ARAfiTIRMA / RESEARCH ARTICLE TKBBV 2008 Gelifl tarihi / Received: Eylül / September 15, 2008 Kabul tarihi / Accepted: Eylül / September 20, 2008 Online yay n tarihi / Published online: Eylül / September 26, 2008 doi: 10.2399/tao.08.ss085 A r OSAS'l hastalarda CPAP kullan m n n noktürnal pollaküriye etkisi M. Ar c gil, Ö. Yi it, Z. Alkan Çak r, Ü. Taflk n, G. Toktafl, Ö. Uzman Özet Amaç: Obstrüktif uyku apne sendromu (OSAS) üst solunum yolu kollaps yla giden, birçok sistemi etkileyen ve içinde hala birçok bilinmeyeni bar nd ran bir hastal kt r. Birçok hasta baflka sebepten dolay hekime baflvurmas na ra men OSAS tan s almaktad r. OSAS' n etkiledi i sistemlerden birisi de alt üriner sistemdir. Üst hava yolu kollaps na sebep olan adenoid vejetasyonu olan çocuklarda adenoidektomi operasyonundan sonra enürezisin düzeldi ine dair yay nlar bulunmaktad r. Eriflkinlerde de OSAS' n alt üriner sistem fonksiyonlar n etkiledi ine dair çok az say da literatür bilgisi mevcuttur. Bu çal flmada a r OSAS'l hastalardaki alt üriner sistem bozukluklar n n tespiti ve CPAP kullan m n n bu bozukluklar üzerine etkisini araflt rmay amaçlad k Yöntem: Çal flmaya a r OSAS tan s alarak CPAP cihaz verilen 15 erkek hasta dahil edildi. Bu hastalara CPAP (continuous positive airway pressure) cihaz verilmeden önce üroflowmetri yap ld. Hastalar enürezis noktürna ve pollaküri flikayetleri sorguland. Hastalar n yaflam standart Epworth uykululuk skalas ile de erlendirildi. Üroflowmetride hastalar n Vmax (maksimum idrar yapma h z ), Vort (ortalama idrar yapma h z ) ve yap lan idrar hacmi hesapland. Hastalar 2 ay CPAP cihaz kulland ktan sonra ayn parametrelere tekrar bak ld ve enürezis noktürna ve pollaküri aç s ndan yeniden sorgulan p, Epworth uykululuk skalas ile yeniden de erlendirildiler. Bulgular: Hastalar n yafl 34-60 aras nda olup ortalam yafl 50.87 olarak bulundu. CPAP kullanan hastalarda mevcut olan alt üriner sistem semptomlar nda belirgin iyileflme görüldü. Dr. Mithat Ar c gil, Dr. Özgür Yi it, Dr. Zeynep Alkan Çak r, Dr. Ümit Taflk n stanbul E itim ve Araflt rma Hastanesi 2. KBB Klini i, stanbul Dr. Gökhan Toktafl stanbul E itim ve Araflt rma Hastanesi Üroloji Klini i, stanbul Dr. Özlem Uzman stanbul E itim ve Araflt rma Hastanesi Gö üs Hastal klar Klini i, stanbul CPAP kullan m sonras Vmax, Vort de erleri CPAP öncesine göre anlaml derecede artt gözlendi (p<0.001). CPAP sonras hacim de erlerinde, CPAP öncesine göre anlaml de iflme olmad (p>0.05). CPAP sonras Epworth de erleri, CPAP öncesine göre anlaml derecede azald (p<0.001). Bir hastada olan enüresis noktürna düzeldi. Hastalar n tamam nda olan pollaküri, bir hasta haricinde tamamen iyileflti. Sonuç: OSAS l hastalarda birçok sistemik bozukluk gibi alt üriner sistem fonksiyonlar da olumsuz yönde etkilenmifltir. Bu hastalarda CPAP kullan m ile beraber alt üriner sistem semptomlar nda istatistiksel olarak anlaml flekilde düzelme görülmüfltür. statistiksel olarak görülen anlaml düzelmenin hormonal mekanizmadan m yoksa kas tonusundaki art fltan m kaynakland henüz aç a kavuflmam flt r. Bunu anlamak için yeni araflt rmalara ihtiyaç vard r. Türk Otolarengoloji Arflivi, 2008; 46(3): 214-218 Girifl Obsrüktif uyku apne sendromu (OSAS) üst solunum yolu kollaps sonucu apne-hipopne ataklar yla seyreden, bir çok sistemi etkileyen ve içinde hala birçok bilinmeyenleri bar nd ran bir hastal kt r. 1 Eriflkin popülasyonun %2 ile %4 ü OSAS hastas d r. 2 Birçok hasta baflka sebeplerden dolay hekime baflvurmas na ra men OSAS tan s almaktad r. OSAS birçok sistemi etkilemektedir. 3 Bunlardan bir tanesi de alt üriner sistemdir. 4 Üst hava yolu kollaps na sebep olan adenoid vejetasyonu olan çocuklarda ade- 214
