ORSAM BÖLGESEL GELİŞMELER DEĞERLENDİRMESİ ORSAM bölgesel gelişmeler değerlendirmesi Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi nde Başkanlık Krizi ve Çözüm Önerileri Sanan Ahmet Ağa Sanan Ahmet Ağa Erbil in önemli avukatları arasında gösterilmektedir. Türkmen Kardeşlik Ocağı nın Erbil de 1974 yılında açılmasından itibaren, 1996 ya kadar başkanlığını yürütmüştür. 7 9 Haziran 2000 tarihinde Erbil de düzenlenen 7. Şura toplantısında Şura Meclisi ne girmiş ve 20 22 Kasım 2000 tarihinde Erbil de yapılan 2. Büyük Türkmen Kurultayı nda Irak Türkmen Cephesi başkanlığına seçilmiştir. 2000-2003 yılları arasında ITC başkanlığını yapmıştır. 20 Ağustos 2015 te görev süresi dolan Mesut Barzani nin başkanlıktan çekilmemekteki ısrarına karşılık, Gorran ve KYB nin yeni başkan seçilmesi ve bu seçimin halkoyu ile yapılması yönündeki tavrı, IKBY deki siyasi süreci kilitlemiştir. Bu siyasi kriz, IKBY içerisinde ciddi olaylara sebebiyet vermiştir. Bu olaylardan sonra IKBY Parlamentosu toplantılarına ara vermiş ve siyasi partiler arasında krizin çözülmesi için ikili ve çok taraflı görüşmeler başlamıştır. Ancak bu meselenin kısa vadede bir çözüme kavuşması zor görünmekle birlikte, çözülse bile başkanlık ve IKBY nin yönetim şekli ve idari yapısı konusunda yeni krizlerin yaşanması muhtemel gözükmektedir. Bu yazıda IKBY deki başkanlık krizinin siyasi ve hukuki boyutu ele alınırken, krize ilişkin çözüm önerileri de sunulmaktadır.
Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi nde Başkanlık Krizi ve Çözüm Önerileri 2 Giriş IKBY de siyasi taraflar arasındaki tartışmaların dozunun giderek arttığı görülmektedir. Bu tür tartışmalarda tarafların, birbirlerinden öç almak amacıyla sarf ettikleri ağır sözler, günden güne artan krizin çözüm yollarından uzaklaşmalarına neden olmaktadır. Mevcut durumun değerlendirilmesi, kanuni metinlerin yorumlanması ve IKBY nin anayasa projesi ilgili karşıt fikirler, birbirleriyle inatlaşarak açıkça krizi çözümsüzlüğe sürüklemektedir. IKBY Anayasası nda, bölge başkanıyla ilgili olarak tekrar göreve gelme konusunda açık hükümler bulunmasına rağmen, bölge başkanının tekrar göreve gelip gelmeyeceğine ilişkin tartışmalar, konuyu çözümsüzlüğe götürmüştür. Siyasi arenaya hâkim olan mevcut durum, fitne ateşini körükleyen bir eğilimin, güvenliği, istikrarı ve siyasi deneyimi tehdit eden bir kaosun yayılmasının sinyalini vermektedir. Şu durumda, muhalefet ve hükümet taraflarının siyasal anlamdaki başarıları korumaları ve eksik kalan kısımları tamamlamaya çalışmaları, daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Bunu çözmenin yolu, aceleye getirilerek düzenlenen IKBY kanunlarındaki yasal boşlukların ve bölgedeki olayların çözümü için gereken olgunluk ve sorumluluğu göstermekten geçmektedir. Bu yasa ve kararnameleri düzenleyen kişilerin de içeriğindeki eksik ve yanlışların bilincinde oldukları açıktır. Ayrıca yasal yolların ve yasa metinlerinin uluslararası insan hakları ve kanunların temel ilkelerine uygun olabilmesi açısından ve bölgedeki kamu yararına hizmet etmek amacıyla, düzeltmelere gidilmelidir. Bu kanunlar ve IKBY nin anayasa tasarısı gerekçeleriyle birlikte, IKBY Başkanı Mesut Barzani tarafından, bazı maddeleri tartışılmak ve düzeltilmek üzere parlamentoya iade edilmiştir. 1992 de Mesut Barzani liderliğindeki KDP ve Celal Talabani liderliğindeki KYB nin bir araya gelmesiyle kurulan Kürdistan Cephesi ndeki siyasi yönetim, IKBY de çıkan kanunların ilk mutfağıydı ve hala da öyledir. Bu mutfak, Kürdistan Cephesi siyasi yönetimi tarafından çı-
