Bebek Projesi (Bedenine, Ebesine, Bebeğine, Eğitime, Kendine Güvenen Anne)

Bebek Projesi (Bedenine, Ebesine, Bebeğine, Eğitime, Kendine Güvenen Anne) Dilek Şayık 1, Hatice Süpür 2, Figen Yalçın 3, Ayfer Açıkgöz 4, Ahmet Musmul 5 1 Eskişehir Devlet Hastanesi, Uzman Hemşire 2 Eskişehir Devlet Hastanesi, Ebe 3 Eskişehir Devlet Hastanesi, Ebe 4 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, Yardımcı Doçent Doktor, ayferacikgoz@mynet.com 5 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Biyoistatistik Anabilim Dalı, Araştırma Görevlisi

GİRİŞ Gebelik ve doğum süreci kadın için unutulmaz bir deneyimdir. Bu sürecin olumlu bir şekilde atlatılması ailenin olduğu kadar sağlık çalışanlarının da desteğine bağlıdır. Bu yüzden hemşireler, ebeler, hekimler ve diğer sağlık profesyonelleri gebelerin doğum sürecini en iyi şekilde geçirmeleri için gerekli tüm çabaları göstermek zorundadır. Gebeliğe bilgi yönünden kendini hazırlamış ve çeşitli egzersizler ile doğuma hazırlanmış bir anne adayının travay ve doğum esnasında ve doğumdan sonra herkesten önde gelen yardımcısı kendisi olacaktır.

AMAÇ Bu çalışma Bebek Projesi adı altında oluşturulan doğuma hazırlık kursunun - gebelerin doğum kaygısına, - doğum sürecine ve - doğum sonrası dönemde bebeğin anne yanında kalma ve - erken dönemde emzirilmesine etkisini belirlemektir.

Yarı deneysel bir çalışmadır. YÖNTEM Araştırmaya başlamadan önce kurumdan gerekli izin ve etik kurul izni alınmıştır. Araştırma Eskişehir Devlet Hastanesi nde Nisan ve Eylül 2013 tarihleri arasında takibi devam eden 20-32 haftalık 920 gebe arasından, çalışmaya katılmayı kabul eden 166 gebe ile yapılmıştır. Bu gebelerden doğuma hazırlık kursuna katılmayı kabul eden 55 kişi deney grubuna, kursa katılmayı kabul etmeyen 111 kişi ise kontrol grubuna dâhil edilmiştir.

Çalışmaya başlamadan önce, Bebek Projesindeki gebelere hastane web sayfası, tanıtıcı broşür, basın haberi, sözlü bildirim yoluyla duyuru yapılmıştır. Gebelerin kayıt yaptırabilmeleri için bir telefon numarası verilmiştir. Eğitime katılmak isteyen gebelerden Doğuma Hazırlık Kursu Bilgilendirilmiş Rıza Formu ile onam alınmıştır.

Doğuma hazırlık kursunun ilk günü gebeye kendisinden sorumlu bir ebe atanmış ve kurs boyunca gebe ile aynı ebe ilgilenmiş ve doğumu da aynı ebe tarafından yaptırılmıştır. Hastanın bu projede olduğunu ve hangi ebenin rehberliğinde olduğunu belirten mesaj hasta giriş yaptırdığı anda hastane bilgisayar sisteminde aktif olarak uyarı vermektedir. Bu sayede hastaneye giriş yaptığı andan itibaren, aynı ebeden rehberlik alması sağlanmıştır.

01.04.2013 tarihinden itibaren Gebe Eğitim Odasında eğitim ve egzersizlere başlanmıştır. Eğitim ve egzersizler; hafta içi 5 gün 13:30/16:30 saatleri arasında yapılmış ve toplam 8 hafta devam etmiştir. Kursa katılan gebelerin devam durumunu takip etmek amacıyla imza alınmış, gebeler ile kesintisiz telefon iletişimi sağlanarak programdaki değişiklikler konusunda haberdar olmaları sağlanmış ve ihtiyaç duydukları sorular cevaplandırılarak bilgilendirilmişlerdir.

Doğuma Hazırlık Kursu nun kapsamı; alanında uzman kişiler tarafından (hemşire, ebe, hekim, psikolog) verilen seminerleri (doğum korkusu, kemik yapı ve kas yapı, doğum belirtileri, doğum, yenidoğan bakımı vb.), gebe egzersizlerini (endorfin masajı, ısınma egzersizi, plates topu ile gebelik egzersizi, loğusa egzersizi ve kegel egzersizi) gebenin doğum öncesi, doğum ve doğum sonrasına hazırlık eğitimlerini içermektedir.

