ARAŞTIRMA MAKALESİ RESEARCH ARTICLE MCBU-SBED, 2017, 4(1): 542-548 Ruhsal Hastalığı Olan Hastalaa Bakım Veen Aile Üyeleinde Algılanan Stes ve Psikolojik Dayanıklılık Teciye YAĞMUR 1, Sevgi Nehi TÜRKMEN 1,2 Göndeim Taihi / Received: 08.03.2017 Kabul Taihi / Acceted: 29.03.2017 1 Manisa Ruh Sağlığı ve Hastalıklaı Hastanesi, Manisa, Tükiye 2 Manisa Celal Baya Ünivesitesi, Sağlık Bilimlei Fakültesi, Manisa, Tükiye *Soumlu Yaza / Coesonding Autho: Sevgi Nehi TÜRKMEN, e-mail: sevgitukmen2012@gmail.com ÖZ Amaç: Ruhsal hastalığı olan hastalaa bakım veen aile üyeleinde algılanan stes ve sikolojik dayanıklılık düzeyleini incelemek amacıyla yaılmıştı. Geeç ve Yöntem: Aaştıma; Manisa Ruh Sağlığı ve Hastalıklaı Hastanesi sevisleinde Mat- Eylül 2016 taihlei aasında aaştımaya alınma kiteleini kaşılayan 120 hasta ailelei ile yüütülmüştü. Veile; kişisel bilgi fomu, Algılanan Stes Ölçeği, Yetişkinle İçin Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği kullanılaak tolanmıştı. Veilein değelendiilmesinde; t-testi, Mann-Whitney U testi, Kuskal Wallis testi ve Peason Koelasyon analizlei kullanılmıştı. Bulgula: Hasta aileleinin Algılanan Stes Ölçeği nden aldıklaı tolam uan otalamalaı 19.58±5.36 ve Yetişkinle İçin Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği nden aldıklaı tolam uan otalaması 120.53±19.51 olaak bulunmuştu. Algılanan Stes Ölçeği ile Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği uan otalamalaı aasında ilişki incelendiğinde; hasta aileleinin sikolojik dayanıklılık ile algılanan stes aasında negatif yönde istatistiksel olaak anlamlı ilişki olduğu satanmıştı (=0.000, =-0.419). Sonuçla: Hasta aileleinin Algılanan Stes Ölçeği nden ve Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği nden aldıklaı tolam uan otalamalaına göe algılanan stes ota düzeyde olduğu, sikolojik dayanıklılık düzeyleinin ise iyi düzeyde olduğu belilenmişti. Hasta aileleinin algılanan stes düzeyi attıkça sikolojik dayanıklılık düzeyinin azaldığı belilenmişti. Anahta Kelimele: Psikolojik Dayanıklılık, Algılanan Stes, Aile. ABSTRACT Aim: This study was conducted to investigate the eceived stess and sychological enduance levels of family membes with mental illness. Mateial and Methods: This study was conducted with 120 atient s family who have the citeia fo inclusion in the study between Mach and Setembe 2016 in Manisa Mental Health and Diseases Hosital sevices. Data wee collected using the esonal infomation fom, Peceived Stess Scale, and Adult Psychological Resilience Scale. t-test, Mann-Whitney U test, Kuskal Wallis test and Peason Coelation analyzes wee used in the evaluation of the data. Results: The mean scoe of the atient s family total scoe on the Peceived Stess Scale was 19.58 ± 5.36 and the mean scoe on the Psychological Resilience Scale fo Adults was 120.53 ± 19.51. When the elationshi between Peceived Stess Scale and Psychological Resilience Scale aveages was examined, it was found that thee was a statistically significant negative coelation between sychological esilience and eceived stess ( = 0.000, = -0.419). Conclusions: It was detemined that eceived stess was modeate and sychological esilience levels of atients families wee at a good level,accoding to the aveage scoes of atient s family Peceived Stess Scoe and Psychological Resilience Scoe. It was detemined that as the eceived stess level of the atient s family inceased, the sychological esilience level deceased. Keywods: Celiac Psychological Resilience, Peceived Stess, Family. GİRİŞ İnsan, günlük yaşam olaylaı kasamında biçok faklı duygunun gelişmesine, başa çıkılması güç biçok faktöe