- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p. 329-347, ANKARA-TURKEY MISIR İRSALİYE HAZİNESİNİN 1751-1753 YILLARINA AİT BÜTÇESİ * Özen TOK ** ÖZET Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Mısır Beylerbeyliğinin merkezi yönetime karşı olan yükümlülüklerinden birisi, her yıl düzenli olarak İstanbul a gönderilmesi gereken Mısır İrsaliye hazinesi yer almıştır. Bunun yanı sıra ihtiyaç duyulması durumunda Osmanlı sultanın seferlerine yardımcı kuvvet olarak istenilen miktarda Mısır askerlerinin Ordu-yı Hümâyuna iştirak ettirilmesi, talep edilen askerî mühimmatın muayyen miktarda ve vaktinde olmak üzere belirlenen yere sevk edilmesi ve ayrıca Matbah-ı Âmire (Saray Mutfağı) nin ihtiyacı olan yiyecek ve içecek malzemelerinin tedariki de yer almıştır. XVIII. yüzyılda, merkezi hükümetin artış gösteren harcamaları ve nakit paraya olan ihtiyacı bu hazineye olan talebi de artırmıştır. Mısır eyalet hazinesinin gelir ve giderleri hesaplandıktan sonra geriye kalan miktarın İstanbul a İrsaliye hazinesi adıyla gönderildiği görülmektedir. Mısır İrsaliye hazinesi sultanın şahsi hazinesi olduğundan bu hazineden yapılacak harcamalar ancak padişahın bizzat onayı ile mümkün olabilirdi. Mısır İrsaliye hazinesinden yapılan harcamalar ağırlıklı olarak, imparatorluk yararına olan harcamalar, Mısır eyaletinde yapılan harcamalar ve Haremeyn (Mekke ve Medine) için yapılan harcamalar teşkil etmekteydi. Bununla beraber XVIII. yüzyılda Mısır da artan masraflar ve sorunlar nedeniyle Mısır irsaliye hazinesi düzenli olarak gönderilememiştir. Bu çalışma, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA) nde D. 2604 ile kayıtlı bulunan İcmal Defteri ne dayamaktadır. Bu defterdeki muhasebeye göre Mısır eyaletinin irsaliye hazinesi gelirleri her yıl için 1415 Mısır kesesi ile 6948 para (35.381.948 para) olarak kararlaştırılmıştır. Harcamalar ise yıllara göre farklılık arz etmiştir. Anahtar Kelimeler: XVIII. Yüzyıl, Osmanlı, Mısır Eyaleti, İrsaliye Hazinesi, Bütçe. * Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Doç. Dr. Erciyes Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, El-mek: ozen@erciyes.edu.tr
330 Özen TOK THE BUDGET OF THE TREASURY OF EGYPT FOR THE PORTE FROM 1751 TO 1753 ABSTRACT In the period of the Ottoman Empire, one of the responsibilities of the Egypt Province to the central government was to send regularly the annual irsaliyya remittance to Istanbul. The other was to supply a certain number of Egyptian soldiers for the Imperial Army as reinforcements for the sultan s military campaigns and to deliver the specified amount of military ammunition to the specified locations on time as requested and to acquire the supplies needed by the sultan s kitchen. In the XVIIIth century, the demand of the annual remittance was increased much more because of increasing the need for cash money. The revenues and expenditures of the treasury of Egypt were arranged to provide an annual surplus, which were send annually as (irsaliyya khazina) remittance to the Porte. The spending could be done and with the permission of sultan because the irsaliye was belonged to the sultan. The spending, which were spend with irsaliye, were the benefit of the imperial and the spending in Egypt and in the Holy cities. On the other hand in the XVIIIth centrury the annual remittance couldn t be sent regularly because of the increasing matters in Egypt. This study is based upon summary register numbered 2604 at Topkapı Palace Museum Archives. According to this register, the balance of Egypt s budget was sent for three years as irsaliyya khazina (remittance of the treasury) to İstanbul. The amount of the annual remittance was decided as 35.381.948 paras. The spendings were different according to the years. Key Words: XVIIIth Century, The Ottoman, Province of the Egypt, Annual Remittance, Budget. 1. Giriş Bu çalıģmanın konusunu Topkapı Sarayı Müzesi ArĢivi (TSMA) nde D. 2604 numara ile kayıtlı bulunan icmal defterinin Hicri 1165, 1166 ve 1167 yıllarına (M. 1751-1753) ait Mısır irsaliye hazinesinin muhasebesi teģkil etmektedir. H. 1165-1167 yıllarına ait harcamaların yer aldığı bu irsaliye hazinesi ġerif Abdullah PaĢa (1164-1165), Mehmed PaĢa (1166-1167) ve Mustafa PaĢa (1167-1168) nın Mısır beylerbeyliği dönemlerine tekabül etmektedir 1. Hazine Serdarı Hamza Bey vasıtasıyla gelen Mısır irsaliye hazinesinin belli baģlı iģlem kalemleri arasında Ģunlar yer almaktadır: Cidde muhafızlarının mühimmatı, Kilâr-i Âmire'ye gönderilen Ģeker, pirinç, mercimek vs. bahaları, SüveyĢ Ġskelesi'ndeki mirî kalitelerin salyaneleri, inam olarak Harem-i Nebevi Ģeyhine, Yenbu hâkimine, Kâbe örtüsü bahasına, hac güzergâhında bulunan Müveylih Kalesi muhafızlarının mühimmatına, Mısır hac emirine, Tersâne-i Âmire için mübayaa edilecek üstüpü bahasına, Menzile köprüsünün tamirine vesaireye sarf olunan meblağları, yeni zam ile beraber 1 ġerif Abdullah PaĢa nın (1164-1165) Mısır valiliğinden sonra Halep e vali olarak gönderildiği, kendisinden sonra görev yapan Mehmed PaĢa nın (1166-1167) valiliği esnasında vefat ettiği, Kahire de Ġmam ġafi Mezarlığı yakınında defnedildiği ve 1165, 1166 ve 1167 senelerine ait irsaliye hazinesinin talep edildiğine dair bkz. el-emir Ahmed ed- DemurtaĢi, Kitabü d-durretü l-musane fi Ahbari l-kinane, tahkik: Abdurrahim Abdurrahman Abdurrahim, Kahire 1989, s. 261. Mustafa PaĢa nın biyografisi için bkz. Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmanî, C. IV, Ġstanbul 1308, s.438.
