevreden ve uzun yıllarını birlikte geçirdikleri ailelerinden ayrılmak, anılarını yaşadığı evinden ayrılmak, yeni bir çevreye alışmaya çalışmak ve tanımadığı birçok insanla aynı ortamda yaşamaya başlamak, yaşlı birey açısından kabullenilmesi güç bir durumdur. Bu sebeple huzurevinde kalmak sağlık ve sosyal işlevselliği olumsuz etkileyen stresli olarak algılanan bir durumdur [5]. Psikolojik sorunlardan biri olan anksiyeteyi azaltmak amacıyla pek çok yöntem kullanılmaktadır [6]. Bu sorunları kontrol altına almak amacıyla bireyin bakımında ilaç dışı bir yöntem olan tamamlayıcı tedavilere de yer verilmelidir [7]. Aromaterapi de bu yöntemlerden birisidir ve eski çağlardan beri kullanılmaktadır [6]. Aromaterapi, rahatlatıcı, canlandırıcı ve iyileştirici özellikleri açısından en yaygın olarak bilinen doğal terapilerdendir. Bazı bitkisel kökenli yağların bireylere sağlık ve estetik açıdan masaj, kompres uygulama, buğu (nefes yolu) veya banyolar aracılığıyla vücuda uygulanmasıdır [8,9]. Esansiyel yağların en güvenli kullanım şekli inhalasyon ve deri yoluyla uygulanmasıdır [10,11]. Kökeni, 4 bin yıl öncesine kadar dayanmaktadır. Yapılan birçok çalışmada aromaterapinin ciddi duyusal bozukluğu olan hastaları sakinleştirdiği, kan basıncında ve strese bağlı oluşan yan etkileri azalttığı saptanmıştır [8,9]. Aroma inhalasyonu, solunum sistemi aracılığıyla aromatik yağların içe çekilmesi yöntemidir. İnhalasyon, aromatik yağın insan vücuduna giriş yollarından en kolay olanıdır. Bu yöntem için, aroma lambası, koku yayıcı (difuzer), oda spreyi, sıcak su kapları kullanılabilir. Kısa süreli ve çabuk bir aromaterapi etkisini elde etmek için; basit-sade inhalasyon, difusyon-yayılma, buğubuhar, potpori yöntemleri kullanılmaktadır [12]. Difusyon-yayılma yöntemi; elektrikli düfüzyon aletleri, aromaterapi kaseleri ya da herhangi bir kap aracılığıyla sıcak suyun içerisine damlatılan esansiyel yağın buharlaşması ve uçmasıyla havaya karışan yağ moleküllerini ve partiküllerini koklama ve içe çekme yöntemidir [12]. Aynı zamanda mekânı kokulandırma yöntemidir. Aroma inhalasyonunun anksiyete üzerine olumlu etkileri yapılan çalışmalarda bildirilmektedir [13,14]. Yaygın olarak kullanılan lavanta yağının, rahatlatıcı ve sedatif olarak etki ettiği ve bütün temel yağlar içerisinde en az toksik ve alerjik etki gösterdiği bilinmektedir. Lavanta yağının oral alımında bulantı, kusma, titreme ve baş ağrısı gibi yan etkilerinin olduğu bildirilmiştir. Ancak litaretürde lavanta yağı inhalasyonunun yan etkisinin olmadığı ve anksiyeteyi azalttığı bildirilmektedir [15,16,17]. Aromaterapi, bu konuda eğitimli ve deneyimli hemşireler tarafından karar verilen ve uygulanan bağımsız bir hemşirelik uygulamasıdır [18]. Hemşireler tarafından bilinçli bir şekilde uygulandığında, güvenilir ve yan etkisi olmayan, yararlı tamamlayıcı ve destekleyici bir yöntem olduğu ve hemşirelik uygulamalarına kolayca ve etkili biçimde dahil edebilecekleri düşünülmektedir. Bu araştırma, huzurevinde yaşayan yaşlılarda aromaterapinin anksiyeteye ve yaşam bulgularına etkisini incelemek amacıyla planlanmıştır. Amaç Bu araştırma, huzurevinde yaşayan yaşlılarda aromaterapinin anksiyete ve yaşam bulgularına etkisini incelemek amacıyla tek grup ön test- son test deneme modelli bir çalışma olarak planlanmıştır. GEREÇ- YÖNTEM Araştırma, Türkiye nin batısında bir huzurevinde kalan 264 yaşlı ile yürütülmüştür. Bu huzurevinde yaşlılara görevli doktor ve hemşireler tarafından her gün poliklinik hizmeti verilmektedir. Huzurevinde bir fizik tedavi ünitesi bulunmakta, boş zamanlarını değerlendirmeleri için el işi atölyesi, ahşap boyama ve takı kursları, dikiş, bahçe işleri, egzersiz, okumayazma