Editörler: Doç. Dr. Mustafa METİN Yrd. Doç. Dr. Tufan AYTAÇ EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ ISBN 978-605-318-096-8 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın e satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayıneimize bilgi ermesini e bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Mart 2015, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Selda Tunç Kapak Tasarımı: Yılmaz Yücel Baskı: Ayrıntı Basım Yayın e Matbaacılık Ltd. Şti İedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınei 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınei Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
ÖN SÖZ Zaman, sınır, mesafe karamlarının ortadan kalktığı, hızlı değişim e akışın olduğu, metaforların sürekli değiştiği, farklılık e rekabetin önemli olduğu yeni bir bin yılın içerisindeyiz. Eğitim sistemleri e özellikle okullarda bu değişim sürecinden etkilenmektedir. Yeni bin yılda eğitimden beklentiler artmakta e çeşitlenmektedir. Bireyi özgürleştirmeden meslek sahibi yapmaya, mutlu insan olmadan yaratıcı birey yetiştirmeye kadar eğitimden beklentiler artmaktadır. Bu süreçte okul e öğretmenin rolü değişmektedir. Bir eğitim sisteminin niteliğinin öğretmenlerin niteliğinin üzerinde olmasının söz konusu olamayacağı anlayışıyla öğretmenlerin yetiştirilmesi e yeterlikleri konusu son yıllarda sıklıkla gündeme gelmektedir. Eğitim bilimleri alanı ile ilgili öğretmen adaylarına temel karamları tanıtmak, eğitime sistem yaklaşımıyla bakmalarını sağlamak e mesleği ile ilgili temel bilgi e becerileri kazandırmak amacıyla okutulan derslerden biri de Eğitim Bilimine Giriş tir. Bu ders kapsamında; eğitime ilişkin temel karamlar e eğitimin tarihî, psikolojik, toplumsal, hukuki, politik, felsefi, ekonomik, teknolojik, bilimsel araştırma temellerine yer erilmiştir. Ayrıca Türk Eğitim Sistemi e Okul Yönetimi, öğretmenin rolü e mesleki yeterlikleri, program geliştirmede, öğretim ilke e yöntemlerinde, öğretim teknolojilerinde, ölçme e değerlendirmede e sınıf yönetiminde yeni yaklaşımlar konularına yer erilerek güncel bilgiler sunulmuştur. Her bölüm sonunda Hayatımız Eğitim Bölümü ile gerçek yaşamla ilişkiler kurulmaya çalışılmıştır. Bu kitap, öğretmen adaylarına öğretmek ten ziyade bir sistem yaklaşımıyla eğitime bakış açısı kazandırmayı amaçlamaktadır. Kitabın bölümleri, eğitim bilimlerinin çeşitli disiplinlerinde tamamı öğretim üyesi e alan uzmanları olan akademisyenler tarafından hazırlanmıştır. Kitap hazırlanırken günümüzün değişen eğitim yaklaşımları, öğretmenlik meslek bilgisi (pedagojik formasyon) yeterlikleri e değişen program içerikleri dikkate alınmıştır. Bu kitabın okuyucular ile buluşmasını sağlayan Pegem Akademi takımına teşekkür eder, öğretmen adaylarına e okuyuculara yararlı olmasını dileriz. Mart, 2015 Doç. Dr. Mustafa METİN Yrd. Doç. Dr. Tufan AYTAÇ