ORSAM bölgesel gelişmeler değerlendirmesi karılan 1992 tarihli 1 sayılı yasa gereğince kurulan ulusal meclis olmuştur. O dönemdeki şartların elverişsizliği nedeniyle, bu meclis yasası gerçek hayata geçirilememiştir. Ulusal meclisin kuruluşunun üzerinden 20 yılı aşkın bir süre geçmiş olmasına ve IKBY nin kurulmasına rağmen, hala siyasi grupların IKBY anayasasının referanduma sunulması konusunda çatıştığı görülmektedir. Bununla birlikte, IKBY deki bütün kanunlar, kararnameler ve tartışmalı tasarılar, 1992 de kurulan ulusal meclis tarafından çıkarılmıştır. 1992 tarihli ve 2 sayılı Kürt özgürlük hareketi liderini seçme kanunu da, Kürdistan Cephesi siyasi yönetimi tarafından yayınlamıştır ve siyasi uyum adı altında geçerliliğini korumaktadır. Şunu bilmek gerekir ki, Kürt özgürlük liderinin varlığı net olarak açıklanmamış ve yetkileri ulusal meclisin yetkilerinin üstünde tutulmamıştır. Bütün bunları göz önünde bulundurarak, IKBY deki siyasi güçler arasındaki krizin çözümünün, taraflar arasında yasalarla ilgili anlaşmazlıkların ortadan kaldırılmasına bağlı olduğunu söylemek mümkündür. Aynı zamanda, yönetimin el değiştirmesi sırasında başkalarından öç alma fikrini ortadan kaldıracak bir yol haritası çizmemiz gerekmektedir. Ortak bir gelecek ilkesinden yola çıkarak, IKBY iktidarı ve muhalefet arasındaki krizden kurtulmanın yollarının, bu noktada ifade edilmesi gerekmektedir. Bu çözüm önerisinin uygulamaya konulması halinde, bu tür uyuşmazlıkların temelden çözümünün mümkün olacağını söylemek gerekmektedir. IKBY anayasasını ve kanunları düzenleyenlerin gözünden kaçan yönleri ele almanın, alevlenen tartışmalar ve anlaşmazlıkların çözümünde yeterli olmayacağı açıktır. Bu kanunlar ve anayasanın eksiklerinin yanı sıra, onların gerçek hayata doğru şekilde uygulanması önündeki engellerin kaldırılması da gerekmektedir. IKBY Anayasası nın da, kamu yararının gerektirdiği takdirde düzeltilmesi mümkün bir anayasa olduğu kabul edilmelidir. İnanıyoruz ki, bütün bu krizlerin gerçek sebebi, anayasanın parlamentoya iade edilmesinden ziyade, bu yasaların doğru yorumlanması ve doğru uygulanmasıyla ilgilidir. Mevcut durumun değerlendirilmesi, kanuni metinlerin yorumlanması ve IKBY nin anayasa projesi ilgili karşıt fikirler, birbirleriyle inatlaşarak açıkça krizi çözümsüzlüğe sürüklemektedir. 3
Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi nde Başkanlık Krizi ve Çözüm Önerileri 4 Çözüme İlişkin Kanuni Aşamalar Daha önce de ifade edildiği gibi Kürdistan Cephesi nin siyasi yönetimi, 1992 tarihli ve 1 sayılı Irak Kürdistan Ulusal Meclis Kanunu nu 8 Nisan 1992 tarihinde çıkarmıştır. Ancak bu kanun yürürlüğe girdikten sonra, Kürdistan Cephesi siyasi yönetiminin yasal durumunu ele alan hiç bir metin ortaya konmamıştır. Bununla birlikte, Kürdistan Cephesi siyasi yönetiminin, Ulusal Meclis kurulmadan önce aldığı kararların, sonu hesaplanmadan alınan kararlar olduğunu söylemek mümkündür. Irak Kürdistan Cephesi nin Ulusal Meclis Kanunu nun birinci bölüm, ikinci kısmı, 6.,7. ve 8. maddeleri gereğince, Irak Kürdistan Yüksek Seçim Kurulu nu atama yetkisi, Kürdistan Cephesi siyasi yönetimine verilmiştir. Bu karar, Kürdistan Cephesi siyasi yönetiminin yetkisini Ulusal Meclis in yetkisinin üzerine taşımıştır. Bununla birlikte, Ulusal Meclis in kurulmasıyla ilgili kanunun geçerli olmasının şartlarından biri, Kürdistan Cephesi resmi yayın organından yayınlanması olarak ifade edilmiş, bu da Kürdistan Cephesi nin varlığının, Ulusal Meclis e rağmen devam etmesine imkân tanı-