kursu gibi faaliyetler düzenlenmektedir. Huzurevi, 13 tane çok kişilik bakım hizmetlerinin yapıldığı servis binaları çok katlı tek kişilik odalardan oluşan merkez binadan oluşmaktadır. Huzurevinde çok katlı tek kişilik odalardan oluşan bloğun fiziki koşulları, çok kişilik odaların bulunduğu binalardan daha iyidir ve burada kalan yaşlıların eğitim ve ekonomik düzeyleri daha yüksektir. Huzurevi, sosyal sigorta veya özel finansmanı olan bireyleri kabul eder. Buna ek olarak, hiçbir mali kaynağı ve sosyal sigortası olmayan yaşlılarda, bu huzurevinin çok kişilik bakım hizmetlerinin yapıldığı servis binalarında kalabilirler. Araştırma kapsamına; 60 yaşın üzerindeki, okuma yazma bilen ve Türkçe konuşan, normal bilişsel fonksiyona sahip olan (Standardize Mini Mental Test (SMMT)), koku alerjisi olmayan ve kokuya karşı duyarlı olmayan, astım ve alerji tanısı almamış olan, yakın zamanda akut bir hastalık geçirmemiş olan, görme ve koklama sorunu olmayan tek kişilik odada kalan ve araştırmaya katılmayı kabul eden yaşlılar alınmıştır. Araştırmanın örneklemini, 1 Haziran 2015-1 Eylül 2015 tarihleri arasında huzurevinde yaşayan, araştırmanın örneklem seçim kriterlerine uyan yaşlılardan araştırmaya katılmayı kabul eden 50 yaşlı oluşturmuştur. Veri Toplama Araçları Verilerin toplanmasında; SMMT, Yaşlı Tanıtım Formu (YTF), Beck Anksiyete Ölçeği (BAÖ) ve Yaşamsal Bulgular İzlem Formu (YBİF) kullanılmıştır. 2 Spatula DD 2017 Cilt 7 Sayı 1

SMMT Folstein ve arkadaşları (1975) tarafından geliştirilen, Türkçe Standardize geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Güngen ve arkadaşları (2002) tarafından yapılan ölçek, kolaylıkla uygulanabilen ve bilişsel bozukluğun derecesi hakkında bilgi veren özelliktedir. Ölçek, yönelim, kayıt, dikkat, hesaplama, hatırlama, dil testleri ve yapılandırma bölümlerinden oluşmaktadır. Test hekim, hemşire ve psikologlarca kısa sürede (10 dk.), poliklinik koşulları ya da yatak başında uygulanabilen bir testtir. Test yaşlı bireylerde, özellikle deliryum ya da demans durumlarının muayenesinde kısa süreli bilişsel değerlendirme amacına yönelik geliştirilmiştir [19]. YTF Huzurevinde yaşayan bireylerin değerlendirildiği benzer çalışmalar incelenerek ve konu ile ilgili literatür [3,4,20] taranarak araştırmacılar tarafından hazırlanan bu formda; yaşlının yaşı, cinsiyeti, medeni durumu, eğitim durumu ve huzurevinde kalma süresi 4 soru bulunmaktadır. BAÖ Beck ve arkadaşları (1988) tarafından geliştirilen BAÖ, ülkemizde geçerlilik-güvenilirlik çalışması Ulusoy ve arkadaşları (1998) leri tarafından yapılan 21 maddeden oluşan 4 lü likert tipi bir ölçektir. Türkçe BAÖ nin, Cronbach s Alpha değeri 0.93 olarak saptanmıştır [21]. YBİF Uygulama öncesinde ve sonrasında yaşlıların yaşamsal bulgularını izlemek amacıyla yaşamsal bulgular izlem formu oluşturulmuştur. Aromaterapi Uygulaması Aromaterapi Yağı (Lavanta Yağı) Yaşlılara anksiyeteyi azaltıcı ve rahatlatıcı etkisi nedeniyle aromatik yağ olarak lavanta yağı (Lavandula Angustifolia) kullanılmıştır [22,23]. Tercih edilen aromatik yağ türü, literatür ve alanında uzman kişi bilgisi doğrultusunda belirlenmiştir [12]. Kullanılacak lavanta yağı ve lisanslı analiz sertifikasının temini özel bir şirket tarafından sağlanmıştır. Uygulama Ortamı Tek kişilik odada kalan yaşlıların uygulama öncesi odası havalandırılmıştır. Uygulama süresince oda sıcaklığının 22-26 o C arasında ve ortama yayılan kokunun etkisinin muhafaza edilmesi için kapı ve pencereler kapalı konumda tutulması sağlanmıştır. Aromaterapi Uygulama Yöntemi Aromaterapide en yaygın kullanılan yöntemlerden biri olan difüzyon (ortama aroma yayma) yöntemi kullanıldı. Çalışmada tercih