BÖLÜMLER VE YAZARLARI 1. KISIM 1. BÖLÜM: EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Doç. Dr. Mustafa METİN (Bozok Üniersitesi Eğitim Fakültesi) Dr. Ahmet ÖZCAN (Bozok Üniersitesi Yabancı Diller Bölümü) 2. BÖLÜM: EĞİTİMİN TARİHSEL TEMELLERİ Yrd. Doç. Dr. Nazike KARAGÖZOĞLU (Bozok Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 3. BÖLÜM: EĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ Yrd. Doç. Dr. Haktan DEMİRCİOĞLU (Bozok Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 4. BÖLÜM: EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ Yrd. Doç. Dr. Mehmet SAĞLAM (Bozok Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 5. BÖLÜM: EĞİTİMİN HUKUKİ TEMELLERİ Doç. Dr. Kamile DEMİR (Mehmet Akif Ersoy Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 6. BÖLÜM: EĞİTİMİN POLİTİK TEMELLERİ Doç. Dr. Leent ERASLAN (Kırıkkale Üniersitesi Eğitim Fakültesi) Araş. Gör. Gonca BABADAĞ (Celal Bayar Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 7. BÖLÜM: EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ Yrd. Doç. Dr. Tufan AYTAÇ (Bozok Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 8. BÖLÜM: EĞİTİMİN EKONOMİK TEMELLERİ Dr. Ali ERDEN (Yakındoğu Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 9. BÖLÜM: EĞİTİMDE BİLİMSEL ARAŞTIRMA TEMELLERİ Doç. Dr. Aykut Emre BOZDOĞAN (Giresun Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 10. BÖLÜM: EĞİTİMİN TEKNOLOJİK TEMELLERİ Doç. Dr. Bayram AKARSU (Erciyes Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 2. KISIM 1. BÖLÜM: TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ VE OKUL YÖNETİMİ Yrd. Doç. Dr. Tufan AYTAÇ (Bozok Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 2. BÖLÜM: EĞİTİMDE ÖĞRETMENİN ROLÜ VE MESLEKİ YETERLİKLER Yrd. Doç. Dr. Segi AYDIN (Yüzüncü Yıl Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 3. KISIM 1. BÖLÜM: PROGRAM GELİŞTİRMEDE YENİ YAKLAŞIMLAR Yrd. Doç. Dr. Mehmet ŞAHİN (Karatekin Üniersitesi Edebiyat Fakültesi) 2. BÖLÜM: ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR Yrd. Doç. Dr. Gül KALELİ YILMAZ (Bayburt Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 3. BÖLÜM: ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDE YENİ YAKLAŞIMLAR Yrd. Doç. Dr. Hatice KUMANDAŞ (Artin Çoruh Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 4. BÖLÜM: ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR Yrd. Doç. Dr. Mehmet ŞAHİN (Karatekin Üniersitesi Edebiyat Fakültesi) 5. BÖLÜM: SINIF YÖNETİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR Yrd. Doç. Dr. Hilmi SÜNGÜ (Bozok Üniersitesi Eğitim Fakültesi)
İÇİNDEKİLER Ön Söz...iii Bölümler e Yazarları... 1. KISIM 1. BÖLÜM EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Giriş...5 Öğrenme...6 Daranış...8 Öğrenme Ürünü Olmayan Daranışlar...9 Öğrenme Ürünü Olan Daranışlar...9 Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler...9 Öğrenenle İlgili Faktörler...11 Öğrenme-Öğretme Süreci ile İlgili Faktörler...14 Öğrenilecek Konu ile İlgili Faktörler...15 Öğretme e Öğretim...16 Öğretim-Öğrenme e Öğretim-Öğretme Karamları Arasındaki İlişki...17 Eğitim...18 Eğitimin Türleri...19 Eğitim, Öğretim e Öğrenme İlişkisi...21 Eğitimin İşleleri...22 Eğitim-Kültür İlişkisi...23 Tartışma Soruları...26 Hayatımız Eğitim Bilimi...26 Bir Anı...26 Özet...27 Kaynakça...28