Mısır İrsaliye Hazinesinin 1751-1753 Yıllarına Ait Bütçesi 331 Enderun Hazinesi ne nakit olarak teslimi gereken miktar, tahsil edilecek para ile tahsili imkansız meblağların miktarı. Muhasebenin üç yıla ait olduğu belgede; Bin yüz altmış beş ve altmış altı ve altmış yedi senelerine mahsuben Mısır valisi sabık vezir-i mükerrem Mustafa Paşa hazretlerinin taraflarından olmak üzere ümera-i Mısrıyeden Hazine serdarı Hamza Bey yediyle bu defa Dersaadet e gelen Mısır İrsaliyeleri hazinesinin Mısır ruznamçesinden verilen icmal mucebince Baş muhasebeden tahrir olunan hülasasıdır. Ģeklinde belirtilmektedir 2. Mısır daki Osmanlı yönetiminin esas amacı, ülkenin gelir getiren kaynaklarını güvence altına almak ve buralardan elde edilen gelirleri Ġstanbul daki merkezî hükûmetin emrine, Mısır ın ihtiyaçlarına ve Ġslam dünyasının mukaddes toprakları kabul edilen Hicaz a aktarmaktı. Mısır eyaletini imparatorluk merkezi tarafından beylerbeyi olarak görevlendirilen bir Osmanlı devlet adamına verilen bir mukataa olarak tanımlamak mümkündür. Mısır beylerbeyi ülkedeki mali düzenden ve vergi toplama iģlerinden askerî teģkilatından ve ülkedeki dinî görevlilerden sorumlu idi. Ayrıca, devlet görevlilerine maaģ ödenmesinden, Mısır daki harcamalardan ve her yıl ülke gelirlerinin fazlasını Ġrsaliyye Hazinesi adı altında Ġstanbul a gönderilmesi de görevleri arasındaydı 3. Sözlükte "göndermek" mânasında irsalden yapma mastar olan irsaliye kelimesinin mali bir tabir olarak kullanılıģı, sâlyâne sisteminin Kanunî Sultan Süleyman zamanında merkeze uzak doğu ve güney vilâyetlerinde tatbikinden sonra baģlamıģtır. Mısır Osmanlı Devleti'nin ilk sâlyâneli eyaletidir. Eyaletin ilk devresinde, devlet merkezine irsaliye yerine sadece beylerbeyi tarafından kıymetli hediyeler gönderilmiģtir. Mısır a tayin edilen beylerbeyi öncelikli olarak Dîvân-ı Âlî'de irsaliye emvalini zapt için selefinin muhasebesini yaptırır, hazinede eksik çıkarsa devlet merkezine arz ederdi. Ayrıca rûznâme ve muhasebe defterlerine dayanarak divan üyelerinden kurulu bir heyeti mirî emvalin teftiģiyle görevlendirirdi. Bu heyet, mirîye olan borç miktarını hâkim ve mübaģirlerle tespit ve tahsile çalıģır, bakaya emvalden kimlerin zimmetinde hangi zamana ait ne tür mahsulden kaldığını belirleyip ayrıntılı olarak devlet merkezine arzını sağlardı. Yeni beylerbeyinin ertesi yıl görevinde kalması irsaliyesini eksiksiz ve zamanında göndermesine bağlı olurdu 4. Bilindiği üzere Ruznamçe, eyalet ya da taģra hazinesinin giriģ çıkıģ kayıtlarının tutulduğu defterdir. Ruznamçe kayıtlarına dayanılarak hazırlanan eyalet bütçelerinin kapsadığı zaman zarfı bir seneden az söz geliģi üç, altı ya da sekiz ay olabildiği gibi, bir seneden fazla da olabilirdi. Eyalet bütçelerinde nispi bir istikrarı muhafaza etme zarureti hâkimdi. Eyalet hazinelerinin gelir kaynakları sayımlarla tespit edilen düzeyde muhafaza olunurdu. Eyalet hazinelerinin harcamaları da gelirleri gibiydi. Bir kere tayin edildikten sonra izinsiz hiçbir değiģikliğe konu teģkil etmezdi 5. Mısır eyaletinin mali muamelatı da Tut ayı ile baģlayan ve Tutiye denilen Kıptî takvimine göre icra olunurdu. Bütün gelir ve giderler Tut takvimine göre düzenlenmekle birlikte Haremeyn surresi Hicrî takvime göre düzenlenmekteydi. Ġrsaliye hazinesi sultanın hazinesi olduğundan bu hazineden yapılacak harcamalar ancak padiģahın onayı ile mümkün olabilirdi. Harcamayı beylerbeyi yapabilirdi ve bütün harcamaları da hüccetle belgelendirilmesi gerekmekteydi. Ġrsaliye hazinesinden yapılan harcamalar ağırlıklı 2 TSMA.d. 2604, s. 5. 3 Necmi Ülker, XVIII. Yüzyılda Mısır ve Cezayirli Gazi Hasan PaĢa nın Mısır Seferi, Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi, IX, (1994), s. 2-3. 4 Seyyid Muhammed es-seyyid Mahmud, Ġrsaliye, DİA, C. 22, Ġstanbul 2000, s. 452. 5 Erol Özvar, Rum Eyaletine Ait 1043-44 / M. 1634-35 Tarihli Bütçe nin Tahlili, Osmanlı, C.3, Ankara 1999, s.151.
332 Özen TOK olarak, merkezin yararına olan harcamalar, Mısır da yapılan harcamalar ve Haremeyn e yapılan harcamalar teģkil etmekteydi 6. XVIII. yüzyılda Mısır irsaliyesi düzensiz ve eksik olarak gönderilmeye baģlanmıģtır. Hatta bazen irsaliye hazinesinin büyük bir kısmı Mısır'da mütegallibe ve Memlûk emirlerinin zimmetlerinde kalıp yerine sadece temessük 7 gönderildiği de olmuģtur. Mesela 1740 yılının irsaliyesi iki yıl sonra 20.849.000 pâre/para 8, 1742'nin irsaliyesi yine iki yıl sonra 18.512.999 para olarak (bunun da 15.317.387 parası temessük Ģeklinde, sadece 3.195.612 parası nakden) gönderilebilmiģtir. 1795'te Mısır'dan sevk edilen son irsaliye hazinesinin miktarı sadece 11.652.127 para idi. Fransızların Mısır'ı iģgali sırasında (1798) eyaletin geliri 117.614.443. gideri 89.218.628 paraydı 9. PadiĢah sarayının özel hazinesi olup Enderûn-ı Hümâyun veya Ceb-i Hümâyun hazinesi 10 adlarıyla da anılan ve uzun süre hemen sadece Mısır irsâliyesiyle dolan iç hazineden genellikle saray masrafları ile cülus bahģiģleri ve Enderunluların maaģları için harcama yapılırdı. Ancak ihtiyaç anında devlet ve hükûmet giderlerine de sarf edilirdi 11. XVIII. yüzyılda Memlûk emirleri, beylerbeyilerin irsaliyeyi zamanında göndermelerini engelleyince 1786'da I. Abdülhamid, Kaptanıderya Gazi Hasan PaĢa kumandasında Ġskenderiye'ye sefer düzenletmiģti 12. 