InterPet: Evcil Hayvan Sağlığı Hakkında Bilgiye Erişim Kaynağı Olarak İnternet Çiğdem SELÇUKCAN EROL, Fatma Önay KOÇOĞLU BAKİOĞLU, Zeki ÖZEN, Elif KARTAL, Sevinç GÜLSEÇEN İstanbul Üniversitesi, Enformatik Bölümü, İstanbul {cigdems, fonayk, zekiozen, elifk, gulsecen }@istanbul.edu.tr Özet: Bilgi teknolojilerinin hızlı gelişimi hayatımızın hemen her alanında mevcut alışkanlıklarımızın değişmesine neden olmaktadır. 15-20 sene önce sağlık söz konusu olduğunda başvurduğumuz kaynaklar doktor, eczacı, aile ferdi ya da bir arkadaş olabilirken, zamanla bilgisayar ve internet de bu başvuru listesine eklenmiştir, öyle ki, bilgisayar ve internetin günümüzde listenin ilk sıralarında yer aldığını söylemek yanlış olmayacaktır. Bireyler internette yer alan bilginin güvenilirliği konusunda fikir sahibi olmadan bu bilgileri kullanarak, kendileri için farkında olarak ya da olmayarak risk alabilmektedir; ancak bakımlarını üstlendikleri evcil hayvanlarının sağlığı söz konusu olduğunda bireylerin interneti bilgiye erişim aracı olarak kullanıp kullanmadıklarına dair pek fazla araştırmaya rastlanmamıştır. Bu çalışma kapsamında, evcil hayvanlarının sağlığı söz konusu olduğunda, bireylerin internet kullanım durumunu, bunun yaygınlığını ve internetten edindikleri bilgiler ile sağlık konusunda aldıkları kararların etkinliğini belirleyebilmek amaçlanmıştır. Bu doğrultuda anket yöntemi ile veri toplanarak 110 anket değerlendirmeye alınmıştır. Katılımcıların %92 si internetten evcil hayvanlarının sağlığı ile ilgili araştırma yaptığını belirtmiştir. Evcil hayvanınızı veterinere götürmeden, sadece internetten eriştiğiniz bilgilerle uyguladığınız tedavi genellikle nasıl sonuçlandı? sorusuna katılımcıların çoğu Tedavi uygulamadım, oldukça az bir kısmı ise Herhangi bir etkisi olmadı ya da Zararlı oldu cevabını vermiştir. Katılımcıların konu hakkında, veterinerlerden, özellikle devletten ve toplumdan beklenti ve önerilerine bulgular kısmında yer verilmektedir. Anahtar Sözcükler: İnternet Kullanımı, Evcil Hayvan Sağlığı, Bilgiye Erişim. InterPet: Internet As an Information Source for Pet Health Abstract: The rapid development of IT leads to change the daily habits of individuals in almost every area. While a doctor, a pharmacist, a family member or a friend were our adviser 15-20 years ago when it comes to health, computers and internet is added to the list over time and today it wouldn t be wrong to say that those two go up to top rows of the list. Individuals can take risk related to their health by using the information on the internet without having an idea about information reliability in a conscious or unconscious way. However, when it comes to health of housemates that they take care of (pets), there is not much research about whether they are using the internet to access information. In context of this study, it is aimed to determine status of internet usage and prevalence of individuals and effectiveness of decisions that are made using the information on internet. For this purpose, data was collected with a questionnaire (114 participants) and 110 of them are evaluated. 92% of respondents stated that they do research on pet health from internet. Most of the respondents of the question How the treatment that you apply to your pet with the information that you access on internet instead of bringing it to the vet is resulted? do not apply a treatment to their pet, very small part of them claims that the treatment did not have any influence or the treatment was harmful. On the subject of participants, the veterinarian, especially given the findings and recommendations of the expectations from the state and society. Keywords: Internet Usage, Pet Health, Accessing Information. 403
