ÜNİTE 8 Urogenital Sistem Bu üniteyi çalıştıktan sonra, Amaçlar Boşaltım organlarının, Erkek genital organlarının, Kadın genital organlarının yapısını ve fonksiyonlarını öğrenmiş olacaksınız. İçindekiler Böbrek İdrar Yolu İdrar Kesesi İdrar Kanalı Erkek Genital Organları Kadın Genital Organları Özet Değerlendirme Soruları Sözlük ve Kavram Dizini Öneriler Lise yıllarında görmüş olduğunuz anatomi ders notlarını gözden geçirmeniz, konuyu anlamanızı kolaylaştıracaktır. Ünite sonundaki soruları lütfen yardımcısız cevaplamaya çalışınız. Eğer cevaplayamıyorsanız üniteyi tekrar çalışınız.
1. UROGENİTAL SİSTEM (Systema urogenitale) Fizyolojik bakımdan değişik fonksiyon gören iki ayrı sistem, çok defa "Urogenital Sistem" başlığı altında beraberce ele alınır ve incelenir. İdrarı meydana getiren ve bu idrar ile birlikte artık ve zararlı maddelerin dışarıya atılmasını sağlayan organların tümü "Organa urinaria" adı verilen bölümü oluştururlar. Üreme ile ilgili organların oluşturdukları diğer bölüm ise "Organa genitalia" adını alır. Erkeklerde dış genital organlar bölümünde, idrar ve üreme yolları birleşirler. Ancak kadınlarda böyle bir birleşme yoktur. Burada daha kolay anlaşılabilmesi için sistemler ayrı ayrı ele alınmış ve her sistemin başlığı altında o sistemi oluşturan organlar incelenmiştir. 2. BOŞALTIM ORGANLARI (Organa urinaria) Bu sistemi meydana getiren organlarda idrar yapılır ve idrar ile birlikte diğer artık ve zararlı maddeler dışarıya atılır. Birbirlerini tamamlayıcı fonksiyonel elemanlar olarak şu organlar görülür : Böbrek = Ren İdrar yolu = Ureter İdrar kesesi = Vesıca urinaria İdrar kanalı = Urethra 2.1. Böbrek (Ren) Vücutta bulunan çift organlardandır. Büyük bir fasulye şeklindedir. Karnın arka ve yan duvarlarında yer alır. Sağlam yapılı bir kapsül ile kuşatılmıştır. Buna capsula fibrosa adı verilir. Sol böbrek sağa göre biraz daha yukarıdadır. Çeşitli vasıtalar ile karın duvarına asılmışlardır. Bazı durumlarda bir miktar hareket edebilirler ve yer değiştirebilirler. Ancak, bazen böbreklerin durumlarını sabit kılan etkenler ortadan kalktığında, böbrekler aşağıya kayarlar. Bu duruma ren mobil adı verilir. Böbrek hareketine bağlı olarak, bir yandan ilgili damarlar, öteyandan da idrar nakleden yolların daralması veya bükülmesi ortaya çıkabilir. Böylece değişik böbrek hastalıkları da söz konusu olur. Böbreklerin iç kenarlarında (medial kenar) derin bir çukur bulunur. Hilum renale adı verilen bu kısımdan, damarlar, sinirler ve idrar yolları böbreklere girer ve çıkarlar. Bu yapılar arasında aynı zamanda limfa damarları da yer alır. Topoğrafik olarak düşünülür ise, idrar yolları hi- - 146 -
lum renale'de diğer oluşumların arkasında yer alır. Uzunlamasına yapılan ve ikiye kesilerek ayrılan bir böbrekte, iki ayrı tabaka açık olarak görülür. Daha ince olan dış tabaka cortex renis adını alır. Böbreğin büyük kısmını oluşturan iç tabaka ise medulla renis adı ile tarif edilir. Böbrek korteksinden başlayıp, medulla renis içinde böbrek hilusuna doğru ilerleyen oluşumlara columnae renales denir. Böbreklerde hilum renalis'de, küçük piramid şeklindeki çıkıntılar papillae renales adını alırlar. Kişilere göre