Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Histoloji Embriyoloji Anabilim Dalı Bağ Doku Bağ dokusu hücreleri Doç. Dr. Nejdet ŞİMŞEK
Bağ Doku Fundamental substans: hücre az, hücreler arası madde çoktur. İntercellüler substans: hücre çok, hücreler arası madde azdır. Bağ dokusu hücreleri 1-Mezenkim hücreleri 2. Retikulum hücreleri 3-Fibroblastlar 4-Makrofajlar 5- Yağ hücreleri 6-Plazma hücreleri 7-Mast hücreleri 8- Pigment hücreleri
1-Mezenkim hücreleri Embriyonal dönemde mezodermin farklılaşmasıyla ortaya çıkan ilk bağ doku hücresidir Yıldız şekillidir İri ve ökromatik çekirdeklidir Sitoplazmik uzantılıdır Çok fazla bölünme ve farklılaşma yaparlar Fötal dönemde bağ doku, kemik doku, kıkırdak, kan doku ve kas doku bu hücrelerden farklılaşır
Erişkinlerde çok az rastlanır, Bağ dokuda kapillarların çevresinde bulunan bu hücrelere ne denir?
2-Retikulum hücreleri Mezenkim hücrelerine benzerler Sitoplazmik uzantıları vardır Retikulum ağının oluşmasına neden olurlar Kan yapan organların çatısını oluştururlar Az da olsa fagositoz yaparlar Yağ hücreleri ve kan hücrelerine farklılaşabilirler
Olgun bağ dokuda çok fazla rastlanır İplik yapan hücreler anlamındadır Yassı-uzun yada ovalimsidir Sitoplazmik uzantılıdır Yaşlananlarına fibrosit adı verilir Bağ dokunun ipliklerini oluşturacak proteinler bu hücreden sentezlenir. Temel maddenin çoğunu sentezler 3-Fibroblastlar
Electron micrograph of a fibrocyte in dense regular connective tissue. The sparse cytoplasm of the fibrocytes is divided into numerous thin cytoplasmic processes that interdigitate among the collagen fibers. x25,000.
4-Makrofajlar Monositlerden köken alır Fagositoz yaparlar Damarlarda 3 gün kalan monosit bağ dokuya ve lenfoid organlara geçerek makrofajlara farklılaşır Bu farklılaşma yabancı maddelerle karşılaştığında gerçekleşir
Yalancı ayaklıdır Hareket edebilir, Lizozomdan zengindir, fagositoz yapan, monositten köken alan bu bağ doku hücresinin adı nedir?
L: secondary lysosomes ok: phagocytic vacuoles. Yabancı maddeleri fagosite ettikten sonra T ve B lenfosite sunar Monokinle lenfositleri çağırırlar T lenfosinlerin lenfokin salgısıylada makrofajlar hareketlenir
Bir cismi yok edemediklerinde bir araya gelip irileşirler, epiteloid yada yabancı cisim dev hücresi adı verilir Bağ dokudaki makrofajlara histiyosit de denir
5- Yağ hücreleri-lipositler Mezenkim hücrelerinden köken alır Karaciğerden gelen yağlı maddeleri depo edebilen (trigliserid şeklinde) gerektiğinde kana verebilen hücrelerdir (yağ asitleri şeklinde) Lipoprotein olarak dolaşıma geçerler
Gıdalarla alınan yağlar lipaz etkisiyle serbest yağ asitleri ve monogliseridlere parçalanır. Safra asitleri ile birleşerek miselleri oluşturur. Miseller mikrovilluslardan apikal sitoplazmaya geçerek ER da nötral yağlara dönüştürülürler. Golgiye geçen trigliseridler bir membranla sarılarak şilomikronlara dönüşür Şilomikronlar lateral hücre duvarından hücreler arasına verilir, buradan lenf kapillarlarıyla lenf dolaşımına geçerler.
Kapillar endotel hücrelerinde bulunan lipoprotein lipaz enzimi etkisiyle parçalanarak yağ asitleri serbest hale gelirler Yağ hücrelerinden aktif transport yada basit difüzyon ile alınan yağ asitleri endojen gliserinle birleşerek nötür yağlara dönüşürler.
Organizmada metabolik aktiviteleri, renkleri ve dağılımları bakımından beyaz yağ doku ve esmer yağ doku olarak 2 tip yağ doku bulunur. Beyaz yağ doku hücreleri yuvarlak yada köşelidir. Yağ damlacıkları birleşerek tek bir yağ damlasını oluşturur. Univakuoler yağ hücreleri de denir. Çekirdek yassılaşmış ve bir kenara itilmiştir. Mitokondriyondan zengin fakat ER ve golgiden fakirdir.
. Esmer yağ dokusu, beyaz yağ hücrelerine göre daha küçüktür (multivakuoler yağ doku). Sitoplazmaları irili ufaklı yağ damlacıklarından ibarettir. Çekirdekleri yuvarlak ve hücrenin merkezindedir. Mitokondriyondan zengindir. Sitokrom oksidaz enziminden çok zengin olması esmer renginin meydana gelmesine sebep olur Lipokrom enzimide yağ dokuda yar almaktadır.
Multilocular adipose tissue. Note the central nucleus, multiple fat droplets, and abundant mitochondria. A sympathetic nerve ending is shown at the lower right.
Distribution of adipose tissue. In a human newborn, multilocular adipose tissue constitutes 2 5% of the body weight and is distributed as shown. The black areas indicate multilocular adipose tissue; shaded areas are a mixture of multilocular and unilocular adipose tissue.