ORSAM bölgesel gelişmeler değerlendirmesi mıştır. Bu durum, Kürdistan Cephesi ni Ulusal Meclis in üzerinde konumlandırmış, meclis kararları, Kürdistan Cephesi nin onayına bağlanmıştır. Öte yandan Kürdistan Cephesi siyasi yönetimi, 1992 tarihli ve 2 sayılı, Kürt özgürlük hareketi liderinin seçilmesiyle ilgili kanunu çıkarmıştır. Kanun, IKBY halkının doğrudan gizli oylama yöntemiyle özgürlük hareketini temsil eden lideri seçeceğini ve bu liderin iç ve dış platformlarda Kürt halkı adına konuşma yetkisine sahip olacağını belirtmektedir. Bu lider, aynı zamanda 2003 ten sonra IKBY başkanını anlamına gelmektedir. Bu durumda liderin görev süresi 4 yıl olarak belirtilmiştir. Burada bir liderin özelliklerinden bahsetmek yerinde olacaktır. Lider, mücadeleci vasfı gereğince, vatanı ve halkını savunmak için kendini feda ederek, öncülük yapan kişidir. Bu vasıf lidere, mücadeledeki arkadaşları tarafından, seçilmeden verilmektedir. Bu durum vicdani bir gerekliliği yansıtarak, halkın samimi duygularıyla kabul görmektedir. Özgürlük hareketlerinin lideri sıfatı, diğer yönetim birimlerindeki liderlik kavramından tamamen farklıdır. Bu yüzden liderin, liderlik konumu, süre, yetki ve kanuni ayrıcalıkları kısıtlanmadan, kendisine verilen sıfatı koruması gerekmektedir. Lider, kendisine verilen sıfatı vatana ihanet suçu ile yargılanmadığı sürece devamlı olarak korumalıdır. Bölgedeki lidere, devlet başkanına denk şekilde, maddi ödenekler ve kanuni dokunulmazlıklar sunulmalıdır. Hukuki olarak bakıldığında, Irak Kürdistan Cephesi varlığını devam ettirdiği sürece, yetki bakımından Ulusal Meclis ten daha yüksek yetkiye sahiptir. Bu yetkilerin kaldırılmasına yönelik açık bir hüküm bulunmadığı için, Ulusal Meclis, Kürdistan Cephesi nin, yani kendisinden daha üst hiyerarşide bulunan bir yönetim organının çıkardığı yasayı iptal edemez ya da uygulanmasını durduramaz. Ancak, yasaya göre bu kanun metni, seçimler yapıldıktan sonra hemen hükmünü kaybedecektir. IKBY Anayasası nda, bölge başkanıyla ilgili olarak tekrar göreve gelme konusunda açık hükümler bulunmasına rağmen, bölge başkanının tekrar göreve gelip gelmeyeceğine ilişkin tartışmalar, konuyu çözümsüzlüğe götürmüştür. 5
Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi nde Başkanlık Krizi ve Çözüm Önerileri Bununla birlikte, Kürt ulusal lideri kanunu, 2005 yılında revize edilerek, IKBY başkanlığı yasasına dönüştürülmüştür. Bu yasaya göre, IKBY nin bir başkanı olacak ve kendisine IKBY Başkanı ismi verilecektir. Başkan, yürütme organının en üst otoritesidir ve peşmerge güçlerinin başkomutanıdır. Yasada bölge başkanının görev süresi 4 yıl olarak ifade edilmiş ve ikinci bir dönem için yeniden seçilebileceği belirtilmiştir. Bununla birlikte, IKBY başkanlığı yasasının onuncu maddesinin ikinci bendinin birinci fıkrasında, IKBY Parlamentosu nun kabul ettiği kanunlar ve kararnamelerin, IKBY başkanlığına ulaştığı tarihten itibaren 15 gün içerisinde onaylanması gerektiği ifade edilmektedir. Bölge başkanının bu maddede belirtilen süre içerisinde, kendisine gönderilen yasaya kısmen veya tamamen itiraz etme ya da yeniden gözden geçirilmesi için parlamentoya geri gönderme hakkına sahip olduğu da yasada yer almaktadır. Belirtilen süre içerisinde IKBY başkanı tarafından onaylanması ve itiraz edilmemesi durumunda, kanunlar ve kararnameler yürürlüğe konmuş sayılmaktadır. Bu konuda parlamentonun 6
