Türkiye'nin En Çok Satan DERS NOTLARI ANAYASA'
Endam Sevimli Ayduran KPSS ANAYASA DERS NOTLARI ISBN-978-605-364-155-1 Yayın Yönetmeni: Arzu Doğan Dizgi-Grafik Tasarım: Tuba Avcu Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Matbaası (Ankara - 0312 394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bondrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın, bondrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermelerini ve bondrolsüz yayınları satın almamalarını diliyoruz. 6. Baskı YAYINEVİ DAĞITIM adakale sokak 4/1 yenişehir-ankara sağlık sokak 17/a yenişehir-ankara tel: +90 312 430 67 50-51 (pbx) tel: +90 312 434 54 08 - +90 312 434 54 24 belgeç: +90 312 425 44 60 belgeç: +90 312 431 37 38 gsm: 0506 345 19 36-0541 940 45 45-0533 205 52 30 gsm: 0506 345 19 37-051 434 54 24-0533 205 52 31 e-ileti: pegem@pegem.net e-ileti: siparis@pegem.net YAZIŞMA p.k. 175 06442yenişehir-ankara
ÖN SÖZ Yazılı bir kaynak hazırlamak emek, sabır, yoğun bir araştırma ve çalışma ister. Eğer bu kaynak çok önemli bir sınava hazırlık sürecinde yararlanılacak ve başvurulacak özellik taşıyorsa, bilgi birikiminin yanı sıra, hazırlayanın omuzlarına vicdani ve ahlaki sorumluluk da yükler. Elinizdeki ders notları bu sorumluluk duygusu ile hareket edilerek hazırlanmıştır. Öğrenim süreçlerinin sonunda, kamu kesiminde çalışma hayatına başlama umuduyla çok önemli bir sınava (KPSS) girecek olan milyonlarca insanın yaşadığı nice sıkıntıyı, kurduğu hayalleri dikkate alarak gerekli ve doğru bilgiyi en doğru yöntemle sizlere aktarmaya çalıştım. Sınava hazırlananların; yaşadıkları stres, harcadıkları yoğun emek, ödedikleri maddi ve manevi bedelin karşılığını almaları, onların en doğal hakkıdır. Sınavda başarılı olmanız, ödediğiniz bedelin karşılığını almanız sınav müfredatına ilişkin konuların açık, net ve kolay anlaşılır bir yöntemle size sunulmasıyla doğru orantılıdır. Elinizde bulundurduğunuz Anayasa Ders Notları, belirttiğim yöntemle, şema ve tablolarla desteklenerek kolay ve kalıcı öğrenilecek şekilde hazırlanmıştır. Öte yandan demokratik hukuk devletinde yaşayan her yurttaşın temel hak ve ödevleri konusunda bilgilendirilmesi, devleti oluşturan kurumların işleyişi, bireyle ilgili temel hukuk kurallarının kavratılmasına yönelik bir bilgi kaynağı olmasına da özen gösterilmiştir. On yılı aşkın uygulamalı deneyim ve bilgi birikimimle hazırladığım Anayasa Ders Notlarına son şeklini verirken, bana huzur veren, içimdeki insani sevgiyi ve yaşama sevincini coşturan altı aylık sevgili kızım İPEK in bende uyandırdığı insana dair tüm güzel duygular notların her sayfasına yansımıştır. Teşekkürler benim minik, tatlı, biricik kızım. Başarı dileklerimle... Endam SEVİMLİ AYDURAN
KPSS Anayasa İÇİNDEKİLER Ön Söz... iii İçindekiler...iv 1. BÖLÜM: HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI...1 Sosyal Düzen Kuralları...1 Din Kuralları...1 Ahlak Kuralları...1 Görgü veya Adet Kuralları...1 Hukuk Kuralları...1 Yaptırım (Müeyyide)...2 Maddi Yaptırım...2 Manevi Yaptırım...2 Sosyal Düzen Kurallarının Yaptırımları...2 Hukukun Diğer Sosyal Kurallarla Olan İlişkisi ve Nafaka Yükümlülüğü...4 Hukukun Dalları...5 Kamu Hukuku...5 Özel Hukuk...5 Karma Hukuk...5 Özel Hukukun Dalları...6 Medeni Hukuk...6 Borçlar Hukuku...6 Ticaret Hukuku...6 Devletler Özel (Hususi) Hukuku...6 Kamu Hukukunun Dalları...7 