sayıları değişik olmakla beraber, bunlar herbir böbrekte 8-10 adet civarında bulunurlar. Tepelerindeki 15-20 adet küçük deliklere foramina papillaria adı verilir. Böbreğin fonksiyonel birimi nefrondur. Bu yapılar böbreklerin idrar yapan morfolojik birimleridir. Her böbrekte yaklaşık olarak bir milyon civarında nefron bulunur. Pekçok nefron ortak açılma kanalları ile, böbrek papillaları üzerinde görülen deliklere irtibat kurarlar. Böylece, yapılan idrar, idrar yollarının başlangıç yeri olan calices renalis'te toplanır. 2.1.1. Böbrek Üstü Bezi (Glandula suprarenalis) Böbrek üstü bezi endokrin organlara aittir. Fakat böbrek ile çok yakın ilişkisinden dolayı, bu bez hakkında burada bilgi verilmesi yerinde olacaktır. Bir kapşon gibi böbreklerin üst uçlarına oturmuş olarak bulunurlar. Soldaki yarım ay şeklinde, sağdaki ise üç köşeli durumdadır. Böbrekleri örten en dış örtü (fasya) bezleri de sarar. Bu örtü böbrek üstü bezlerine oldukça sıkı yapışmış durumdadır. Bunun için böbreklerin yer değiştirme durumlarında, böbrek üstü bezleri yerlerini korurlar. İç yapıları ile böbreklerin durumuna benzerler. Hayat için çok önemli oluşumlardır. Otonom sinir sisteminin simpatik bölümü üzerine uyarıcı etki yapan adrenalin burada üretilir. Böbrek üstü bezinin hormonları, karbonhidrat metabolizması, elektrolit metabolizması, cinsiyetin gelişmesi ve farklılaşması üzerine önemli etkiler yaparlar.? Böbreği özetleyiniz. 2.2. İdrar Yolu (Ureter) Böbreğin fonksiyonel birimi olan nefronlardan başlayan kanalcıklar, böbrek piramidlerinin tepelerinde küçük delikçikler ile irtibat kurarlar. Foramina papillaria adı verilen bu küçük delikler aracılığı ile, dışarıya atılacak idrar böbrek içinde ilk defa calices renales denilen küçük - 147 -
havuzlarda toplanır. Bütün calices renalesler biraraya gelerek böbrek hilusunda pelvis renalis adı verilen büyük idrar havuzunu oluştururlar. Artık bundan sonra pelvis renalis ureter (idrar yolu) ile devam eder. Bu yol üzerinden nakledilen idrar mesanede toplanır. Ureter yaklaşık 30 cm kadar uzunluktadır. Pelvis renalis'ten başlayıp mesaneye kadar devam eder. Duvar yapısı oldukça kalındır. Dar bir lümene sahiptir. Bütün uzunluğu boyunca üç yerde darlık yapar. Bu darlıklar klinik bakımdan önemlidir. Buralarda ve özellikle en dar yeri olan son kısmında, böbrek taşları çoğu zaman geçemez ve ağrılara sebep olur. Esas itibariyle kas ve iç yüzü döşeyen mukoza örtüsünden oluşmuş bir duvar yapısına sahiptir. Kas tabaka düz kas liflerinden meydana gelmiştir. Liflerin uzanış tarzları da, içte longitudinal, dışta ise dairesel (sirküler) bir durum gösterir. Kas liflerinin bu uzanış özelliği, ureterde peristaltik hareketlerin yapılabilmesine imkan sağlar. Böylece idrar düzenli bir şekilde mesaneye nakledilir. Heriki yandan gelen ureterler, mesanenin arka-yan taraflarından idrar kesesinin duvarına sokulurlar. Girdikleri yerde sirküler kas yapısı ortadan kalkar ve sadece longitudinal uzanan lifler kalır. İki açılma deliği arasında ise yaklaşık 2-3 cm kadar bir mesafe vardır.? İdrar yolunu özetleyin. 