ORSAM bölgesel gelişmeler değerlendirmesi kararı kesindir. Parlamento tarafından yasa ve kararnamelerin resmi gazetede (Vakaii Kurdistan) yayınlanması için emir verilmektedir. IKBY Başkanlığı yasası analiz edildiğinde hukuki olarak bazı tartışmalar ortaya çıkmaktadır. Yasada ifade edildiği şekliyle, bölge başkanının süresi 4 yıl olarak ifade edilmekte ve ikinci bir dönem için seçilebileceği belirtilmektedir. IKBY başkanının ikinci bir dönem için daha kaç kere seçilebileceği belirtilmemiştir. Yani daha net bir ifadeyle IKBY başkanlığı yasasında yalnız ya da sadece iki dönem seçilebilir gibi bir ifade olmadığından, yoruma açık bir madde olduğu belirtilmektedir. Bu nedenle kanun yorumcuları, yasayı farklı şekillerde yorumlama hakkına sahiptir. Öte yandan, IKBY Parlamentosu tarafında çıkarılan 2009 tarihli, 5 sayılı yasa gereğince, IKBY Başkanı nın görev süresiyle ilgili madde düzeltilmiştir. Bu madde gereğince, gerekli görüldüğü takdirde IKBY başkanının görev süresi, yeni seçimler yapılana kadar uzatılabilir. Ancak bu madde örnek gösterilerek, yasanın (?) tekrar düzeltilip kaostan çıkış yolu olarak kullanılmaması, soru işaretleri yaratmaktadır. Diğer taraftan IKBY anayasa tasarısı, 24 Haziran 2009 tarihinde IKBY Parlamentosu tarafından onaylanmış ve IKBY Başkanlığı na gönderilmiştir. Ancak tasarı, IKBY Başkanı Mesut Barzani tarafından, bazı maddeleri tartışılmak üzere parlamentoya geri iade edilmiştir. Mesut Barzani nin itirazı aşağıdaki maddelere ilişkin olmuştur: 1. Yürütme organının tanım, görev ve yetkileri anayasa taslağının 60. ve 68. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Bu maddeler gereğince, IKBY Başkanı nın yetkileri sınırlandırılmıştır. 2. Anayasanın 122. Maddesinin birinci ve ikinci fıkraları da itiraz kapsamında olmuştur. Birinci fıkrada, anayasanın referandumla onaylandığı tarihten itibaren otuz gün geçtikten sonra yürürlüğe konulmuş sayılacağı ifade edilmektedir. Ayrıca bölge başkanının, tasarının, onaylanmasından itibaren, 15 gün içerisinde resmi gazetede ya- Muhalefet ve hükümet taraflarının siyasal anlamdaki başarıları korumaları ve eksik kalan kısımları tamamlamaya çalışmaları, daha doğru bir yaklaşım olacaktır. 7
Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi nde Başkanlık Krizi ve Çözüm Önerileri 8 yınlaması görevini üstleneceği ve anayasanın referandumla onaylanması durumunda, IKBY başkanının ikinci kez IKBY başkanlığı görevine adaylığını koyma hakkına sahip olacağı belirtilmektedir. İkinci fıkrada ise, bölgede uygulanmakta olan yasal düzenlemelerin anayasadaki bir maddeyle kaldırılmadığı ve düzeltilmediği sürece geçerliliğini koruyacağı dile getirilmektedir. Bölgede halen yürürlükte olan kanunlar, Kürdistan Cephesi yönetimi tarafından bölge sistematiğine dikte edilen kanunlardır. Bu Bölge anayasasının 122. maddesine göre, yürürlükte olan yasalar, bu anayasadaki bir madde gereğince kaldırılıp düzeltilmediği sürece, geçerliliğini koruyacaktır. Bu nedenle anayasa referanduma sunulup onay aldığı takdirde ve halen IKBY başkanlığı ile ilgili 2005 tarihli 1 sayılı, üzerinde düzeltme yapılmış kanun açık bir hükümle kaldırılmadığı için, iki kanun arasında bölge başkanının yetkileri bakımından farklı uygulamalar ortaya çıkacaktır. Ayrıca anayasa taslağının 64. maddesine göre, bölge başkanının görev süresi 4 yıldır. Bu süre anayasal yeminin yapıldığı tarihten itibaren başlamaktadır. Bir kişi, bu anayasanın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren başkanlık için ikinci kez seçilebilir. Dolayısıyla şu andaki bölge başkanı anayasa hükümlerine göre görev süresi bittiği tarihten itibaren tekrar