6-Plazma hücreleri- plazmasitler B lenfositlerden köken alırlar Salgıladıkları gamma globulin türündeki proteinlere antikor adı verilir İmmunositlerde denir Bulundukları yerden pek ayrılmazlar Yaptıkları antikorları dolaşıma verirler Sitoplazmaları bazofiliktir.pironin ile homojen kırmızı-pembeye boyanır
İri ve yuvarlak çekirdekli olup heterokramatik alanlar çekirdekte birbirine hemen hemen eşit yerleştikleri için çekirdeğe araba tekerleği görünümü kazandırır.. Çok sayıda ribozom polizom, ER, mitokondriyon ve golgi içerirler. Olgun plazma hücreleri 10-30 gün yaşarlar Olgunlaşmakta olan plazmositlere proplazmasit adı verilir. Her antijen için bir plazma hücresi farklılaşır
Electron micrograph of a plasma cell showing an abundance of rough endoplasmic reticulum (R). Note that many cisternae are dilated. Four profiles of the Golgi complex (G) are observed near the nucleus (N). M, mitochondria. (Courtesy of P. Abrahamsohn.)
Section of an inflamed intestinal lamina propria. Inflammation was caused by nematode parasitism. Aggregated eosinophils and plasma cells function mainly in the connective tissue by modulating the inflammatory process. Giemsa stain. Low magnification.
7-Mast hücreleri-mastositler Yağ hücrelerinden sonra bağ dokunun en iri hücreleridir. Mitozla çoğalabilirler, mezenkim ve fibroblastlardan da farklılaşırlar. Yuvarlak yada ovalimsidir Granülleri irili ufaklı olup suda kolayca erime özelliğine sahiptir Asit karekterde olup bazik boyalarla kolay boyanır. Toluidin blue, metilen blue, tiyonin ile boyandıklarında bu boyaların rengini değilde mor kırmızı renk alırlar. Buna metakromazi denir.
Granülleri heparin, histamin içerir Heparin proteinlerin pıhtılaşmasını önler, bu özelliğiyle kanın pıhtılaşmasını önler, bağ dokunun sol halinde kalmasını Vücut boşlukları ve eklem boşluklarının ıslak ve kaygan kalmasını sağlar Histaminler: damar genişletici ve daraltıcıdır. Fare ve sıçanlarda serotoninde içerir. Damar daraltıcı ve genişletici Prostaglandin, nötral proteaz, triptaz, anafilaksinin eozinofil kemotaktik faktörü, (ECF-A) Anafilaksinin yavaş etkileyen maddeleri (SRS-A) =Lökotrienler içerirler ER, mitokondriyon, bağımsız ribozom azdır, golgi iyi gelişmiştir.
Akut allerji ve anafilakside rol alırlar Hücre yüzeyinde IgE için spesifik reseptörü vardır vücuda antijen girdiğinde IgE salgılanır ve mast hücre yüzeyine bağlanır. Antijen 2 kez girdiğinde antijen mast hücre yüzeyindeki IgE ye bağlanır. Degranülasyon şekillenir. Histamin, SRS-A ve ECF-A açığa çıkar ve anafilaksi oluşur. Dokuda ödemler oluşur, kan basıncı düşer, ECF-A lar eozinofilleri uyararak bu bölgeye gelmelerini sağlar. Eozinofiller SRS-A ve histamin etkisini azalmaya çalışır.
8-Pigment hücreleri-melanositler Sitoplazmalarında pigment granülleri bulunur. Gözün orta katmanında, piyamaterde ve derinin dermis katında bulunurlar. Melanin salarlar Melanositleri fagosite den makrofajlara melanafor adı verilir
Bağ dokuda bulunan kan hücreleri Lenfositler Monositler Nötrofiller granulositler Eozinofiller granulositler
KAYNAKLAR Banks W.J. Applied Veterinary Histology. 2nd Ed. U.S.A. 1986. Bloom W. and Fawcett D.W. A Textbook of Histology. 12nd Ed. 1975. Demir R. Histoloji ve Hücre Biyolojisi, Palme yayıncılık, 2006. Dellmann H.D. and Eurell J. Textbook of Veterinary Histology. 5nd. Ed.1998: Eurell JAC. Veterinary Histolgy Atlas, 2006. Junqueira, L.C., Carneiro, J. Basic Histology, text & atlas. 11nd Ed. 2005. Kelley D.E., Wood R.L., Enders A.C. Bailey s Textbook of Microscopic Anatomy. 1984. Moran DT. Rowley J.C. Visual Histology Pavelka M., Roth J. Functional Ultrastructure, 2005. Ross MH.,Kaye KI.,Pawlina W. Histology, A text and Atlas Sağlam M., Aştı RN., Özer A. Genel Histoloji 6. baskı 2001 Tanyolaç A. Özel Histoloji, Yorum Basım Yayın San. Ltd. Şti., Ankara,1999. Young B., Heath J.W. Wheater s Functional Histology. 4nd Ed. 2000. www.gfmer.ch/medical_journals/anatomy_histology.htm www.meddean.luc.edu/lumen/meded/histo/frames/histo_frames.html http://image.bloodline.net/category https://histo.life.uiuc.edu/histo http://www.uni-mainz.de/fb/medizin/anatomie/workshop/em/ematlas.html http://www.fahrisimsek.com/atlas/index.html