2.3. İdrar Kesesi (Vesica urinaria = mesane) Mesane, içi boşluklu kas yapılı bir organdır. Ritmik hareketler ile, ureter üzerinden iletilen idrar burada toplanır. Toplanan idrar belirli bir miktarı bulunca, irade dahilinde dışarıya atılır. Sıhhatli bir mesane bütünü ile tamamen dolduğunda göbeğe kadar yükselemez. Mesanenin doluluk durumu (kapasitesi) individuel olarak değişir. Mesanen boşaltılması işleminde karın kaslarının basıncı da önemli rol oynar. Erkekte mesanenen arka alt yüzü, bir bölümünden prostat ile komşuluk gösterir. Yan kısımlarında ise meni kesecikleri (vesicula seminalis) bulunur. Kadınlarda komşuluk biraz daha değişiktir. Arka alt yüz kadında uterus'un servix kısmı ve daha aşağıda ise vagina'nın ön yüzü ile komşuluktadır. Mesanenin iç yüzü, resorpsiyon özelliği olmayan ince epitel yapılı bir tabaka ile döşenmiştir. Kas yapısı, üç ayrı yönde uzanan düz kas liflerinden meydana gelmiştir. En dış ve içteki lifler uzunluğuna ve ortadaki lifler ise sirküler olarak bir gidiş gösterirler. Sirküler (dairesel) kas lif- - 148 -
leri, son bölüm idrar kanalının (urethra), mesaneden başlangıç deliği (ostium urethrae internum) etrafında sıkı bir kas çemberi oluştururlar (m. sphincter vesicae internus). Bu kas sayesinde idrarın dışarıya atılması kontrol edilir. Çünkü normal olarak ostium urethrae internum kapalıdır ve ancak idrarın atılması durumunda açılır.? İdrar kesesini özetleyin. 2.4. İdrar Kanalı (Urethra) Kadınlarda bu yapı (urethra feminina) çok kısadır ve sadece 3-5 cm kadardır. Vagina'nın ön duvarına ve clitoris'in arkasına açılır. Erkek uretrası (urethra masculina) daha uzundur. Mesaneden, ostium urethrae internum denilen açıklık ile başlar ve penis uçundaki ostium urethrae externum isimli delik ile sonlanır. Bu mesafe yaklaşık 20 cm kadardır. Erkeklerde bu yol üzerine, meni keseciklerinden (vesicula seminalis) gelen yollar açılırlar. Böylece idrar yolu ile, üreme yolu birleşmiş olur. Erkek uretrası uzunluğu boyunca; arka, orta ve ön bölüm olmak üzere üç kısımda incelenir (Pars prostatica, pars membranacae ve pars spongiosa). En uzun kısmını meydana getiren ön bölüm, bütünü ile penis içinde uzanan parçasıdır. Uzunluğu ve uzanışı sırasındaki eğrilikleri nedeni ile erkek uretrası kateder uygulamasında oldukça uğraştırıcıdır. Halbuki kadınlarda bu uygulama daha kolay yapılır.? İdrar kanalını özetleyin. 3. GENİTAL ORGANLAR (Organa genitalia) Genital sistemi meydana getiren organlar, erkek ve kadında iç ve dış genital organlar olmak üzere ikiye ayrılırlar. 3.1. Erkek Genital Organları = Organa genitalia masculina Penis ve Scrotum erkekte dış genital organları yaparlar. Testisler, Epididymis, Ductus defe- - 149 -
rens, Vesicula seminalis ve Prostata ise iç genital organları oluştururlar. 3.1.1. Penis Penis silindirik bir yapıdadır. İki önemli görevi üstlenmiştir. Biryandan çiftleşme, öteyandan idrarı dışarıya atma işlevi bu organ tarafından sağlanır. İdrar yolunun son kısmı, penisin yapısı içinde bulunur. Çiftleşmenin normal olarak yapılabilmesi için penis özel bir yapıya sahip olmuştur. Cavernos yapılar sayesinde penisin ereksiyonu sağlanır. Ancak bu yapının yanısıra peniste bir de spongios kısım vardır. Kavernos bölümündeki küçük boşlukları birbirinden ayıran duvarlar düz kas ve elastik liflerden