ORSAM bölgesel gelişmeler değerlendirmesi aday olabilmektedir. Bu anayasal bir hükümdür. Ancak anayasa halen yürürlüğe girmediği için Mesut Barzani nin başkanlık süresine ilişkin tartışmalar devam etmektedir. IKBY de Gerçek Gündem İktidardaki yönetim ve muhalefetin, kamuoyundaki destekleyicileri üzerinden kamu çıkarı, özel çıkarlar ve ulusal güvenliği tehdit edecek derecede karşılıklı çeşitli ithamlarda bulunarak karşılıklı saldırıya geçmeleri, iki taraf arasındaki çatışma ve ayrışmanın boyutunu arttırmıştır. Her geçen gün taraflar arasındaki güvensizlik artmakta ve bir tarafın diğer tarafın yönetime gelmesi konusundaki korkuları iyice kendini göstermektedir. Bu nedenle uygar tartışma ve çözüm yolları arama fırsatı zamanla tükenmektedir. Bütün bunların sonucunda da yönetimdekiler, kendi eksenine uyum sağlamayanları saf dışı bırakmıştır. Bir etki-tepki durumu ortaya çıkmış ve saf dışı bırakılanlar muhalefetin içinde toplanmaya başlamıştır. Muhalefet, çoğulculuğa ve ötekileştirilenlerin kabullenmesi ilkesine dayalı adil ve aktif katılımın sağlandığı bir yönetim biçiminin benimsenmesini istemektedir. Aynı zamanda bürokrasiyi kurumsallaştırarak, insan haklarına aykırı idari ve mali yolsuzluk ve bunlara benzer yasa dışı olayların önünü kesen bir yönetim biçimi geliştirilmesini de talep etmektedir. Ancak, anayasanın referanduma konması veya parlamentoya iade edilmesi, bölge başkanının bir dönem daha adaylığını koyması veya devlet kurumlarının yöneticilerinin belli partiler tarafından göreve getirilmesinin önüne geçmek için yeterli gelmeyecektir. Hükümet içerisinde yer alan kişilerin hükümetten çok, bağlı bulundukları partilere bağlı olmalarını reddetmek de, çözüm için yeterli değildir. Bunlardan ziyade çözüm, yönetimin el değiştirmesiyle yapılan haksızlıklar ve alınan intikamların beyinlerde bıraktığı korku ve çatışma izlerinin silinmesi ve bu tür alışkanlıkların bırakılmasına bağlıdır. Muhalefetin asıl amacı, bildiğimiz ve aklımızda acı kalıntıları olan uğursuz ge- 9
Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi nde Başkanlık Krizi ve Çözüm Önerileri lenek olarak ifade edebileceğimiz intikam almaksa, bu durumda, adım adım fitne ve iç savaşın ateşinin yakılması yolunda ilerlendiğini söylemek mümkündür. Böyle bir durumda da yakın geçmişte yaşanan acılardan daha büyük acılar yaşanacaktır. Bunun aksi olduğu takdirde de, aynı durum söz konusu olacaktır. Yani yönetimin tartışmalı konuların çözümüne akıllı ve olgun adımlarla yaklaşmadığı ve taraf olmayan fikir sahibi insanlara kulak vermediği takdirde, aynı sonun kaçınılmaz olacağı görülmektedir. Geçekleri söylemenin acı tarafı olduğu kadar, haksızlığa karşı susmak daha büyük bir acıdır. Bu nedenle haksızlığa karşı susmak yerine, bu ilkeden yola çıkarak, krizin kökten çözümü için gereken uygun zemini hazırlamak amacıyla bazı gerçekleri gözönüne sermenin bir gereklilik olduğu görülmektedir. Bu noktada, zıt görüştekilerin beynine yerleşen ezilme korkularından kurtulmalarının yolunu aramak, en önemli konulardan biridir. Ayrıca yönetim, bürokrasinin kurulması konusunda çatışan farklı görüşler arasındaki dengeleri sağlayarak ve uyum sürecini başlatarak, herkesin mali alandaki haklarını güvence altına alacak ve rekabetçi ekonomiye imkan verecek şekilde meşru adımlar atmalıdır. 10