Anayasa Hukuku...7 İdare Hukuku...7 Ceza Hukuku...7 Vergi Hukuku...7 Devletler Genel Hukuku (Uluslararası Hukuk)...7 Yargılama Hukuku (Usul Hukuku)...7 İcra İflas Hukuku...7 Karma Hukukun Dalları...8 İş Hukuku...8 Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku...8 Hava Hukuku...8 Uzay Hukuku...8 Toprak Hukuku...8 Bankacılık Hukuku...8 Kişi Kavramı ve Kişi Türleri...9 Gerçek Kişiler...9 Tüzel Kişiler...9 Özel Hukuk Tüzel Kişileri...9 Kamu Hukuku Tüzel Kişileri...9 Kişiliğin Başlangıcı...10 Gerçek Kişilerde Kişiliğin Başlangıcı...10 Tüzel Kişilerde Kişiliğin Başlangıcı...10 Kişiliğin Sona Ermesi...11 Gerçek Kişiliğin Sona Ermesi...11 Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi...11 Kişiliğin Korunması...12 Kişiliğin İçe Karşı Korunması...12 Kişiliğin Dışa Karşı Korunması...12 Kişilerin Ehliyetleri...13 Hak Ehliyeti...13 Fiil Ehliyeti...13 Hak Kavramı-Hakkın Doğması ve Sona Ermesi...14 Hukuki Olay...14 Hukuki Fiil...14 Hukuki İşlem...14 Hakkın Kazanılması...14 Aslen Kazanma...14 Devren Kazanma...14 Hakkın Türleri...15 Kamu Hakları...15 Özel Haklar...15 Hakkın Korunması...16 Hukukun Kaynakları...17 Yazılı Kaynaklar...17 Yazılı Olmayan Kaynaklar (Örf ve Adet Hukuku)... 17 Yardımcı Kaynaklar...17 Hukukun Çeşitli Kavramları...18 Müspet Hukuk...18 Mevzu Hukuk...18 Tabii Hukuk...18 Tarihi Hukuk...18 Boşluk Kavramı...18 Hukuk Boşluğu...18 Kanunda Boşluk...18 2. BÖLÜM: ANAYASA HUKUKU...19 Anayasa Çeşitleri...19 Yazılı Anayasa - Geleneksel Anayasa...19 Yumuşak Anayasa - Sert Anayasa...19 Kazuistik Anayasa Çerçeve Anayasa...19 Devlet Biçimleri...20 Yapılarına Göre Devletler...20 Üniter Devlet...20 Federal Devlet...20 Konfederasyon...20 Hakimiyet Kaynaklarına Göre Devletler...20 Monarşik Devlet...20
İçindekiler Oligarşik Devlet...20 Teokratik Devlet...20 Hükümet Sistemleri...21 Kuvvetler Birliği Sistemleri...21 Meclis Hükümeti Sistemi...21 Mutlak Monarşi ve Diktatörlük...21 Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri...21 Başkanlık Sistemi...21 Parlamenter Sistem...21 Yarı Başkanlık Sistemi...21 Türk Anayasa Hukukunun Tarihsel Gelişimi...22 Anayasal Gelişmenin İlk Üç Adımı...22 Senedi İttifak...22 Tanzimat Fermanı...22 Islahat Fermanı...22 Meşrutiyet Dönemleri...23 Ulusal Kurtuluş Mücadelesi Dönemi...24 1921 Anayasası...24 1924 Anayasası...25 1961 Anayasası...26 1982 Anayasası...27 1982 Anayasasının Değiştirilemez Maddeleri...28 1982 Anayasasının Temel İlkeleri...29 Cumhuriyetçilik İlkesi...30 Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet...30 Demokratik Devlet...30 Laik Devlet...30 Sosyal Devlet...30 Hukuk Devleti...31 İnsan Haklarına Saygılı Devlet...31 Üniter (Tekli) Devlet...31 Eşitlik İlkesi...31 Temel Haklar ve Ödevler...32 Seçimler...34 Siyasi Partiler...35 Devletin Temel Organları...36 I. Yasama Organı...37 Yasama İlkeleri...37 Tek Meclisli Yasama...37 Milletvekili Seçilebilme Koşulları...37 Milletvekili Adayı Olabilmek İçin Görevlerinden Çekilmesi Gerekenler...37 Seçim Dönemi...37 Erken Seçim...37 Seçimlerin Cumhurbaşkanınca Yenilenmesi...37 Seçimlerin Ertelenmesi...38 Ara Seçimler...38 Milletvekilliği ile Bağdaşmayan İşler...38 Yasama Ayrıcalığı (Yasama Bağışıklığı)...39 Milletvekilliğinin Sona Ermesi...40 Meclis Başkanlık Divanı ve Meclis Başkanı...40 Siyasi Parti Grupları...41 Meclis Komisyonları...41 TBMM nin Görevleri...41 