Türkiye nin Tekstil Sektöründe KOBİ ler İçin Sürdürülebilir Ağlar ve İlişkiler Zinciri Oluşturulması Birleşmiş Milletler Ortak Programı TEKSTĐL SEKTÖRÜ NÜN BÖLGESEL ANALĐZĐ: ÇEVRE YÖNETĐMĐ VE TEMĐZ ÜRETĐM Emrah Alkaya Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı
BM Tekstil Sektörü Ortak Programı Türkiye nin Tekstil Sektöründeki KOBİ ler için Sürdürülebilir Ağlar ve İlişkiler Zinciri Oluşturulması Programı (2010-2012) Fon Kaynağı: Bin Yıl Kalkınma Hedefleri Fonu (MDG-F) Uygulayan Kuruluşlar: İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri (İTKİB) Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı (UNIDO) Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)
BM Tekstil Sektörü Ortak Programı Kurumsal Sosyal Sorumluluğun Çevre boyutu çerçevesinde: Tekstil Sektöründe Çevre Yönetimi ve Temiz Üretim BM SINAİ KALKINMA TEŞKİLATI (UNIDO) sorumluluğunda ve işbirliğinde TÜRKİYE TEKNOLOJİ GELİŞTİRME VAKFI (TTGV) tarafından Tamamlandı: Durum değerlendirme ve analiz çalışmaları Devam Ediyor: Eğitim ve danışmanlık faaliyetleri
İzlenen Yöntem ve Yaklaşımlar Çalışma Çerçevesinin Belirlenmesi Mevcut Durum Analizi Makro Düzey Kurumlar ve Kurumsal Yapı Rol Modelleri Mezo Düzey Pazar ve Müşteriler ile İlişkiler Mikro Düzey Tekstil Üretici Firmalar Güçlü/Zayıf Yanları ve Sorunları Tespit etmek Öneriler Geliştirmek
İzlenen Yöntem ve Yaklaşımlar Ziyaret Edilen ve Görüş Alınan Kurumlar: T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı T.C. Ekonomi Bakanlığı Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı(KOSGEB) Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği(TOBB) İzmir Kalkınma Ajansı İpekyol Kalkınma Ajansı Gaziantep Sanayi Odası Gaziantep Ticaret Odası Anket Çalışması ile Görüşleri Alınan Kurumlar: İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri(İTKİB) Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü(EİE) Bursa Demirtaş Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü Çevre ve Enerji Danışmanlık Şirketleri(3 Adet)
İzlenen Yöntem ve Yaklaşımlar Görüşülen Uluslararası Markalar ve Büyük Firmalar: HennesandMauritzAB(H&M) MarksandSpencerPLC Nike,Inc. Lee Cooper(Kipaş Group) Li&FungLimited LC Waikiki(Tema Group) CrossJeans(ŞıkMakasGiyimSan.A.Ş.) Sunset(GünkarTekstilTurizmİnş.San.veTic.Ltd.Şti) HeyTekstilSan.veTic.A.Ş. YeşimTekstilSan.veTic.A.Ş.
İzlenen Yöntem ve Yaklaşımlar Tekstil Üreticileri: Proje tanıtım çalıştayları E-mail ve fax yazışmaları Telefon görüşmeleri Firma ziyaretleri Toplam 104 Anket % 80 ve üzeri oranda doldurulmuş 64 Anket. Hedef Bölge Toplanan Anket (firma sayısı) Değerlendirilen Anket (firma sayısı) Gaziantep 47 26 Kahramanmaraş 24 18 Malatya 21 13 Adıyaman 12 7 Toplam 104 64
İzlenen Yöntem ve Yaklaşımlar Islak İşlem İçeren Firmalar Bölge Değerlendirilen Anket (firma sayısı) Ziyaret Edilen Firmalar (firma sayısı) Hedef Bölge Gaziantep 13 12 Kahramanmaraş 8 3 Malatya 3 0 Adıyaman 1 0 Ara toplam 25 15 Diğer Bölgeler Tekirdağ 5 4 Kayseri 2 0 Bursa 2 1 İstanbul 1 0 Adana 1 0 Afyonkarahisar 1 1 Ara toplam 12 6 Toplam 37 21
İzlenen Yöntem ve Yaklaşımlar Durum Değerlendirme Çalışması Anket çalışmaları yapılmış, görüşmeler gerçekleştirilmiş ve ilgili literatür, raporlar ve mevzuat ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bu kapsamda; - Hedef bölgede faaliyet gösteren firmaların çevre yönetimi ve temiz üretime yönelik mevcut durumları belirlenmiş, - Büyük firmaların kurumsal sosyal sorumluluk kapsamında çevre ile ilgili yaklaşım ve talepleri değerlendirilmiş, - Mevzuat, finansal mekanizmalar, Ar-Ge, teknik destek vb. çerçeve koşullar belirlenmiş, - Çevre yönetimi ve temiz üretim konularında en iyi uygulamalara veya iş modellerine konu olan işletmeler belirlenmiş, - Programın hedefleri doğrultusunda öneriler geliştirilmiştir.