Veriler araştırmacılar tarafından hazırlanan veri toplama formu ile toplanmıştır. Veri toplama formunda sosyo-demografik özellikleri, doğuma ilişkin duygu ve düşünce ifadeleri ve doğum sonrası bilgileri içeren toplam 31 tane soru bulunmaktadır.

Verilerin analizi SPSS 21.0 paket programında yapılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde Pearson Ki-Kare testi ve yüzdelikleri kullanılmıştır. p<0.05 olasılık değerleri önemli olarak kabul edilmiştir.

BULGULAR ve TARTIŞMA

Tablo 1. Gebelerin tanıtıcı özellikleri Kontrol grubu (n:111) n % Deney grubu (n:55) n % Kikare Sd p Yaş 20 yaş ve altı 19 17.1 2 3.6 6.130 21-30 yaş 78 70.3 44 80.0 2 31 yaş ve üstü 14 12.6 9 16.4 0.047 Eğitim durumu Okuryazar değil 4 3.6 1 1.8 İlköğretim 50 45.0 10 18.2 14.200 Lise 33 29.7 25 45.5 4 Önlisans- lisans 20 18.0 18 32.7 0.004 Yükseklisans- doktora 4 3.6 1 1.8 Gebenin çalışma durumu Çalışmıyor (ev hanımı) 82 73.9 39 70.9 5.801 Çalışıyor 29 26.1 16 29.1 4 0.204 Eşinin çalışma durumu Çalışmıyor 8 7.2 0 0.00 21.153 Çalışıyor 103 92.8 55 100.0 1 p<0.01 Ailenin gelir durumu (TL) 0-750 10 9.0 1 1.8 751-1500 55 49.5 14 25.5 1501-3000 29 26.1 35 63.6 3001-5000 13 11.7 2 3.6 5001- Üzeri 4 3.6 3 5.5 24.381 1 p<0.01

Kontrol grubu (n:111) n % Deney grubu (n:55) n % Kikare Sd p İkamet edilen yer İl merkezi 100 90.1 55 100.0 İlçe merkezi 7 6.3 0 0.00 Belde-kasaba 1 0.9 0 0.00 Köy 3 2.7 0 0.00 5.837 3 0.080 Toplam gebelik sayısı (şu anki gebeliği dahil) 1 94 84.7 52 94.5 3.910 2 15 13.5 2 3.6 2 0.116 3 2 1.8 1 1.8 Daha önce doğuma hazırlık ile ilgili eğitim alma durumu Eğitim almamış 40 36.0 43 78.2 26.408 Eğitim almış 71 64.0 12 21.8 4 Toplam 111 100.0 55 100.0

Tablo 2. Şu anki gebeliği ve doğumuna ait bilgiler Kontrol grubu (n:111) n % Deney grubu (n:55) n % Kikare Sd p Planlı bir gebelik Evet 94 84.7 54 98.2 6.930 Hayır 17 15.3 1 1.8 1 0.018 Doğum şekli (doğum sonrası) şu anki Normal doğum 92 82.9 44 80.0 0.058 Sezeryan 19 17.1 11 20.0 1 0.810 Tekrar doğum yapmayı düşünürseniz hangisini tercih edersiniz? Normal doğum 70 63.1 44 80.0 4.148 Sezeryan 41 36.9 11 20.0 1 0.042 Sezaryanla doğum yaptıysa sezaryan nedeni İlerlemeyen eylem (doğum eyleminin 4 3.6 1 1.8 uzaması) 7.138 Fetal distress 7 6.3 1 1.8 5 Makat gelişi 3 2.7 5 9.1 0.211 İri bebek 5 4.5 4 7.3

Çalışmamızda annelere doğumdan sonra tekrar doğum yapmayı düşünürseniz hangi doğum şeklini tercih etmek istersiniz diye sorulmuş, Deney grubunda normal doğum yapanların tümü yine normal doğumu tercih ederim cevabını vermişlerdir. Kontrol grubunda ise normal doğum yapanlardan yine normal doğumu tercih ederim diyenlerin oranı %82.9 dan %63.1 e gerilemiştir. Bu sonuç projeye katılan grupta normal doğumun anne açısından daha olumlu geçmesine bağlanabilir.