ORSAM bölgesel gelişmeler değerlendirmesi Bütün bunlar, çözüm yolları konusunda üzerinde detaylıca durulacak olan genel afla birlikte gerçekleştirilmelidir. IKBY deki Krize İlişkin Çözüm Yolları Güvenin Sağlanması Hepimizin de bildiği üzere, Birleşmiş Milletler üyesi ülkeler ve diğer dünya ülkelerinin anayasalarının temelinde; herhangi bir ayrımcılık gözetmeksizin adaletin sağlanması, yönetimin barışçıl yollarla el değiştirmesi, kurumsallaşmaya dayalı bir yönetim biçiminin geliştirilmesi, kurumların bütün vatandaşları temsil etmesi ve yargı bağımsızlığı gibi demokratik maddeler yer almaktadır. IKBY anayasası bütün bu ilkeleri içinde barındırmıştır. Ancak bu ilkelerin uygulanma aşamasında aksamalar yaşanmıştır. Bunun nedeni de göreve gelen sorumluların, iktidarın el değiştirdiği dönemlerde yaşanan katliamlar, saldırı ve soygun olaylarından korkmuş olmalarıdır. Böylece, iktidar ve muhalefet arasında yöneten ve yönetilen gibi çatışmalar ortaya çıkmıştır. Siyasi alanda hakim olan durum da, tarafların farklı bakış açısına sahip olmaları nedeniyle diğer tarafın görüşlerini kabullenmesini zorlaştırmaktadır. Ancak parçanın kıymetini bilmeyen bütünün sahibi olamaz ilkesini akılda tutarak, dengeleri sağlayan, intikam ve yasal sorgulamaya uğramaktan korkusu olanları kucaklayacak güvenilir bir çıkış gerekmektedir. Bu noktada kamu ve özel davalar kapsamındaki soruşturmalarda yeralan kişileri kapsayacak şekilde genel bir af çıkarılması, herkesi rahatlatacaktır. En önemli şart, dengeleri sağlayarak olaylardan zarar gören kişilerin haklarını koruma altına alacak bir genel af kararı olmalıdır. Bununla birlikte genel af çıkarılmasından sonra, barışı sağlamakla görevli bir komisyonun kurulması yerinde olacaktır. Bütün tarafların komisyonun kararlarına uyuması şarttır. Hedefe ulaşmanın en ideal yolu doğruları korumaktır ve hataları düzelterek hata yapanların bu hatalarından dolayı pişman olmalarının sağlanmasıdır. Yani caydırıcılık ilkesi korunmalıdır. Bu noktada, genel af çıkarılması durumunda aşağı- Yasal yolların ve yasa metinlerinin uluslararası insan hakları ve kanunların temel ilkelerine uygun olabilmesi açısından ve bölgedeki kamu yararına hizmet etmek amacıyla, düzeltmelere gidilmelidir. 11
Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi nde Başkanlık Krizi ve Çözüm Önerileri 12 daki noktalara dikkat edilmesi yerinde olacaktır: 1. Şartlı genel af ilan edilmeli ve işlenen suçların tekrarlanması durumunda daha büyük cezaların verilmesi temin edilmelidir. 2. Suç işleyenlere bu suçu ikinci kez tekrarlamamak şartıyla mali keşif tutanaklarına göre sahip oldukları mal varlıklarının iadesi sağlanmalıdır. 3. Genel aftan yararlananlara yasal koruma sağlanması ve onları daha önceden silaha yönlendiren korkularından kurtarmaya çalışmak gerekmektedir. Çünkü bu silah koruması onlara verdiklerinden çok daha fazlasını da onlardan almıştır. 4. Bakanlar Kurulu na direkt olarak bağlı bir barış heyetinin kurulması yerindedir. Bu heyetin amacı genel af kapsamındaki bütün olayları incelemek olacaktır. 5. Hükümet tarafından finanse edilen bir fon kurulmalıdır. Bu fon genel aftan zarar görenlerin desteklenmesinde kullanılmalıdır. 6. Zarar görenler fonu, yönetim ve takip bakımından barış heyetine bağlanmalıdır. 7. Özel sektörde zarara uğrayanların zararları adil bir şekilde bu fon üzerinden ödenmelidir. Bu fon maliye bakanlığına bağlı olan devlet hazinesi tarafından finanse edilmelidir. 8. Savcılık şartlı af tarihinden itibaren iki yıl içerisinde, sorumluların görevlerini kötüye kullandıklarıyla ilgili suçlamaları resen araştırmalı ve suçluların yasal yollarla cezalandırılmalarını sağlamalıdır. 9. Sunulan proje dikkate alındığı takdirde, her olaya uygun ayrı ayrı yasa maddeleri düzenlenmelidir. Kürt Bağımsızlık Hareketinin Lideri Liderlik, sembolik bir