2. Hicri 1165-1167 Yıllarına Ait İrsaliye Hazinesinin Harcama Kalemleri Hicri 1165, 1166 ve 1167 senelerine ait Mısır irsaliyesi, Hazine serdarı Hamza Bey tarafından Ġstanbul a getirilmiģtir. Bu yüzyılda irsaliye hazinesinin kararlaģtırılan gelirleri toplamda 1415 Mısır kesesi 13 ile 6948 para (pâre-i Mısrî)dır. 1 Mısır kesesi 25.000 para olduğundan irsaliyenin miktarı 35.381.948 paradır. Deftere göre 1165 yılının irsaliye hazinesinden yapılan harcamalar ve miktarları Ģu Ģekilde gerçekleģmiģtir. 6 Stanford Jay Shaw, The Financial and Administrative Organization and Development of Ottoman Egypt, 1517-1798, Princeton 1962, s.305-307. 7 Temessük: bir borcun ödenmesinin kabul edilmesi, bir Ģeyin teslim alındığının gösterilmesi gibi hususlarda karģı tarafa verilen bir nevi senedir. Temessük çeģitleri hakkında bkz. Mübahat Kütükoğlu, Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), Ġstanbul 1994, s. 281-290. 8 Osmanlılar Mısır ı alınca, kökenleri 15. yüzyılın baģlarına giden ve medin adı verilen küçük gümüģ sikkeyi sürdürmeye karar verdiler. Bu sikke ya da para birimi Osmanlı bölgelerinde parça anlamına gelen pâre ya da para olarak anılmaktadır (ġevket Pamuk, Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, Ġstanbul 2008, 53; Bir mahallî sikke olan pâre, 1685 yılı sonlarından itibaren Ġstanbul da Osmanlı sikkesi olarak darp edilmeye baģlanmıģtır. Akçeye nazaran daha büyükçe olan bu gümüģ sikkelerin 1000 adedi 240 dirhem ağırlığında ve % 70 gümüģ ve % 30 bakır alaģımından darp edilmiģtir. I. Mahmud 1733 te 1000 adedinin ağırlığı 181 dirhem gelen pâreleri 1740 da da 1000 adedi 175 dirhem gelen pâreleri bastırmıģtır ki her ikisinin de ayarı % 60 idi (Nezihi Aykut, Para Tarihi Bakımından Osmanlı GümüĢ Sikkeleri, V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, İstanbul 21-25 Ağustos 1989, Ankara 1990, s.729. 9 es-seyyid Mahmud, a.g.m., s. 453. 10 Ceb-i Hümâyun hazinesi, padiģahın özel hazinesi olup, bazı gelirler burada toplanırdı. Mısır irsaliye hazinesinin yanında; a) Her ay Divân-ı hümâyundan verilen 50.000 kâmil akçe, b) PadiĢah haslarıyla malikâneler gelirleri, c) Haremeyn evkafı gelir fazlası, d) Ġstanbul ve Edirne bostancıbaģılarının has bahçeler mahsulatından topladıkları hasılat, e) Darphane faizleri, f) Muhallefat ve müsadere gelirleri, g) Eflak ve Boğdan Voyvodalıklarının vergilerinden oluģurdu. Bu toplanan gelirlerin belli baģlı sarf yerleri arasında; Mekke ve Medine ye her yıl surre adıyla gönderilen para ve hediyeler, fitreler, çeģitli vesilelerle verilen ihsan, sadaka ve bahģiģler, harem aylıkları, yabancı devlet hükümdarları baģta olmak üzere verilen hediyeler idi. (Ġsmail Hakkı UzunçarĢılı, Osmanlı Devleti Maliyesinin KuruluĢu ve Osmanlı Devleti Ġç Hazinesi, Belleten, C.XLII, Sayı: 165, Ankara 1978, s.79-80). 11 es-seyyid Mahmud, a.g.m., s. 453. 12 Ülker, a.g.m., s. 1-30. 13 Kese Osmanlılar zamanında miktarı muayyen olan altın ve gümüģ paranın konulduğu meģin torba olup, keselerin miktarı zaman zaman değiģmiģti. Osmanlı maliyesinde üç türlü kese bulunmaktaydı: 1) Kese-i Rumî denilen ve miktarı 500 kuruģ olan kese, 2) mevcudu 416 kuruģ olan kese-i Divanî, 3) Yalnız Mısır da kullanılıp mevcudu 600 kuruģ olan Mısır kesesi idi. (Ġsmail Hakkı UzunçarĢılı, Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, Ankara 1988, s. 354.)
Mısır İrsaliye Hazinesinin 1751-1753 Yıllarına Ait Bütçesi 333 Tablo-1: 1165 senesi irsaliye hazinesinden yapılan harcamalar Harcama Kalemleri Kese-i Par Mısrî a Cidde muhafızlarının mühimmatına 22 16521 Kilâr-ı Âmireye irsaliye olan Ģeker, pirinç, mercimek vs. 66 65 SüveyĢ teki mirî kalitaların salyaneleri 16 -- Nebevî ġeyhülharemine inam 8 -- Yenbu hâkimi ġerif Abdulmuin e inam 7 5000 Kâbe örtüsü için 7 17535 Hac güzergâhında bulunan Müveylih Kalesi ndeki Müteferrika Cemaati nin mühimmat bahaları 7 5440 Mısır Hac Emirine verilen 250 -- Tersane-i Âmire mübayaasına 28 5350 Ciddelilerin ziyade buğday bedeli için 3 21000 Mısır-ı Kadim deki Savak-ı hassanın temizlenmesi için -- 4000 Haremeyn in ziyade bal mumu bahası için 1 15623 Menzile köprüsünün tamir masrafları için 30 22500 Hac güzergâhındaki Akabe Kalesi tamiri için 160 13796 Haremeyn ahalisine naklolunan gılalın navulları için 108 19690 Haremeyn ahalisinin gılallerinin ücret 9 23934 Haremeyn ahalisinin gılallerinin develerle nakli için ziyade ücret 14 15826 Hacıların istikbaline memur cürde askerinin mühimmat bahaları için 120 -- SüveyĢ te gılal nakline memur Dergâh-ı Âlî kapıcıbaģılarından Mehmed Ağa ya tayinat bahası 5 15000 Hac güzergâhındaki Acrut sakiyesinin tamiri için 1 24298 Mısır-ı Kadim deki savakın tamiri için 1 -- Mahfil-i Ģerifin bayrağının yenilenmesi için 1 6748 Toplam 873 7326 1165 yılı irsaliye hazinesinde olduğu gibi, 1166 yılı irsaliye hazinesinin de kararlaģtırılmıģ olan miktarı 1415 Mısır kesesi ile 6948 paradır. Bu miktardan yapılan harcamalar ise Tablo-2 de verildiği gibidir. Buna göre 1166 yılında yapılan harcamaların önceki yıldan daha az olduğu görülmektedir. Tablo-2: H. 1166 Senesi İrsaliye Hazinesinden Yapılan Harcamalar Harcama Kalemleri Kese-i Para Mısrî Cidde muhafızlarının mühimmatına 22 16521 Kilâr-ı Âmireye irsaliye olan Ģeker, pirinç, mercimek vs. 66 65 SüveyĢ teki mirî kalitaların salyaneleri 16 -- Nebevî ġeyhülharemine inam 8 -- Yenbu hâkimi ġerif Abdulmuin e inam 7 5000 Kâbe Örtüsü için ziyade verilen 7 17535 Hac güzergâhında bulunan Müveylih Kalesi ndeki Müteferrika Cemaati nin mühimmat bahaları 7 5440 Mısır Hac Emirine verilen 250 -- Haremeyn in ziyade bal mumu bahası için 1 15623 Haremeyn ahalisinin gılallerinin develerle nakli için ziyade ücret 9 23934 Tersane-i Âmire için mubayaası ferman olunan üstüpü bahası için 28 5350 Mısır-ı Kadim deki savak-ı hassanın temizlenmesi için -- 4000 Ciddelilerin ziyade buğday bedeli için 3 21000