iii Eği m Bilimine Giriş 2. BÖLÜM EĞİTİMİN TARİHSEL TEMELLERİ Giriş...32 Türklerde Eğitim...32 İslamiyet ten Önce Kurulan Türk Deletlerinde Eğitimin Özellikleri...33 Hunlar...33 Göktürkler...33 Uygurlar...33 İslamiyet ten Sonra Kurulan Türk Deletlerinde Eğitimin Özellikleri...34 Arupa da Eğitim...47 Tartışma Soruları...52 Fatih Sultan Mehmet in Eğitimi...52 Özet...53 Kaynakça...54 3. BÖLÜM EĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ Giriş...58 Psikolojinin Temelleri...58 Gelişim Psikolojisi e Eğitim...59 Fiziksel Gelişim...60 Büyüme...60 Deinsel Gelişim...61 Bilişsel Gelişim...61 Duyusal (Sensöri) Motor Dönem (0-2)...62 İşlem Öncesi Dönem (2-7)...62 Somut İşlemler Dönemi (7-11)...63 Soyut İşlemler Dönemi (12 Ve Üstü)...63 Psikososyal Gelişim...63 Temel Güene Karşı Güensizlik (0-1,5 Yaş)...64 Özerkliğe Karşı Kuşku e Utanç (1,5-3 Yaş)...64 Girişimciliğe Karşı Suçluluk Duygusu (3-6 Yaş)...64
İçindekiler ix Başarıya Karşı Aşağılık Duygusu (6-12 Yaş)...65 Kimlik Kazanmaya Karşı Rol Karmaşası (12-18 Yaş)...65 Yakınlığa Karşı Yalıtılmışlık (18-30 Yaş)...65 Üretkenliğe Karşı Durgunluk (30-60 Yaş)...65 Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk (60 Ve Üstü)...65 Öğrenme Psikolojisi Ve Eğitim...66 Motiasyon (Güdülenme)...66 Psikolojiyi Bilmenin e Anlamanın Bir Öğretmen İçin Değeri...68 Daranışı Ortaya Çıkaran Tetikleyici Faktörler...68 Fiziksel e Psikolojik Gereksinimlerin Giderilme Düzeyi...68 Geçmiş Yaşantılar...70 Akılcı Olmayan (İrrasyonel) Düşünceler...70 Benlik Karamı...71 Tartışma Soruları...72 Hayatımız Eğitim Bilimleri...72 Özet...73 Kaynakça...74 4. BÖLÜM EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ Giriş...78 Eğitim...78 Sosyoloji (Toplumbilim)...79 Eğitim Sosyolojisi...80 Eğitimin Temel Sosyolojik Teorileri...81 İşlesel Teori...81 Çatışmacı Teori...84 Yorumcu Teori...87 Hayatımız Eğitim Bilimleri...90 Özet...91 Kaynakça...93
x Eği m Bilimine Giriş 5. BÖLÜM EĞİTİMİN HUKUKİ TEMELLERİ Hukuk e Eğitim...98 Eğitim Hakkı...101 Eğitimin Hukuksal Temelleri...101 Anayasada Eğitim...102 Yasalarda (Kanunlar) Eğitim...105 Türk Millî Eğitiminin Temel İlkeleri...106 Uluslararası Sözleşmelerde Eğitim...110 Eğitimle İlgili Kanun Gücünde Kararnameler...113 Eğitimle İlgili Tüzükler...113 Eğitimle İlgili Yönetmelikler...113 Eğitimle İlgili Genelgeler...114 Eğitimle İlgili Yönergeler...114 Tartışma Soruları...115 Hayatımız Eğitim Bilimleri...115 Özet...115 Kaynakça...117 6. BÖLÜM EĞİTİMİN POLİTİK TEMELLERİ Giriş...121 Eğitimin İşleleri...121 Politika Tanımı...122 Politik Sosyalleşme...123 Politikanın Eğitime Etkileri...124 Eğitimin Politikaya Etkileri...125 Eğitim Politikalarının Belirlenmesi...126 Politik Sistem e Eğitim...127 Eğitim Politikasının Ulusal Kaynakları...128 1. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası nda Eğitim...129 2. Eğitime İlişkin Yasalarda Eğitim...129
İçindekiler xi 3. Kalkınma Planlarında Eğitim...130 4. Milli Eğitim Şuralarında Eğitim...131 5. Hükümet Programları...132 Eğitim Politikasının Uluslararası Kaynakları...132 Küreselleşme e Eğitim...135 Eğitim Politikalarında Yeni Yönelimler...135 Eğitim Politikaları e Siil Toplum Kuruluşları (Stk)...136 Tartışma Soruları...138 Özet...139 Kaynakça...140 7. BÖLÜM EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ Giriş...144 Felsefe Karamı...144 Felsefe Alanları...145 Eğitim e Felsefe İlişkisi...146 Felsefe Akımları...146 İdealizm...147 Realizm...148 Pragmatizm...149 Varoluş ç uluk (Existantializm)...151 Eğitim Felsefesi Akımları...153 Daimicilik...153 Esasicilik...155 İlerlemecilik...157 Yeniden Kurmacılık...158 Eğ itim Felsefesi Akımlarının Genel Ö zellikleri...159 Tartışma Soruları...160 Hayatımız Eğitim Bilimleri...161 Özet...162 Kaynakça...163