edilen difusyon-yayılma yöntemi, aromatik yağın sıcak su içerisinde buharlaşmasıyla havaya karışan yağ moleküllerini ve partiküllerini koklama ve içe çekme yöntemidir [12]. Materyal olarak, seramik buğurdanlık (diffuser) kullanıldı. Alttan mum ile ısıtılan 100 ml sıcak distile su içine 10 dakika (1. dk, 10. dk. ve 20 dk.) aralıklarla birer damla şeklinde, toplamda 3 damla lavanta yağı uygulandı. Araştırmanın uygulanması toplam 30 dakika sürdü. İlgili literatür incelendiğinde aromaterapinin inhalasyon yöntemiyle bireylere 25 ile 30 dk arasında uygulandığı görülmektedir [23,24,25]. Huzurevi nde yaşayan yaşlılarda yaşam bulgularını ve anksiyeteyi etkileyebileceği düşünülen aromaterapi uygulaması açısından tek kişilik odada kalan yaşlılara SMMT uygulanmıştır. Araştırmanın sınırlılıklarına uyan ve araştırmaya katılmayı kabul eden tüm yaşlılar araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Yaşlılara araştırmacı tarafından uygulanacak işlemler konusunda bilgi verilerek, yaşlılardan yazılı bilgilendirilmiş onam alınmıştır. Uygulama yaşlıların uyanık olduğu, öğlen yemeği sonrası odalarına çekildikleri 13:00-16:00 saatleri arasında uygulanmıştır. Literatür incelendiğinde aromaterapinin inhalasyon yöntemiyle bireylere yemek sonrası uygulandığı görülmektedir [26]. Araştırmaya katılan yaşlılara uygulama öncesinde YTF ve BAÖ formları uygulanmıştır. Araştırmacı tarafından yaşamsal bulguları ölçülerek, YBİF ye kaydedilmiştir. Toplam 30 dk aromaterapi uygulaması sonrasında tekrar BAÖ ve yaşam bulguları ölçülerek YBİF ye kaydedilmiştir. Araştırmanın bağımlı değişkenleri; yaşlıların kan basıncı, kalp hızı, solunum sayısı ve BAÖ toplam puan ortalamaları; bağımsız değişkenleri ise yaşlıların yaşı, cinsiyeti, medeni durumu, eğitim durumu, huzurevinde kalma süresi ve lavanta yağıdır. Verilerin Analizi Araştırmadan elde edilen verilerin analizi Statistical Package for Social Science 21.0 (SPSS 21.0) paket programında gerçekleştirilmiştir. Sosyodemografik özellikler yüzde, sayı dağılımı ile aromaterapi öncesi ve sonrası ölçümler arasındaki fark; student-t testi, cinsiyet ile BAÖ karşılaştırılmasında Mann-Whitney U testi ve yaş gruplarıyla BAÖ karşılaştırılması ki-kare testi ile incelenmiştir. Araştırmanın Etiği Araştırmanın uygulanabilmesi için Hemşirelik Fakültesi Etik Kurulundan (Karar no:27344949/338-1383), araştırmanın yapılacağı huzurevi nden yazılı izin alınmıştır. Araştırmanın sınırlılıklarına uyan yaşlıları belirlemek amacıyla yaşlılardan sözel onam, araştırmaya katılacak olan yaşlılardan bilgilendirilmiş onam alınmıştır. BULGULAR Tablo 1 de yaşlıların sosyo - demografik özelliklerine göre dağılımı yer almaktadır. Yaşlıların yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde %40 ının 70-79 yaş grubunda olduğu görülmektedir (Tablo 1). Yaşlıların yaşı 62 ile 89 arasında olup, yaş ortalamasının 75.96 ± 7.38 olduğu saptanmıştır. Yaşlıların, Spatula DD 2017 Cilt 7 Sayı 1 3

%68 nin kadın; %88 inin dul/bekar; %70 inin ilkokul, mezunu olduğu bulunmuştur (Tablo 1).Yaşlıların huzurevinde yaşama sürelerine göre dağılımı incelendiğinde; %34 ünün 1-3 yıl arasında kurumda yaşadığı saptanmıştır (Tablo 1). Aromaterapinin yaşlıların yaşamsal bulguları ve BAÖ toplam puan ortalamalarının dağılımı Tablo 2 de görülmektedir. Aromaterapi uygulaması öncesi yaşlıların sistolik kan basıncı ortalaması 132.52 mm/hg, diyastolik kan basıncı ortalaması 73.58 mm/hg, aromaterapi uygulaması sonrası ise sistolik kan basıncı ortalaması 127.10 mm/hg, diyastolik kan basıncı ortalamasının 71.60 mm/hg olduğu belirlenmiştir (Tablo 2). Yapılan istatistiksel analizde aromaterapi uygulaması öncesi ve sonrasında sistolik kan basıncı