8. BÖLÜM STAGFLASYONLA MÜCADELEDE MALİYE POLİTİKASI 1
STAGFLASYON Stagflasyon: Üretimde görülen durgunluk ve fiyatlarda yaşanan artışın bir araya gelmesidir. - Durgunluk içinde enflasyon: Reel ekonomik büyüme olmaksızın, fiyatların artmaya devam etmesi halini ya da GSYH'nın nominal olarak büyümesine karşılık reel olarak büyümemesini ifade eder.. Türkiye, stagflasyon benzeri ekonomik koşullarla geçmişte birkaç kez karşılaştı. 1990 yılında; GSYH cari fiyatlarla 397.2 milyar TL idi (152 milyar dolar) 1991 yılında; Ekonomik büyümemiz yüzde 0.4, enflasyon yüzde 71, GSYH 634.4 milyar TL (151.8 milyar dolar).. - 1974 Dünya Petrol krizinden sonra, enflasyon ve işsizlik oranlarının beklenenden çok yükselmesi ile Klasik Phillips eğrisi sorgulanır hale geldi.. 2
STAGFLASYONUN NEDENLERİ 1- Yaratılan gelirden daha çok pay alma mücadelesi: - Her üretim faktörü gelirden daha çok pay almak ister - Firmalar kârlarını, işçi sendikaları da ücretlerin artırılmasını isterler - Ücr artışları maliyetler üzerindeki baskı oluşturur - Yüksek ücrt için yapılan baskılar, kârların azalmasına yol açar - Kârların azalması ise ürünlerin zamlanmasına neden olur - Sermaye çevresi faiz, kira geliri elde edenler rantın yükselmesini isterler.. 2- Güçlü sendikaların ücret baskısı: - Güçlü işçi sendikaları, yüksek ücret elde ederler, - Nominal ücr yaşanan artışlar, maliyetleri artırır ve toplam arzı azaltır, - İstihdam artışı sağlanmak istiyorsa, fiy genel düz artış gösterir - İstihdam artışı toplam talepteki azalma ile devam ederse işsizlik ortaya çıkar 3- Aksak rekabetçi oluşumlar: - Aksak rekabetçi oluşumların piy fiy ve üretim hacmini belirlemeleri - Dalgalanmalar söz konusu iken, firmaların fiy aşağı çekmemeleri - Kâr elde edebilmek için fiy artırırlar, hem işsizlik hem de fiy artar.. 3
4- Yanlış para ve maliye politikası uygulamaları: - Politikacıların uzun dönemli polit yerine kısa dönemli polit izlemeleri - Durgunluk içindeki bir ekonomide genişletici polit izlemek cazip gelir - Oy kaybı nedeniyle kamu harc kısıntıya gitmek istemezler.. - Merkez bankalarının yanlış para polit uygulamaları da olumsuz sonuçlara neden olur 4
5- Yapısal işsizlik ve enflasyonun aynı anda yaşanması: - Teknoloji, emek mobilitesinin olmaması, uygun nitelikli işçilerin bulunamaması yapısal işsizliği oluşturur. - Emek piyasasında işsizlikle birlikte, enflasyon da beklenenin üzerine çıkar.. 5
6- Dünya petrol fiyatlarında yaşanan hızlı artışlar: - Petrol fiy artış, hem üretim artışını olumsuz etkiler de hem de fiy gen düz artış yaratır - Petrol fiy artış, arzı olumsuz etkilediği için mal ve hizm fiy artar, - artan fiy ile ödemeler dengesi bozulur, ithal mal fiy artar, - maliyetler artarken toplam talebin azalması ile stagflasyon oluşur 6
7- Politikacıların seçim ekonomisi uygulamaları: - Popülist politik ile seçimi kazanma, oy avcılığı politik sonucu artan harcamalar, - Karşılıksız transferler, teşvikler, mali yardımlar, rant yaratma, savurganlık, oy ve güç kaygısı ile kamu harcamalarını artırma.. - Yanlış teşvik politikaları, enflasyon dönemlerde açık bütçe politikası gibi yanlış politika sonucu fiyatlar artar, işsizlik olumsuz etkilenir.. 7
8- Döviz kurlarındaki istikrarsızlık: - Bir ülkenin ihracatı, ithalatı, dış borç ödemeleri, turizm, işçi gelirleri dış ülke paraları karşısındaki değerine bağlı olarak değişir.. - Gerçekçi bir kur polit izlenmezse, döviz kurları ithalat ile enf artırır; girdi fiy döviz cinsinden artması da işsizliği olumsuz etkiler.. - Artan kurlar, maliyetleri artırır, fiy yükselir ve işsizlik artar 8