xii Eği m Bilimine Giriş 8. BÖLÜM EĞİTİMİN EKONOMİK TEMELLERİ Giriş...166 Ekonomiyle İlgili Temel Karamlar...167 Ekonomik Büyüme e Kalkınma...170 Eğitim e Ekonomi İlişkisi...172 Eğitimde İstem e Sunum...176 Eğitimin Maliyeti...178 Eğitimin Finansmanı...180 Tartışma Soruları...185 Hayatımız Eğitim Bilimleri...185 Özet...186 Kaynakça...187 9. BÖLÜM EĞİTİMDE BİLİMSEL ARAŞTIRMA TEMELLERİ Giriş...193 Bilim, Bilimsel Bilgi, Bilimsel Bilginin Özellikleri...193 Bilimsel Yöntem...196 Bilimsel Araştırma Süreci...196 A. Problem Durumu...197 1. Problemin Tanımlanması e Oluşturulması...197 2. Değişkenlerin Belirlenmesi...198 3. Literatür Taraması...199 4. Hipotezlerin (Denence) Oluşturulması...200 5. Varsayımların e Sınırlılıkların Belirlenmesi...201 B. Yöntem...202 1. Araştırma Türünün Belirlenmesi...202 2. Eren e Örneklemin Oluşturulması...207 3. Veri Toplama Araçları e Geliştirilmesi...209 4. Veri Analizi...214 C. Genel Değerlendirme...215 1. Bulgular e Sonuç...215 2. Tartışma e Öneriler...215 Tartışma Soruları...216 Özet...217 Kaynakça...218
İçindekiler xiii 10. BÖLÜM EĞİTİMİN TEKNOLOJİK TEMELLERİ Giriş...222 Teknoloji Nedir?...223 Eğitimde Teknolojinin Dünü e Bugünü...223 Bilgisayar Kullanımı Türkiye de Ne Kadar Yaygındır?...224 Okullarda Kullanılan Güncel Teknolojiler...224 Öğretmenler İçin Teknoloji...227 Öğrenciler İçin Teknoloji...228 Uzaktan Eğitim...229 Eğitim Teknolojisi...230 Öğretim Teknolojisi...230 Öğretim Teknolojilerinin Faydaları e Sınırlılıkları...231 Eğitim e Öğretim Teknolojileri Arasındaki Farklar...232 Eğitim e Öğretim Teknolojilerinin Tarihsel Gelişimi...233 Bilgisayar Destekli Eğitim...234 Eğitimde Teknolojinin Geleceği...234 Tartışma Soruları...236 Hayatımız Eğitim Bilimleri...237 Özet...237 Kaynakça...238
xi Eği m Bilimine Giriş 2. KISIM 1. BÖLÜM TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ VE OKUL YÖNETİMİ Giriş...244 Millî Eğitim Bakanlığının Vizyonu e Misyonu...244 Millî Eğitim Bakanlığı Örgüt Yapısı...245 Millî Eğitim Bakanlığı Merkez Örgütü...247 1. Bakan...247 2. Müsteşar e Müsteşar Yardımcıları...247 Yurtdış ı Eğ itim Teş kilâ tı...250 Taşra Teşkilatı...251 İl Maarif Müfettişleri...251 Okul Örgütü...251 Okul Yönetimi e İşleleri...252 1. Eğitim-Öğretim Hizmetleri Boyutu...252 2. Genel Hizmetler Boyutu...253 3. Personel Hizmetleri Boyutu...254 4. Öğrenci Hizmetleri Boyutu...254 5. Okul-Çere İlişkisi Boyutu...255 Türk Eğitim Sistemine Eleştirel Bir Bakış...256 Tartışma Soruları...257 Hayatımız Eğitim Bilimleri...258 Özet...259 Kaynakça...260 2. BÖLÜM EĞİTİMDE ÖĞRETMENİN ROLÜ VE MESLEKİ YETERLİKLER Öğretmen Rolleri...265 Öğretmen Yeterlikleri...269 Mesleki Yeterlikler...269 Türkiye de Gerçekleştirilen Öğretmen Yeterlilikleri Çalışmaları...271 2002 Yılında Yürürlüğe Girmiş Olan İlk Yeterlik Tanımları...271 Temel Eğitime Destek Projesi (TEDP) ile Tanımlanan Öğretmen Yeterlikleri...273