değerleri arasındaki farkın anlamlı, ancak diyastolik kan basıncı değerleri arasındaki farkın anlamlı olmadığı bulunmuştur (t= 3.196, p=.002<0.05; t=1.371, p=.176>0.05) (Tablo 2). Aromaterapi sonrası yaşlıların kalp hızı ve solunum sayısı değerlerinde ve BAÖ toplam puan ortalamalarında azalma olduğu bulunmuş olup, aradaki farkın anlamlı olduğu saptanmıştır (p=.000 <0.05) (Tablo 2). Yaşlıların cinsiyete göre aromaterapi öncesi ve sonrası BAÖ toplam puan ortalamaları Tablo 3 de görülmektedir. Buna göre kadın ve erkek yaşlının aromaterapi öncesi BAÖ toplam puan ortalamaları sırasıyla 14.94 ± 10.378, 4.88 ± 3.739, aromaterapi sonrası BAÖ toplam puan ortalamaları ise sırasıyla 2.15 ± 3.258, 0.50 ± 1.033 olarak belirlenmiştir (Tablo 3). Yapılan istatistiksel analiz sonucunda cinsiyet ile aromaterapi öncesi ve sonrası BAÖ toplam puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark bulunmuştur (U= 84, p=.000 <0.05; U= 165, p=.018<0.05). Yaşlıların yaş gruplarına göre aromaterapi öncesi ve sonrası BAÖ toplam puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmamıştır (X²=2.194, p= 0.334>0.05; X²= 1.618, p= 0.445>0.05). TARTIŞMA Aromaterapi, sağlığı ve canlılığı korumak, devam ettirmek ve geliştirmek için temel yağların kullanımı olarak ifade edilmektedir. Esansiyel yağların insan vücuduna giriş yollarından en hızlı ve en kolay olanı inhalasyondur [12,22]. Literatürde, aromaterapinin, kan basıncı ve kalp hızı düşürdüğü, ağrı ve anksiyeteyi azalttığı yönünde çalışmalar bunmaktadır [22,27,28,14,29,30]. Bu çalışmada deney grubundaki yaşlıların aromaterapi öncesi ve sonrası, diyastolik basınç ortalamalarında anlamlı bir fark olmadığı (p>0.05), sistolik kan basıncı, nabız ve solunum ortalamalarında ki farkın anlamlı olduğu bulunmuştur (p<0.05) (Tablo 2). Bu sonuç, aromaterapi uygulamasının yaşlı bireylerin yaşam bulgularına olumlu yönde etki ettiğini göstermektedir. Bulgularla benzerlik gösteren literatürde; Oh ve arkadaşlarının (2000) çalışmalarında, aromaterapi normal sağlıklı bireylerde kan basıncını etkilememiş, solunum ve kalp hızı değerlerini düşürmüştür [31]. Yapılan başka bir araştırmada, sağlıklı kadınlarda uygulanan aromaterapi, sistolik kan basıncı düzenlemiş, ancak diyastolik kan basıncı, kalp hızı ve solunum değerlerini etkilememiştir [28]. Yi nin (2002) çalışmasında, ameliyat öncesi deney ve kontrol grubundaki hastalarda sistolik, Tablo 1: Yaşlıların Sosyo Demografik Özelliklerine Göre Dağılımı (n=50) n % Yaş Grupları 60 69 70 79 80 90 Cinsiyet Kadın Erkek Medeni Durum Evli Dul/Bekar Eğitim durumu Okur yazar İlkokul Ortaokul Lise Huzurevinde Yaşama Süresi 1 yıldan az 1 3 yıl 4 6 yıl 7 yıl ve üzeri 11 20 19 34 16 6 44 7 35 4 4 10 17 10 13 22 40 38 68 32 12 88 14 70 8 8 20 34 20 26 Tablo 2: Aromaterapinin Yaşlıların Yaşamsal Bulguları ve BAÖ Toplam Puan Ortalamalarının Dağılımı Yaşamsal Bulgular Ve Aromaterapi X±Ss t p Anksiyete Düzeyleri (n=50) Sistolik Kan Basıncı Öncesi 132.52±19.627 (mm/hg) 3.196 0.002 Diyastolik Kan Basıncı (mm/hg) Kalp Hızı (vuruş) Solunum Sayısı (/dk) Sonrası 127.10±19.107 Öncesi 73.58±12.027 Sonrası 71.60±9.628 Öncesi 78.86±10.108 Sonrası 76.38±9.699 Öncesi 18.88±1.814 Sonrası 16.86±1.539 BAÖ Öncesi 11.72±9.965 Sonrası 1.62±2.842 1.371 0.176 3.795 0.000 9.578 0.000 8.734 0.000 Tablo 3: Yaşlıların Aromaterapi Öncesi ve Sonrası Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre BAÖ Toplam Puan Ortalamalarının Dağılımı Anksiyete Toplam Puan Ortalamaları Cinsiyet Kadın (n=34) Erkek (n=16) Yaş Grubu 60 69 (n=11) 70 79 (n=20) 80 90 (n=19) Aromaterapi Öncesi X±Ss 14.94±10.378 4.88±3.739 U=84, p=0.000 12.73±10.345 14.35±12.253 8.37±5.679 X²=2.194, p=0.334 Aromaterapi Sonrası X±Ss 2.15±3.258 0.50±1.033 U=165, p=0.018 1.73±2.102 2.20±3.955 0.95±1.471 X²= 1.618, p=0.445 diyastolik kan basıncı ve nabız değerleri arasında farklılık saptanmıştır [32]. Louis ve Kowalski nin (2002) terminal dönem 4 Spatula DD 2017 Cilt 7 Sayı 1