Kontrol grubu (n:111) n % Deney grubu (n:55) n % Kikare Sd p Doğum Odasına yatışı yapıldıktan sonra kasılmaların (ağrıların) başlamasından itibaren doğum yapana kadar geçen süre 0-59 dakika 1 0.9 25 45.5 60-259 dakika 26 23.4 27 49.1 300-539 dakika 36 32.4 2 3.6 600-779 dakika 20 18.0 1 1.8 13 saat ve üzeri 28 25.2 0 0.00 Doğum sonrasında bebeğini ilk emzirme süresi İlk yarım saat içinde 31 27.9 39 70.9 İlk iki saat içinde 41 36.9 9 16.4 Emzirme ile ilgili sorun yaşadığım için ilk 24 18 16.2 3 5.5 saat içinde Yenidoğan yoğun bakım gereksiniminden 14 12.6 3 5.5 dolayı 1-3 gün içinde 89.024 1 p <0.001 28.024 4 Diğer 7 6.3 1 1.8 Doğum sonrasında bebeğin yenidoğan yoğun bakım veya prematüre yoğun bakıma yatırılma durumu Evet 35 31.5 7 12.7 5.922 Hayır 76 68.5 48 87.3 1 0.015 Toplam 111 100.0 55 100.0

Deney grubunda gebenin kasılmalarla doğum odasına yatışı yapıldıktan sonra %45.5 i ilk 1 saat içinde, %49.1 i ise 1-5 saat içinde doğum yapmıştır. Kontrol grubunda gebenin doğum odasına yatışı yapıldıktan sonra İlk 1 saat içinde doğum yapma oranı sadece %0.9, ilk 5 saatte doğum yapma oranı ise sadece %23.4 tür ve Bu sonuç istatistiksel olarak ileri derecede anlamlıdır. Çalışma sonucumuz doğuma hazırlık kursunun travay süresini önemli ölçüde kısalttığını göstermektedir.

Deney grubunun %70.9 u doğumdan sonra bebeğini ilk yarım saat içinde emzirirken, Bu oran kontrol grubunda sadece %27.9 dur ve bu sonuç istatistiksel olarak ileri derecede anlamlıdır. Etkili emzirme eğitimi ile ilgili yapılan çalışmalarda 31,32 deney grubundaki annelerin %17.4 ile %100.0, kontrol grubundaki kadınların %26.1 ile %48.0 inin bebeklerini ilk yarım saatte emzirdikleri bulunmuştur. Tüm bu sonuçlar doğuma hazırlık için gebeye verilen desteğin, doğum sonrası dönemde bebeklerin erken dönemde emzirilmesi ile sonuçlandığını göstermektedir. Ve bu sonuç yenidoğan sağlığının korunması yönünden çok önemlidir.

Deney grubundaki bebeklerin yalnızca %12.7 si doğum sonrası Yenidoğan/Prematüre yoğun bakıma yatırılırken Bu oran kontrol grubunda %31.5 tir ve bu sonuç istatistiksel olarak anlamlıdır (p=0.015). Literatürde bununla ilgili bir çalışmaya ulaşılamamıştır. Çalışma sonucumuz doğuma hazırlık kursunun doğum sonrası bebeğin anne yanında kalma oranını arttırması yönünden önemlidir.

Tamamen Katılıyoru m Katılıyoru m Kararsızım Fikrim Yok Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum Tablo 3. Gebenin doğuma ilişkin ifadeleri (n=111) KATILMA DERECELERİ (n %) GEBELERİN KATILMA İFADELERİ Kikare Sd P 1 Doğum yaparken ölmekten korktum ve hayatımdan endişe ettim. Kontrol Grubu 17 15.3 57 51.4 5 4.5 32 28.8 0 0.00 108.770 Deney Grubu 0 0.00 0 0.00 0 0.00 21 38.2 34 61.8 4 2 Doğum odasında yalnız kalmaktan büyük endişe duydum. Kontrol Grubu 18 16.2 57 51.4 4 3.6 32 28.8 0 0.00 104.098 Deney Grubu 0 0.00 0 0.00 0 0.00 24 43.6 31 56.4 4 3 Doğum sırasında psikolojik olarak kendimi rahat hissettim. Kontrol Grubu 1 0.9 17 15.3 4 3.6 76 68.5 13 11.7 157.377 Deney Grubu 54 98.2 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 1.8 4 4 Doğum sırasında canımın çok yanmasından korktum. Kontrol Grubu 12 10.8 66 59.5 6 5.4 27 24.3 0 0.00 90.335 Deney Grubu 2 3.6 0 0.00 0 0.00 34 61.8 19 34.5 4 5 Doğumun uzun sürmesinden ya da süreceğinden endişelendim. Kontrol Grubu 12 10.8 70 63.1 8 7.2 21 18.9 0 0.00 111.023 Deney Grubu 0 0.00 0 0.00 0 0.00 29 52.7 26 47.3 4