İçindekiler x Tartışma Soruları...276 Hayatımız Eğitim Bilimleri...277 Özet...278 Kaynakça...279 3. KISIM 1. BÖLÜM PROGRAM GELİŞTİRMEDE YENİ YAKLAŞIMLAR Giriş...284 Eğitim Programı Karamı...284 Program Geliştirme Süreci...287 Eğitimde Program Geliştirmenin Önemi...289 Program Geliştirme Alanında Yeni Uygulamalar e Yönelimler...290 Yeni Eğitim Programlarının Özellikleri...290 Öğretim Programlarındaki Ortak Temel Beceriler...294 Tartışma Soruları...296 Hayatımız Eğitim Bilimleri...297 Özet...298 Kaynakça...299 2. BÖLÜM ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR Öğretim Teknolojilerinin Amacı e Önemi...302 Öğretim Teknolojileri e Materyal Tasarımı Dersinin İçeriği...304 Öğretim Teknolojilerindeki Son Gelişmeler...306 Fatih Projesi...308 Karma-Harmanlanmış Öğrenme (Blended Learning)...309 Web 2.0 Teknolojileri...311 Tartışma Soruları...313 Hayatımız Eğitim Bilimleri...313 Özet...314 Kaynakça...316
xi Eği m Bilimine Giriş 3. BÖLÜM ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDE YENİ YAKLAŞIMLAR Eğitimde Ölçme e Değerlendirmenin Yeri e Önemi...320 Ölçme e Değerlendirmede Temel Karamlar...321 Ölçme e Değerlendirme Anlayışında Yeni Yönelimler...324 Performansa Dayalı Durum Belirleme...327 Otantik Değerlendirme...328 Portfolyo Değerlendirme...330 Öz e Akran Değerlendirme...331 Tartışma Soruları...332 Hayatımız Eğitim Bilimleri...332 Özet...333 Kaynakça...334 4. BÖLÜM ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR Giriş...338 Temel Karamlar...338 Yapılandırmacı Öğrenme Kuramı...339 Beyin Temelli Öğrenme Kuramı...340 Çoklu Zekâ Kuramı...341 Çoklu Zekâ Kuramının Özellikleri...341 İşbirlikli Öğrenme Modeli...342 5E Modeli...342 Aktif (Etkin) Öğrenme...343 Yaşam Boyu Öğrenme...344 Kuantum Öğrenme...344 Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi...345 Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisi...345 Araştırma - İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi...346 Anlatma Yöntemi...346
İçindekiler xii Örnek Olay Yöntemi...347 Tartışma Yöntemi...347 Problem Çözme Yöntemi...348 Proje Yöntemi...349 Bireysel Öğretim Yöntemi...349 Beyin Fırtınası Tekniği...350 Soru Ceap Tekniği...350 Altı Şapkalı Düşünme Tekniği...351 Altı Ayakkabılı Uygulama Tekniği...352 İstasyon Tekniği...352 Balık Kılçığı Tekniği...353 Tartışma Soruları...353 Hayatımız Eğitim Bilimleri...354 Özet...354 Kaynakça...355 5. BÖLÜM SINIF YÖNETİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR Giriş...358 Sınıf Yönetimi Karamının Tanımı e Kapsamı...359 Sınıf Yönetiminin Boyutları...361 Sınıf Yönetimi Becerilerinin Öğretmen Eğitiminde Önemi...362 Sınıf Yönetimi Yaklaşımları...364 Sınıf Yönetiminde Çağdaş Yaklaşımlar...365 Tartışma Soruları...368 Hayatımız Eğitim Bilimleri...368 Özet...369 Kaynakça...370
1. KISIM
1. BÖLÜM EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Doç. Dr. Mustafa METİN 1 Dr. Ahmet ÖZCAN 2 Kazanımlar Eğitimle ilgili temel karamları bilir. Öğrenme ürünü olan e olmayan daranışları ayırt edebilir. Öğrenmeye etki eden unsurları açıklayabilir. Öğrenme e öğretme karamları arasındaki ilişkiyi açıklayabilir. Öğretim karamı ile öğrenme e öğretme karamları arasındaki farkı karar. Eğitim türlerini e aşamalarını açıklayabilir. Eğitim ile kültür arasındaki ilişkiyi açıklayabilir. Konu Başlıkları Öğrenme Daranış Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler Öğretme e Öğretim Öğretimle Öğrenme e Öğretimle Öğretme Arasındaki İlişki Eğitim Eğitim Türleri Eğitim, Öğretim e Öğrenme İlişkisi Eğitimin İşleleri Eğitim-Kültür İlişkisi 1 Bozok Üniersitesi Eğitim Fakültesi 2 Bozok Üniersitesi Yabancı Diller Bölümü