mauz kalmaktadı. Bu olayla kimi zaman oldukça değe veilen biinin kaybı, fiziksel, sikolojik ahatsızlık, doğal felaketle ya da başka bi insanın saldıısına uğama gibi yaşam olaylaıdı. Bu doğultuda kişiden kişiye oldukça değişiklik gösteen kişisel teki ve davanışla göülmektedi (1,2). Söz konusu duygulaın negatif duygu duumu ağılıklı olması kişinin yaşadığı stesi vugulama geeği taşı. Yaşanan stesle beabe bieyin daha çözüm odaklı, adatasyona yatkın eylemlede bulunması geekmektedi. Psikolojik iyi oluş hali için bu süeç geeklidi. Psikolojik dayanıklılığa dai yaılması öncelikli geeken kişinin duumu sağlıklı bi şekilde analiz edeek sonuçlaını öngömesi neticesinde davanabilmesidi (1,2). Psikolojik dayanıklılık kavamı en genel anlamıyla kişinin hehangi bi olumsuzlukla kaşılaştığında dahi yaşama dai umudunu yitimemesi ve yaşamdan anlam bulabilme beceisi şeklinde tanımlanmaktadı (2). Özellikle stesli duumlala başa çıkma çabalaını sikolojik iyi olma düzeyi ile bilikte ele alan biçok çalışmada stes ve olumsuz duumlala başa çıkma statejileinin bieysel faklılık göstediği başetme açısından ele alınması geeken bi konu olduğununu göstemektedi (2,3). Buada üzeinde duulması geeken husus, bieyin başına gelen olaylaı anlamlandııken getidiklei youm ve olaylala başa çıkma adına ne tü davanışla segilediklei oldukça mühimdi. Eğe sahi olduklaı teki çeşidi yetei kada fazlaysa kişinin olaylala başa çıkmasını mümkün kılacaktı. Böylelikle mevcut duuma dai adatasyon mümkün olacağından 542
Sevgi Nehi TÜRKMEN ve ak. sikolojik iyilik halinin devamı sağlanacaktı. Kişi kendini toalayabilecek güce sahi olacaktı. Bu güce sahi olma hali sahi olduklaını değelendiebilme, bunla doğultusunda haeket edebilmesine bağlıdı (3,4). Psikolojik dayanıklılığın açıklanmasında ol oynayan biçok faktöden söz edilebilmesine kaşın; yaılan çalışmalada bu faktölein üç genel kategoi altında tolanabileceği öne süülmektedi (2,3,4,5). Bu kategoile; aile uyumu ve desteği, kişisel yaısal özellikle ve dışsal destek sistemlei (sosyal çeve, iş akadaşlaı vb.) olaak sıalanabili. Kişisel özellikle fiziksel güçlülük, sosyal olma, zekâ, iletişim beceisi, öz yetelilik, yetenek gibi çeşitli kişisel özellikledi (3,4). Ailesel özelliklee odaklanan çalışmala ise, en azından bi ebeveynle veya ebeveyn yeine geçen biisiyle olan ilişkilein önemli olduğunu otaya koymaktadı (5). Psikolojik dayanıklılığı atıan dış destek sistemlei ise, kişilein zoluklaın üstesinden gelme çabalaına yadımcı olan akadaşla, öğetmenle, komşula ve diğe kişilei içeebilmektedi (5,6). Ayıca zo duumla kaşısında destekleyici bi eğitim çevesine ve sosyal etkileşim ile iş biliği geektien hobilee sahi olmak gibi, kişinin yanında aile dışından biileinin olmasının da bu süeçte önemli olduğu öne süülmektedi (5,6). Coog ve ak. (2006) nın 199 bakım veen eş ile geçekleştidiklei aaştımada, bakım veenlein yaşadıklaı oblemle; hastanın ihtiyaçlaını veimli bi şekilde sağlama ile hastalığın uzun dönem belisizliği ve sonuçlaı hakkındaki endişele, hastaya kaşı kızgınlık ve kıgınlık ve hastalığın kendi yaşamlaı üzeindeki etkisiyle ilgili endişele olaak bulunmuştu (7). Ruhsal hastalığı olan hasta ve yakınlaı yaşam şeklini, değiştimek duumundadı. Sadece hastanın yaşam şeklini değiştimesi kuşkusuz yeteli olmaz. Doğal olaak hastaya eşlik edecek yakınının yeni duuma uyumu zaman alacaktı. Genellikle eşlik eden kişinin annelik veya iş hayatı gibi göevlei de vadı. Bu duum hasta yakınlaı için stesli ve hayal kııcı olabilmektedi. Stes, beabeinde umutsuzluk, çaesizlik ve deesyon gibi diğe olumsuz duumlaa yol açabilmektedi. Bu aaştıma uhsal hastalığı olan hastalaa bakım