ORSAM bölgesel gelişmeler değerlendirmesi özellik olarak milli davadaki mücadeleci kişiler ve millet tarafından lider olarak nitelendirilen kişiye bahşedilir. Bu özellik lider denen kişinin milleti uğruna mücadele sırasında yaptığı fedakârlıklar karşılığında kendiliğinden seçim sandıklarına gidilmeksizin ortaya çıkar. Bu nedenle; 1. Bir lider seçmek için seçim sandıklarına gidilmesine gerek yoktur. 2. Lider özelliği, belli bir zaman dilimine bağlı kalmaksızın bahşedilen kişide kalmalıdır. 3. Lidere, bölge başkanına yakışır seviyede maddi olanaklar verilmeli ve kendisini koruma gerekleri sağlanmalıdır. 4. Lider ile başkan kavramları arasındaki fark belirginleştirilmelidir. Bunun nedeni şudur: Liderlik özelliği vicdani ve sürekli bir özelliktir, başkanlık ise yasa gereğince belli bir süreliğine bir kamu görevinin yerine getirilmesi amacıyla tanımlanan bir özelliktir. Her iki kavram da tamamen farklılık gösterir. 5. Lider ülke ve bölge çapında yönetimde bulunduğu sürece, bu özelliğini koruyacaktır. Bunun yanı sıra kamu görevlisi olarak da bazı özelliklere sahip olmalıdır. 6. Yukarıda geçen maddelere aykırı herhangi bir yasa metni ya da kanun hükmü uygulamaya konulmamalıdır. Yüksek Danışma Meclisi nin Önemi IKBY deki siyasi problemlere çözüm bulmak amacıyla Yüksek Danışma Meclisi ismi verilen bir meclis kurulmalıdır. Bu meclis, tarafsız olarak milletin geleceğiyle ilgili nihai kararlarda söz sahibi olacaktır. Bu meclis, şöyle oluşmalıdır: 1. 1992 tarihli 1 sayılı ulusal meclisin kurulması yasası ve 1992 yılı 2 sayılı Kürt özgürlük hareketi liderinin seçimi ile ilgili yasaların çıkarılmasında temel rol oynayan Kürdistan Kanunlar ve anayasanın eksiklerinin yanı sıra, onların gerçek hayata doğru şekilde uygulanması önündeki engellerin kaldırılması gerekmektedir. 13
Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi nde Başkanlık Krizi ve Çözüm Önerileri 14 Cephesi yönetimi üyelerinin tümü bu mecliste yer almalıdır. 2. Kürdistan Cephesi üyesi olmayan ve kendilerine doğal olarak herhangi bir suçlama yöneltilmeyen bölge Başkanı ve Başbakanı da danışma meclisi içerisinde değerlendirilmelidir. 3. Meclis oturumları lider katıldığı zamanlarda lider tarafından, katılmadığı oturumlar ise meclisin yaşça en büyük üyesi tarafından yönetilmelidir. 4. Meclisin bir sözcüsü olmalıdır. Bu sözcü meclis üyelerinin basit çoğunluğu tarafından seçilmelidir. Sözcünün seçimi için iki defa seçim yapılmalı, her iki seçimde de yeterli sayı sağlanamazsa, Kürt hareketinin lideri tarafından belirlenmelidir. 5. Liderin önceliklerine dokunulmaksızın, meclis üyelerinin başbakanın sahip olduğu maddi olanaklar ve korumalara sahip olması, her meclis üyesine nitelik kazandıracaktır. Kurumsallaşma IKBY de, Birleşmiş Milletler ilkeleri, Irak Anaya-sası ve ikinci kez tartışılmak üzere parlamentoya sunulan IKBY anayasası gereklerine uygun olarak, bir kurumsallaşmanın sağlanması gerekmektedir. Bu kurumsallaşma, faaliyet gösteren siyasi partilerin iç yönetmelikleri gereğince konulan hedeflere de uygun olarak sağlanmalıdır. IKBY de yaşayan