4 Eğitim Bilimine Giriş Daranış Öğrenme Ürünü Olmayan Daranışlar Öğrenme Ürünü Olan Daranışlar Eğitimle İlgili Temel Karamlar Öğrenme Öğrenme e Öğretim Eğitim Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler Öğretimle Öğrenme e Öğretimle Öğretme Arasındaki İlişki Eğitim Türleri Eğitim, Öğretim e Öğrenme İlişkisi Öğrenenle İlgili Faktörler Öğretilecek Konu İle İlgili Faktörler Formal Eğitim İnformal Eğitim Öğrenme-Öğretme Süreci İle İlgili Daranışlar Örgün Eğitim Yaygın Eğitim Eğitimin İşleleri Eğitim- Kültür İlişkisi Kültürleme Kültürlenme Kültürleşme
Eği mle İlgili Temel Karamlar 5 Öğretmen senenin ilk dersi öğrencilerine şöyle dedi: Çocuklar; bir çii bir nal, bir nal bir at, bir at bir padişah, bir padişah bir saaş kaybettirir sözünü duymuşsunuzdur. Sizler toplumun en küçük bireyisiniz ama aynen çii örneğinde olduğu gibi, her biriniz kaybetmeyi göze alamayacak kadar çok değerlisiniz. Bu sebeple, hepinizden elinizden gelenin en iyisini yapmanızı bekliyorum, ben de bütün kalbimle gayret edeceğime söz eriyorum. Öğretmenin bu ifadeleri herkeste aynı etkiyi göstermese bile, bir öğrenciyi çok etkilemişti. O zamana kadar derslerde ortalama bir başarı gösteren öğrenci, o eğitim döneminden itibaren daha çok çalışmaya başladı e yıllar sonra ülkenin kaderine etki eden önemli bir kişi oldu. Giriş İnsan hem bireysel hem de sosyal yönü olan bir arlıktır. Birey olmak için öncelikle kendini tanıması, ihtiyaçlarını karşılaması e yaşamını deam ettirmesi gereken insan, bunları öğrenme yoluyla gerçekleştirebilir. İnsanı diğer canlılardan ayıran en önemli özelliklerden biri olan öğrenmenin, uzun yıllardır bilim insanlarının üzerinde çalıştığı e insanda nasıl gerçekleştiği hala tam anlamıyla açıklanamayan bir karam olduğu söylenebilir. Bu karmaşık özelliğinden dolayı öğrenmeyi açıklamaya çalışan çeşitli kuramlar ortaya çıkmış e öğrenme hakkında farklı tanımlamalar yapılmıştır. Sosyal yönüyle de insan, içinde yaşadığı topluma uyum sağlamak durumundadır. Bu uyum sağlama süreci, kimi zaman sistemli e düzenli, kimi zaman da herhangi bir plan e programa bağlı olmadan, gelişigüzel şekilde meydana gelen eğitim sayesinde olmaktadır. Belirli bir program dahilinde gerçekleştirilen eğitim e bunun sonucunda meydana gelen öğrenme, bizi öğretim etkinliğine götürmektedir. İnsan, hayat boyu süren öğrenme sürecinde; kimi zaman deneme yanılma yoluyla, kimi zaman başkalarının yönlendirmesiyle, kimi zaman ise yaşantısının olumsuz sonuçlarından edindiği tecrübelerle öğrenebilir. Ancak okulda gerçekleşen öğrenmeler çoğunlukla öğretim yoluyla, yani eğitimin planlı, programlı olarak gerçekleştirilmesiyle meydana gelir. Eğitim tarihi, sosyal, psikolojik, ekonomik, felsefi, siyasi yönleri olan çok boyutlu bir karamdır. Eğitimin çeşitli yönleri kitabın ilerleyen bölümlerinde ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Bu bölümde öğrenme, öğretim e eğitimle ilgili temel karamlara özelden genele olacak şekilde yer erilmiş; ayrıca öğrenme, öğretim e eğitim arasındaki ilişki açıklanmıştır.
