ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİ NİÇİN FACEBOOK KULLANMAKTAN KAÇINIYOR? WHY COLLEGE STUDENTS DON T USE FACEBOOK?

ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİ NİÇİN FACEBOOK KULLANMAKTAN KAÇINIYOR? WHY COLLEGE STUDENTS DON T USE FACEBOOK? Mehmet KOKOÇ Fatih Eğitim Fakültesi BÖTE Bölümü Karadeniz Teknik Üniversitesi Filiz ÇİÇEK Fen Bilimleri Enstitüsü BÖTE Anabilim Dalı Ortadoğu Teknik Üniversitesi ÖZET: Bu çalışmanın amacı; üniversite öğrencilerinin sosyal ağ sitelerinden Facebook`u kullanmama ve Facebook`tan kaçınma nedenlerini belirlemektir. Tarama yönteminin kullanıldığı araştırmanın katılımcı grubunu, Türkiye nin farklı üniversitelerinde halen öğrenimine devam eden 427 üniversite öğrencisi oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı doğrultusunda nicel ve nitel veriler toplanmıştır. Nicel veriler, araştırmacılar tarafından geliştirilen Facebook Kullanmama Nedenleri Anketi kullanılarak toplanmıştır. Nitel veriler ise katılımcılarla yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilerek toplanmıştır. Katılımcılardan elde edilen nicel veriler, PASW istatistik programı ile analiz edilmiştir. Araştırmanın sonucunda; Facebook kullanımının bazı dezavantajlarının olduğu belirlenmiş, öğrencilerin gizlilik sorunları ve kaygıları, arkadaşlık ilişkisi ve iletişim tercihlerinin farklılığı, ertelemecilik, zaman kaybı, akademik sorumluluk ve ilgili sitelerin bağımlılık yarattığı düşüncesi nedeniyle Facebook kullanmaktan kaçındıkları görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Sosyal ağ siteleri, Facebook, Facebook Kullanmama, Öğrenciler. ABSTRACT: The purpose of this study is to determine the underlying reasons why university students don t use Facebook and stop using it. The survey method was used in this study and 427 students from different universities all around Turkey, who are still studying, participated and both quantitative and qualitative data were collected. Quantitative data was collected with The Reasons for Not Using Facebook Questionnaire which was developed by the researchers of this study. Qualitative data was collected by conducting structured interviews with the participants. The quantitative data gathered from the participants was then analyzed using the PASW statistics program. At the end of the study, it was found that using Facebook has some disadvantages. Moreover, it was observed that students avoid using Facebook due to private issues and concerns, preferences of communication and relationships, procrastination, time wasting, academic responsibility and addiction to these sites. Keywords: Social Network Sites, Facebook, Not Using Facebook, College Students, Survey 1. GİRİŞ Günümüzde sosyal ağ siteleri yoğun olarak kullanılmakta ve artan bu kullanım düzeyi, bireylerin yaşamında dönüşümlere neden olmaktadır. Sosyal ağ siteleri, farklı özellikleri, kuruluş amaçları ve teknolojik alt yapılarına göre çeşitlere ayrılmaktadır. Kim, Jeong ve Lee (2010) un belirttiği gibi milyonlarca internet kullanıcısı, sosyal ağ sitelerini arkadaşlarıyla iletişim kurmak, yeni arkadaşlar edinmek, kendi yarattıkları içerikleri, fotoğrafları ve videoları paylaşmak için kullanmaktadır. Haz ve kullanışlılık gibi algılanan yarar unsurları üyeleri sosyal ağ sitelerini kullanmaya motive etmektedir (Lin & Lu, 2011). Sosyal ağ siteleri ve ilgili sitelerin özellikleri çok hızlı bir şekilde gelişmekte ve değişmektedir. Literatür incelendiğinde, ilgili sitelerin sağladığı avantajlar hakkında gerçekleştirilen tartışmaların sürmekte olduğu, bununla beraber ilgili sitelerin sosyal, psikolojik, politik ve eğitsel etkilerinin de el alınmaya başlandığı görülmektedir. Boyd ve Ellison (2007) sosyal ağ sitelerini şu şekilde tanımlamaktadır: Kullanıcıların (1) kapalı bir sistem içinde açık (herkes tarafından görüntülenebilir) ya da yarı-açık profiller oluşturmalarını, (2) herhangi bir bağlantı içinde oldukları insanları listeleyen ve onlarla iletişim kurmalarını, (3) ve sistemdeki bu bağlantıları görüntüleme ve inceleme olanağı sağlayan web tabanlı servislerdir. Sosyal ağ siteleri; bireylerden oluşan ve bireylerin ortak ilgi, amaç, beğeni, inanç, bilgi ve benzeri durumları ile bağlantılı sosyal yapılar olarak da tanımlanabilir. Bu bağlantılar arkadaşlık,