334 Özen TOK Kâbe Örtüsü için ziyade verilen 5 19204 Haremeyn ahalisinin gılallerinin develerle nakli için ziyade ücret 9 15000 Haremeyn ahalisinin nakl olunan gılalın navulları için 80 -- Toplam 523 23672 Önceki iki irsaliye hazinesinde olduğu gibi 1167 yılı irsaliye hazinesinin de kararlaģtırılmıģ olan miktarı 1415 Mısır kesesi ile 6948 paradır. Bu miktardan yapılan harcamalar da Tablo-3 de verilmiģtir. Buna göre 1167 yılında yapılan harcamaların önceki iki yıldan da daha az olduğu görülmektedir. Tablo-3: H.1167 Senesi İrsaliye Hazinesinden Yapılan Harcamalar Harcama Kalemleri Kese-i Para Mısrî Cidde muhafızlarının mühimmatına 22 16521 Kilâr-ı Âmireye irsaliye olan Ģeker, pirinç, mercimek vs. 66 65 SüveyĢ teki mirî kalitelerin salyaneleri için 16 -- Nebevî ġeyhülharemine inam 8 -- Yenbu hâkimi ġerif Abdulmuin e inam 7 5000 Kâbe Örtüsü için ziyade verilen 7 17535 Hac güzergâhında bulunan Müveylih Kalesi ndeki Müteferrika Cemaati nin mühimmat bahaları 7 5440 Mısır Hac Emirine verilen 250 -- Haremeyn in ziyade bal mumu bahası için 1 15623 Haremeyn ahalisinin gılallerinin develerle nakli için ziyade ücret 9 23934 Tersâne-i Âmire için satın alınması ferman olunan üstüpü bahası için 28 5350 Mısır-ı Kadim deki savak-ı hassanın temizlenmesi için -- 4000 Ciddelilerin ziyade buğday bedeli için 3 21000 Velin(?) köprüsünün tamir masrafları için -- 10.000 Toplam 428 24468 Üç senelik Mısır irsaliye hazinesinin geliri her yıl için 1415 Mısır kese ve 6948 para olmak üzere toplamda 4245 Mısır kesesi ve 20844 para olarak gerçekleģtiği görülmektedir. Üç yıllık harcamaların hangi kalemlerde olduğu ve miktarları yukarıda verilen tablolarda görülmektedir. Burada harcanmasına önceden onay verilmiģ olanlar yani mesarif-i mukarrereden olanlar ile onaylanmadan önce harcaması gerçekleģen veya onaylanan miktardan fazla harcamanın gerçekleģtiği ilgili harcama kalemlerinin üzerine mahsûbu fermân-ı âlîye mevkuf Ģeklinde belirtilmiģtir. Bunların miktarları da değiģmemektedir. AĢağıda verilen tabloda (Tablo-4) üç yıl içinde harcama kalemlerinden miktarları değiģmeyenler verilmiģtir. Bunlar merkez yararına olan harcamalar (Kilâr-ı Âmire ve Tersâne-i Âmire), Haremeyn için yapılan harcamalar ve Mısır da kamu yararına olan harcamalar Ģeklindedir.
Kese-i Mısrî Para Kese-i Mısrî Para Kese-i Mısrî Para Kese-i Mısrî Para Kese-i Mısrî Para Kese-i Mısrî Para Mısır İrsaliye Hazinesinin 1751-1753 Yıllarına Ait Bütçesi 335 Tablo-4: Miktarı Değişmeyen Harcama Kalemleri Harcama Kalemleri 1165 senesi 1166 senesi 1167 senesi Cidde muhafızlarının mühimmatına 22 16521 22 16521 22 16521 Kilâr-ı Âmireye irsaliye olan Ģeker, pirinç, mercimek vs.bahaları 66 65 66 65 66 65 SüveyĢ teki mirî kalitelerin salyaneleri için 16 -- 16 -- 16 -- Nebevî ġeyhülharemine inam 8 -- 8 -- 8 -- Yenbu hâkimi ġerif Abdulmuin e inam 7 5000 7 5000 7 5000 Kâbe Örtüsü için verilen 7 17535 7 17535 7 17535 Hac güzergâhında bulunan Müveylih Kalesi ndeki Müteferrika 7 5440 7 5440 7 5440 Cemaati nin mühimmat bahaları Mısır Hac Emirine verilen 250 -- 250 -- 250 -- Tersâne-i Âmire mübayaası için 28 5350 28 5350 28 5350 Haremeyn in ziyade bal mumu bahası için 1 15623 1 15623 1 15623 Ciddelilerin ziyade buğday bedeli için 3 21000 3 21000 3 21000 Haremeyn ahalisinin gılallerinin develerle nakli için ziyade ücret 9 23934 9 23934 9 23934 Mısır-ı Kadim deki Savak-ı hassanın temizlenmesi için -- 4000 -- 4000 -- 4000 Tablo-5 te de Tablo-4 den farklılık arz eden harcama kalemleri ve miktarları gösterilmiģtir. Buna göre H.1165 yılına ait harcamaların daha fazla olduğu görülmektedir. Burada görülen harcamaların daha ziyade kale ve köprü gibi yerlerin tamir ve bakımı için kullanıldığı ortaya çıkmaktadır. Tablo-5: Kalemleri ve Miktarları Değişiklik Gösteren Harcamalar Harcama Kalemleri 1165 senesi 1166 senesi 1167 senesi Kâbe Örtüsü için ziyade verilen -- -- 5 19204 -- -- Menzile köprüsünün tamir masrafları için 30 22500 -- -- -- -- Hac güzergâhındaki Akabe Kalesi tamiri için 160 13796 -- -- -- -- Velin(?) köprüsünün tamir masrafları için -- -- -- -- -- 10.000 Haremeyn ahalisinin gılallerinin develerle nakli için ziyade ücret -- -- 9 15000 -- --
336 Özen TOK Haremeyn ahalisine nakl olunan gılalın navulları için Haremeyn ahalisinin nakil olunan gılalın navulları için Haremeyn ahalisinin gılallerinin develerle nakli için ziyade ücret Hacıların istikbaline memur cürde askerinin mühimmat bahaları için SüveyĢ te gılal nakline memur Dergâh-ı Âlî kapıcıbaģılarından Mehmed Ağa ya tayinat bahası Hac güzergâhındaki Acrut sakiyesinin tamiri için Mısr-ı Kadim deki savakın tamiri için Mahfil-i Ģerif bayrağının yenilenmesi için 108 19690 -- -- -- -- -- -- 80 -- -- -- 14 15826 -- -- -- -- 120 -- -- -- -- -- -- -- -- -- 5 15000 1 24298 -- -- -- -- 1 --- -- -- -- -- 1 6748 -- -- -- -- Ġrsaliye hazinesinden üç yıl zarfında yapılan harcamaların 1165 yılına ait 873 Mısır kesesi ile 7326 para; 1166 yılına ait olmak üzere 523 kese ile 23672 para ve 1167 senesi için de 428 Mısır kesesi ile 24468 para olmak üzere toplamda 1826 Mısır kesesi ile 5466 para olarak gerçekleģtiği görülmektedir. Diğer bir ifadeyle 1165 yılında 21.832.326 para; 1166 yılında 13.098.672 para ve 1167 yılında da 10.724.468 para olmak üzere toplamda 45.655.466 para harcandığı kaydedilmiģtir. Bu harcamanın yüzdelik olarak yıllara dağılımı ise Grafik:1 de görüldüğü üzeredir. Grafik:1 H. 