zengin bir yapı gösterir. Kavernler arası bölmeler üzerinde küçük delikler bulunur. Penisin ereksiyonunda bu odacıklar (caverna) bu aralıklar vasıtasıyle birbirleri ile bağlantı sağlar. Odacıklara dolan kanın, sirkülasyonu da bu vasıtayla sağlanır. Penis yapısının diğer bölümünü oluşturan süngerimsi (spongios) kısım yine esas itibariyle boşluklu (kavernos) bir durum gösterir. Buna rağmen, kavernos yapının fonksiyonel tarzını tam olarak ortaya koyamaz ve ereksiyon olayında da önemli bir görevi bulunmaz. Burada önemli özellik, penisin ereksiyon durumunda dahi, spongios bölümün odacıklarına gelen kanın, venlere doğru akışını sürdürmesidir. Bu kısım içinde idrar yolunun son parçası yer alır. Spongios bölümün genişleyen ön ucu glans penis'i yapar. Penisin serbest olan ve dıştan görünen kısmı, glans penis ve dorsum penis olmak üzere ikiye ayrılır. Penis'in radix (kök) kısmı ise, dıştan görünmez. Penisin serbest olan bölümü (pars libera penis) içinde idrar yolu (urethra) uzanır ve glans penis'in ucundaki delik ile (ostium urethrae externum) sonlanır. Penisin serbest kısmının büyük bölümünü cavernos yapılar meydana getirir. Daha dar bir yapı halinde, iki kavernos bölüm arasına ise spongios parça oturur. Penis derisi önde serbest bir bölüm ile sonlanır. Bu kısım glans penis üzerinde hareketli bir durum gösterir. Sünnet derisi (praeputium) denilen bu kısmın alt yüzünde toplanan birtakım ölü hücreler veya maddeler, temizliğin iyi yapılmadığı durumlarda praeputium iltahaplarına yol açar. 3.1.2. Scrotum Uylukta aşağıya doğru sarkan bir torba gibidir. Embryonal dönemde aynı kaynaktan gelişen yapılar erkekte scrotum, kadında ise labium majus olarak teşekkül eder. Bu organlar analog - 150 -
yapılardır. Scrotum duvar yapısı ile özellik gösterir. Karın ön duvarının yapısını meydana getiren bütün yapıları, scrotum'un duvar yapısında görebiliriz. Torba şeklindeki bu yapı içinde testisler bulunur. Sağ ve sol testisleri içine alan kısımlar ortadan bir bölme (septum scroti) ile iki ayrı kese oluşmuşlardır. Scrotum duvarının yapısı içinde, özellikle düz kas liflerinden meydana gelmiş ve aynı zamanda elastik lifler de taşıyan tabaka (tunica dartos) fonksiyonel öneme sahiptir. Bu tabakadaki kas liflerinin kasılmaları ve gevşemeleri ile, scrotumda küçülme ve gevşeme gibi durum değişiklikleri görülür. Bu durumda, özellikle sıcak ve soğuk ortama göre scrotum şekil değişikliği gösterir. Böylece scrotum içindeki sıcaklığın ayarlanması mümkün olur. Çünkü; normal olarak, scrotum içi ısısı, karın içi ısısına göre 2-2,5 derece kadar daha düşüktür. Bu ısı şartlarının testislerin normal fonksiyonları için aynı kalması gereklidir. Tunica dartos yapısındaki liflerin fonksiyonları ile ısı ayarlaması kolayca yapılır. 