A r OSAS'l hastalarda CPAP kullan m n n noktürnal pollaküriye etkisi noidektomiden sonra enüresis noktürna ve noktürnal pollakürinin düzeldi ine dair yay nlar bulunmaktad r. 5 Bu çal flmada eriflkinlerde OSAS n alt üriner sistem fonksiyonlar na etkisini araflt rmak amac yla di er literatürlerden daha genifl bir hasta serisinde enürezis ve pollakürü semptomlar sorgulan p, alt üriner sistem fonksiyonlar objektif bir test olan üroflovmetri ile de erlendirilmifltir. Gereç ve Yöntem Bu çal flma 15 erkek hasta üzerinde yap ld. Polisomnografik inceleme (PSG) EMBLA S 7000 adl cihazla polisomnografi yap ld. Hastalar, ilk gece testi yap ld ktan sonra baflka bir gece titrasyon için yine uyku laboratuvar nda uyudular. En az yedi saatlik uyku süresi kaydedildi. Kay tta EEG, EOG (elektrookülogram), çene, interkostal ve bilateral anterior tibialis kaslar na EMG (elektromiyogafi) ve EKG (elektrokardiyogram) kay tlar yap ld. Solunum kay tlar ise nazal kanül/bas nç geçiren sistem ve a z termokapülü ile yap ld. Respiratuar platizmografik elektrotlarla gö üs ve abdominal eforlar hesapland. Pulsoksimetre ile oksijen satürasyonlar hesapland. Boyuna yerlefltirilen mikrofon ile horlama sesleri kaydedildi. Saatlik apne-hipopne say s AH (apne-hipopne indeksi) olarak de erlendirildi. AH 30 dan fazla olan a r OSAS olarak de erlendirildi. 6 Üroflovmetrik inceleme Üroflovmetri, idrar ak m n n özelliklerinin noninvaziv de erlendirilmesidir. drar kesesine ait nedenlerle veya idrar kesesinin ç k fl ndan sonraki hastal klarda bozulmufl ifleme fonksiyonunun araflt r lmas nda kullan l r. Çal flmam zda gravimetrik yöntemle çal flan üroflovmetri Uroscan Uroflow System (kod no: 1153006) kullan ld. Bu yöntemle Vmax (maksimum ifleme h z ), Vort (ortalama ifleme h z ) ve iflenen idrar hacmi hesapland. 7 Diabetis mellitusu, prostat hipertrofisi, alt üriner sistem problemi olanlar, diüretik ve alkol kullananlar çal flmadan ç kar ld. Tüm hastalara çal flma öncesi akflam yeme inden sonra kafeinli içecekler almamas konusunda uyar ld. Hastalar ilk etapta enüresis noktürna ve noktürnal pollaküri aç s ndan sorguland. Epworth uykululuk skalas ile yaflam kaliteleri de erlendirildi. Daha sonra hastalara alt üriner sistem fonksiyonlar n de erlendirmek amac yla üroflovmetri testi yap ld. Hastalara continuous positive airway pressure (CPAP) verilerek 2 ay kullanmalar istendi. Hastalar yeniden kontrole ça r l p enüresis ve pollaküri aç s ndan yeniden sorguland lar. Epworth uykululuk skalas yap - larak yaflam kaliteleri de erlendirildi. Hastalara tekrar üroflowmetri yap ld. Tüm veriler toplanarak CPAP öncesi ve sonras karfl laflt r ld. statistiksel inceleme Verilerin de erlendirilmesinde SPSS for Windows 10.0 istatistik paket program uyguland. Karfl - laflt rmalarda paired t testi ve Wilcoxon rank testleri kullan ld. p<0.05 anlaml kabul edildi. Bulgular Çal flmaya kat lan 15 hastan n yafllar 34 ile 60 (ortalama yafl 50.87) yafl aras ndayd. AH 30 ile 84 aras ndayd. Hastalar n vücut kitle indeksleri (BM ) ortalama 30.379 olup obez hasta grubuydu. Minimum oksijen saturasyonu %58 ile %83 aras nda olup ortalama de er %71 bulundu (Tablo 1). Noktürnal pollaküri bir hasta haricinde