hastaları ile yapılan ön test-son test çalışmalarında, aromaterapi sonrası kalp hızı, sistolik ve diyastolik kan basıncı değerlerinde düşüş saptanmıştır [27]. Kim ve Kwon (2010) yaptıkları çalışmada, deney grubunda diastolik kan basıncı dışında kalp hızı ve sistolik kan basıncı değerlerinin anlamlı derecede azaldığı bildirmiştir [14]. Çalışma bulgumuzun aksine; Kim and Hwangbo (2010) hemşirelik öğrencilerinin ilk intravenöz enjeksiyon sırasında yaşadıkları anksiyeteye aroma inhalasyonun etkisini inceledikleri çalışmalarında, kalp hızı dışında sistolik ve diyastolik kan basıncı değerinde anlamlı bir farkın olmadığını bildirmişlerdir [33]. Bu çalışmada diğer çalışmalardan uygulama yapılan hasta ya da sağlıklı grup, uygulanan inhalasyon süresi, sıklığı, uygulama yöntemi, kullanılan yağın çeşidi gibi değişkenler açısından farklılık olmasına karşın yapılan birçok çalışmada kan basıncı ve kalp hızı değerlerinde anlamlı derecede azalma olduğu görülmektedir. Aromatik koku, duygu dünyamızı etkileyen en önemli öğedir ve insanoğlu bunun bilincine daha ilk çağlarda varmıştır. Aromatik maddeler, çok eski zamanlardan beri psikolojik etkiler sağlamak amacıyla kullanılmıştır [12]. Günümüzde aromaterapi de esansiyel yağların kullanımı giderek artmaktadır. Araştırmalar, lavanta yağının anksiyeteye olumlu etkileri olduğunu göstermektedir. [34,35]. Stres takipne, artan kan basıncı, hipotermi, arteriyel vazokonstriksiyon ve sempatik cevabın uyarılması yoluyla doku perfüzyonda azalmaya neden olabilmektedir [36]. Anksiyete, bireyin sevdiklerinden ve aile ortamından uzak kalması, yabancı ve alışık olunmayan bir çevrede olma, aktivite kısıtlılığı, sözel iletişim kuramama, ölüm korkusu, fiziksel hastalığın bir parçası ya da kullanılan ilaçların yan etkileri nedeniyle psişik ya da organik nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilmektedir [37]. Yaşlı bireyler için yaşadığı evden huzurevine yerleşmek travmatik olabilmektedir. Huzurevi yaşlı için alışık olmadığı farklı bir ortamdır. Alışkın olunmayan sesler çoktur ve evin aksine kalabalık bir ortamdır. Hemşireler, doktorlar, temizlikçiler, diyetisyen, tamirciler, diğer sakinler ve aileleri sürekli çevrede dolaşmaktadır. Bu durum yaşlı için yorucu olabilir ve ajitasyon gelişmesi için ana faktörler arasında yer alan çevreyi tanıyamamak anksiyete yaratabilir [38]. Kendi evleri dışında huzurevinde yaşayan yaşlı bireylerle yapılan bu çalışmada, aromaterapi sonrası yaşlıların sistolik kan basıncı, kalp hızı, solunum sayısı değerlerinde ve BAÖ toplam puan ortalamalarında azalma olduğu saptanmış, aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu bulunmuştur (p=.000 <0.05) (Tablo 2). Son yıllarda anksiyete ile ilgili yapılan birçok çalışmada tamamlayıcı ve bütünleştirici tedavi yöntemlerinden biri olan aromaterapinin sıklıkla kullanıldığı görülmektedir [13,14,33,30,34,39,29,35]. Bulgulara paralel olarak; Hadfield in (2001) kanserli hastalar ile yaptığı çalışmada aromaterapinin anksiyete ve depresyona etkisinin olmadığı, ancak rahatlamayı sağlama yoluyla otonom sinir sistemini etkileyerek sistolik ve diyastolik kan basıncı, kalp hızı ve solunum sayısında düşmeye neden olduğu saptanmıştır [39]. Özellikle kanserli hastaların aldığı ilaçlar, hastalığın organizma ve hastaların yaşadığı ölüm anksiyete yaşamalarına karşın bu değerlerde düşme olumlu açıdan dikkat çekicidir. Hwang ın (2006) Solunum