3.1.3. Testis (Orchis) Erkek iç genital organlarındandır. Çok hassas yapıları vardır. Basınca dayanamazlar ve fonksiyonlarını yitirirler. Burada üreme hücreleri ve önemli erkeklik hormonu yapılır. Scrotum içinde, bir bölme ile birbirlerinden ayrılmış olarak bulunurlar. Aşırı sıcak ve soğuğa karşı da çok hassastırlar. Normal olarak gelişimini tamamlamış bir erkekte scrotumların içinde bulunmaları gerekir. Ancak; bazen çeşitli nedenler ile, ya karın içinde veya inguinal kanalda kalırlar. Bu durumda testislerin iç yapılarında (tubuli contorti) önemli bozulmalar ortaya çıkar. Sonuç olarak da, normal spermium yapılamaz. Bazı hallerde ise; normal olarak testisler yerlerini almış olabilirler. Fakat, bu defa scrotumlara kadar ilerleyen iç organ fıtıklarında, testisler yine basınç altında kalacağı için, yukarıda belirtilen sonuç ortaya çıkar. Testisler dışarıdan sağlam yapılı bir örtü ile kuşatılmışlardır. Bu örtü testislerin yapısı içerisine birtakım bölmeler gönderir ve böylece testis yapısı içinde birtakım localar (lobuluslar) ortaya çıkar. Lobuluslar içinde testis kanalcıkları bulunur. Oldukça kıvrımlı bir yapı gösterirler. Bu kanalcıklar testislerin iç yüzlerinden dışarıya çıkarlar. Dışarıya çıkış yerine mediastinum testis adı verilir. Mediastinum testisten aynı zamanda organa girip-çıkan damar ve sinirlerde geçer. Testislerde yapılan üreme hücreleri, lobulusler içindeki kanallardan geçerek dışarıya nakledilirler ve epididymis denilen yere ulaşırlar. - 151 -
3.1.4. Epididimis (Epididymis) Burası, spermiumların dışarıya iletilmesini sağlayan yolun başlangıcını oluşturur. Testislerin arka yüzünden başlayarak, konkav yüze doğru devam eder. Karşıdan bakıldığında bir virgül gibi görünüş ortaya koyarlar. Bütünlüğü içinde; baş (caput), gövde (corpus) ve kuyruk (cauda) olmak üzere üç bölümde incelenir. Oluşumun esas yapısı, testislerden gelen ince spermium kanalcıkları ve daha sonra bu kanalcıkların birleşerek meydana getirdikleri kuyruk kısmıdır. Epididymis, hazırlanmış olan spermiumlar için bir toplanma yeridir. 3.1.5. Spermium Kanalı (Ductus deferens) Yaklaşık 40-50 cm kadar bir uzunluğu vardır. Epidimisin kuyruk kısmının ucundan başlar ve testisin arka kenarı boyunca yukarıya doğru yükselir. Bir bölümü hariç, esas görevi spermium'ların nakline hizmet etmektir. Duvar yapısı itibariyle önemli kısmı kas tabaka oluşturur. İç ve dışta longitudinal, ortada ise sirküler uzanan kas liflerinden düzenlenmiştir. Kanalın iç yüzünü mukoza tabakası döşer. Kanal lümeni bu mukoza tabakasının ileriye doğru yapmış olduğu çıkıntılar ile oldukça daraltılmış durumdadır. Her iki yanda başlayıp, scrotumlardan yukarıya doğru yükselen ductus deferens'ler, yukarıya ve geriye doğru bir gidiş ile canalis inguinalis (kasık kanalı) içine girerler. Kanaldan sonra pelvis boşluğuna dahil olurlar. Yollarına devamla, prostat içinden geçip idrar kanalına (urethra) açılarak sonlanırlar. 3.1.6. Meni Keseciği (Vesicula seminalis) Prostat ile birlikte erkek genital organlarının aksesuar oluşumudur. İdrar kesesinin arka-alt yüzü ile, rectum'un ön yüzü arasında bulunur. Küçük bir kese şeklinde oluşmuş, bir çift organdır. Uzunlukları yaklaşık 4-5 cm, genişlikleri ise 2-3 cm kadardır. Karşıdan bakıldığında, tabanı yukarıda, tepesi aşağıda küçük bir yaprak şeklinde görünüm ortaya koyarlar. Meni keseciği adı altında belirtilmesine rağmen, burada oldukça az miktarda meni depo edilir. Esas itibariyle salgı yapan bir organdır ve bu yüzden de glandula vesiculosa adı ile de belirtilirler. Bunların yapmış oldukları salgı, spermiumların canlılığı için gereklidir. Vesicula seminalis'ler, spermiumları nakleden ductus deferens'lerin sonuç kısımları ile dar bir boyun şeklinde birleşirler ve tek bir kanal haline geçerler. Bu birleşmeden sonra oluşan yeni kanala ductus ejaculatorius denir. Bu kanal, yaklaşık 2 cm kadarlık bir uzunluk ile prostat'ı geçer ve idrar kanalı (urethra) na açılır. Bundan sonra erkeklerde idrar yolları ile meni yolları tek ve müşterek olarak devam eder. - 152 -