9- Gösteriş tüketimi çılgınlığı: - Kendi üretemedikleri malların ithali talebinde artışlar olmaya başlar, - Farklı kılma isteği (snop etkisi); güç ve prestij gösterisi (veblen etkisi); başkalarından geri kalmama (bandwagon etkisi) nedeniyle lüks mallara olan talep artar, - İthal malların kullanımının genişlemesi ile artan talep, iç üretimi daraltmakta, işsizliği artırmaktadır.. 10- Finansal krizler - Finansal krizlerle birlikte yabancı sermaye girişinin durması, güvensizlik ortamı, belirsizlik, üretimin daralması, işsizliğin artmasına neden olmaktadır 9
STAGFLASYONLA MÜCADELEDE MALİYE POLİTİKALARI 1- Ücret, fiyat ve kâr politikaları (Gelirler Politikası) Ücret, fiyat ve kâr kontrolleri ile stagflasyon önlenebilir.. Kamu harcama ve vergi yapısı değişmeden enflasyonist baskı önlemeyi amaçlar. Yasal fiyat tavanlarını belirlemek ve bunları uymayanları cezalandırmak şeklinde uygulanan fiyat ve ücretlerin dondurulması önlemi en kısıtlayıcı önlemdir Diğer bir önlem ücret ve fiyat artışlarına bir takım göstergeler belirlemek, ücretlerin verimlilik artışlarına eşit miktarda artmasını sağlamaktır. 10
2- Vergi temelli gelirler politikası (Teşvik ve ceza) Vergiler aracılığıyla ücret ve fiyat artışlarını sınırlama ve fiy. gen düzeyinde yaşanan artışları kontrol altına alma amacını taşır.. Düşük ücret ve fiyat politikasını özendirici; yüksek ücret ve fiyat politikası ise cezalandırıcı vergi sistemi benimsenmedir. Mal ve emek piyasasının yüksek artışlarını sınırlamak için kurumların vergilendirilmesi, yersiz ücret ve fiyat artışlarını denetleyebilmektir.. Sistemin işleyebilmesi için, vergi sistemi basit olmalı, adil olmalı, etkin şekilde işleyebilmelidir.. Uygulama alanı yoktur. 11
3- Sektörel ve bölgesel önlemler: - Bazı sektör ve bölgelere yönelik yönelik özendirici ve frenleyici maliye polit.. 4- Toplam arzı artırmaya yönelik önlemler: - Toplam arzın artırılması stagflasyon için etkin çözümler arasındadır.. - Toplam arzı: yatırımların teşviki, vergi muafiyetleri, istisnalar, sübvansiyonlar, koruyucu tarifeler gibi politikaları artırmak olanaklıdır - Bu uygulama ile ekon büyümenin devamlılığı, istihdamda artış ve fiy artışlarının düşük düz tutulması amaçlanır 5- Aksak rekabetçi oluşumların önlenmesi: - Devlet aksak rekabeti devletleştirmeli - Toplumsal refahı maksimize edecek şekilde üretim miktarını ve belirlemeli, - Rekabeti düzenleyici önlemlerle yasal düzenlemelerle kaynak tahsisi sağlanmalı.. 12
6- Vergi indirimine dayalı genişletici maliye polit-daraltıcı para polit: - Genişletici maliye polit ile istihdamı artırmak, işsizliği azaltmak amaçlanırken; Daraltıcı para politikalar ile fiyat istikrarının korunması amaçlanır 7- İndeksleme: - Her türlü nominal değerli sözleşmenin fiyat düzeyine indekslenmesidir - Gelir vergisinin, özel ücret sözleşmelerinin, sosyal güvenlik yardımlarının cari enflasyona oranına göre indekslenmesinin işsizlik oranını düşürmesi - İşsizliğin artma nedeni: ücret sözleşmelerinin nominal olarak sabit olmasıdır, - Nominal ücretler cari enflasyona indekslenirse, nominal ücret artış oranı enflasyon oranındaki azaltmaya otomatik tepki vermektedir. 13
8- Diğer önlemler - Kamu kesimi tasarruflarını arttırmak, - Savurganlıkları azaltmak, - Gereksiz sübvansiyonların azaltılması, - Özel yatırımların özendirilmesi, - Kayıt dışı ekon kayıt altına alınması.. 14