Kanun Yapmak...42 Anayasa Değişikliği...43 Bütçe Kanunu...44 Kesin Hesap Kanunu...44 Meclis İçtüzüğü...45 Parlamento Kararları - Kanun Ayrımı...45 Uluslararası Anlaşmalar...45 Meclisin Bilgi Alma ve Denetim Yolları...46 Soru...46 Genel Görüşme...46 Meclis Araştırması...46 Meclis Soruşturması...46 Gensoru...46 Meclisin Toplanması ve Tatili...47 Meclisin Toplantı ve Karar Yeter Sayısı...47 Nitelikli Çoğunluk Gerektiren Meclis İşlemleri...47 Meclis Görüşmeleri ve Oylama...47 II. Yürütme Organı...48 A. Cumhurbaşkanı...48 Cumhurbaşkanı Olabilme Koşulları...48 Cumhurbaşkanlığına Adaylık...48 Cumhurbaşkanının Seçimi...48 Cumhurbaşkanının Görev Süresi...48 Cumhurbaşkanının Görevleri ve Yetkileri...48 Cumhurbaşkanının Sorumsuzluğu ve Sorumluluğu...49 Cumhurbaşkanının Tarafsızlığı...49 Cumhurbaşkanına Vekalet...49 Cumhurbaşkanına Bağlı Kuruluşlar...49 B. Bakanlar Kurulu (Hükümet)...50 Bakanlar Kurulunun Oluşumu...50 Bakanlıkların Kurulması ve Bakanlıkların Sayısı...50 Bakanlar Kurulunun Görevleri...50 Bakanlar Kurulunun Çalışma Yöntemleri...50 Geçici Bakanlar Kurulu...50 Bakanlar Kurulu ve Üyelerinin Sorumluluğu...51 Başbakanın Görevinin Sona Ermesi...51 Bakanların Görevinin Sona Ermesi...51 Başbakan ve Bakanlara Vekalet Etme...51 v
KPSS Anayasa Yürütmenin Düzenleyici İşlemleri...52 Tüzük...52 Yönetmelik...52 Kanun Hükmünde Kararname...52 Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi...52 Yürütmenin Olağanüstü Yetkileri...53 Olağanüstü Hal...53 Sıkıyönetim...53 Türk Silahlı Kuvvetleri...54 Milli Güvenlik Kurulu...54 III. Yargı Organı...55 Mahkemelerin Bağımsızlığı İlkesi...55 Hakimlik ve Savcılık Teminatı...55 Hakimlik ve Savcılık Mesleği, Mahkeme Kararları...55 Hakim ve Savcıların İdari Yönden Denetimi...55 Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu...55 Yüksek Mahkemeler...55 Yargı Kolları...56 Anayasa Yargısı ve Anayasa Mahkemesi...57 Anayasaya Uygunluk Denetiminin Şekilleri...58 Adli Yargı ve Yargıtay...60 İdari Yargı ve Danıştay...60 Askeri İdari Yargı ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi...61 Askeri Ceza Yargısı ve Askeri Yargıtay...61 Uyuşmazlık Yargısı ve Uyuşmazlık Mahkemesi...61 Sayıştay...61 3. BÖLÜM: İDARİ TEŞKİLAT...62 İdari Teşkilat...62 Merkezden Yönetim İlkesi...62 Yetki Genişliği İlkesi...62 Yerinden Yönetim İlkesi...62 İdarenin Bütünlüğü İlkesi...62 Merkezi İdare Başkent Teşkilatı ve Taşra Teşkilatı...63 Vali-Kaymakam Karşılaştırması...63 Yerinden Yönetimli İdare-Hizmet Kuruluşları ve Yerel İdareler...64 4. BÖLÜM: İDARE HUKUKU...65 İdare Hukuku...65 İdare Hukukunun Özellikleri...65 İdare Hukukuna Egemen Olan Temel İlkeler...66/67 İdari Fonksiyonun Özellikleri...68 TC Devlet İdaresinin Görevleri...68 İdarenin Yetkileri...69 Kolluk Faaliyetleri...69 Kamu Düzeninin Öğeleri...69 Kolluk Makamları...70 Kolluk Personeli...70 Kamu Hizmetleri...71 Kamu Hizmetlerinin Görülme Usulleri...71 Kamu Hizmetlerinin Türleri...71 Kamu Hizmetlerinin Görülme Usulleri...72 Devlet Memurları Kanununa Göre Kamu Çalışanları...72 Devlet Memuru Olabilmenin Genel Koşulları...73 Memurların Sınıflandırılması...73 Adaylık ve Atanma...73 İstisnai Memurluk...73 Memurların Hukuksal Rejimleri...75 Yıllık İzin...75 Çalışma Saatleri...75 Sendika Kurma ve Toplu İş Sözleşmesi Yapma...75 Disiplin Cezaları...76 5. BÖLÜM: ULUSAL VE ULUSLARARASI