3.1.7. Prostat (Prostata) Erkek dış genital organları ile ilgili spesifik salgı bezidir. Kestane şeklinde olup, urethra'nın arka kısmına oturmuştur. Bu şekilde kanal ile sıkı bir komşuluk içindedir. Arkadan ise rectum ile komşuluğu vardır. Sağlam yapılı bir kapsül ile çevrilmiştir. Asıl yapısı içinde bol miktarda düz kas ihtiva eder. Salgılarını urethra'ya akıtan, 20-25 adet bezin birleşmesi ile prostatın esas yapısı ortaya çıkar. Bunların yapmış oldukları salgı bazik reaksiyonda olup, ince akıcı bir sıvıdır. Erkek dış genital organlarının spesifik bezleri içinde kabul edilen bir diğer yapı ise, glandula bulbourethralis adı verilen bezlerdir. Bunlara Cowper bezleri de denir. Yaklaşık 2-3 cm kadar olan çok ince kanalları ile, heriki bez urethra'nın başlangıç kısmına (pars prostatica urethra) ayrı ayrı açılırlar. Koyu ve alkali özellikte salgı yaparlar. Bu salgı, ejakulasyondan önce uretra'ya verilir ve böylece uretra mukozası üzerindeki idrar artıkların nötralizasyonu sağlanmış olur.? Erkek genital organlarını özetleyiniz. 3.2. Kadın Genital Organları (Organa genitalia feminina) Kadın genital organları da erkeklerde olduğu gibi, iç ve dış genital organlar olmak üzere ayrılır. Kadında iç genital organların önemli bölümü, üreme hücrelerinin yapımı ve yaşamaları için faaliyet gösteren oluşumlardır. Kadında dış ve iç genital organları şu başlıklar altında incelenebilir. Kadın dış genital organları Labium majus pudendi Labium minus pudendi Clitoris Bartholini bezleri Vestibulum vaginae Kadın iç genital organları Ovarium Tuba uterina Uterus Vagina - 153 -
3.2.1 Kadın Dış Genital Organları Kadın dış genital organlarının büyük dudakları (labium majus pudendi), rima pudenti adı verilen açıklığı iki yandan kuşatırlar. Bu yapı, erkeklerdeki scrotumlara tekabül eder. Heriki yandaki dudaklar önde ve arkada birleşerek sonlanırlar. Öndeki birleşme yerinin üst kısmında deri altında daha fazlaca yağ tabakası toplanmıştır. Burada hafif bir kabarıklık meydana gelir. Bu kabarıklığa mons pubis denir. Heriki labium majus arasında oluşan derin yarık vestibulum vaginae adını alır. Bu dar aralığa vagina ve idrar yolunun son kısmı (urethra) açılır. Vestibulum vagina ile vagina arasında ince yapılı zarsı bir perde bulunur. Buna Hymen denir. Evlenmemiş kişilerde bu zar bütünlüğünü muhafaza eder. Vestibulum vagina adı verilen dar aralık, heriki yandan tekrar iki küçük dudak şeklindeki yapı ile çevrilmiştir. Bu küçük yapılar, labium majus pudendi'lerin altında saklanmış gibi dururlar. Normal olarak küçük dudaklar (labium minus pudendi) bu durumları ile dışarıdan görülmezler. Fakat bazı ırklarda küçük dudakların oldukça büyüyerek, dışarıya taştıkları da olur. Küçük dudakların önde birbirleri ile birleşme yerleri yakında