düzeldi. Bir hastada mevcut olan enüresis noktürna tamamen iyileflti (Tablo 2 ve 3). Epworth skalas CPAP öncesi 9.87, CPAP sonras ise 2.07 olarak bulundu. CPAP sonras Epworth de- erleri CPAP öncesine göre anlaml derecede düflük bulundu (p<0.001). CPAP öncesi Vmax ortalamas 15.53 ml/s bulundu. CPAP sonras bu de er 17.87 ml/s ye yükseldi. Vort ortalamas CPAP öncesi 8.07 ml/s iken CPAP sonras bu de er 9.93 e yükseldi. CPAP sonras Vmax ve Vort de erleri CPAP öncesine göre anlaml derecede artt (p<0.001). CPAP sonras ölçülen idrar hacminde CPAP öncesine göre anlaml de iflme olmad (p>0.05) (Tablo 4). Türk Otolarengoloji Arflivi / Turkish Archives of Otolaryngology, Cilt / Volume 46, Say / Number 3, 2008 215
Ar c gil M ve ark. Tablo 1. Çal flmaya kat lan hastalar n ortalama de erleri. N Min. Max. Ort. SD Yafl 15 34 60 50.87 6.92 BM 15 26.3 34.2 30.379 2.758 AH 15 30 84 46.80 16.20 Min. O2 sat. 15 58 83 71.125 15.5 AH : Apne-hipopne indeksi; BM : Vücut kitle indeksi; SD: Standart deviasyon Tablo 2. CPAP öncesi semptomlar n da l m. CPAP öncesi n % Pollaküri Var 15 100.0 Enüresis Yok 14 93.3 Var 1 6.7 Tablo 3. CPAP sonras semptomlar n da l m. CPAP sonras n % Pollaküri Yok 14 93.3 Var 1 6.7 Enüresis Yok 15 100.0 Tart flma OSAS dan etkilenen sistemlerden bir tanesi de alt üriner sistemdir. Çocuklarda OSAS n enüresis ve pollaküri ile iliflkisi bir tak m bilimsel yay nlarla kan tlanm flt r. 8 Adenotonsillektomiden sonra enüresis noktürnan n büyük ölçüde iyileflti i bildirilmifltir. 9 Eriflkinlerde ise enürezis OSAS da s k rastlanan semptomlardan de ildir. Kramer ve ark. n 5 enürezisli hasta üzerinde yapt klar çal flma öncesinde literatürde 17 hasta sunulmufltur. Enürezisin di er hastal klarla da iliflkisi olabilece inden OSAS a ba l enürezisin gerçek insidans hala bilinmese de hastalar n s k olarak yak nd klar flikayetler aras nda yer almamaktad r. Bu iliflkiyi ispatlamaya çal flan bir tak m hipotezler üzerinde durulmufltur. Enürezisin kilo alman n artmas ve OSAS semptomlar n n a rlaflmas yla pozitif korelasyon gösterdi i bilinmektedir. Bizim de hastalar m z n hepsi obez hastalard. Obez hastalarda artm fl glomerüler filtrasyon h z görülmektedir. 10 Kriger ve ark. artm fl fraksiyoner üriner ak m n, artm fl sodyum ve klorid at m ndan ve azalm fl sodyum geri al m yla ilgili oldu unu göstermifllerdir. 11 Di er taraftan apnenin neden oldu u hipoksi pulmoner vazokonstrüksiyona neden olup sa ventrikül yükünü artt rmaktad r. Bu da sa atriyumda dilatasyona neden olarak artial natriüretik peptit sal n m n artt rmaktad r. 12 ANP ye ters etki yapan antidiüretik hormon seviyesi de kanda azalm flt r. Bu hormonal de ifliklik idrar yap m n artt rmaktad r. Baz çal flmalar OSAS l larda artm fl ANP seviyesinin CPAP tedavisiyle azald n göstermifllerdir. Warley in çal flmas nda ADH düzeyinde OSAS hastalar nda art fl olmad ve CPAP cihaz yla ANP seviyesinde herhangi bir de ifliklik oldu u ispatlanamam flt r. 13 Bizim çal flmam zda CPAP cihaz yla tedaviden sonra 1 hastam zda görülen enüresis ve 13 hastadaki pollaküri iyileflmifltir. Bir hastada mevcut olan pollaküri say s azalsa da tam olarak iyileflmemifltir. Fakat bu hastan n polisomnografik incelemesinde arousal say s n n 546 oldu u ve hastan n morbid obez olmas dikkati çekmektedir. Çal flmam z n s - n rl taraf kanda hormon seviyesine bak lmamas - d r. Bu düzelmeki hormonal mekanizman n etkisini bilememekteyiz. Ayr ca hormon düzeyinde de ifliklik