yoluyla uygulanan aromaterapinin esansiyel hipertansiyonlu kişilerde kan basıncı ve strese cevabına etkisi adlı çalışmasında, deney grubu hastalarının kan basıncı ve nabız düzeylerinde önemli ölçüde düşme olduğu saptanmıştır [29]. Park ve Lee nin (2004) hemşirelik öğrencilerinde solunum yoluyla uygulanan aromaterapinin strese cevaba olan etkisini inceledikleri çalışmada, deney grubunda girişim sonrası fiziksel bulgular, algılanan stres ve anksiyete puanları önemli derecede düşmüştür [30]. Fayazi ve arkadaşları (2011) preoperatif dönemdeki hastalarda aromaterapinin anksiyeteye etkisini inceledikleri çalışmada; deney ve kontrol grupları arasında anksiyete puan ortalamaları açısından anlamlı bir farkın olduğu bildirilmiştir [34]. Çalışma bulgumuzun aksine; Muzzarelli ve arkadaşları (2006) kolonoskopi ya da özofagogastroduodenoskopi uygulaması öncesi 5 dakika lavanta yağı inhalasyonun anksiyeteye etkisini inceledikleri çalışmalarında, deney ve kontrol grubunun anksiyete puan ortalaması arasında anlamlı bir fark olmadığını saptamışlardır [40]. Kim ve Kwon (2010) ilk IV enjeksiyon uygulamasında öğrencilere lavanta, papatya ve tatlı portakal esansiyel yağı kullanılarak yaptıkları çalışmalarında VAS ve anksiyete puan ortalamaları arasında anlamlı bir farkın olmadığını bildirmiştir [14]. Günümüze kadar, kokunun sağlığımız ve mutluluğumuz üzerindeki etkisi büyük ölçüde görmezden gelinmiştir. Bununla birlikte, çalışmalar ev ve işyerlerinde uygulanan güzel kokuların uyanıklığı, performansı, gerginlik düzeylerini, genel sağlık ve ruh sağlığı, kas gerginliği, kan basıncı ve kalp hızını etkileyerek, yaşam kalitesi üzerinde önemli bir etki yapabildiğini göstermiştir [12]. Kadınların kokuları tanılama, ayırt etme ve isimlendirme konusunda erkeklere göre daha başarılı oldukları bilinmektedir. Yapılan bir fizyoloji çalışmasında kadınların erkeklere göre kokuya yanıt verme sürelerinin daha kısa olduğu saptanmıştır [41,12]. Bu çalışmada anksiyete düzeyi erkeklerden yüksek olan kadınların aromaterapi öncesi ve sonrası BAÖ toplam puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark olduğu bulunmuştur (p<0.05). Bu sonuç kadınların aromaterapiden daha çok etkilendiklerini göstermektedir. SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuç olarak huzurevinde yaşayan yaşlılarda aromaterapinin anksiyeteyi azaltan, etkisinin yanında yaşam bulgularını düzenleyici etkisi nedeniyle, hemşireler tarafından uygulaması kolay, hemşirelik bakım aktivitelerinde kolayca dahil edilebilecek, yan etkisi olmayan ve hemşirelerin bağımsız olarak uygulayabilecekleri ilaç dışı bir girişim olacağı düşünülmektedir. Çalışma bulguları doğrultusunda; Hemşirelikte güvenli aromaterapi uygulaması, özel bilgi ve beceri gerektirdiğinden hemşirelik müfredatına esansiyel yağlarla ilgili eğitim konularının dahil edilmesi, Yaşlıların anksiyetesini azaltmak amacıyla lavanta yağının inhalasyon yöntemi dışında aromaterapik masaj ile çalışmanın tekrarlanması, Aromaterapide lavanta yağı dışında farklı yağlarla ve uygulama süresi uzatılarak çalışmanın tekrarlanması önerilmektedir. TEŞEKKÜR Çalışma boyunca sabırla destek veren tüm huzurevi sakinlerine teşekkür ederim. Spatula DD 2017 Cilt 7 Sayı 1 5