bir çıkıntılı yapı oluşmuştur. Kavernos yapıdaki bu organ, erkeklerdeki penise tekabül eder. Büyüklüğü şahsa ve ırka göre değişik olan bu yapı clitoris adını alır. Kadın dış genital organları içinde çok hassas olan bir oluşumdur. Genital sinirlerin uçları burada yoğun bir sonlanma gösterir. Clitoris'in hemen altında idrar yolunun dışarıya açılma deliği (ostium urethrae externum) bulunurlar. Bunun için vestibulum vagina, hem idrar yollarının ve hem de vagina'nin açılma ağızlarının bulunduğu yerdir. İki küçük fasulye görünüşünde olan Bartholini bezleri de kadın dış genital organları içinde yer alır. Bunlara glandula vestibulares majores adı da verilir. Vestibulum'un giriş kısmının hemen yakınlarında bulunurlar. Bu bezlerin salgısı vaginanın ıslaklığını ve kayganlığını sağlar. Bunlar spesifik salgı bezleridir. 3.2.2. Kadın İç Genital Organları Ovarium'lar, oval birer disk şeklindedirler. Pelvis'in yan duvarlarında kendi isimleri ile bilinen küçük çukurlara oturmuşlardır. Bu çukurluklarda, önemli oluşumlar ile komşuluk yaparlar. Kesitlerinde, dışdan kabuk yapısında bir tabaka ile, iç kısımda yer alan gevşek yapıdaki diğer bir bölümden oluştukları görülür. Gevşek iç kısım kan damarları bakımından çok zengindir. Organın beslenmesi de buradan sağlanır. - 154 -
Normal olarak döllenmenin yapıldığı ve döllenen yumurtanın geliştiği yerin heriki yanlarından başlayıp, yukarıya ve dışa doğru uzanan boru şeklindeki organlara Uterus borusu (tuba uterina) adı verilir. Yaklaşık 10-15 cm kadar uzunluğunda ve yarım santim kalınlığında kas yapılı oluşumlardır. Uterus'un üst köşelerinden başladıktan sonra, heriki yanda karın boşluğuna serbest olarak açılarak sonlanırlar. Bu sonlanma yerleri, oldukça geniş bir durum alarak, bir huni şeklini andırır. Huninin açılan kenarlarından ise püskül görünümünde 10-15 adet çıkıntı ileriye doğru uzanır. Çıkıntıların çok önemli görevleri vardır. Ovarium'dan çıkan yumurtayı bu ince çıkıntılar alırlar ve uterus borusunun başlangıç kısmına (infundibulum) iletirler. Uterus ise sağlam bir duvar yapısına sahip, döllenmiş yumurtanın saklandığı bir haznedir. Daha sonra fetus'da burada gelişir. Gelişim sırasında bütün ihtiyaçlar buradan temin edilir. Nihayet, doğum sırasında da, yine bu haznenin fonksiyonları ile yavrunun dışarıya çıkışı sağlanır. Gebeliğin devamı süresince uterus zaman zaman değişiklikler gösterir. Herşeyden önce; büyüyen yavruya yer sağlamak için uterus hacminde ve dolayısı ile duvarlarında önemli büyüme ortaya çıkar. Bu büyüme olayına duvar yapısı içindeki diğer oluşumlarda (damar ve sinirler gibi) uyarlar. Uterus karşıdan bakıldığında armut şeklinde bir durum ortaya koyar. Yapı itibariyle kas oluşumlu organ olarak görülür. Pelviste mesanenin arkasında bulunur. Bu sırada vagina'nın üstünde ve rectum'un ise önündedir. Normal olarak boyun kısmında, öne doğru hafifçe bükülmüş bir durumda bulunur (anteflexion). Uterus'un öne doğru bükülmüş bu durumu normal pozisyonudur. Fakat bazı hallerde yana veya arkaya doğru bükülmüş durumlarına da rastlanır (lateroversion-retroversion). Retroversion uterus'un en çok görünen değişik şeklidir. Bu durumda uterus ağzının normal yerinden