Tamamen Katılıyorum Katılıyorum KATILMA DERECELERİ (n %) Kararsızım Fikrim Yok Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum GEBELERİN KATILMA İFADELERİ Kikare Sd P 6 Doğum yaparken bebeğimi kaybetme endişesi yaşadım. Kontrol Grubu 11 9.9 56 50.5 7 6.3 37 33.3 0 0.00 Deney Grubu 0 0.00 0 0.00 1 1.8 32 58.2 22 40.0 7 Doğumum sırasında bebeğime yeterli müdahale yapılmamasından kaygılandım. Kontrol Grubu 10 9.0 44 39.6 8 7.2 49 44.1 0 0.00 Deney Grubu 0 0.00 0 0.00 0 0.00 22 40.0 33 60.0 8 Doğum yaparken bebeğime bir şey olacak diye endişelendim. Kontrol Grubu 10 9.0 53 47.7 5 4.5 43 38.7 0 0.00 Deney Grubu 0 0.00 0 0.00 0 0.00 23 41.8 32 58.2 9 Doğum sonrasında bebeğimi emzirememekten endişe duydum. Kontrol Grubu 5 4.5 62 55.9 5 4.5 39 35.1 0 0.00 Deney Grubu 0 0.00 0 0.00 0 0.00 30 54.5 25 45.5 10 Doğumum sırasında sağlık personelinin hata yapmasından endişe duydum. Kontrol Grubu 4 3.6 49 44.1 8 7.2 50 45.0 0 0.00 84.598 4 97.468 4 98.363 4 89.464 4 77.928 4

Tamamen Katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Fikrim Yok Katılmıyoru m Kesinlikle Katılmıyoru m KATILMA DERECELERİ (n %) GEBELERİN KATILMA İFADELERİ Kikare Sd P 11 Doğum yaparken sağlık personelinin beni ve yaşadığım acıyı anlamamasından endişe duydum. Kontrol Grubu 7 6.3 54 48.6 15 13.5 35 31.5 0 0.00 91.798 Deney Grubu 0 0.00 0 0.00 0 0.00 31 56.4 24 43.6 4 12 Doğum yaparken sağlık personelinin bana kötü davranacağı endişesi duydum. Kontrol Grubu 5 4.5 50 45.0 16 14.4 40 36.0 0 0.00 87.170 Deney Grubu 0 0.00 0 0.00 0 0.00 31 56.4 24 43.6 4 13 Doğumum sırasında gebe eğitimlerinde tanıdığım bir ebenin yanımda olması kaygılarımı azaltırdı veya azalttı. Kontrol Grubu 20 18.0 61 55.0 20 18.0 10 9.0 0 0.00 87.896 Deney Grubu 52 94.5 3 5.5 0 0.00 0 0.00 0 0.00 4 14 Doğumum sırasında kendimi güvende hissettim Kontrol Grubu 0 0.00 16 14.4 9 8.1 74 66.7 12 10.8 125.878 Deney Grubu 35 63.6 20 36.4 0 0.00 0 0.00 0 0.00 4 15 Doğumda nasıl bir süreç olduğunu, nelerle karşılaşabileceğimi bildiğim için herhangi bir korku yaşamadım. Kontrol Grubu 2 1.8 15 13.5 4 3.6 80 72.1 10 9.0 120.505 Deney Grubu 37 67.3 18 32.7 0 0.00 0 0.00 0 0.00 4