1. Giriş Günümüz bilgi çağında, internet kullanıcıları hemen hemen her konuda bilgiye erişmek için internet ortamını kullanmaktadırlar. Hatta sağlık söz konusu olduğunda bile internetten edinilen bilgiler doğrultusunda hareket eden bireyler bulunmaktadır. Ancak web ortamında bilgi güvenilirliği oldukça önemli bir sorundur. İnternetteki bilginin güvenilirliği kadar, kişinin bu bilgiyi doğru kullanımı da hayatî derecede önem arz etmektedir. Tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda, bireylerin gerek kendileri gerekse evcil hayvanlarının sağlığı hakkında internette yaptığı aramaları ve eriştikleri bilgiyi kullanma davranışlarını belirleyen araştırmalara ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. Son yıllarda, sağlık ile ilgili amaçlar için internet kullanımı dünya genelinde önemli ölçüde artmaktadır [1]. Pew Internet Project 2013 araştırmasına göre internet erişimi olan Amerikalıların %72 si 2012 yılında internette sağlıkla ilgili bilgileri incelemiştir [2]. Ancak evcil hayvan sağlığı ile ilgili konularda internet kullanımına yönelik çok az araştırmaya rastlanmıştır. Kogan ve ark. [3], internette evcil hayvan sağlığı ile ilgili bilgilere evcil hayvan sahipleri ve veterinerlerin bakış açısı ve davranışlarını araştıran bir çalışma yapmıştır. Bu çalışmaya göre; müşterilerin çoğunluğunun olumlu sonuçlar ile hayvan sağlık bilgileri için interneti kullandıklarını bildirdikleri ve veterinerlerin yanıltıcı/yanlış tıbbi bilginin olası olumsuz etkisini anlamak için müşterilerinin yetenekleri konusunda endişeli oldukları bulgularına erişmişlerdir [3]. Yapılan online bir anket çalışmasında evcil hayvan sahiplerinin %39 u, evcil hayvanları hastalandığında ya da yaralandığında öncelikle internete baktıklarını, %15 i ise internet yüzünden kendi veterinerlerine daha az güvendiklerini belirtmiştir [4]. Diğer bir çalışma göstermektedir ki, evcil hayvan sahiplerinin %42 si evcil hayvan ile ilgili konu başlıkları hakkında okuma ya da araştırma yaparken 30 dakikadan fazla zaman harcamaktadır [5]. Dr. Becker veterinerlere yaptığı sunumda, internetin güçlü bir iletişim aracı olduğunu vurgularken, yıl içinde internet tabanlı tıbbi önerilerin evcil hayvan ölümlerine yol açtığı üç farklı kişisel deneyimini paylaşmıştır [6]. İngiliz Veteriner Derneği (British Veterinary Association) evcil hayvanlara internetten kendi kendine teşhis koymanın, hayvanın tedavisinde ölümcül gecikmelere neden olabileceği konusunda uyarıda bulunmuştur[7]. İnternette yer alan sağlık bilgilerinin güvenilirliği konusunda bireyler, kendileri için farkında olarak ya da olmayarak risk alabilmektedir. Ancak bakımlarına ihtiyaç duyan evcil hayvanlarının sağlığı söz konusu olduğunda bireylerin interneti bilgiye erişim aracı olarak kullanıp kullanmadıklarına dair pek fazla araştırmaya rastlanmamıştır. Bu çalışma