1165, 1166 ve 1167 yıllarına ait harcama oranları 1167 yılı 23% 1166 yılı 29% 1165 yılı 48% Ġlgili kalemlerce yapılan tetkikat neticesinde üç sene içerisinde (Ciddeliler için masraf gösterilen 13 Mısır kesesi ile 19382 paranın da ilavesiyle) masraflardan sonra bakiye olarak toplamda 2433 Mısır kesesi ile 9760 para hazine için kaldığı hesaplanmıģtır. Bu miktardan nakit olarak 1457 Mısır kesesi ile 2477 para nakit olarak kaydedilmiģtir. Tüccardan poliçe yoluyla alınmak üzere kaydedilen 5 adet temessük meblağı 81 kese ile 5232 paradır. Yine Cidde valisinin zimmetine gösterilen miktar her yıl için 3 kese 5380 para olmak üzere toplamda 9 kese ile 16140 paradır. Ayrıca Buhayre vilayetine tabi iki köyün hesabından olmak üzere 7 kese ile 6413 para için tahsili imkânsız kaydı düģülmüģtür. Yine zimmette olduğu belirtilerek Rıdvan Kethüda ya 878 kese
Mısır İrsaliye Hazinesinin 1751-1753 Yıllarına Ait Bütçesi 337 ile 4508 paranın 1168 ve 1169 Mısır irsaliyesiyle beraber ödenmek üzere borç olarak yazıldığı görülmektedir. Hazineye kalan toplam 2433 Mısır kesesi ile 9770 paranın da kendi içinde nakit para, temessük, zimmette ve tahsili imkânsız Ģeklinde kaydedilmiģtir. Kaydedilen bu meblağların yüzdelik oranları Grafik:2 de gösterilmiģtir. Buna göre para cinsinden olmak üzere hazineye nakit olarak (altın ve para) giren miktar 36.427.477 para; poliçe temessükatı olarak 2.030.232 para; zimmet olarak kaydedilen 22.195.647 para ve tahsili imkânsız (mümteni ) olarak da 181.413 para olmak üzere toplam 60.834.770 paradır. Grafik:2 3. Sonuç Mısır irsaliye hazinesinden yapılan harcamaların ağırlığını genellikle merkezin yararına olan harcamalar ile askerî ve dinî nitelikli olduğu görülmektedir. Harcamaların ilgili kısımlarında yapılan açıklamalar irsaliye hazinesinden yapılan harcamaların daha önceki yıllarda yapılan harcamalarla uygunluğunun dikkate alındığını, izinsiz yapılan harcamaların ise mahsup edilmemesi ve tahsili cihetine gidildiğini göstermektedir. XVII. yüzyılda 1.200 Mısır kesesi olarak gerçekleģen irsaliye hazinesinin yine bu yüzyılın sonlarında ve XVIII. yüzyılın baģlarından itibaren 1268 Mısır kesesi ve XVIII. Yüzyılın ortalarına geldiğinde ise bu rakamın 1415 keseye ulaģtığı görülmektedir. Bununla birlikte irsaliye hazinesinin vaktinde ve kararlaģtırılan miktarda hazineye teslim edilemediği görülmektedir. Nitekim 1751-1753 yıllarına ait düzenlenen irsaliyeye ait muhasebe icmaline göre Enderun hazinesine kalan miktarın yaklaģık % 40 ının nakit dıģı ve sonraki yıllara kaldığı % 60 nın hazineye nakit olarak teslim edildiği görülmektedir. KAYNAKÇA AYKUT, Nezihi, Para Tarihi Bakımından Osmanlı GümüĢ Sikkeleri, V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, İstanbul 21-25 Ağustos 1989, Ankara 1990, s.727-731. el-emir Ahmed ed-demurtaģi, Kitabü d-durretü l-musane fi Ahbari l-kinane, Tahkik: Abdurrahim Abdurrahman Abdurrahim, Kahire 1989. KÜTÜKOĞLU, Mübahat, Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), Ġstanbul 1994. Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmanî, C. IV, Ġstanbul 1308. ÖZVAR, Erol, Rum Eyaletine Ait H.1043-44 / M. 1634-35 Tarihli Bütçe nin Tahlili, Osmanlı, C.3, Ankara 1999, s.150-157.
338 Özen TOK PAMUK, ġevket, Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, Ġstanbul 2008. Seyyid Muhammed es-seyyid Mahmud, Ġrsaliye, DİA, C. 22, Ġstanbul 2000, 451-453. Stanford Jay Shaw, The Financial and Administrative Organization and Development of Ottoman Egypt, 1517-1798, Princeton 1962, TSMA.d. 2604. UZUNÇARġILI, Ġsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Maliyesinin KuruluĢu ve Osmanlı Devleti Ġç Hazinesi, Belleten, C.XLII, Sayı: 165, Ankara 1978, s.79-80. UZUNÇARġILI, Ġsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, Ankara 1988. ÜLKER, Necmi, XVIII. Yüzyılda Mısır ve Cezayirli Gazi Hasan PaĢa nın Mısır Seferi, Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi, IX, (1994), s.1-30. EK: TSMA.d. 2604 (s. 2) Mısır ruznamçesinden gelen defter mucebince 1165 ve 66 ve 67 senelerine mahsûben bu defa Hazine serdarı Hamza Bey yediyle gelen Mısır Ġrsaliye hazinesinin hesabı hülâsasıdır. Fi l-asl Bin yüz altmış beş senesi İrsaliye hazinesi malı 1268 19055 Ġrsaliye-i kadim 0146 12893 muzaf -------------- -------------- 1414 31948 0001 25000 nakl-i kese ------- ---------- 1415 6948 Minha Hattı- hümâyun-ı şevket-makrûn ile muânven verilen evâmir-i şerife ile ve bilâ emr-i şerif masraf yazdıkları * Cidde-i mamûre muhafızlarının mühimmat bahaları için verilen (Mesarif-i mukarrereden olmağla mahsub olunmuşdur) 22 16521 *Kilâr-ı Âmireye irsaliye olan Ģeker ve erz ve mercümek ve hummas bahaları için verilen (Mal-ı irsaliyeden ocaklık olmağla beher sene mahsub oluna gelmiştir) 66 65 *Bender-i Süveys de olan mirî kalitaların salyaneler için verilen (Mukaddema iki kıt a fırkateler için emr-i şerif ile tayin olunmağla beher sene mahsub oluna gelmiştir) 16 *ġeyhü l-harem-i Nebevî in âm olmak üzere verilen (Mukaddema emr-i şerif ile maaş tayin olmağla beher sene mahsub oluna gelmiştir.) 8