ORSAM bölgesel gelişmeler değerlendirmesi bütün kesimleri temsil eden bir hükümetin oluşmasına çalışılmalıdır. Bu şartlar altında, dayanışma içinde parlak bir geleceğe sahip bir toplum kurmaya çaba gösterilmelidir. Bundan sonra, anayasa sağlıklı bir biçimde şu amaçlar doğrultusunda kullanılmalıdır: 1. IKBY deki asayiş ve ulusal güvenlik güçlerinin, peşmerge güçlerinden oluşan silahlı güçlerin bölgedeki siyasal partilerin güçlerine değil, IKBY ye sadakatle bağlı olmaları sağlanmalıdır. 2. Eğitim ve yüksek eğitim kurumlarının belirli alanlarda uzmanlaşması ve mesleki eğitime yönlendirilmesi sağlanmalıdır. 3. Adil dağılım ilkesi gereğince, devlet kurumlarındaki atamalar, bilimsel başarı ve mesleki yetenek temelleri göz önünde bulundurularak yapılmalıdır. 4. Yargı bağımsızlığının ve dokunulmazlığının sağlanmasının yanı sıra, yargı kurumlarının siyasi partilere bağlanması yasaklanarak tarafsız kurumlar ortaya çıkarılmalıdır. 5. Parlamentodaki her bir üye IKBY de yaşayan bütün kesimleri temsil etmektedir. Bunun yanı sıra uygar dünya ülkeleri, Irak ve IKBY anayasalarında belirtildiği üzere, parlamenterler ifade özgürlüğü ve kürsü dokunulmazlığına sahip olmalıdır. 6. Yazılı, sözlü ve görsel medya korunmalı ve medyanın bağımsızlığı gerçekleştirilmelidir. Bir yol haritası çizilerek, toplumsal bütünleşmeyi bozacak kişisel tartışmaların engellenmesi önemlidir. Ayrıca ulusa karşı işlenen suçlar engellenmelidir. İdari ve mali yolsuzlukla savaşı engelleyecek bir yapının ortaya çıkmaması amacıyla da, bir yol haritasına ihtiyaç duyulmaktadır. 7. Siyasi ve bölgesel alandaki bütünleşmenin gereğine uygun dav- IKBY de, Birleşmiş Milletler ilkeleri, Irak Anayasası ve ikinci kez tartışılmak üzere parlamentoya sunulan IKBY anayasası gereklerine uygun olarak, bir kurumsallaşmanın sağlanması ve IKBY de yaşayan bütün kesimleri temsil eden bir hükümetin oluşmasına çalışılmalıdır. 15
Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi nde Başkanlık Krizi ve Çözüm Önerileri ranılmalıdır. Böylece, bölgede ulaşılan güvenlik seviyesinin korunması mümkün olacaktır. Ceza yerine çözüm odaklı fikirlere öncelik vererek, bölgedeki bütünleşme gerçekleştirilmelidir. Bütün bunları yapmamızdaki amaç, bugüne kadar yapılmayanları yapmayı başararak, herkesin hak ettiği kardeşlik ve refah içinde bir hayatı sürdürmektir. ORSAM, Ortadoğu konusunda faaliyet gösteren tarafsız bir düşünce kuruluşudur. ORSAM Ortadoğu ile ilgili bilgi kaynaklarını çeşitlendirmeyi ve bölge uzmanlarının düşüncelerini Türk akademik ve siyasi çevrelerine doğrudan yansıtabilmeyi hedeflemektedir. Bu amaçlar doğrultusunda ORSAM, Ortadoğu ülkelerindeki devlet adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin, stratejistlerin, gazetecilerin, işadamlarının ve sivil toplum kuruluşları temsilcilerinin Türkiye de konuk edilmesini kolaylaştırarak, yerel perspektiflerin güçlü yayın yelpazesiyle gerek Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını sağlamaktadır. ORSAM yayın yelpazesi içinde kitap, rapor, bülten, politika notu, konferans tutanağı ve ORSAM dergileri Ortadoğu Analiz ve Ortadoğu Etütleri bulunmaktadır. Bu metnin içeriğinin telif hakları ORSAM a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir. ORSAM ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır. 16 Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) Süleyman Nazif Sokak No: 12-B Çankaya / Ankara Tel: 0 (312) 430 26 09 Fax: 0 (312) 430 39 48 www.orsam.org.tr