veen aile üyeleinde algılanan stes ve sikolojik dayanıklılık düzeyleini incelemek amacıyla yaılmıştı. GEREÇ ve YÖNTEM Aaştıma tanımlayıcı ve ilişki aayıcı nitelikte yaılmıştı. Aaştımanın evenini, Manisa Ruh Sağlığı ve Hastalıklaı Hastanesi sevisleinde Mat- Eylül 2016 taihlei aasında yatan hastalaın biinci deece bakım veen hasta yakınlaı (N=120) oluştumuştu. Aaştımada, öneklem seçimine gidilmeden evenin tümüne ulaşılması hedeflenmişti. Çalışmanın yaıldığı taihlede tedavi alan biinci deece hasta yakınlaı çalışmanın öneklemini oluştumuştu. Vei Tolama Aaçlaı Veile; kişisel bilgi fomu, Algılanan Stes Ölçeği (ASÖ), Yetişkinle İçin Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği (YPDÖ) kullanılaak tolanmıştı. Bilgi Fomu Ailelein tanıtıcı bilgileini içeen sou fomunda; anne ve babanın yaşı, eğitim düzeyi, mesleği, ailenin geli düzeyi, sosyal güvencesi, aile tii, yaşadığı ye, otalama çocuk sayısı, anne ve babalaın yaşadığı güçlükle ile ilgili bilgile ye almaktadı. Tolam 26 soudan oluşmaktadı. Yetişkinle İçin Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği (YPDÖ) Yetişkinle için Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği, Fibog ve akadaşlaı (2003) taafından geliştiilmiş olu kişisel güç, yaısal stil, sosyal yetelilik, aile uyumu ve sosyal kaynakla boyutlaını içemektedi (8). Aaştımada, ülkemizde geçelilik güvenilik çalışması Basım ve Çetin taafından yaılmıştı (4). Ölçekte, yaısal stil (3,9,15,21) ve gelecek algısı (2,8,14,20) 4 e madde; aile uyumu (5,11,17,23,26,32), kendilik algısı (1,7,13,19,28,31) ve sosyal yetelilik (4,10,16,22,25,29) 6 şa madde ve sosyal kaynakla (6,12,18,24,27,30,33) ise 7 madde ile ölçülmektedi. Tolam da 33 sou bulunmaktadı. 1-3-4-8-11-12-13-14- 15-16-23-24-25-27-31-33 numaalı soula tes soula olacaktı. la attıkça sikolojik dayanıklılığın atması isteniyosa, ceva kutucuklaının soldan sağa doğu 12345 olaak değelendiilmesi geekmektedi. Ankette minimum uan 33, maksimum uan ise 165 ti (4). Ölçeğin alt boyutlaının iç tutalılık katsayılaının 0,66 ile 0,81 aasında değiştiği bulunmuştu. Ayıca ölçeğin tolam Conbach Alfa katsayısı 0,86 olaak hesalanmıştı. Algılanan Stes Ölçeği (ASÖ) Ölçek kişinin hayatında bazı duumlaın ne deece stesli olduğunun değelendiilmesi amacı ile Cohen ve ak. Taafından (1983) geliştiilmişti. Algılanan Stes Ölçeği nin Tükçe geçelilik ve güvenililiği Yelikaya ve İnanç taafından yaılmıştı (9,10). Ölçekte ye alan soula katılımcılaın son 1 aylık duygu duumundaki değişimi değelendimeye yönelikti. Ölçek 5 li liket tiindedi (0: Hiç, 1: Needeyse Hiç, 2: Bazen, 3: Sıkça, 4: Çok sık). Ölçekte ye alan 4., 5., 7. ve 8. soula tes çevileek kodlanmaktadı. Ölçekten alınacak tolam uan 0-40 aasındadı. Tolam uanın yüksek olması stesin yüksek olduğunu göstei. Bu çalışmada ölçeğin 10 souluk fomu kullanılmıştı. Cevalanma süesi otalama 8-10 dakikadı. Ölçeğin güveniliğini sınamak üzee hesalanan iç tutalık alfa katsayısının 0,84 olduğu göülmüştü. Veilein Tolanması Veile, Mat-Eylül 2016 taihlei aasında yüz yüze göüşme yöntemi ile tolanmıştı. Hasta aileleine aaştımaya katılmalaı için davet ediliken aaştımanın amacı hakkında bilgi veilmiş; gönüllü olu fomundaki bilgile okunmuş ve onamlaı alınmıştı. Veilein Değelendiilmesi Aaştımadan elde edilen veilein değelendiilmesi bilgisaya otamında (IBM İstatistik SPSS 20.0 245 Kullanıcılı Netwok Lisans) ogamı kullanılaak yaılmıştı. Veilein değelendiilmesinde; t-testi, Mann- Whitney U testi, Kuskal Wallis testi ve Peason Koelasyon analizlei kullanılmıştı. 543