kapsamında, evcil hayvanlarının sağlığı söz konusu olduğunda bireylerin internet kullanım durumunu, yaygınlığını ve internetten edindikleri bilgiler ile sağlık konusunda aldıkları kararların etkinliğini belirleyebilmek amaçlanmıştır. Bu doğrultuda ikinci bölümde çalışmanın materyal ve metoduna yer verilerek, üçüncü bölümde katılımcıların evcil hayvan sağlığı konusunda, veterinerlerden, özellikle de devlet ve toplumdan beklenti ve önerilerine bulgular kısmında yer verilmiştir. Son bölümde ise tartışma ve sonuç paylaşılmıştır. 2. Materyal ve Metot Bu çalışmada evcil hayvan sahiplerine web ortamında hazırlanmış on yedi sorudan oluşan bir anket uygulanmıştır. Hazırlanan anket, uzmanların görüşü doğrultusunda güncellenerek son şeklini almıştır. Ankette yer alan sorular katılımcıların demografik özelliklerini, evcil hayvanları ile ilgili bilgileri, internet kullanım durumlarını ve internette evcil hayvanlarının sağlık bilgisine erişimleri ile ilgili düşünce ve davranışları almaya yöneliktir. Çalışma kapsamında hazırlanan anketin, evcil hayvanı olduğu bilinen kişilerin ve sosyal medya ortamında evcil hayvanlarla ilgili sayfa (örneğin; her eve bir kedi) üyelerinin web ortamında anket bağlantısı gönderilerek gönüllülük esası ile doldurmaları sağlanmıştır. Hazırlanan anket Haziran-Ağustos 2014 tarihleri arasında 114 kişi tarafından cevaplanmıştır. Dört kişinin cevaplarını içeren anket araştırmaya katkı sağlamayacağı düşüncesi ile değerlendirme dışı bırakılmıştır. Anket yardımı ile toplanan veriler Google Drive anket form uygulamasına aktarılmış ve elde edilen veriler MS Excel aracılığı ile değerlendirilmiştir. 3. Bulgular Anket sorularının değerlendirilmesi sonucunda elde edilen bulgular demografik ve çalışmaya yönelik olarak iki kısımdan oluşmaktadır. Demografik olarak yaşları 21 ile 56 arasında 404
değişen 110 katılımcının cinsiyetlerine göre dağılımına bakıldığında; 9 erkek ve 101 kadın katılımcı olduğu görülmektedir. Ankete cevap verenlerin hane halkı aylık gelir durumu incelendiğinde; 6 kişinin 1.000 TL den az (%5,45), 52 kişinin 1000 TL 3000 TL arasında (%47,2), 52 kişinin ise 3000 TL den fazla (%47,2) olduğu belirlenmiştir. Katılımcıların %2 si ortaöğretim, %9 u lise, %8 i önlisans, %56 sı lisans, %18 i yüksek lisans ve %6 sı doktora mezunudur (Şekil 1). belirtmiştir. Görüldüğü gibi katılımcılar birden fazla evcil hayvan türüne sahip olabilmektedir. Tablo 1: Katılımcıların şu anda sahip olduğu evcil hayvan sayıları. Şekil 1: Anket katılımcılarının öğrenim durumu. Şekil 2 de görüldüğü gibi katılımcıların %14 ü 1 yıldan az, %29 u 1 yıl-5 yıldan az, %10 u 5 yıl- 10 yıldan az ve %47 si ise 10 yıl ve üzeri süredir evcil hayvan beslediklerini beyan etmişlerdir. Tablo 2: Katılımcıların sahip olduğu evcil hayvan türleri. Şekil 2: Anket katılımcılarının Kaç yıldır evcil hayvan besliyorsunuz? sorusuna cevapları. Katılımcıların şu anda sahip olduğu evcil hayvan sayısı Tablo 1 de, sahip olduğu evcil hayvan türü ise Tablo 2 de gösterilmektedir. Katılımcılardan 107 kişi kedi, 13 kişi köpek, 13 kişi kuş, 8 kişi balık, 2 kişi kaplumbağa, 1 kişi ise su kaplumbağası sahibi olduğunu Anket katılımcılarına Evcil hayvanlarını ücret ödeyerek mi ücret ödemeden mi sahip oldukları sorulduğunda; 7 kişinin (%6) ücret ödeyerek evcil hayvan sahibi olduğu belirlenmiştir. Ücret ödemeden evcil hayvan sahibi olanlar ise; buldum, hediye geldi, internet, barınak, arkadaş, bahçemden, sokaktan, yaralı ve/veya eziyet gören canlılar cevaplarını vermiş 1 kişi ise mama karşılığı sahiplendiğini beyan etmiştir. İnternetten evcil hayvan sağlığı ile ilgili araştırma yaptınız mı? 405