olmad n savunan yay nlardan da enürezisin hangi mekanizma ile oldu unu tam olarak aç klayamam fl ve daha ileri çal flmalar yap lmas gereklili ini ortaya koymufllard r. Bu amaçla çal flmam zda üroflovmetri ile alt üriner sistem fonksiyonlar incelenerek CPAP n objektif olarak alt üriner sistem fonksiyonlar na etkisi incelendi. Üroflovmetri ile maksimum ifleme h z, ortalama ifleme h z belirgin art fl saptand. Bu so- 216 Türk Otolarengoloji Arflivi / Turkish Archives of Otolaryngology, Cilt / Volume 46, Say / Number 3, 2008
A r OSAS'l hastalarda CPAP kullan m n n noktürnal pollaküriye etkisi nuç alt üriner sistem fonksiyonlar ndaki belirgin düzelmenin göstergesiydi. Bu düzelme kas tonusunun artmas yla iliflkili olabilir. Loran ve ark. lar n n hiperbarik oksijen tedavisi (HBOT) uygulad klar 17 benign prostat hipertrofili hastada HBOT sonras özellikle geceleri mesane kapasitesinde ve pollaküride azalma gözlenmifltir. 14 Bu sonuçla detrusör kas hipoksisine dikkati çekmifllerdir. Galvin ve arklar n çal flmas nda alt üriner sistem t kan kl n n detrüsör kas hipoksisine sebep oldu u ve detrüsör kas hipoksisi sonucunda da mesane disfonksiyonun ortaya ç kt gösterilmifltir. Brading ve ark. n yapt di er bir çal flmada intravesikal bas nc n art p kapiller bas nc yendi i durumlarda mesane duvar n n iskemik kald gösterilmifltir. 15 Deneysel çal flmalarda mesane kas n n aerobik solunumunun yan s ra anaerobik solunum da yapabildi i ortaya konmufltur. Anoksik flartlar alt nda mesane kontraktilitesinin bafllang çta azalmas na ra men anoksik flartlar n düzelmesi ile detrüsör kas hücrelerinin h zl ca iyileflti i ancak intrensek sinir liflerindeki hasar n kal c oldu u gözlenmifltir. Kritsiadis ve ark. n çal flmas nda üretelyum ve detrüsör kas n hipoksik strese daha dirençli oldu u tespit edilmifltir. Kritsiadisin elde etti i bu sonuç çal flmam zda CPAP sonras mesane fonksiyonlar n n tekrar düzelmesiyle uyumludur. 16 nsanlarda periodik mesane iskemisi sonucu geliflen kal c sinir hasar mesanenin artm fl aktivitesine neden olmaktad r. Bu çal flmalarda mesane ç k fl nda obstruksiyona yol açarak mesanede iskemi oluflturan durumlar de erlendirilmifltir. OSAS da mesanenin yan s ra sistemik iskemi oluflmaktad r. CPAP tedavisiyle iskemi ortadan kalmaktad r. Bu durum iskemi ve reoksijenizasyona uygun bir model oluflturmaktad r. CPAP sonras iskeminin ortadan kalkmas yla detrüsör kas aktivitesi tekrar sa lanmaktad r. Bu durum CPAP n tüm vücut kaslar ndaki tonusu artt rmas na ba lanabilir. Barreiro nun çal flmas nda da OSAS li hastalarda eksternal interkostal kaslardaki metabolik stres de erlendirilmifl ve CPAP tedavisiyle iskemi sonras reoksijenizasyonun sa lanmas yla kas fonksiyon bozuklu unun geriledi i gözlenmifltir. 17 Bu bilgiler fl nda mesane detrüsör kas n n iskemiye dirençli olsa da a r OSAS hasta grubunda maruz kald a r hipoksi sonucunda pollaküri ve enürezis gibi semptomlar n geliflmesi ve CPAP sonras semptomlar n gerilemesinden detrüsör hipoksisi sorumlu tutulabilir. Sonuç OSAS hastalar nda CPAP cihaz kullan m alt üriner sistem fonksiyonlar nda belirgin iyileflme sa lam flt r. Hastalar n yaflam kalitesi artm flt r. Bu iyileflmenin ne flekilde oldu u belirgin olmasa da alt üriner sistem kas ve sfinkterlerinin hipoksiden etkilendi i ve reoksijenizasyonun sa lanmas yla ifllevlerini tekrar geri kazand n göstermektedir. Detrüsör hipoksisi ve reoksijenizasyonunun daha fazla araflt r ld yeni çal flmalar yapmak gerekmektedir. Kaynaklar 1. Svanborg E. Impact of obstructive apnea syndrome on upper airway respiratory muscles. Respir Physiol Neurobiol 2005; 147; 263-72. 