Sevgi Nehi TÜRKMEN ve ak. Aaştımanın Etiği Aaştımaya başlamadan önce, Manisa Celal Baya Ünivesitesi Yeel Etik Kuulu nun 31.03.2016/111 taihli etik kuul izni ve Manisa Kamu Hastanelei Genel seketeliğinden izin alınmıştı. Hasta yakınlaının sözel onamlaı alınmış ve aaştımaya katılmak isteyen hasta yakınlaına anketle uygulanmıştı. BULGULAR Hasta yakınlaının tanıtıcı özelliklei incelendiğinde; hasta yakınlaının yaş otalaması 46.03±14.01 (min=18 max=80) di. Hasta yakınlaının % 54,2 ekek, % 72.5 evli, % 35.0 lise mezunu, % 62.5 geli gidee denk, % 43.3 ev hanımı ya da emekli, % 64.2 çekidek aile olduğu belilenmişti. Yaılan t-testi sonucunda öneklemde ye alan kadınlaın ve ekeklein genel sikolojik dayanıklılık düzeyleine (X ekek =121.10; X kadın =119.85), ASÖ boyutuna (X ekek =19.10; X kadın =20.14), ilişkin uan otalamalaı bakımından anlamlı bi faklılık segilemediklei göülmüştü (>0.05). Aaştımada hasta yakınlaının ASÖ tolam uan otalaması 19.58±5.36 (alt-üst; 0-40) ota düzeyde algılan stes düzeyi olduğu ve hasta yakınlaının aldıklaı YPDÖ tolam uan otalaması 120.53±19.51 (alt-üst; 33-165) nomal düzeyde olduğu belilenmişti. Yetişkinle için sikolojik dayanıklılık ölçeği alt boyutlaının uan otalaması; yaısal stil 14.42±3.38, gelecek algısı 15.78±4.05, aile uyumu 20.22±4.09, kendilik algısı 23.95±4.64, sosyal yetelilik 21.65±5.37, sosyal kaynakla 24.49±4.63 tü (Tablo 1). Psikolojik dayanıklılık ve sikolojik dayanıklılık alt boyut uan otalaması ile algılanan stes uan otalaması aasında negatif yönde ilişki olduğu belilenmişti. Algılanan stes attıkça sikolojik dayanıklılığın azaldığı belilenmişti (<0.01) (Tablo 2). Aaştımadan elde edilen sonuca göe yaş, eğitim ve geli düzeyi sikolojik dayanıklılık ve algılanan stes üzeinde etkili olduğu belilenmişti. Yaşı 46 üzei olan hasta yakınlaının yaşı 46 yaş ve altı olanlaa göe algılanan stese ilişkin uan otalamalaı bakımından anlamlı bi faklılık göülmüştü (<0.05). Geli düzeyi düşük olan hasta yakınlaının geli düzeyi yüksek olanlaa göe algılanan stes düzeyi yüksek ve sikolojik dayanıklılık düzeyi daha düşük olaak belilenmiş aalaındaki fak istatistiksel olaak anlamlı bulunmuştu (<0.05). Eğitim düzeyi lise ve altı olanlaın eğitim düzeyi lise üzei olanlaa ilişkin uan otalamalaı bakımından anlamlı bi faklılık segilemediklei göülmüştü (>0.05). (Tablo 3). TARTIŞMA Yaılan t-testi sonucunda öneklemde ye alan kadınlaın ve ekeklein genel sikolojik dayanıklılık düzeyleine (X ekek =121.10; X kadın =119.85), ASÖ boyutuna (X ekek =19.10; X kadın =20.14), ilişkin uan otalamalaı bakımından anlamlı bi faklılık segilemediklei göülmüştü (>0.05). Ekeklein kadınlaa göe sikolojik dayanıklılık uanı biaz daha yüksek belilenmişti. Buna göe, ekeklein kolaylıkla yeni insanlala tanışı akadaşlık kuabilme beceisini yansıtan tutum ve davanışlaı kadınlaa kıyasla çok daha sık otaya koyduklaı söylenebili. Bu duumun kadınlaın ve ekeklein özellikle Tük tolumunun kendileine atfettiği geleneksel kadın ve ekekle ollei sebebiyle olaylaa faklı yaklaşmalaından kaynaklandığı; ekeklein kadınlaa nazaan duygu odaklı davanışladan kaçınaak daha çok mantık odaklı tekile vediklei belitilmektedi (11). Ayıca, bu bulgula kadın ve ekeklein faklı tekile vemek suetiyle yaşadıklaı sasıntı ya da zolukladan aynı oanda toalanabilme beceisine sahi olduklaına da işaet ediyo olabili. Konuyla ilgili diğe aaştımalada da, benze bulgulaa ulaşılmıştı. Öneğin, Hadianfad ve ak. (2015) çoklu skleoz hastalaının yaşam kaliteleiyle ilgili yamış olduklaı aaştıma sonucunda ekeklein sikolojik dayanıklılık düzeyinin kadınlaa göe daha yüksek olduğunu ancak bu fakın istatistiksel olaak anlamlı olmadığını tesit etmişledi (12). Tümlü ve Receoğlu (2013) ise, ünivesite akademik esoneli ile yamış olduklaı