ÇIKAR İLİŞKİSİ VE ÇATIŞMASI Bu çalışmanın yürütülmesinde yazarlar arasında herhangi bir çıkar çatışması olmadığını beyan ederim. Bu çalışma, Hemşireliğin Gücü: Bakım konulu 1. İKÇÜ Atatürk EAH Hemşirelik Sempozyumu nda, 17 Mayıs 2016 tarihinde poster olarak sunulmuş ve birincilik ödülü almıştır. KAYNAKLAR 1. Dedeli Ö, Karadakovan A. Yaşlı Bireylerde İlaç Kullanımı, Tamamlayıcı ve Alternatif Tedavi Uygulamalarının İncelenmesi, Spatula DD 2011;1(1):23-32. 2. Akın B, Emiroğlu ON. Evde Yaşayan Yaşlılarda Sosyal Destek Yapısı, Sağlık Durumu ve Yeti Yitimi İlişkisi. Türk Geriatri Dergisi 2006; 9(3): 170-176. 3. Bakar N. Yaşlı Bireylerde Depresyon, Yaşam Kalitesi ve Etkileyen Faktörler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzincan: Erzincan Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2012. 4. Soydan M, Altıparmak S, Karadeniz G. Huzurevinde Kalan Yaşlılarda Anksiyete Durumu ve İlişkili Risk Faktörleri (Bir Huzurevi Örneği). Aile ve Toplum 2005; 2(9). 5. Danış MZ. Yaşlılık, Yoksulluk Ve Yalnızlık. http://www.gebam. hacettepe.edu.tr/sosyal_boyut/yaslilik_yoksuluk_yanlizlik.pdf. [Erişim tarihi:19.05.2016]. 6. Yıldırım Y, Fadıloğlu Ç, Uyar M. Palyatif Kanser Bakımında Tamamlayıcı Tedaviler. Ağrı 2006; 18(1):26-32. 7. Mete HE. Kronik Hastalık ve Depresyon. Klinik Psikiyatri 2008; 11 (Ek3): 3-18. 8. Ro YJ, Ha HC, Kim CG, et al. The effect of aromatherapy on pruritus in patients undergoing hemodialysis. Dermatol Nurs 2002; 4(4): 231-2. 9. Martin L, Nutting A, Maclntsh BR. An exercise program in the treatment of FM. J Rheumatol 1996; 23(6): 1020. 10. Cristina ED. Understanding True Aromatherapy: Understanding Essential Oils. Home Health Care Management & Practice. 2004;16(6): 474-479. 11. Rawlings F, Meerabeau L. Implementing Aromatherapy in Nursing and Midwifery Practice. Journal of Clinical Nursing 2003;12:405-411. 12. Ayçeman N. Aromaterapi: Doğanın Şifalı Dokunuşu 2008; İnci Ofset. 13. Kutlu AK, Yılmaz E, Çeçen D. Effects of Aroma Inhalation on Examination Anxiety, Teaching and Learning in Nursing 2008;3:125 130. 14. Kim M, Kwon YJ. Effects of Aroma Inhalation on Blood Pressure, Pulse, Visual Analog Scale, and McNair Scale in Nursing Students Practicing Intravenous Injection at the First Time, International Journal of Advanced Science and Technology 2010; 23: 21-32. 15. Lehrner J, Marwinski G, Lehr S, Johren P, Deecke L. Ambient Odors of Orange and Lavender Reduce Anxiety and Improve Mood in a Dental Office. Physiology & Behavior 2005; 86(1 2): 92 95. 16. Holmes C, Hopkins V, Hensford C, MacLaughlin V, Wilkinson D, Rosenvinge H. Lavender oil as a treatment for agitated behaviour in severe dementia: a placebo controlled study, Internatıonal Journal Of Gerıatrıc Psychıatry 2002; 17: 305 308. 17. Dale A, Cornwell S. The role of lavender oil in relieving perineal discomfort following childbirth: a blind randomized clinical trial. Journal of Advanced Nursing. 1994; 19(1): 89-96. 18. Özdemir H, Öztunç G. Hemşirelik Uygulamalarında Aromaterapi, Türkiye Klinikleri J. Nurs Sci 2013;5(2):98-104. 19. Güngen C, Ertan T, Eker E, Yaşar R, Engin F. Standardize Mini Mental Test"in Türk Toplumunda Hafif Demans Tanısında Geçerlilik ve Güvenilirliği, Türk Psikiyatri Dergisi 2002; 13(4): 273-281. 20. Khorshıd L, Eşer İ, Zaybak A, Yapucu Ü, Arslan G, Çınar Ş. The evaluatıon of loneliness level of elderly individuals residing in rest homes. Turkish Journal of Geriatrics. 2004; 7(1):45-50. 21. Ulusoy M, Sahin NH, Erkmen H. Turkish version of the Beck Anxiety Inventory: psychometric properties. J Cogn Psychother 1998; 12:163 172. 22. Buckle J. Aromatherapy in Perianesthesia Nursing, Journal of PeriAnesthesia Nursing 1999; 14(6): 336-344. 23. Oh J, Kim H, Park J. Effect of Aroma Therapy on the Anxiety, Blood Pressure and Pulse of Uterine Leiomyoma Patients before Surgery, Korean J Women Health Nurs 2008;14(1): 28-35. 24. Dunn C, Sleep J, Collett D. Sensing an improvement an experimental study to evaluate the use of aromatherapy, massage and periods of rest in an intensive care unit. Journal of Advanced Nursing 1995; 21:34 40. 