sorusuna katılımcıların %92 si (101 kişi) Evet, %8 i ise (9 kişi) Hayır cevabını vermiştir. Anket katılımcıları, İnternetten evcil hayvan sağlığı ile ilgili hangi konuyu/konuları araştırdınız sorusuna aşağıdaki cevapları vermiştir (Tablo 3). A: Aşılar (62 kişi) B: Bakım ve Temizlik (2 kişi) D: Davranış sorunları (57 kişi) E: Egzersiz veya spor (9 kişi) K: Kısırlaştırma (1 kişi) Ö: Önleyici/Koruyucu sağlık tedbirleri (69 kişi) R: Reçeteli veya reçetesiz ilaçlar (21 kişi) T: Tıbbi tedavi veya prosedürler (Geleneksel/ Deneysel/Alternatif tedaviler) (70 kişi) V: Diyet, beslenme, vitaminler ve besin takviyesi (63 kişi) Z: Veteriner adresleri (1 kişi) Tablo 3: İnternetten evcil hayvan sağlığı ile ilgili hangi konuyu/konuları araştırdınız? sorusuna verilen cevaplar. 406
Şekil 3: Anket katılımcılarının İnternette yer alan evcil hayvan sağlığı hakkındaki bilgileri faydalı buluyor musunuz? sorusuna verdikleri cevaplar. Tablo 4: Neden evcil hayvan sağlığı ile ilgili İnternetten araştırma yaptınız? sorusuna verilen cevaplar. Neden evcil hayvan sağlığı ile ilgili İnternetten araştırma yaptınız? sorusuna katılımcılar aşağıdaki yanıtları vermişlerdir (Tablo 4): B: Bulunduğum yerde veteriner yok (1 kişi) D: Diğer benzer sağlık sorununa sahip evcil hayvanların sahiplerinden destek istiyorum (44 kişi) F: Veteriner tarafından bana verilenden daha fazla açıklama veya daha fazla bilgi istiyorum (50 kişi) G: İkinci bir görüş almak istiyorum (51 kişi) K: Veterinerimden randevu alıp almama konusunda karar vermemde bana yardımcı oluyor (25 kişi) M: Evcil hayvan sağlığı konusuna meraklıyım (56 kişi) Ö: Baktığım hayvanı daha iyi anlayıp zamanında önlem almak (1 kişi) P: Veteriner tedavisini pahalı buluyorum (27 kişi) S: Veterinerim tarafından sağlanan bilgilere katılmıyorum (2 kişi) V: Veterinerim tarafından sağlanan bilgilere güvenmiyorum (9 kişi) Y: Uygulanan tedavi yeterli olmadı (1 kişi) Z: Veterinere götürmek için zaman bulamıyorum (7 kişi) İnternette yer alan evcil hayvan sağlığı hakkındaki bilgileri faydalı buluyor musunuz? sorusuna Faydalı buluyorum (%70), Kısmen faydalı buluyorum (%2), Kararsızım (%25) ve Faydalı bulmuyorum (%3) cevaplarını vermişlerdir (Şekil 3). 407
F: Forum (59 kişi) İ: İngilizce siteler (1 kişi), S: Sosyal Medya (47 kişi) V: Veteriner hekim web sitesi (57 kişi) W: Web siteleri (78 kişi) Tablo 5: İnternet te evcil hayvan sağlığı ile ilgili bulunan ne tür bilgiler sizce daha önemlidir? sorusuna verilen cevaplar.t Anket katılımcıları, İnternet te evcil hayvan sağlığı ile ilgili bulunan ne tür bilgiler sizce daha önemlidir? sorusuna, aşağıdaki yanıtları vermişlerdir (Tablo 5): Evcil hayvanınızı veterinere götürmeden, sadece internetten eriştiğiniz bilgilerle uyguladığınız tedavi genellikle nasıl sonuçlandı? sorusuna katılımcılar, Zararlı oldu (%1), Tedavi uygulamadım (%71), Herhangi bir etkisi olmadı (%1) ve Faydalı oldu (%27) cevaplarını vermişlerdir (Şekil 4). B: İlaç hakkında bilgi (49 kişi) D: Diğer evcil hayvan sahipleri ile iletişim (65 kişi) F: Hastalık ile ilgili fotoğraflar (27 kişi) H: Hastalığın tanımı (77 kişi) T: Hastalığın tedavisi (71 kişi) V: Veteriner ile iletişim (31 kişi) Şekil 4: Anket katılımcılarının Evcil hayvanınızı veterinere götürmeden, sadece internetten eriştiğiniz bilgilerle uyguladığınız tedavi genellikle nasıl sonuçlandı? sorusuna verdikleri cevaplar. Tablo 6: Evcil hayvan sağlığı hakkında aşağıdaki kaynaklardan hangisinden faydalanıyorsunuz? sorusuna verilen cevaplar. Evcil hayvan sağlığı hakkında aşağıdaki kaynaklardan hangisinden faydalanıyorsunuz? sorusuna katılımcılar aşağıdaki yanıtları vermişlerdir (Tablo 6): B: Blog (34 kişi), Anket katılımcıları, Evcil hayvanınız için internette en çok faydalandığınız web sitesinin adresini ve neden bu siteden sıklıkla faydalandığınızı yazınız sorusuna Google arama motorunu kullanarak araştırma konularıyla ilgili listelenen her siteyi ziyaret ettiklerini belirtmenin yanı sıra, Facebook ta her eve bir kedi, hayvan severler gibi sayfalardan yararlandıklarını ifade etmişler, bazı katılımcılar ise aşağıdaki web sitelerini ziyaret ettiklerini belirtmişlerdir: Özvet veteriner kliniği Mersin Petical Hayvan Hastanesi dogusveterinerklinigi.com petforum www.tavsiyeediyorum.com www.mihav.com www.barnievet.com.tr veteriner.omu.edu.tr www.izmir-vho.org evdekopekegitimi.org www.vetstreet.com/cats veterinerhekim.net www.kedici.com.tr 408
www.petarkadas.com ve forum.petarkadas.com/kedi-sagligi Son olarak katılımcılara; Konu hakkında eklemek istediğiniz farklı bir şey var mı? sorusu yöneltilmiştir. Veriler cevaplara bakıldığında Sadece genel kültür için internete bakıyorum. Gerçekten ihtiyaç olduğunda mutlaka veterinere giderim diyen katılımcı olduğu gibi, işyerindeki kedilerin tedavisi için internetteki bilgilerden hareket ettiğini belirtilen katılımcılar da bulunmaktadır. Ancak bu soruya ilişkin çarpıcı öneri ve beklentiler aşağıda yer almaktadır: Forumlarda evcil hayvan sahipleri, kulaktan dolma yanlış tedavileri ve beslenme kürlerini rahatlıkla önerebiliyorlar. Forum moderatörlerinin bu tür hatalı paylaşımlara izin vermemesi daha güvenli olur, Belirtileri tıklayıp olası hastalıkların listesini görebileceğimiz bir program olması çok yararlı olacaktır, Sokak hayvanları için yerel yönetimlerin zorlanması gerekir, veterinerlik hizmetlerini ücretsiz ya da az ücretle karşılamaları gerekir, En az hayvan sağlığı kadar hayvan hakları ve evcil hayvan sahiplerinin hakları da önemli ama maalesef bu konularda hem internette hem de ülkemizde pek bilgi bulunmamaktadır, Ücretsiz ya da düşük ücretle sokak hayvanlarını tedavi eden veteriner hekimlerin listesi internette kolayca bulunabilse çok iyi olur, Veterinerlerin sosyal medya ve web sitesi konusunda evcil hayvan sahiplerinin çok gerisinde kaldığını düşünüyorum. 