uzaklaşması ile kısırlık ortaya çıkabilir. Bulunduğu yerde uterusun normal durumunu devam ettirmesi için bazı önemli yapılar vardır. Herşeyden önce lig.latum uteri ve lig.teres uteri adını alan sağlam bağlar bu hususta önemli iş görürler. Ayrıca üzerlerine oturmuş olduğu oluşumlar da uterus'a destek sağlar. Uterus bağlarının elastikiyeti çok fazladır ve yapı komşu organlara göre durumunu değiştirebilir. Fakat bu bağların sağlamlıklarını yitirmeleri ve diğer nedenler ile, uterus bazen aşağılara kadar inebilir ve hatta vagina'dan tamamen dışarıya çıkabilir. Bu olaya prolapsus uteri adı verilir. Kadın iç genital organlarının bir diğeri ise vagina'dır. Yaklaşık 10 cm kadar uzunlukta, kas ve bağ dokusundan oluşmuş bir organdır. Genişleyebilir özellik gösterir. Vagina'nın yukarıdaki başlangıç kısmına, bir eldiven parmağı gibi uterus'un dar kısmı (servix) sokulur. Burası portio vaginalis adını alır. Portio vaginalis ile vaginae'nın duvarları arasında meydana gelen, çıkmaz şeklindeki aralığa ise fornix vaginae denir. Aşağıda ise vestibulum vagi- - 155 -
na'da, vagina'nın dışa açılma deliği Hymen ile kapatılmıştır. Fonksiyonel olmadığı zamanlarda vaginae'nın lümeni açık değildir. Ön ve arka duvarlar birbirleri ile temas durumundadırlar. Vagina yukarıda önde mesane, arkada ise rectum ile yakın komşuluktadır. Bu yakın komşuluk dolayısı ile, doğum yolunun rektal kontrolu buradan yapılabilir.? Kadın genital organlarını özetleyin. Özet Değişik fonksiyonlar gören iki ayrı sistem, komşulukları nedeniyle "Urogenital Sistem" adı altında ele alınarak incelenir. Bu sistemin bir bölümünü boşaltım organları, diğer bölümünü ise genital (üreme) organları meydana getirir. Boşaltım organlarından böbrekler ile çok sıkı komşuluğu olan, böbrek üstü bezleri, endokrin bir bez olmasına rağmen bu sıkı ilişki nedeni ile çoğu defa boşaltım organları konusu içinde incelenir. Genital organlar ise; kadın ve erkekte değişik oluşmuş ve buna göre yapı kazanmışlardır. Heriki cinstede genital organlar, iç ve dış genital organlar olmak üzere ele alınarak incelenirler. Değerlendirme Soruları 1. İdrarın ilk toplandığı yer (havuz) hangisidir? A) Papillae renalis B) Payramides renales C) Calices renales D) Columna renales 2. Hangisi böbrek üstü bezi tarafından yapılır? A) Östrogen B) Adrenalin C) Testosteron - 156 -
D) Tiroksin E) Glukagon 3. Clitoris yapı bakımından hangisine benzer? A) Penis B) Scrotom C) Testis D) Epididymis E) Ductus deferens 4. Scrotum hangisine tekabül eder? A) Bartholini bezleri B) Ovarium C) Uterus D) Vaginae E) Labium majus pudenti 5. Uterus arka yüzden hangisi ile komşuluk yapar? A) Ovarium B) Rectum C) Tuba uterina D) Vaginae E) Clitoris Sözlük ve Kavram Dizini Ductus deferens : Aşağıya ileten (kanal) Epididymis : Erbeziüstü yapı; testis üstündeki yapı Glandula suprarenalis: Böbrek üstü bezi Ovarium : Yumurtalık Ren : Böbrek Scrotum : Testis torbası; kesesi Testis : Erkek cinsiyet bezi Ureter : İdrar yolu (böbrek ile idrar kesesi arasındaki bölüm) Urethra : İdrar kanalı, yolu (mesaneden sonraki idrar yolu bölümü) Uterus : Döl yatağı, rahim Vagina : Kılıf, kın; kadın çiftleşme organı Vesica urinaria : İdrar kesesi - 157 -