Mısır İrsaliye Hazinesinin 1751-1753 Yıllarına Ait Bütçesi 339 *Yenbu hâkimi ġerif Abdulmuîn e in âm olmak üzere verilen (Şerif-i mumâileyhe mukaddema senevî yedi Mısrî kese ile iki bin pâre tayin olunup emr-i şerif verilmekle üç bin pâre ziyadesinin mahsubu fermân-ı âlîye mevkufdur.) 7 5000 *Kisve-i Ģerifenin mühimmat bahası için verilen (Bu masrafın dört kesesi mesârif-i mukarereden olup ziyadesinin mahsubu fermân-ı âlîye mevkufdur.) 7 17535 *Tarîk-i hâcc-ı Ģerifde vâki Müveylih Kal ası muhafazasına memur Müteferrika Cemaati nin mühimmat bahaları için verilen (Emr-i şerif verilmemişdir. Geçen sene dahi bu vechle tahrir olmağla mahsubu fermân-ı âlîye mevkufdur) 7 5440 *Mısır mirü l-hâccına müsaade tarîki ile verilen (Mesârif-i hâc için altmış üç irsaliyesinden yüz Mısrî kese i tâ ve mahsubu bâbında emr-i şerif ısdarı iltimas olundukda sene-i atiye sirâyet eylememek şartıyla ancak elli Rumî kesenin mahsubu için altmış beş senesinde emr-i şerif verilüb ve kadim yazdıkları yüz elli Mısrî keseden maada yüz Mısrî kese dahi altmış dört senesi irsaliyesinden mahsub olunub altmış beş senesi irsaliyesinden mahsubu emr-i âlîye mevkufdur.) 150 kadim 100 cedid ----- 250 *Tersâne-i Âmire için mübayaası fermân verilen (Mukaddema mübayaası için emr-i şerif verilmekle mahsubu iktiza eder.) 28 5350 *Ciddelûyânın hıntaları es ar ziyâdesi olmak üzere verilen (Ziyâde olmak üzere geçen sene dahi bu mikdar akçe yazılmakla mahsubu fermân-ı âlîye mevkufdur) 3 21000 *Mısr-ı Kadim de vâki savak-i hassa tanzîfi için verilen (Fermân-ı âlî ile olan mesârifden olmayub öteden berü mahsub oluna gelmiştir.) Aded-i pâre 4000 *Haremeyn-i Ģerifeynin Ģem -i asel bahasının ziyade-i es arı için verilen (Ziyâde-i mezkûrun mahsubu fermân-ı âlîye mevkufdur) 1 15623 *Menzile cisrinin tamiri mesârifi için verilen (Mesârif-i mezkûr için emr-i şerif verilmemekle mahsubu fermân-ı âlîye mevkufdur) 30 22500
340 Özen TOK *Tarîk-i hâcc-ı Ģerifde vâki Akabe Kal ası tamiri için verilen (Akka da vâki kal anın tamiratı mesârifi yüz altmış Mısrî keseye baliğ olmağla ale l-hesab seksen Mısrî kesesi altmış dört senesi irsaliyesine mahsub için emr-i şerif verilmiş lâkin sene-i mezbûreye mahsub olmayub tamamen altmış beş senesi irsaliyesine yazılmış.) 160 13796 *Haremeyn-i muhteremeyn ahâlisinin mülâki sefineleriyle nakl olunan gılalın navulları için verilen (Mesârif-i mezkûre için emr-i şerif verilmemekle mahsubu fermân-ı âlîye mevkufdur.) 108 19690 *Haremeyn-i muhteremeyn ahâlisinin gılalleri nakli için ücret-i Ģütürân olmak üzere verilen (İrsaliye hazinesinden mahsubu için mukaddema hatt-ı hümâyun-i şevket-makrûn ile muânven emr-i şerif verilmekle mahsubuna dahi bu vechle mahsub olmuşdur.) 9 23934 *Haremeyn-i muhteremeyn ahâlisinin gılalleri nakli için ziyade ücret-i Ģütürân olmak üzere verilen (Mesârif-i mezkûr için emr-i şerif verilmemekle mahsubu fermân-ı âlîyeye mevkufdur) 14 15826 *Huccâc-ı Müslimînin istikbâline memur cürde askerinin mühimmat bahaları için verilen (Urban eşkıyasının huccâc-ı Müslimîn üzerinden def-i mazarratları için cümle marifetiyle Cirde ye memur ümerâ ve ağayân ve asâkîri bu mikdar akçe masraf olduğu yazılmış lâkin emr-i şerif verilmemekle mahsubu fermân-ı âlîye mevkufdur.) 120 *Dergâh-ı Âlî kapıcıbaģılarından bender-i Süveys de gılal nakline memur Mehmed Ağa ya tayinat bahası için verilen (Emr-i şerif verilmemekle mahsubu fermân-ı âlîyeye mevkufdur.) 5 15000 *Tarîk-ı hacc-ı Ģerifde vâki Acrud sakiyesinin tamiri için verilen (Tamirat-ı mezkûr için emr-i şerif verilmemekle mahsubu fermân-ı âlîyeye mevkufdur.) 1 24298 *Mısr-ı Kadim de vâki savakı tamir için verilen (Emr-i şerif verilmemekle mahsubu fermân-ı âlîyeye mevkufdur.) 1 *Mahfil-i Ģerifin bayrağı tecdidi için verilen (Gayet atik olmağla tecdîdi içi bu mikdar mesârif yapılmış emr-i şerif ile olan masrafdan olmamağla mahsubu fermân-ı âlîye mevkufdur.) 1 6748 Yekûn Bin yüz altmıģ beģ senesi irsaliyesi malından masraf yazdıkları 873 7326 -------------------------------------------------(s.3)
Mısır İrsaliye Hazinesinin 1751-1753 Yıllarına Ait Bütçesi 341 Bin yüz altmış altı senesine mahsub olmak üzere yazılan Mısır İrsaliye hazinesinin hesâbı hülâsasıdır. Fi l-asl İrsaliye hazinesinin malı 1268 19055 kadim 0146 12893 muzaf -------------- ------------- 1414 31948 0001 25000 nakliye-i kese ------------ ----------- 1415 6948 Minhâ Hatt-ı hümâyun-ı şevket-makrûn ile muânven verilen evâmir-i şerife ve bilâ emr-i şerif masraf yazdıkları *Cidde-i mamûre muhafızlarının mühimmat bahaları için verilen (Mesârif-i mukarerereden olmağla mahsub oluna gelmiştir.) 22 16521 *Kilâr-ı Âmire ye irsaliye olan Ģeker ve erz ve mercümek ve hummas bahalar için verilen (Mal-ı irsaliyeden ocaklık olmağla beher sene mahsub oluna gelmiştir.) 66 65 *Bender-i Süveys te olan mirî kalitelerin salyaneler için verilen (Mukaddema iki kıta fırkateler için emr-i şerif ile tayin olunmağla beher sene mahsub oluna gelmiştir.) 16 *ġeyhü l-harem-i Nebevîye in âm olmak üzere verilen (Mukaddema emr-i şerif ile maaş tayin olunmağla beher sene mahsub ola gelmişdir.) 8 *Yenbu hâkimi ġerif Abdülmuîn e in âm olmak üzere verilen (Şerif-i mumâileyh mukaddema senevî yedi Mısrî kese ile iki bin pâre tayin olunup emr-i şerif verilmekle üç bin pâre ziyadesinin mahsubu fermân-ı âlîye mevkufdur.) 7 5000 *Kisve-i Ģerifenin mühimmat bahası için ziyade verilen (Bu masrafın dört kesesi mesârif-i mukarerereden olmağla ziyadesinin mahsubu fermân-ı âlîyeye mevkufdur.) 7 17535 *Tarîk-i hacc-ı Ģerifde vâki Mevliç Kal ası muhafazasına memur Müteferrika Cemaati nin mühimmat bahaları için verilen (Emr-i şerif verilmemiş geçen sene dahi bu vechle tahrir olmağla mahsubu fermân-ı âlîyeye mevkufdur.) 7 (5)440