4. Tartışma ve Öneriler Evcil hayvanlarının sağlığı söz konusu olduğunda bireylerin internet kullanım durumunu, yaygınlığını ve internetten edindikleri bilgiler ile sağlık konusunda aldıkları kararların etkinliğini belirleyebilmeyi amaçlayan bu çalışma neticesinde; katılımcıların büyük çoğunluğunun (% 92) internetten evcil hayvan sağlığı ile ilgili araştırma yaptıkları belirlenmiştir. Demografik bilgiler incelendiğinde; anket katılımcılarının çoğunluğunun kadın (%92), lisans mezunu (%56) ve 10 yılı aşkın süredir evcil hayvan beslediği (%47) görülmektedir. Çoğunlukla kedi sahibi (%74) olan bu bireylerin, genellikle (%42) 1 adet, büyük bir kısmının (%94) ücret ödemeden evcil hayvan sahibi olduğu görülmektedir. Bu bilgiler ışığında anket katılımcılarının canlılara değer veren, hayvan dostu, bilinçli ve paylaşıma açık bireyler olduğu düşünülmektedir. Cinsiyet açısından ele alındığında, kadınların daha duyarlı oldukları ya da ankete katılmak için zaman ayırma nezaketinde bulunabildikleri veya anketin yayıldığı ortamlarda (sosyal ağlar vb.) sayıca fazla oldukları düşünülmektedir. İnternetten evcil hayvan sağlığı ile ilgili olarak çoğunlukla Tıbbi tedavi veya prosedürler (Geleneksel/Deneysel/Alternatif tedaviler), Önleyici/Koruyucu sağlık tedbirleri, Aşılar, Davranış sorunları, Diyet, beslenme, vitaminler ve besin takviyesi konularında arama yapan katılımcılar Neden evcil hayvan sağlığı ile ilgili İnternetten araştırma yaptınız? sorusuna çoğunlukla Evcil hayvan sağlığı konusunda meraklıyım, İkinci bir görüş almak istiyorum, Veteriner tarafından bana verilenden daha fazla açıklama veya daha fazla bilgi istiyorum, Diğer benzer sağlık sorununa sahip evcil hayvanların sahiplerinden destek istiyorum yanıtlarını vermişlerdir. Veteriner tedavisini pahalı bulan kişi sayısı da azımsanmayacak düzeydedir. Görüldüğü gibi çoğunlukla merakından, ikinci bir görüş alma isteğinden ya da çeken bilir düşüncesi ile benzer durumda olanlar ile iletişime geçme isteğiyle arama yapan kişiler, hayvanlarının hastalıkları kadar önleyici ve koruyucu sağlık tedbirleri konusunda da arama yapmaktadırlar. Bu durum, anket katılımcılarının beraber yaşadıkları canlıya ne kadar değer verdiğinin önemli bir göstergesi olduğu kadar, toplumumuzda önleyici sağlık faaliyetleri bilincinin de yaygınlaştığının görülmesi açısından oldukça sevindiricidir. İnternette yer alan evcil hayvan sağlığı hakkındaki bilgileri Faydalı bulan (%70) kişi sayısı oldukça fazladır. İnternet te evcil hayvan sağlığı ile ilgili bulunan ne tür bilgiler sizce daha önemlidir? sorusuna sırası ile Hastalığın tanımı, Hastalığın tedavisi, Diğer evcil hayvan sahipleri ile iletişim, İlaç hakkında bilgi, daha az bir kısmı ise Veteriner ile iletişim ve Hastalık ile ilgili fotoğraflar yanıtlarını vermişlerdir. Evcil hayvan sağlığı hakkında çoğunlukla Web siteleri, Forum, Veteriner hekim Web sitesi, Sosyal Medya ve Blog kullanıldığı görülmektedir. Tüm bu bilgiler göz önüne alınarak internet ortamında Web siteleri ve forumlarda hastalık ile ilgili fotoğraflardan ziyade hastalığın tanımı, tedavisi ile uzman ve/veya deneyimli kişilerle iletişim halinde olunmasına imkân verecek bilgilerin/ortamların oluşturulması önerilmektedir. Evcil hayvanları için internette en çok faydalandıkları web sitelerinin de (örn; www.petarkadas.com) bu özelliklerin çoğuna sahip olması, bu fikrimizi desteklemektedir. Evcil hayvanlarını veterinere götürmeden, sadece internetten eriştiği bilgileri kullanarak 409