aaştımada kadınlaın sikolojik dayanıklılık düzeyleinin ekekleinkinden daha yüksek olduğunu; ancak, bu fakın istatistiksel olaak anlamlı olmadığını tesit etmişledi (11). Özel okullada çalışan öğetmenlein sikolojik dayanıklılık düzeyleini incelediklei aaştımalaında Bozgeyikli ve Şat (2014) kadın öğetmenlein sikolojik dayanıklılık düzeyleinin ekek öğetmenlein sikolojik dayanıklılık düzeyleinden anlamlı düzeyde yüksek olduğunu bulgulamışladı (13). Kaaımak ve Güloğlu (2014) ise, deem deneyimi yaşamış yetişkin bieylele yamış olduklaı çalışmada kadınlaın ve ekeklein sikolojik sağlamlık düzeyleinin anlamlı bi faklılık otaya koymadığını ao etmişledi (14). Benze şekilde Sezgin (2012) de ilköğetim okulu öğetmenleinin sikolojik dayanıklılık uan otalamalaının cinsiyete göe anlamlı bi faklılık göstemediğini tesit etmişledi (15). Kısacası, tüm bu bulgula, kadınla ve ekeklein sikolojik dayanıklılık düzeylei açısından anlamlı bi faklılık segilemedikleini, cinsiyetin diğe bazı demogafik ve kişisel değişkenlele etkileşime gimek suetiyle kadın ve ekeklein sikolojik sağlamlıklaını etkiliyo olabileceğini akla getimektedi Yaılan liteatü incelenmesinde; sikolojik dayanıklılık, kişilein stesle mücadele etmeleine yadımcı olmak suetiyle onlaın hayat şatlaı ile başa çıkabilmeleini kolaylaştımaktadı (16,17). Kaşılaşılan ve yaşanılan duumlaa kaşı bi dienç kaynağı olaak ele alınabilecek olan sikolojik dayanıklılık, insanlaın yaşadıklaı sounlaı alt etmesinde önemli bi sikolojik aaç olaak göülmektedi. Psikolojik dayanıklılık ile yaşananlaa kaşın iç denge kounmakta ve koku, stes gibi duumlaın üstesinden gelinebilmektedi. Çünkü yaşananla kaşısında içsel kouyucu kaynakla haekete geçmekte ve bieyin mücadele etmesine imkan vemektedi (2). Psikolojik dayanıklılık düzeylei yüksek olan bieylein stesli yaşam olaylaıyla daha başaılı şekilde mücadele ettiği söylenebili. Bu nedenle sikolojik dayanıklılık, stese neden olan hayatın olumsuz etkileini azaltmada ve 544
Sevgi Nehi TÜRKMEN ve ak. uhsal hastalıklaın oluşumunu önlemede kouyucu bi kalkan olaak düşünülebili (18). Psikolojik dayanıklılığın gelişimi, içsel ve dışsal biçok değişkenin bi aaya geleek oluştuduğu kouyucu faktölein valığıyla önemli ölçüde bağlantılıdı. Sosyal yetelilik, oblem çözme beceilei, özeklik, yaşamda anlam algısı, benlik saygısı, olumlu bi aile iklimi, sosyal destek ve etkili sağlık ve bakım hizmetlei gibi kouyucu faktöle bieyin stese daha olumlu tekile vemesinde işlev gömektedi. Ayıca bieyin ilgilendiği ya da yamaktan zevk duyduğu faaliyetlein olması da stes yaatan duumlaa uyum gösteilmesinde bi destek sağlamaktadı (19). Yüksek sikolojik dayanıklılığa sahi bieyle, negatif duygulaı daha iyi tolee edebilile, daha güçlü bi inançla doğuyu test edebilile, kendileini daha güçlü bi tavıla yansıtabilile ve yüksek soumluluğa sahitile. Bütün bu özelliklein hastalıkla daha başaılı şekilde baş etmede duygusal stesin azaltılmasında katkılaı vadı (20). Bizim çalışmamızda da geli düzeyi iyi olanlaın sikolojik dayanıklıklaının geli düzeyi düşük olanlaa göe daha iyi olduğu belilenmişti. Geli düzeyinin iyi olması bieylein sosyal faaliyetlee zaman ayımada daha ahat ve stesi azaltmada yadımcı olduğunu göstemektedi. Kouyucu sağlık hizmetleinden daha fazla yaalanılmasına imkan vemektedi. Bu sonuçla çalışma sonucumuzu destekle niteliktedi. Psikolojik dayanıklılık ve sikolojik dayanıklılık alt boyut uan otalaması ile algılanan stes uan otalaması aasında negatif yönde ilişki olduğu belilenmişti. Algılanan stes attıkça sikolojik dayanıklılık azaldığı belilenmişti (<0.01). Yaılan liteatü incelenmesinde sikiyati hasta yakınlaına