Tekstil Üreticilerinin Çevresel Performansı Amaç ve Kapsam Proje hedef bölgesindeki (Gaziantep, Kahramanmaraş, Malatya, Adıyaman) tekstil üretici firmaların çevre yönetimi çerçevesindeki faaliyetlerini analiz etmek. Bölgede faaliyet gösteren firmalar ile Türkiye nin diğer bölgelerinde faaliyet gösteren firmaların performanslarını karşılaştırmalı olarak değerlendirmek. Üretici firmaların özellikle hammadde/su/enerji gibi girdileri ve atık/atıksu/emisyon gibi çıktıları ölçüm, izleme ve yönetim faaliyetleri konusunda bilgi sahibi olmak. Firmaların mevcut durumda başarı ile uygulamakta olduğu faaliyetlerin yanı sıra uygulanması konusunda sıkıntıların bulunduğu alanları tespit etmek.
Anket Çalışmasının İçeriği ve Değerlendirme 41 sorudan oluşan anketin alt bölümleri: Genel çevre politikaları ve çevre mevzuatı ile ilgili yaklaşım Üretim hattında kullanılan süreç, sistem ve teknolojilerin çevre yönetimi ile ilişkisi Çevre yönetimi kapsamında gerçekleştirilen ölçüm, uygulama ve izleme faaliyetleri Girdi/çıktıların üretim ve maliyetleri üzerindeki etkisi Çevresel etkileri ve maliyetleri azaltmaya yönelik mevcut veya planlanmakta olan faaliyetler Piyasa koşulları, pazarlar ve müşteriler ile olan ilişkinin çevresel performansa ve ilgili maliyetlere olan etkisi
Anket Çalışmasının İçeriği ve Değerlendirme Firmaların seviyelerinin belirlenmesi: Seviye 4 (%75 100 puan arasındaki firmalar) Firma, ilgili alanda çevre performansı anlamında istenen seviyededir. Yönetim anlayışı ve sistemleri olması gerektiği gibidir. Faaliyetler sistematik bir şekilde yürütülmektedir. Seviye 3 (%50 75 puan arasındaki firmalar) Firma, ilgili alanda çevre performansını geliştirmek için bazı faaliyetler gerçekleştirmektedir. İstenen seviyeye ulaşmak için yönetim sistemlerinde ve yaklaşımlarda revizyona ihtiyaç duyulmaktadır. Seviye 2 (%25 50 puan arasındaki firmalar) Firma, ilgili alanda istenen seviyenin oldukça altındadır. Yönetim anlayışı ve sistemleri olması gerekenden oldukça düşük seviyededir. İstenen seviyeye ulaşmak için sistem ve faaliyetlerin yeniden tanımlanmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Seviye 1 (%0 25 puan arasındaki firmalar) Firmanın ilgili alanda herhangi bir potansiyeli bulunmamaktadır. Firmada ilgili alanda yönetim sistem ve yaklaşımları mevcut değildir.
Genel Çevre Politikaları ve Yönetimi Hedef bölge firmaların yalnızca %36 sı istenen seviyededir. Üst yönetimler genellikle mevzuat ve müşteri odaklı hareket etmektedir. Hedef bölgede enerji/çerve sorumlusu istihdamı çok düşüktür. Islak işlem içeren firmalar bölgedeki firmalardan daha iyi seviyededir. Diğer bölge firmalarının %65 den fazlası istenen seviyeye ulaşmıştır. Hedef Bölgedeki Bütün Firmalar Islak İşlem İçeren Firmalar 7 6 5 4 3 2 1-1 Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 Seviye 4 7 6 5 4 3 2 1 Hedef Bölge Diğer Bölgeler Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 Seviye 4
Çevre Mevzuatı ile ilgili Yaklaşım Hedef bölge firmaların yalnızca %33 ü istenen seviyededir. Bölgedeki firmaların %64 ü mevcut mevzuata yönelik hareket etmekte, yalnızca %46 sı AB uyumlaştırılması vb. süreçleri dikkate almaktadır. Bölgedeki ıslak işlem firmalarının yalnızca %24 ü istenen seviyededir. Diğer bölge firmalarının %92 si ulusal mevzuata yönelik yatırımlar yaparken, %78 i AB uyumlaştırılması vb. süreçleri takip etmektedir. Firmaların oranı Hedef Bölgedeki Bütün Firmalar Islak İşlem İçeren Firmalar 8 7 6 5 4 3 2 1 Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 Seviye 4 8 7 6 5 4 3 2 1 Hedef Bölge Diğer Bölgeler Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 Seviye 4
Genel Atık Yönetimi Uygulamaları Hedef bölge firmaların %54 ü istenen seviyededir. Katı atık, atıksu ve emisyon yönetimi konusunda genel bir bilinç ve yönetim yaklaşımı oluşmuştur. Firma dışından da destek alınmaktadır. Bölgede ıslak işlem içeren firmaların %79 u katı atık yönetimi uygulamakta iken %52 si geri kazanım imkanlarını değerlendirmektedir. Islak işlem içeren hedef bölge firmaları diğer firmalara yakındır. 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Hedef Bölgedeki Bütün Firmalar Islak İşlem İçeren Firmalar 9 8 7 6 5 4 3 2 Hedef Bölge Diğer Bölgeler 1 Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 Seviye 4 Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 Seviye 4