6 Eğitim Bilimine Giriş ÖĞRENME İnsan haricindeki tüm canlılar, yaşamlarını en azından belirli bir süre deam ettirecek yeterli içgüdüsel donanıma sahip olarak dünyaya gelmektedir. Ancak insanın hayatını sürdürebilmesi için bir koruyucuya bağımlı bir şekilde yaşaması gerekir e bu bağımlılık diğer canlılara göre daha uzun sürer. Bu süre içinde insan, kendisini diğer canlılardan önemli ölçüde ayıran öğrenme kapasitesi sayesinde, hayatta kalabilmek için çereye uyum sağlar e ihtiyaçlarını karşılamaya başlar. Bu yönüyle öğrenme, insan yaşamında hayati öneme sahiptir. Günlük yaşamda sıklıkla kullandığımız öğrenme karamı, tarihin ilk zamanlarından beri bilim insanlarının ilgisini çekmiştir. Beynin yapısının tam olarak çözümlenememiş olmasının da etkisiyle, günümüzde bile öğrenmenin ne olduğu, nasıl gerçekleştiği konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Özden (1999: 21) öğrenmeyi dinamik bir süreç olarak tanımlar çünkü insanın yaşadığı müddetçe yeni bir şeyler öğrendiğini belirtir. Zira organizma yaşamını sürdürebilmek için, çereye uyum sağlamada etkin olmak e çok değişken çerelerde gereksinimlerini gidermek durumundadır. Organizmaya bu esnekliği ise ancak öğrenme süreci sağlayabilir (Senemoğlu, 2009: 87). Öğrenmenin ülkemizde en yaygın olarak kullanılan tanımlarından birisi yaşantı sonucu kazanılan kalıcı izli daranış değişikliği dir (Erden e Akman, 1997: 119). Benzer bir şekilde Ertürk (1998: 78) öğrenmeyi yaşantı ürünü e nispeten kalıcı izli daranış değişmesi olarak tanımlamıştır. Ayrıca çeşitli filozof e eğitim psikologlarının öğrenmeyle ilgili yaptıkları tanımlardan bazıları şöyledir (Akt. Senemoğlu, 2009: 88): Öğrenme doğuştan getirilen daranışları, eğilimleri, olgunlaşmayı e yorgunluk, ilaç b. etkilerle meydana gelen organizmanın geçici durumlarını kapsamayan, çeredeki etkileşimler yoluyla daranışların oluşması ya da değiştirilmesi sürecidir (Bower e Hilgard, 1981). Bireyin kendisi, başkaları e çeresiyle etkileşimleri sonucundaki yaşantıların bireyde oluşturduğu şeylerdir (Brubaker, 1982). Sadece büyüme sürecine atfedilemeyen, insanın eğilimlerinde e yeterliklerinde belirli bir zaman diliminde oluşan bir değişmedir (Gagné, 1983). Öğrenme, pekiştirmenin sonucu olarak daranış ya da potansiyel daranışta oldukça sürekli bir değişme meydana gelmesidir (Kimble, 1961).
Eği mle İlgili Temel Karamlar 7 Öğrenme, ücutta hastalık, yorgunluk ya da ilaç etkisiyle meydana gelen geçici değişmelere atfedilmeyecek, yaşantı sonucunda daranışta ya da potansiyel daranışta meydana gelen nispeten kalıcı izli bir değişmedir ( Hergenhahn, 1988). Lefrançois (2000: 5) öğrenmeyi yorgunluk, olgunlaşma, ilaç alma, yaralanma e hastalık gibi haller dışında yaşantı sonucu (insan eya insan olmayan) organizmada meydana gelen değişiklik olarak tanımlar. Öğrenmenin gerçekleşmiş olması için daranışlarda gösterilmesi eya gösterilme potansiyelinin olması gerekmez, daranışlar öğrenmenin meydana geldiğinin sadece bir kanıtı olabilir. Yukarıdaki tanımlara ek olarak, Ormrod (2012: 4) ise öğrenmeyi yaşantı sonucu zihinsel simge e bağlarda ortaya çıkan uzun süreli bir değişiklik, Özden (1999: 21) öğrenmeyi çeresi ile etkileşimi sonucu kişide oluşan düşünce, duyuş e daranış değişikliği olarak ifade edilmiştir. Yukarıdaki tanımlardan anlaşılacağı gibi öğrenme çok yönlü bir karamdır. Öğrenmenin gerçekleşmiş olarak kabul edilmesi için; daranışların doğuştan getirilen içgüdüsel e refleksif hareketler olmaması, büyüme, olgunlaşma gibi doğal eya hastalık, ilaç, yorgunluk gibi geçici değişimleri kapsamaması, yaşantı sonucu kazanılması e belirli bir süre deam etmesi gerekmektedir. Dolayısıyla öğrenme organizmanın deneyimleri sonucunda zihninde, duygularında eya daranışlarında meydana gelen, belirli bir süre deam eden fakat her zaman gözlemlenmesi mümkün olmayan değişikliktir. Öğrenme karamı ile ilgili birçok tanımlama yapılsa bile, öğrenmenin ne olduğu uzun yıllardır araştırma konusu olmuş e bilim insanları bu konuda çeşitli görüşler ileri sürmüşlerdir. Bunun yanı sıra öğrenmenin nasıl meydana geldiği de farklı şekillerde açıklanmaya çalışılmış e bu durum bir takım öğrenme kuramlarının ortaya çıkmasına yol açmıştır. Aşağıda bu kuramların bazılarına göre öğrenmenin nasıl meydana geldiği incelenecektir. Daranışçı öğrenme kuramları öğrenmeyi organizmanın çeşitli uyarıcılara erdikleri tepkilerle açıklar e sadece gözlenebilen e ölçülebilen daranışların öğrenmenin göstergesi olduğunu saunurlar. Bu kuramın saunucularına göre zihin doğuştan boş bir leha gibidir e zamanla bilgiler oraya yerleştirilir. Öğrenciler pasif durumdadırlar e öğrenmiş kabul edilmek için mutlaka istenen daranışı göstermelidirler.