yönelik sikolojik dayanıklılığı aaştıan hehangi bi çalışmaya astlanmamakla bilikte, sikolojik dayanıklılık düzeyi yüksek olan bieylein daha yüksek sikolojik iyi oluş düzeyi ve daha düşük stes, deesyon düzeyi göstediği göülmektedi (16,17,21,22). Psikolojik olaak dayanıklı bieylein, daha olumlu öz değelendimelee ve benlik saygısına sahi olu, olaylaı çözebileceğine dai kendileine yönelik olumlu algılaının bulunduğu; olumsuz olaylaı daha az stesle değelendidiklei, dolayısıyla da oblemlele başa çıkı, iyi oluş düzeyleinin attığı belitilebili (23). Aaştımadan elde edilen sonuca göe geli ve eğitim düzeyi düşük olan hasta yakınlaının geli ve eğitim düzeyi yüksek olanlaa göe algılanan stesi daha fazla, sikolojik dayanıklılık düzeyi daha az olaak belilenmişti (<0.05). Bieylein yaşadığı stesli yaşam olaylaından finansal sounla, ilişki sounlaı, aile ile ilgili sounla bieylei olumsuz etkilemekte ve sikolojik dayanıklılık düzeyleini düşümektedi. Düşük dayanıklılığa sahi bieyleinde bu olayla dışında kaşılaşabileceklei stesli duumlala baş etmelei zolaşabilmektedi (20,24,25,26). Bonanno ve ak. (2007) taafından yaılan bi çalışmada, sikolojik dayanıklılık ve çok sayıdaki sosyo-demogafik faktö aasındaki ilişki incelenmişti (26). ABD de geçekleştiilen teö saldıısı sonasında, 2752 kişiyle telefonla göüşme şeklinde yüütülen çalışmada yaılan çok değişkenli analizle sonucunda, dayanıklılığın yaygınlığının cinsiyet, yaş, etnik köken, eğitim düzeyi, tavmadan etkilenme düzeyi, geli düzeyindeki değişim, sosyal destek, konik hastalığın sıklığı ve şimdiki ve geçmiş yaşam zoluklaı taafından yodandığı sonucuna ulaşılmıştı (26). Bi başka aaştıma sonuçlaına göe katılımcılaın eğitim duumlaı ve aylık gelilei attıkça sikolojik dayanıklılık tolam uanlaının da anlamlı bi biçimde attığı sonucuna ulaşılmıştı (25). Bildiici (2014) taafından İstanbul ili sınılaı içinde yaşayan ve özel eğitime geeksinimi olan çocuğa sahi 106 anne ile yüütülen çalışmada, katılımcılaın aile yüklei ile sikolojik dayanıklılıklaı aasındaki ilişkile incelenmişti. Aaştıma sonuçlaına göe, annelein eğitim duumlaı, eşleinin eğitim duumlaı, ailenin aylık otalama geli düzeyi, engelli olan çocuğun tanısı, çocuğun özel eğitim dışında başka bi okula gidi gitmemesi duumuna göe katılımcılaın aile yükü uanlaı ve sikolojik dayanıklılık uanlaı faklılık göstediği satanmıştı (27). Çalışma sonuçlaı çalışmamızı destekle niteliktedi. Ekonomik açıdan tatmin edici bi yaşam süen kişilein sounla kaşısında dışsal kaynaklaa ulaşmalaı kolaylaşmaktadı. Bu da onlaın sikolojik dayanıklılık düzeyleine olumlu bi katkı sunmaktadı. Öte yandan ekonomik olaak sounla yaşayan bieyle, eğitim, sağlık, baınma, kişisel gelişim ve tatil gibi ihtiyaçlaını kaşılamakta zolukla yaşayabilmektedile. Bu açıdan bakıldığında geçek ya da algılanan ekonomik geli açısından tatmin edici bi duumda olan katılımcıla, diğeleine oanla daha fazla sikolojik dayanıklılık segileyebilile. ÖNERİLER Stesle başa çıkma ve sikolojik dayanıklılık düzeyleinin bibii ile anlamlı düzeyde ilişkili bulunması bu doğultuda veilebilecek eğitimle adına önem taşımaktadı. Sağlık çalışanlaı öndeliğinde hasta yakınlaına stesle mücadele ve sikolojik dayanıklılık ile alakalı düzenli olaak hizmet içi eğitim, semine, kişisel ve gu dayanışması aktivitelei düzenlenebili. Böylelikle hasta yakınlaının sadece stesle başa çıkmalaı değil aynı zamanda kouyucu faktö olaak sikolojik dayanıklılık düzeyleinin de göz önünde bulunduulması mümkün olacaktı. Hasta yanında hasta yakınlaının da sikolojik olaak desteklenmesi hastanın iyileşme süecini hızlandıı. Hasta yakınlaının da hastalık hakkında bilgilenmesi endişelei azaltı. Hasta bakımında en az iki kişi aasında dönüşümlü efakat olmasına özen gösteilmelidi. Hasta yakınlaı soğukkanlılık, sabı ve şefkat konusunda motive edilmelidi. Hasta yakınlaının geekise sikolojik destek alma konusunda yadımcı olunmalıdı. 545