KURULUŞLAR...77 I. Ulusal Kuruluşlar...77 Kamu Tüzel Kişliliği Olan Kuruluşlar...77 Tüzel Kişiliği Olmayan Kuruluşlar...78 Cumhurbaşkanlığına Bağlı Kuruluşlar...79 Başbakanlığa Bağlı Kuruluşlar...79 Başbakanlık İlgili Kuruluşları...79 Başbakanlık Sorumlu Kuruluşları...79 Merkez Bankası (TCMB)...80 Sermaye Piyasaları Kurulu (SPK)...80 Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK)...80 Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu...80 Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK)...80 II. Uluslararası Kuruluşlar...81 Avrupa Birliği (AB)...81 Birleşmiş Milletler (BM)...82 Kuzey Atlantik Savunma Paktı (NATO)...84 G-8 Ülkeleri...86 G-20 Ülkeleri...86 D-8 Ülkeleri...86 İslam Konferansı Örgütü (İKÖ)...86 vi
Hukukun Temel Kavramları BÖLÜM 1: HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI SOSYAL DÜZEN KURALLARI Tanım: Sosyal hayatın dirlik ve düzen içinde akıp gitmesi, toplumda düzenin sağlanabilmesi için kişilerin uyması gereken kurallara SOSYAL DÜZEN KURALLARI denir. Sosyal Düzen kuralları, din, ahlak, görgü ve hukuk kuralı olmak üzere 4 e ayrılır. DİN KURALLARI Birtakım emir ve yasaklar vasıtasıyla toplumsal düzenin sağlanmasında rol oynayan ve inanç duygusundan beslenen kurallardır. UHREVİ İLİŞKİLERİ DÜZENLER (Allah-kul arasındaki ilişkiler) İbadete ilişkin kurallar, namaz kılmak, oruç tutmak gibi. DÜNYEVİ İLİŞKİLERİ DÜZENLER (Kişiler arasındaki ilişkiler) İmam nikahı. AHLAK KURALLARI Bir kimsenin kendisine veya başkalarına karşı nasıl davranması gerektiğini düzenleyen, içinde değer yargılarını barındıran kurallardır. 2 ye ayrılır. SUBJEKTİF AHLAK KURALLARI Kişilerin kendilerine karşı nasıl davranmasını gerektiğini gösteren ahlak kurallarıdır. - Yalan söylememek - Dedikodu yapmamak - İyi insan olmak OBJEKTİF AHLAK KURALLARI Kişilerin başkalarına karşı nasıl davranmasını gerektiğini gösteren ahlak kurallarıdır. - Yoksullara yardımcı olmak - Başkalarının şeref ve haysiyetine karşı saygılı olmak - Verilmiş söze sadık kalmak GÖRGÜ VE ADET KURALLARI Bir kimsenin belli bir olayda nasıl davranması gerektiğini gösteren kurallardır. Görgü kuralları daha çok zerafete, kibarlığa, saygıya ilişkin kurallardır. - Hasta bir yakınımızı ziyarete gitmek - Yolda gördüğümüz arkadaşımıza selam vermek - Bir toplantıda söz alarak konuşmak HUKUK KURALLARI Kişilerin birbirleriyle, toplumla, devletle, devletlerin birbirleriyle olan ilişkilerini düzenleyen maddi yaptırımlı kurallardır. 1
KPSS Anayasa YAPTIRIM (MÜEYYİDE) Tanım: Sosyal hayatı düzenleyen kurallara uygun davranmadığımız takdirde karşılaşacağımız tepkiye denir. MADDİ YAPTIRIM Devlet gücüyle desteklenen yaptırımdır. Yani bir kurala uymaya bizi devlet zorluyorsa, bu kural maddi yaptırımlıdır. Maddi Yaptırımlı Kurallar Hukuk Kuralları MANEVİ YAPTIRIM Arkasında devlet desteği olmayan yaptırımdır. Yani bir kurala uymaya devlet bizi zorlamıyorsa bu kural manevi yaptırımlıdır. Burada bizi bu kurallara uymaya zorlayan devlet değil, toplumsal baskılar, vicdanımız, korkularımız ya da utanma duygumuzdur. Manevi Yaptırımlı Kurallar Din Kuralları Ahlak Kuralları Görgü ve Adet Kuralları DİN KURALLARININ YAPTIRIMLARI AHLAK KURALLARININ YAPTIRIMLARI Günahkâr olma Öbür dünyada cezalandırılma Ayıplama İlişkisini kesme Küçük görme GÖRGÜ KURALLARININ YAPTIRIMLARI Görgüsüz Vefasız Saygısız... olarak adlandırılma 2