Proses, Sistem ve Teknolojilerin Seçimi Hedef bölge firmalarının yalnızca %19 u istenen seviyededir. En önemli sorunun maliyet olduğu düşünülünce Seviye 3 firmaları için finansman konusu gündeme gelmektedir. Diğer bölgelerdeki ıslak işlem firmalarının %75 i istenen seviyededir. Islak işlem firmalarının %53 ü çevre dostu teknolojileri/prosesleri maliyetli görmekle birlikte müşteri talepleri nedeniyle uygulamaktadır. 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Hedef Bölgedeki Bütün Firmalar Islak İşlem İçeren Firmalar 10 9 Hedef Bölge Diğer Bölgeler 8 7 6 5 4 3 2 1 Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 Seviye 4 Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 Seviye 4
Atıkların İzlenmesi ve Kaynağında Azaltılması Hedef bölge firmaların yalnızca %23 ü istenen seviyededir. Kaynak ve atıkların sistematik bir şekilde izlenmediği belirlenmiştir. Bölge firmalarının yalnızca %38 i Mevcut En İyi Teknikler den haberdardır. Bölgedeki ıslak işlem firmalarının yalnızca %55 i kaynak ve atıklarını proses bazlı izlemektedir. Diğer bölge firmalarının %75 i istenen seviyeye ulaşmıştır. 8 7 6 5 4 3 2 1 Hedef Bölgedeki Bütün Firmalar Islak İşlem İçeren Firmalar 8 7 Hedef Bölge Diğer Bölgeler 6 5 4 3 2 1 Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 Seviye 4 Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 Seviye 4
Pazar ve Müşterilerin Çevre Performansına Etkisi Hedef bölge firmaların %41 i etkinin Yüksek olduğunu belirtmiştir. Bölge firmalarının %76 sı taleplerin maliyeti artırdığını ifade etmiştir. Diğer bölge firmaları, uluslararası çalışmanın etkisiyle bölge firmalarına oranla daha yüksek bir etki olduğuna dikkat çekmektedir. Bölgedeki ıslak işlem firmaları müşteriler ile doğrudan ilişki içerisinde olmadıkları için müşteri-performans ilişkisi oldukça düşüktür. 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Hedef Bölgedeki Bütün Firmalar Islak İşlem İçeren Firmalar 9 8 7 6 5 4 3 2 Hedef Bölge Diğer Bölgeler 1 Çok Az Az Orta Yüksek Çok Az Az Orta Yüksek
Sonuç ve Değerlendirmeler Bölgedeki firmalar ulusal çevre mevzuatı ve kısmen müşterilerin talepleri ile genel çevre yaklaşımı ve atık yönetimi konularında belirli bir seviyeye gelmiştir. Bölgedeki firmaların %55 i atık yönetimi konusunda istenen seviyededir. Ancak firmaların yalnızca %23 ü temiz üretim yaklaşımı ile atık ve kaynakların izlenmesi/yönetilmesi konusunda istenen seviyededir. Firmaların yalnızca %19 u proses/sistem/teknoloji seçimi konusunda istenen seviyededir. Pazar ve Müşterilerin Çevre Performansına Etkisi Hedef Bölgedeki Bütün Firmalar Atıkların İzlenmesi ve Kaynağında Azaltılması Çevre Politikaları ve Yönetimi 10 8 6 4 2 Genel Atık Yönetimi Çevre Mevzuatı ile ilgili Yaklaşım Proses, Sistem ve Teknolojilerinin Seçimi
Sonuç ve Değerlendirmeler Hemen her alanda bölgedeki ıslak işlem firmaları ile bölge dışındaki firmalar arasında ciddi bir fark söz konusudur. Yalnızca genel atık yönetimi konusunda bölgedeki firmalar bölge dışındaki firmalara yaklaşmaktadır. Bölgedeki ıslak işlem firmalarının yalnızca %24 ü temiz üretim yaklaşımı ile atık ve kaynakların izlenmesi/yönetilmesi konusunda istenen seviyededir. Bölgedeki ıslak işlem firmalarının yalnızca yalnızca %20 si proses/sistem/teknoloji seçimi konusunda istenen seviyededir. Pazar ve Müşterilerin Çevre Performansına Etkisi Atıkların İzlenmesi ve Kaynağında Azaltılması Islak İşlem İçeren Firmalar Çevre Politikaları ve Yönetimi 10 8 6 4 2 Genel Atık Yönetimi Hedef Bölge Diğer Bölgeler Çevre Mevzuatı ile ilgili Yaklaşım Proses, Sistem ve Teknolojilerinin Seçimi
TEŞEKKÜRLER Emrah Alkaya Çevre Projeleri Grubu Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Cyberplaza B-Blok Kat: 5-6 Bilkent/Ankara ealkaya@ttgv.org.tr