342 Özen TOK *Mısır mirü l-haccına müsaade tariki ile verilen (Mesârif-i hac için altmış üç irsaliyesinden yüz Mısrî kese i tâ ve mahsub bâbında emr-i şerif ısdarı iltimas olundukda sene-i atiyeye sirâyet eylememek şartıyla ancak elli Rumî kesenin mahsubu için altmış beş senesinde emr-i şerif verilüb ve kadim yazdıkları yüz elli Mısrî keseden maada yüz Mısrî kese dahi altmış dört senesi irsaliyesinden mahsub olunup altmış altı irsaliyesinden mahsubu için emr-i şerif bulmamakla mahsubu fermân-ı âlîyeye mevkufdur.) 150 kadim 100 cedid ----------------- 250 *Haremeyn-i Ģerifeynin Ģem -i asel bahasının ziyâde-i es ârı için verilen (Ziyâde-i mezkûrun mahsubu fermân-ı âlîyeye mevkufdur.) 1 15623 *Haremeyn-i Ģerifeyn ahâlisinin gılalleri nakli için ziyâde-i ücret-i Ģütürân olmak üzere verilen (İrsaliye hazinesinden mahsubiyeti için mukaddema hatt-ı hümâyun-ı şevket-makrûn ile muânven emr-i şerif verilmekle mahsubu iktiza eder.) 9 23934 *Tersâne-i Âmire için mubayaası fermân olunan üstübî bahası için verilen (Mukaddema mübayaası için emr-i şerif verilmekle mahsubu iktiza eder.) 28 5350 *Mısır-ı Kadim de vâki savak-ı hassa tanzîfi için verilen (Fermân-ı âlîye ile olan mesârifden olmayub ancak öteden berü mahsub oluna gelmiştir.) Pâre Adet 4000 *Ciddelûyânın hıntaları es ar ziyâdesi olmak üzere verilen (Ziyâde olmak üzere geçen sene dahi bu mikdar akçe olmağla mahsubu fermân-ı âlîyeye mevkufdur.) 3 21000 *Kisve-i Ģerifenin mühimmat bahası için ziyâde olmak üzere verilen (Kisve-i şerife için bâlâda yazılan ziyâdeden başka tekraren ziyâde olmak üzere yazılan meblağ-ı mezbûr harîr ve penbe ve sâir mühimmatın guluvv esârından ziyâde iktiza eylemişdir deyu şerh verilmekle mahsubu fermân-ı âlîye mevkufdur.) 5 19204 *Haremeyn-i Ģerifeyn ahâlisinin gılalleri nakli için ziyâde Ģütürân olmak üzere verilen (Haremeyn ahâlisinin gılal nakli için ziyâde ücret-i şütürân olmak üzere bâlâda yazılan ziyâde ücret-i şütürândan başka bu ziyâde yazılan ücret için emr-i şerif verilmemekle mahsubu fermân-ı âlîyeye mevkufdur.) 9 15000 *Haremeyn-i Ģerifeyn ahâlisinin mülâki sefineleriyle nakl olunan gılalın navulları için verilen (Mesârif-i mezkûre için emr-i şerif verilmemekle mahsubu fermân-ı âlîyeye mevkufdur.)
Mısır İrsaliye Hazinesinin 1751-1753 Yıllarına Ait Bütçesi 343 80 Yekûn Bin yüz altmıģ altı senesi irsaliye malından masraf yazdıkları 523 23672 -------------------------------------------- s.4 Bin yüz altmış yedi senesine mahsub olmak üzere yazılan Mısır İrsaliye hazinesinin hesab-ı hülâsasıdır. Fi l-asl İrsaliye hazinesinin malı 1268 19055 kadim 0146 12893 muzaf -------------- ------------- 1414 31948 0001 25000 nakliye-i kese ------------ ----------- 1415 6948 ------------------------------------------- Minhâ Hattı hümâyun-ı şevket-makrûn ile muânven verilen evâmir-i şerife ve bilâ emr-i şerif masraf yazdıkları *Cidde-i mamûre muhafızlarının mühimmat bahaları için verilen (Mesârif-i mukarrereden olmağla mahsub oluna gelmişdir.) 22 16521 *Kilâr-ı Âmire ye irsaliye olan Ģeker ve erz ve mercümek ve hummas bahalar için verilen (Mal-ı irsaliyeden ocaklık olmağla beher sene mahsub oluna gelmişdir.) 66 65 *Bender-i Süveys de olan mirî kalitelerin salyaneler için verilen (Mukaddema iki kıta fırkateler için emr-i şerif ile tayin olunmakla beher sene mahsub oluna gelmişdir.) 16 *ġeyhü l-harem-i Nebeviye ye in âm olunmak üzere verilen (Mukaddema emr-i şerif ile maaş tayin olunmakla beher sene mahsub oluna gelmişdir.) 8 *Yenbu hâkimi ġerif Abdulmuîn e in âm olmak üzere verilen (Şerif-i mumâileyh mukaddema senevî yedi Mısrî kese ile iki bin pâre tayin olunub emr-i şerif verilmekle üç bin pâre ziyâdesinin mahsubu fermân-ı âlîye mevkufdur.) 7 5000
344 Özen TOK *Kisve-i Ģerifenin mühimmat bahası ziyâde verilen (Bu masrafın dört kesesi mesârif-i mukarererden olub ziyâdesinin mahsubu fermân-ı âliyeye mevkufdur.) 7 17535 *Tarîk-i hacc-ı Ģerifde vâki Mevliç Kal ası muhfazasına memur Müteferrika Cemaati nin mühimmat bahaları için verilen (Emr-i şerif verilmemişdir. Geçen sene dahi bu vechle tahrir olunmağla mahsubu fermân-ı âliyeye mevkufdur.) 7 5440 *Mısır emirü l-haccına müsaade tarîki ile verilen (Mesârif-i hacc için altmış üç irsaliyesinden yüz Mısrî kese i tâ ve mahsubu bâbında emr-i şerif ısdarı iltimas olundukda sene-i atiyye sirâyet eylememek şartıyla ancak elli Rumî kesenin mahsubu için altmış beş senesinde emr-i şerif verilip ve kadim yazdıkları yüz elli Mısrî keseden maada yüz Mısrî kese dahi altmış dört senesi irsaliyesinden mahsub olunub altmış yedi senesi irsaliyesinden mahsubu için emr-i şerif verilmemekle mahsubu fermân-ı âlîyeye mevkufdur.) 150 kadim 100 cedid --------------- 250 *Haremeyn-i Ģerifeynin Ģem -i asel bahasının ziyâde-i es arı için verilen (Ziyâde-i mezkûrun mahsubu fermân-ı âlîyeye mevkufdur.) 1 15623 *Haremeyn-i Ģerifeyn ahâlisinin ziyâde-i ücret-i Ģütürân olmak üzere verilen (İrsaliye hazinesinden mahsub için mukaddema hatt-ı hümâyun-ı şevket-makrûn ile muânven emr-i şerif verilmekle mahsubu iktiza eder.) 9 23934 *Tersâne-i Âmire için mubayaası fermân olunan üstübî bahası için verilen (Mukaddema mubayaası için emr-i şerif verilmekle mahsubu iktiza eder.) 28 5350 *Mısr-ı Kadim de vâki savak-ı hassa tanzîfi için verilen (Fermân-ı âlî ile olan mesârifden olmayub öteden berû mahsub oluna gelmişdir.) Pâre 4000 *Ciddelûyânın hıntaları esarı ziyâdesi olmak üzere verilen (Ziyâde olmak üzere geçen sene dahi bu mikdar akçe yazılmakla mahsubu fermân-ı âliyyeye mevkufdur.) 3 21000 *Velin(?) kantarasının tamiri mesârifi için verilen (Zikr olunan kantaranın tamiri mühim ve muktezi olmağla tamirine bu miktar masraf yazılmış emr-i şerif ile olan mesarifden olmamağla mahsubu fermân-ı âliyyeye mevkufdur.)