Çalışmamızda doğuma hazırlık kursuna katılanların doğum sonrası doğuma ilişkin ifadelerinin, katılmayanlara göre daha olumlu olduğu ve bu sonucun ileri derecede anlamlı olduğu saptandı (p 0.001). Şeker ve Sevil in (2015) çalışmasında doğuma hazırlık sınıfına katılan gebelerin doğum sonunda bebeklerini olumlu algılama durumlarının deney grubunda %73.3 iken kontrol grubunda %60.6 ya düştüğü ve deney grubunun bebek bakım sorumluğunun (3.767±0.281) daha yüksek olduğu saptanmıştır. 9 İşbir ve ark. nın (2015) çalışmasında doğuma hazırlık eğitimi alan gebelerin doğum deneyimlerinden (13.02±3.74) daha fazla memnun oldukları belirlenmiştir (p 0.05) 10 Stoll ve Hall un (2012) çalışmasında da eğitim alan gebelerin doğum deneyimlerinden daha fazla memnun oldukları saptanmıştır. 33 Fisher ve ark. nın (2012) yaptıkları kalitatif çalışmada ve Quine ve ark. nın (1993) çalışmasında da doğum eğitimi alan gebelerin kendilerini doğumda güçlü hissettikleri, kontrollerini kaybetmedikleri, kendilerini daha hazır hissettikleri ve doğumdan memnuniyetlerinin daha fazla olduğu görülmüştür. 34,35

SONUÇ OLARAK doğuma hazırlık kurslarının gebelerin doğum kaygısına, doğum sürecine ve doğum sonrası dönemde bebeğin anne yanında kalma ve erken dönemde emzirilmesine önemli katkılar sağladığı saptanmıştır.

ÖNERİMİZ Doğuma hazırlık kurslarının ülkemizdeki tüm hastanelerde uygulanmasıdır.

KAYNAKLAR 1. Definition of a midwife. Available AT; http://www.who.int/hrh/nuring_midwifery/en. Accessed May 20, 2015. 2. Arslan H, Karahan N, Çam Ç. Ebeliğin doğası ve doğum şekli üzerine etkisi: Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi 2008; 1(2): 54-9. 3. Üstün M, Çapanoğlu R. Gebelik ve sonrası egzersizleri. Menteş Kitapevi; İstanbul 2006. 4. Taşkın L. Doğum ve kadın sağlığı hemşireliği. 9. Baskı. Sistem Ofset Matbaacılık; Ankara 2009. s. 100-1. 5. Kuğu N, Akyüz G. Gebelikte ruhsal durum: Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2001; 23 (1): 61-4. 6. Karaçam Z, Akyüz EÖ. Doğum eyleminde verilen destekleyici bakım ve ebe/hemşirenin rolü: İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi 2011;19 (1): 45-53. 7. Timur S, Hotun Şahin N. Kadınların doğumda sosyal destek tercihleri ve deneyimleri: Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi 2010; 12 (1): 29-40. 8. Coşar F, Demirci N. Lamaze felsefesine dayalı doğuma hazırlık felsefesine dayalı doğuma hazırlık eğitiminin doğum algısı ve doğuma uyum sürecine etkisi: Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Enstitüsü Dergisi 2012; 3 (1):19. 9. Şeker S, Sevil Ü. Doğuma hazırlık sınıflarının annenin doğum sonu fonksiyonel durumuna ve bebeğini algılamasına etkisi: Türkiye Klinikleri J Obstet Womens Health Dıs Nurs-Special Topics 2015; 1(1):1-9. 10. İşbir GG, Serçekuş P, Çaker H. Doğuma hazırlık eğitiminin doğum deneyimi ve doğum memnuniyet üzerine etkisinin incelenmesi: Türkiye Klinikleri J Obstet Womens Health Dis Nurs- Special Topics 2015; 1(1):10-5.