uyguladıkları tedavinin genellikle nasıl sonuçlandığı sorulduğunda ise katılımcılarının çoğunluğunun Tedavi uygulamadığı (%71) görülmektedir. Tablo 3 ve 4 te de görüldüğü gibi çoğunlukla önleyici tedbirler ve merak/ ikinci görüş almak amacıyla yapılan aramalar neticesinde tedavi uygulanmaması beklenen bir durumdur. Ancak bu durum internet ortamındaki bilgiye güvenmeyip evcil hayvanlarının sağlığını riske atmak istememelerinden de kaynaklanabilir. Nitekim son soruda gerçekten ihtiyaç olduğunda mutlaka veterinere giderim diyen katılımcı olduğu görülmektedir. Ancak tedavi uygulamama nedeninin belirlenebilmesi için daha sonra yapılacak çalışmalar da bu konu hakkında bilgi toplanması faydalı olacaktır. 5. Sonuç Bu çalışma kapsamında, evcil hayvanlarının sağlığı söz konusu olduğunda, bireylerin internet kullanım durumunu, bunun yaygınlığını ve internetten edindikleri bilgilerin sağlık konusunda aldıkları kararların üzerindeki etkinliğini belirleyebilmek amaçlanmıştır. Anket katılımcılarının konu hakkında, veterinerlerden, dolayısı ile veteriner fakültelerinden, özellikle devletten ve toplumdan, hayvan sağlığı ile ilgili doğru, güvenilir bilginin paylaşımı, veterinerlerin sosyal medya kullanımı konusunda yeteneklerinin geliştirilmesi, veterinerlik hizmetlerinin ücretsiz ya da az ücretli olması, hayvan sağlığı kadar hayvan hakları ve evcil hayvan sahiplerinin haklarının gözetilmesi gibi beklenti ve önerileri bulunmaktadır. Sonuç olarak, konu canlılar ve özellikle sağlıkları olduğunda, internet ortamında bu bilgilerin bulundurulması, paylaşılması ve erişim seviyesi hususlarında acilen politika geliştirilmesi ve uygulamada sıkı denetimlere ihtiyaç duyulduğu düşünülmektedir. Özellikle veteriner fakültelerinin bu konuda öncü görev üstlenmesi yararlı olacaktır. 7. Kaynaklar [1]. Trotter MI, Morgan DW, 2008, Patients use of the Internet for health related matters: a study of Internet usage in 2000 and 2006, Health Informatics J, 14(3):175-181. [2]. Fox, S.,Duggan, M., 2013 Health Online 2013. http://www.pewinternet.org/2013/01/15/ health-online-2013/, [Ziyaret Tarihi: 28.11.2014]. [3]. Kogan, L. R., Schoenfeld-Tacher, R., ve Viera, A. R., 2012. The Internet and health information: differences in pet owners based on age, gender, and education. Journal of the Medical Library Association : JMLA, 100(3), 197 204. doi:10.3163/1536-5050.100.3.010. [4]. Volk, J. O., Felsted, K. E., Thomas, J. G. ve Siren J. W., 2011. Executive summary of the Bayer veterinary care usage study. http://veterinarybusinessadvisors.com/up/file/ JAVMA_-_Bayer_Study_Part_1_May_15_2011_ PDF_Plus.pdf, [Ziyaret Tarihi: 28.11.2014]. [5]. American Animal Hospital Association (AAHA), 2012. Survey shows pet owners seek health, nutrition info online, http://www.aahanet. org/blog/newstat/post/2012/08/01/935220/ Clients-seek-health-nutrition.aspx, [Ziyaret Tarihi: 28.11.2014]. [6]. Verdon, D. R., 2011. Veterinary challenge: Occupy the Internet to build credible information for pet owners. http:// veterinarynews.dvm360.com/veterinarychallenge-occupy-internet-build-credibleinformation-pet-owners?rel=canonical, [Ziyaret Tarihi: 28.11.2014]. [7]. Duffin, C., 2014, Vets warn pet owners over online diagnoses, Telegraph. http:// www.telegraph.co.uk/news/11038657/vetswarn-pet-owners-over-online-diagnoses.html, [Ziyaret Tarihi: 28.11.2014]. 6. Teşekkür Anket katılımcılarına değerli zamanlarını ayırarak görüşlerini paylaştıkları için, Prof. Dr. Ethem DERMAN ve arkadaşlarına anketin hazırlanma aşamasındaki değerli görüşleri için teşekkür ederiz. 410