2. Young T, Patla M, Dempsey J, Skatrud J, Weber S, Badr S. The occurence of sleep-disordered breathing among middle-aged adults. N Engl J Med 1993; 328: 1230-5. 3. Shabar E, Whitney CW, Redline S, et al. Sleep-disordered breathing and cardiovascular disease; cross-sectional results of the Sleep Heart Health Study. Am J Respir Crit Care Med 2001; 163: 19-25. 4. Kramer NR, BonitatiAE, Millman RP. Enuresis and obstructive sleep apnea in adults. Chest 1998; 114: 634-7. 5. Firoozi F, Batniji R, Aslan AR, Longhurst PA, Kogan BA. Resolution enuresis after adenotonsillectomy in children. J Urol 2006: 175; 1885-8. 6. Margel D, Cohen M, Livne PM, Pillar G. Severe, but not mild obstructive sleep apnea syndrome is associated with erectile dysfunction. Urology 2004; 63; 545-9. 7. Wein J, Kavoussi LR, Novick AC, Portin AW, Peters CA. Campbell-Walsh Urology, 9th ed. Elsevier; 2007. 8. Weissbach A, Lieberman A, Tarasuik A, Goldbart A, Tal A. Adenotonsillectomy improves enuresis in children with obstructive sleep apnea syndrome. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 2006; 70: 1351-6. Türk Otolarengoloji Arflivi / Turkish Archives of Otolaryngology, Cilt / Volume 46, Say / Number 3, 2008 217
Ar c gil M ve ark. 9. Basha S, Bialowas C, Ende K, Szeremeta W. Effectiveness of adenotonsillectomy in the resolution of nocturnal enuresis secondary to obstructive sleep apnea. Laryngoscope 2005; 115: 1101-3. 10. Fletcher EC. Obstructive sleep apnea and the kidney. J Am Soc Nephrol 1993; 4: 1111-21. 11. Krieger J, Follenius M, Sforza E, Brandenberger G, Peter JD. Effects of treatment with nasal continuous positive airway pressure on atrial natriuretic peptide and arginine vasopressin release during sleep in patients with obstructive sleep apnoea. Clin Sci (Lond) 1991; 80: 443-9. 12. Suen JS, Arnold JE, Brooks LJ. Adenotonsillectomy for teratment of obsructive sleep apnea in children. Arch Otolaryngol Head Neck Surg 1995; 121: 525-30. 13. Warley AR, Fontes F, Wilson M, Raine AE, Strandling JR. Lack of effect of an inspiratory threshold load on plasma atrial natriuretic peptide levels. Clin Sci 1990; 78: 311-3. 14. Loran OB, Vishnevskii EL, Vishnevskii AE. The role of detrusor hypoxia in the pathogenesis of urination disorders in patients with benign prostatic hyperplasia. Urol Nefrol (Mosk) 1996; Nov-Dec(6): 33-7. 15. Brading A, Pessina F, Esposito L, Symes S. Effects of metabolic stress and ischaemia on the bladder, and the relationship with bladder overactivity. Scand J Nephrol Suppl 2004; 215: 84-92. 16. Koritsiadis G, Stravodimos K, Koutalellis G, et al. Immunohistochemical estimation of hypoxia in human obstructed bladder and correlation with clinical variables. BJU Int 2008; 102: 328-32. 17. Barreino E, Nowinski A, Gea J, Sliwinski P. Oxidative stress in the external intercostal muscles of patients with obstructive sleep apnoea. Thorax 2007; 62: 1095-101. Ba lant Çak flmas : Ba lant çak flmas bulunmad belirtilmifltir. letiflim Adresi: Dr. Zeynep Alkan Çak r stanbul E itim ve Araflt rma Hastanesi 2. KBB Klini i Org. Nafiz Gürman Cad. Samatya STANBUL Tel: +90 212 588 44 00 e-posta: zalkan@hotmail.com 218 Türk Otolarengoloji Arflivi / Turkish Archives of Otolaryngology, Cilt / Volume 46, Say / Number 3, 2008