Sevgi Nehi TÜRKMEN ve ak. Tablo 1. YPDÖ ve ASÖ Otalamalaı Ölçek Maddelei Min Max Ot±SS ASÖ Tolam 2.00 35.00 19.58±5.36 YPDÖ Tolam 55.00 155.00 120.53±19.51 YPDÖ Alt Boyut Yaısal Stil 5.00 20.00 14.42±3.38 Gelecek Algısı 4.00 20.00 15.78±4.05 Aile Uyumu 11.00 25.00 20.22±4.09 Kendilik Algısı 7.00 30.00 23.95±4.64 Sosyal Yetelilik 6.00 30.00 21.65±5.37 Sosyal Kaynakla 11.00 30.00 24.49±4.63 *YPDÖ: Yetişkinle için Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği *ASÖ: Algılanan Stes Ölçeği Tablo 2. YPDÖ ve YPDÖ Alt Boyutlaı Otalaması ile ASÖ Otalaması Aasındaki İlişkisi Ölçekle YPDÖTolam ASÖ Tolam -0.419 YPDÖ Alt Boyutlaı Yaısal Stil Gelecek Algısı Aile Uyumu Kendilik Algısı Sosyal Yetelilik Sosyal Kaynakla *<0.001 *YPDÖ: Yetişkinle için Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği *ASÖ: Algılanan Stes Ölçeği -0. 276 0.002* -0. 323-0.300 0.001* -0.371-0.419 0.004* -0.340 546
Sevgi Nehi TÜRKMEN ve ak. Tablo 3. Hasta Yakınlaının Sosyodemogafik Özelliklei İle YPDÖ ve YPDÖ Alt Boyutlaı Otalaması ve ASÖ Otalaması Aasındaki İlişkisi ÖLÇEK PUANLARI SOSYODEMOGRAFİK ÖZELLİKLER CİNSİYET n X t YPDÖTolam Kadın Ekek 55 65 119.85 121.10 ASÖ Tolam Kadın Ekek 55 65 20.14 19.10 YAŞ n X±SS t ASÖ Tolam 46 Yaş ve Altı 46 Yaş Üstü 61 59 18.22±5.50 20.98±4.86-2.898.004* GELİR DURUMU n X±SS t YPDÖTolam Geli Gideden Az Geli Gide Dengeli/Gideden Fazla 39 81 114.51±18.30 123.43±19.51-2.391.018* ASÖ Tolam Geli Gideden Az Geli Gide Dengeli/Gideden Fazla 39 81 21.48±4.37 18.66±5.57 2.773.006* YPDÖ Alt Ölçek EĞİTİM DURUMU n X U Yaısal Stil Lise ve Lise Altı 92 55.40 Lise Üstü 28 77.27 818.500.003* Gelecek Algısı Lise ve Lise Altı 92 56.57 Lise Üstü 28 73.43 926.000.023* ASÖ Tolam Lise ve Lise Altı Lise Üstü 92 28 60.85 59.36 1256.000.842 *<0.005 *YPDÖ: Yetişkinle için Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği *ASÖ: Algılanan Stes Ölçeği 547
Sevgi Nehi TÜRKMEN ve ak. KAYNAKLAR 1. Masten AS. Odinay Magic: Resilience ocesses in develoment. Ameican Psychologist. 2001;56(3);227-238. 2. Yates MT, Fanita T, Masten SA. Resilience theoy and the actice of ositive sychology fom ındividuals to societies, in ublic olicy and systems fo esılıence and social lanning Chate: 2014;44..773-788. 3. Özbay F, Johnson DC, Dimoulas E, Mogan CA, Chaney D. Southwıck S. Social suot esilience to stess: fom neuobiology to clinical actise. Psychiaty. 2007;35-40. 4. Basım HN, Çetin F. Yetişkinle için sikolojik dayanıklılık ölçeği nin güvenililik ve geçelilik çalışması. Tük Psikiyati Degisi 2011;22(2):104-114. 5. Çetin F, Basım HN. Psikolojik dayanıklılığın iş tatmini ve ögütsel bağlılık tutumlaındaki olü. İş Güç Endüsti İlişkilei ve İnsan Kaynaklaı Degisi. 2011;13(3):81-94. 6. Bouden O. Resilience: When hoe becomes ossiblefo eveyone. Mammoth Magazine. 2013; 13:2. 7. Coog SH, Buleson JA, Sudilovsky A, Baume RM. Souse caegives of Alzheime atients: Poblem esonses to caegive buden. Aging Mental Health. 2006; 10:87-100. 8. Fibog O, Hjemdal O, Rosenvinge JH, Matinussen M. A New ating scale fo adult esilience: what ae the cental otective esouces behind healthy adjustment? Int J Methods Psychiat Res. 2003; 12:65-76. 9. Cohen S, Kamack T, Memeistein R. A global measue of eceived stes. Jounal of Health and Social Behavio. 1983; 24:285-396. 10. Yelikaya EE, İnanç B. Algılanan stes ölçeğinin Tükçe çeviisinin sikometik özelliklei, IX. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehbelik Kongesi, 17-19 Ekim, 2007, İzmi. 11. Tümlü GÜ, Receoğlu E. Ünivesite akademik esonelinin sikolojik dayanıklılık ve yaşam doyumu aasındaki ilişki. Yükseköğetim ve Bilim Degisi. 2013;3(3):205-213. 12. Hadianfad H, Ashjazadeh N, Feidoni S, Fajam E. The ole of sychological esilience, seveity of disease and teatment adheence in the ediction of health-elated quality of life in atients with multile scleosis. Neuology Asia. 2015;20(3):263-268. 13. Bozgeyikli H, Şat A. Öğetmenlede sikolojik dayanıklılık ve ögütsel vatandaşlık davanışlaının bazı değişkenle açısından incelenmesi: Özel okul öneği. HAK-İŞ Uluslaaası Emek ve Tolum Degisi. 2014;3(5):172-191. 14. Kaaımak Ö, Güloğlu B. Deem deneyimi yaşamış yetişkinlede bağlanma modeline göe sikolojik sağlamlığın açıklanması. Çukuova Ünivesitesi Eğitim Fakültesi Degisi. 2014;43(2):1-18. 15. Sezgin F. İlköğetim okulu öğetmenleinin sikolojik dayanıklılık düzeyleinin incelenmesi. Kastamonu Eğitim Degisi. 2012;20(2):489-502. 16. Allen W. Examining the elationshis between stess, deession, anxiety, and esilience in undegaduate nusing students (Unublished Maste s Thesis). Univesity of Noth Geogia 2016, Geogia. 17. Calvete E, Oue I, Hankin BL. A longitudinal test of the vulneability-stess model with ealy maladative schemas fo deessive and social anxiety symtoms ın adolescents. Jounal of Psychoathology and Behavioal Assessment. 2014;37(1):85-99. 18. Çuhada D, Tanıvedi D, Pehlivan M, Kunaz G, Alkan S. Detemination of the sychiatic symtoms and sychological esilience levels of hematooietic stem cell tanslant atients and thei elatives. Euoean Jounal of Cance Cae. 2014;1-10. 19. Şahin M, Yetim A, Çelik A. Psikolojik sağlamlığın gelişiminde kouyucu bi faktö olaak so ve fiziksel aktivite. The Jounal of Academic Social Science Studies. 2012;5(8):373-380. 20. Min J, Jung YE, Kim DJ, Yim HW, Kim JJ. Chaacteistics associated wiht low esilience in atients with deession and/o anxiety disode. Qual Life Res. 2013; 22:231-241. 21. Camaa M, Calvete E. Ealy maladative schemas as modeatos of the imact of stessful events on anxiety and deession in univesity students. Jounal of Psychoathology and Behavioal Assessment. 2011; 34:58-68. 22. Boyaz G, Lightsey OR. Can ositive thinking hel? Positive automatic thoughts as modeatos of the stess meaning elationshi. Ameican Jounal of Othosychiaty. 2012;82(2):267. 23. Kaaımak Ö, Çetinkaya RS. Benlik saygısının ve denetim odağının sikolojik sağlamlık üzeine etkisi: Duygulaın aacı etkisi. Tük Psikolojik Danışma ve Rehbelik Degisi. 2011;4(35):30-43. 24. Dunkley DM, Zuoff DC, Blankstein KR. Self-citical efectionism and daily affect: disositional and situational ınfluences on stess and coing. Jounal of Pesonality and Social Psychology. 2003; 84:234-252. 25. Bektaş M, Özben Ş. Evli bieylein sikolojik dayanıklılık düzeyleinin bazı sosyo-demogafik değişkenle açısından incelenmesi. CBÜ Sosyal Bilimle Degisi. 2016;14(1). 26. Bonanno GA, Galea S, Buccıaellı A, Vlahov D. What edicts sychological esilience afte disaste? The ole of demogahics, esouces, and life stess. Jounal of Consulting and Clinical Psychology. 2007;75(5):671 682. 27. Bildiici F. Özel eğitime geeksinimi olan çocuğa sahi ailelede aile yükü ile sikolojik dayanıklılık aasındaki ilişki, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Haliç Ünivesitesi, Sosyal Bilimle Enstitüsü 2014, İstanbul. htt://edegi.cbu.edu.t/ojs/index.h/cbusbed isimli yazaın CBU- SBED başlıklı esei bu Ceative Commons Alıntı-Gayiticai 4.0 Uluslaaası Lisansı ile lisanslanmıştı. 548