8 Eğitim Bilimine Giriş Bilişsel öğrenme kuramları öğrenmeyi zihinsel bir faaliyet olarak görürler e öğrenmenin her zaman performansa yansımayabileceğini saunurlar. Öğrenme sürecinde birey aktiftir e algı, dikkat, düşünme gibi zihinsel süreçler önemlidir. Beyin temelli öğrenme kuramı ise öğrenmenin, beyinde meydana gelen kimyasal değişiklikler neticesinde ortaya çıktığını ileri sürmektedir. Öğrenme sürecinde nöronlarda yeni bağlar oluşur e beyindeki her bir bölge belirli daranışları kontrol eder. Yapılandırmacı öğrenme kuramı ise öğrenmede bireyin yaşadıklarına nasıl anlamlar yüklediğine e öğrenme sürecinde hangi zihinsel süreçleri kullandığına odaklanarak öğrenmeyi açıklamaya çalışır. Mecut öğretim programlarında da benimsenen yapılandırmacı öğrenme kuramı, öğrencilerin sınıfa boş bir zihinle değil, çeşitli yaşantı e bilgilerle geldiğini, eskilerin üzerine bina ederek öğrendiklerini e kendilerinin bu bilgileri yeniden oluşturduğunu saunur. Her ne kadar bilişsel öğrenme, yapılandırıcı öğrenme gibi kuramların daha çok kabul gördüğünü söylemek mümkün olsa da, öğrenme tanımlarının en büyük ortak yönü daranıştır (Sünbül, 2011: 15). Aşağıda daranışın ne olduğu, öğrenme ürünü olan e olmayan daranışlar açıklanmıştır. DAVRANIŞ Bütün öğrenme tanımlarında kilit karam daranıştır (Aydın, 2004: 186) çünkü öğrenenin yaptıklarını yani daranışlarını gözlemleyerek öğrenmenin meydana gelip gelmediği konusunda karara arabiliriz (Fidan, 1986: 16). Peki daranış nedir? Senemoğlu (2009: 91) daranışı organizmanın gözlemlenebilen eya gözlemlenemeyen açık ya da örtük etkinliklerinin tümü olarak tanımlamaktadır. Dolayısıyla okuma, yazma, soruya ceap erme, yüzme, bisiklete binmenin yanı sıra düşünme, hissetme, titreme, kalbin çarpması, göz kapaklarının açılıp kapanması birer daranıştır. Bazı daranışları gözümüzle fark edemeyebiliriz ama bir daranışın gözlemlenememiş olması öğrenmenin olmadığını göstermez. O halde öğretmenlerin görei, eğitim sürecinde öğrencilerini iyi tanımak e onlardaki bilişsel e duyuşsal değişiklikleri dikkatle takip etmek olmalıdır. Yukarıda erilen daranış tanımından yola çıkarsak, bütün daranışların öğrenme sonucunda meydana geldiğini söylemek mümkün değildir. Örneğin dünyaya yeni gelen bir bebek emme, nefes alma gibi daranışları öğrenme sürecinin sonunda göstermezken, konuşma e koşma gibi daranışlar öğrenme sonucunda sergilenir. Bu sebeple daranışlar öğrenme ürünü olan e öğrenme ürünü olmayan daranışlar olmak üzere iki grupta incelenir.