Mısır İrsaliye Hazinesinin 1751-1753 Yıllarına Ait Bütçesi 345 Aded-i pâre 10.000 Yekûn Bin yüz altmıģ yedi senesi irsaliye malından masraf yazdıkları 428 24468 ---------------------------------------- Cem an Yekûn Üç senelik irsaliye hazinesinin malı 1415 6948 sene 1165 1415 6948 sene 1166 1415 6948 sene 1167 --------- ----------- 4245 20844 Minhâ Üç senelik yazdıkları mesârifin mikdarı 873 07326 sene 1165 523 23672 sene 1166 428 24468 sene 1167 ---------- ---------- 1824 55466 0002 50000 nakl-i be kese -------- ---------- 1826 5466 el-bâki Üç senelik mal-ı irsaliyeden gayr-i ez masraf bâki iktiza eden akçenin mikdarı 2419 15378 0013 19382 üç senelik fazla-i Ciddelûyân ---------- --------- 2432 34760 0001 25000 nakl-i be-kese -------- --------- 2433 9760 Minhâ Meblağ-ı mezbûrdan nakden ve poliçe veçhiyle gelen ve zimmet ve mümtenia yazılan akçenin miktarı Meblağ-ı mezbûrdan nakden gelen Paâe-i cedîd 60 Zer mahbub-ı cedid Aded 317522
346 Özen TOK Be hesab-ı pâre Aded 34927477 Be-hesab-ı 1397 2477 Bazirgânlardan alınmak üzere poliçe temessükâtı gelen Temessükat kıt a 5 Kese Pâre 81 5232(?) KeĢûfiyeden Cidde valisinin zimmetine yazılan (Cidde valisinden taleb ve tahsile muhtaçdır deyü beher sene bu vechle yazılır) 3 5380 sene 1165 3 5380 sene 1166 3 5380 sene 1167 ----- ------ 9 16140 Vilâyet-i Buhayra da vaki el-beyza ve AkriĢe(?) karyelerinin mümteni olan malları (Sene-i sabık hazinesiyle gelen ruznâmçede dahi bu vechle tahrir olunmuşdur.) 2 10471 sene 1165 2 10471 sene 1166 2 10471 sene 1167 ----- --------- 6 31413 1 25000 nakl-i be kese ---- ------- 7 6413 ----------------------------------------------------- (s.5) Azeban kethüdası Rıdvan Kethüda ve tevâbiînin zimmetlerine yazılan (Bin yüz altmış beş ve altmış altı ve altmış yedi seneleri irsaliyesinden mezbûr Rıdvan Kethüda ve tevâbiînin sekiz yüz yetmiş sekiz kese-i Mısrî deynleri olub kavl ve kararları sebebi ile İrsaliye hazinesine kesr ve noksan gelmemek üzere zabt ve tasarruflarında olan kura ve mezariîn bedel-i hulvanlarından ziyâde olmak üzere ümerâ-i Mısrıye ağyânı bin Mısrî kese akçeye kabul ve meblâğ-ı mezbûr bin Mısrî kesenin nısfı altmış sekiz ve nısf-ı aharı altmış dokuz senesi Mısır irsaliyesiyle maân irsal olunmak üzere olduğu defterde şerh verildiğinden başka verilen hüccet-i şer iyye ve temessük dahi mümzî sureti gelüb bâfermân Baş Muhasebeye kayd olunmağla iş bu mahalle şerh verildi.) Kese Aded-i pâre 878 4508 Yekûn Nakden ve poliçe temessükatı gelen ve zimâm ve mümteniâta yazılan Aded-i Pâre 1457 2477 nakden gelen 0081 5232 poliçe temessükatı gelen ----------- ----------
Mısır İrsaliye Hazinesinin 1751-1753 Yıllarına Ait Bütçesi 347 1538 07709 0887 20647 zimem olmak üzere yazılan 0007 06413 mümenniât -------- ------------ 2432 34770 0001 25000 nakl-i be kese ----- ----- 2433 9770 Bin yüz altmıģ beģ ve altmıģ altı ve altmıģ yedi senelerine mahsuben Mısır valisi sabık vezir-i mükerrem Mustafa PaĢa hazretlerinin taraflarından olmak üzere ümerâ-i Mısrıyeden Hazine serdarı Hamza Bey yediyle bu defa Dersaâdet e gelen Mısır irsaliyeleri hazinesinin Mısır ruznamçesinden verilen icmal mucebince BaĢ Muhasebeden tahrir olunan hülâsasıdır. Fi l-asl irsaliye hazinesi maa zamm-ı cedîd bin dört yüz on beģ kese ile altı bin dokuz yüz kırk sekiz pâre olmağla üç senelik mal-ı irsaliye dört bin iki yüz kırk beģ Mısrî kese ile yirmi bin sekiz yüz kırk dört pâreye baliğ olub ve sene be-sene her maddesinin üzerlerine Ģerh ile iģaret olunduğu üzere mesârif-i muayyene ve bilâ-emr-i Ģerif üç senelik yazdıkları mesârifin mecmûu bin sekiz yüz yirmi altı Mısrî kese ile beģ bin dört yüz altmıģ altı pâreye baliğ olmağla bu masraf aģağı varıldıkda fazla-i Ciddelûyân ile maan bi l-cümle iki bin dört yüz otuz üç Mısrî kese ile dokuz bin yedi yüz altmıģ pâre irsaliye iktiza etmekle meblağ-ı merkumdan bin dört yüz elli yedi Mısrî kese ile iki bin dört yüz yetmiģ yedi pâresi nakden gelmekle Enderûn-ı hümâyun hazinesine teslim olunub ve beģ kıt a poliçe temessükatı natık olduğu üzere seksen bir Mısrî kese ile beģ bin iki yüz otuz iki pâresi bazirgânlardan tahsil olunmak üzere poliçe olunmağla poliçe temessüklerini dahi mîr-i mumâileyhe teslim eylemiģdir. Meblağ-ı mezbûrun dokuz Mısrî kese ile on altı bin yüz kırk pâresi keģüfiyeden Cidde valisi ve sekiz yüz yetmiģ sekiz Mısrî kese ile dört bin beģ yüz sekiz pâresi Rıdvan Kethüda ve tevâbii zimmetlerinde yazılub lâkin bu irsaliyeye yazılan zimmet mukabili zapt olunan kura ve mezarîin bedel-i hulvânlarından ziyâde olmak üzere ümerâ-i Mısrıyye ve ayanı bin Mısrî kese akçeye kabul etmeleriyle meblâğ-ı mezbûrun nısf-ı bundan sonra gelecek altmıģ sekiz ve nısf-ı aharı altmıģ dokuz senesi irsaliyesiyle maan gönderilmek üzere verdikleri hüccet-i Ģer iyye ve temessükün dahi mümzî sureti BaĢ Muhasebeye kayd olunduğu ve yedi Mısrî kese ile altı bin dört yüz on üç pâresi dahi mümteni yazılmağla gerek nakden ve gerek poliçe temessükatı gelen ve Cidde valisi ve Rıdvan Kethüda ve tevabiînin zimmetleri ile mümteni yazılan akçelerin mecmûu iki bin dört yüz otuz üç Mısrî kese ile dokuz bin yedi yüz yetmiģ pâreye baliğ olub bu suretle gayr-i ez-masraf bâki irsaliye iktiza eden meblağ-ı mezbûr zahiren kapanmıģ olur. Gelen sûret-i ruznamçede evâmir-i Ģerife ile tasrih olunandan maâda bilâ emr-i Ģerif yazılan mesârifin mahsubatı fermân-ı âlîlerine mevkuf olduğu malûm-ı devletleri buyuruldukda emr ve fermân devletlü inâyetlü sultanım hazretlerinindir.