25. Demirbağ B, Erci B. The effects of sleep and touch therapy on symptoms of fibromyalgia and depression. Iran J Public Health 2012; 41(11):44-53. 26. Fujii M, Hatakeyama R, Fukuoka Y, et al. Lavender aroma therapy for behavioral and psychological symptoms in dementia patients. Geratr Geronotol Int 2008;8(2):136-138. 27. Louis M, Kowalski SD. Use of aromatherapy with hospice patient to decrease pain, anxiety, and depression and to promote an increased sense of well- being. Am J Hosp Palliat Care 2002;19(6):381-386. 28. Rho KH, Han SH, Kim KS, et al. Effects of aromatherapy massage on anxiety and self-esteem in Korean elderly women: A pilot study. Intern. J. Neuroscience 2006; 116(12):1447-1455. 29. Hwang JH. The effect of the inhalation method using essential oils on blood pressure and stress responses of clients with essential hypertension. Taehan Kanho Hakhoe Chi 2006; 36(7):1123-34. 30. Park MK, Lee ES. The effect of aroma inhalation method on stress responses of nursing students. Taehon Kanho Hakhoe Chi 2004;34(2):344-51. 31. Oh HG, Choi JY, Jun KK, et al. Antistress effects of three aromatic blends being composed of synergic essential oils and differentiated effectiveness between three of them. Journal of Korean Aromatherapy Society 2000; 2 (1):1-23. 32. Yi YS. The effects of aromatherapy on the preoperative anxiety of surgical patients. Master s Thesis. Seoul, Korea: Kyung Hee University 2002. 33. Bikmoradi A, Seifi Z, Poorolajal J, Araghchian M, Safiaryan R, Oshvandi K. Effect of inhalation aromatherapy with lavender essential oil on stress and vital signs in patients undergoing coronary artery bypass surgery: A single-blinded randomized clinical trial. Complementary Therapies in Medicine 2015; 23: 331-338. 34. Fayazi S, Babashahi M, Rezaei M. The effect of inhalation aromatherapy on anxiety level of the patients in preoperative period, Iran J Nurs Midwifery Res. Autumn 2011; 16(4): 278 283. 35. Cho MY, Min ES, Hur MH. Lee MS. Effects of aromatherapy on the anxiety, vital signs, and sleep quality of percutaneous coronary intervention patients in intensive care units, Evid. Based Complement. Altern. Med. 2013;381. 36. Kim M, Hwangbo HH. Randomized Trial Evaluating the Aroma Inhalation on Physiological and Subjective Anxiety Indicators of the Nursing Students Experiencing the First Intravenous Injection, International Journal of Bio-Science and Bio-Technology 2010; 2(4): 1-9. 37. Yücel ŞÇ. Bilinci Kapalı Hastanın Psikososyal Gereksinimlerini Karşılamada Hemşirenin Rolü. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi. 2011; 4,(1):174-181. 38. Yazgan Ç. Huzurevlerinde Ajitasyon: Nedenleri ve Başa Çıkma Yolları. Demans Dergisi 2003; 3: 81-85 39. Hadfield N. The role of aromatherapy massage in reducing anxiety in patients with malignant brain tumours. International Journal of Palliative Nursing 2001; 7(6):279-285. 40. Muzzarelli L, Force M, Sebold M. Aromatherapy and reducing preprocedural anxiety: A controlled prospective study. Gastroenterol Nursing, Nov-Dec, 2006: 29 [6]: 466-71. 41. Walla P, Imhof H, Lang W. A gender difference related to the effect of a background odor: a magnetoencephalographic study. J Neural Transm 2009;116:1227-1236. Deva Destek. Bu makaleye serbest olarak erişilebilir ve Creative Commons Attribution Non-Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/ by-nc/4.0/) şartlarına uygun şekilde ve Lisans sahibinin bu izni dahilinde eser üzerinde yalnızca ticari olmayan çalışmalar gerçekleştirebilir, dağıtabilir, kopyalayabilir veya buna dayalı yine ticari olmayan türev çalışmaları yapabilirsiniz. Finansal Destek: Yok, Çıkar Çatışması: Bildirilmedi. 6 Spatula DD 2017 Cilt 7 Sayı 1