11. Türkiye nüfus ve sağlık araştırması 2013. Available at; http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tnsa_2013_ana_rapor.pdf. Accessed November 26, 2014. 12. Türkiye nüfus ve sağlık araştırması 2008. Available at; http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tnsa2008/data/tnsa-2008_ana_rapor-tr.pdf2008. Accessed November 26, 2014. 13. Gül N. Normal doğum ve sezaryen doğum uygulanan olguların postpartum komplikasyonlar yönünden karşılaştırılması: Uzmanlık tezi, Tez danışmanı: Doç. Dr. Necdet Suer; İstanbul 2008. 14. Mayda AS, Acehan T, Altın S, Arıcan M, Uzunoğlu MY. Bir üniversite hastanesi nde yaptırılan doğumların incelenmesi: TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2006; 5 (6):408-15. 15. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2003. Available at; http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tnsa_2003_ana_rapor.pdf. Accessed November 26, 2014. 16. Babacan Gümüş A, Çevik N, Hataf Hyusni S, Biçen Ş, Keskin G, Tuna Malak A. Gebelikte benlik saygısı ve beden imajı ile ilişkili özellikler: Characterıstıcs Associated With Self-Esteem and Body Image in Pregnancy, Anatol J Clin Investig 2011; 5(1): 7-14. 17. Çetin F, Güneş G, Karaoğlu L, Üstün Y. Turgut Özal Tıp Merkezinde doğum yapan annelerin doğum öncesi bakım alma ve emzirmeye başlama durumları ve etkileyen faktörler: İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2005; 12 (4): 247-52. 18. Kutlu R, Çivi S, Marakoğlu K, Şahinli AS. Bir çocuk ve doğum hastanesinde doğan bebeklerin özellikleri, Kocatepe Tıp Dergisi 2008; 9 (1): 58-62. 19. Akyüz A, Kaya T, Şenel N. Annenin emzirme davranışının ve emzirmeyi etkileyen durumların belirlenmesi: TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2007; 6 (5):331-335. 20. Okano T, Nagata S, Hasegawa M, Namura J, Kumar R. Effectivenes of antenatal education about postnatal depression. A comparison of two groups of japanese mothers: Journal of Mental 1998; 7(2): 191-8. 21. Spinelli A, Baglio G, Donati S, Grandolo ME, Osbom J. Do antenatal classes benefit the mother and her baby?: J Matem Fetal Neonatal Med 2003; 13 (2): 94-101. 22. Sturrock WA, Johnson JA. The relationship between childbirth education classes and obstetric outcome: Birth 1990; 17 (2): 82-5. 23. Fabian HM, Radestad U, Waldenström U. Characteristics of swedish women who do not attend childbirth and parenthood education classes during pregnancy: Midwifery 2004; 20 (3): 226-35.

24. Aydın M, Kaya Şenol D, Erdoğan S. Sezaryen ile doğum yapacak kadınların ameliyat öncesi anksiyete düzeylerinin belirlenmesi: Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2014; 5 (1): 54-8. 25. Küçük E, Çan G, Topbaş M. Giresun 1 nolu sağlık ocağı bölgesinde doğum yapan kadınların doğum öncesi, doğum ve doğum sonu bakım alma sıklığı: 9. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Özet Kitabı 2004. s. 232. 26. Beşer E, Ergin F. Aydın merkezinde doğum öncesi bakım ve niteliği: TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2007; 6 (2): 137-41. 27. Hawkins JW, Aber CS, Cannan A, Coppinger CM, Rafferty KO. Women s reported self-care behaviors during pregnancy: Health Care for Women International 1998; 19: 529 38. 28. Yalınkaya A, Bayhan G, Kale A, Yayla M. Dicle üniversitesinde 20 yıllık sezeryan oranı ve endikasyonları: Türkiye Klinikleri Journal of Gynecology and Obstetrics 2003; 5 (13): 356-60. 29. Gözükara F, Eroğlu K. İlk doğumunu yapmış kadınların (primipar) doğum şekline yönelik tercihlerini etkileyen faktörler: Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi 2008; 15 (1): 132 46. 30. Tekirdağ Aİ, Cebeci R, Eğitim hastanesinde sezaryen oranları: Jinekoloji Obstretrik Pediatri Dergisi 2010; 2(1): 21-6. 31. Akan N. İlk dört ayda sadece anne sütü ile beslenmede hemşire etkinliğinin incelenmesi: Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi. Ankara 1995. 32. Şentürk Erenel A, Eroğlu K. Doğum sonrası ilk altı ayda ev ziyareti yoluyla desteklenen emzirme eğitimi modelinin etkili emzirme davranışı üzerine etkisi: Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2005; 2 (12): 43 54. 33. Stoll KH, Hall W. Childbirth education and obstetric interventions among low-risk canadian women: İs there a connection?: J Perinat Educ 2012; 21 (4): 228-37. 34. Fisher C, Hauck Y, Bayes S, Byrne J. Participant experiences of mindfulness-based childbirth education: a qualitative study: BMC Pregnancy Childbirth 2012; 12 (1): 126. 35. Quine L, Rutter DR, Gowen S. Women's satisfaction with the quality of the birth experience: a prospective study of social and psychological predictors: J Reprad Infant Psychol 1993; 11 (2): 107-13.

TEŞEKKÜR EDERİM