akrabalık, ticaret, potansiyel müşteriler, iş olanakları olabileceği gibi, eğlence, eğitim ve etkinlik gibi unsurlar aracılığıyla da sağlanabilmektedir. Sosyal ağ sitelerinden biri olan Facebook (FB); sunduğu farklı olanakların, kullanım kolaylığı ve kullanıcı sayılarının fazlalığı ile popüler bir çevrimiçi sosyal ağ sitesi olarak ön plana çıkmaktadır. 2004 yılında Harvard üniversitesi öğrencileri tarafından kurulan FB, kısa zamanda geniş bir alana yayılmış ve tüm dünya tarafından kullanılan bir çevrimiçi sosyal ağ sitesi haline gelmiştir. Facebook kullanabilmek ve kişisel ağ oluşturabilmek için öncelikle kayıtlı bir kullanıcı hesabının olması gerekmektedir. Hesap oluşturulduktan sonra ilgili araçlar kullanılarak kişi profilini düzenleyebilmekte, arkadaş ağı oluşturup ağına yeni bağlantılar ekleyebilmekte ve nesne (fotoğraf, video, not vb.) paylaşabilmektedir. Bunun yanı sıra, kullanıcı kendi bağlantılarıyla eşzamanlı ve eşzamansız olarak iletişim kurabilmektedir. ECAR ın 2010 yılında gerçekleştirdiği araştırmada, sosyal ağ sitesi kullanıcısı öğrencilerin %96.6 sının FB yi kullandığı sonucuna ulaşılmıştır. Üniversite öğrencileri arasında FB kullanımının bu kadar yüksek oranda olmasına rağmen şaşırtıcı bir şekilde öğrencilerin %11,2 si sosyal ağ sitelerini hiç kullanmadığı belirlenmiştir (Smith & Caruso, 2010). İstatistikler, FB nin 750 milyondan fazla aktif kullanıcıya sahip olduğunu göstermektedir (Facebook, 2011). FB nin bu denli büyük bir kitle tarafından kullanılıyor olması araştırmacıların Facebook un avantaj ve dezavantajlarını sıkça tartışmalarına sebep olmuştur. FB nin sağladığı avantajlar; anında geri bildirim almak, kişisel nedenler (eğlence, iş arama, geniş bilgi havuzu), bireylerin yeni ve eski arkadaşlarını aramalarına olanak vermek, benzeri ilgi alanları olan yeni gruplara kolayca katılım sağlamak şeklinde belirtilmektedir (Roblyer, McDaniel, Webb, Herman & Witty, 2010; Brandtzæg & Heim, 2009; Hew, 2011; Pempek, Yermolayeva & Calvert, 2009). FB nin dezavantajları ise genel olarak zayıf ilişkilere neden olması, fiziksel iletişimin eksikliği, bağımlılık, güvenlik (virüs tehditi, istenmeyen elektronik posta, dolandırıcılık) ve gizlilik sorunları, zamanı boşa harcama başlıkları altında toplanabilir (Boyd, 2008; Kirschner & Karpinski, 2010). Bunların yanı sıra Facebook un akademik başarı üzerindeki etkisi, bilgi güvenirliği, gizlilik gibi konularda hem avantaj hem de dezavantaj olarak görülebilecek sonuçları olan çalışmalar da bulunmaktadır. Mahajan (2009) ise sosyal ağ sitelerinin yanlış kullanımının, gizliliğin ve gerçek olmayan hesapların yaratılmasının sosyal ağ sitelerinin problemleri arasında olduğunu vurgulamıştır. Güvenlik kaygıları (Peluchette & Karl, 2008), bağımlılık, ilgi eksikliği, zaman kaybı ve çevrimiçi ortamda öz-sunumdan hoşlanmama (Baker & White, 2011; Kim, Jeong & Lee, 2010), sosyal ağ sitelerinin kullanılmama nedenleri arasında belirtilmektedir. Tüfekçi (2008) ise araştırmasında güvenlik sorunundan endişelenen öğrencilerin sosyal ağ sitelerini daha az kullanmayı tercih ettiğini vurgulamıştır. FB nin üniversite öğrencileri arasından oldukça popüler ve aktif kullanıcı sayısının yüksek olduğu bilinmesine rağmen, FB kullanmayan üniversite öğrencilerinin varlığı da bilinmektedir. FB nin kullanım amaçlarını belirlemeye yönelik bilimsel çalışmaların sıkça gerçekleştirildiği bilinmesine karşın, FB kullanımından kaçınma nedenlerine ilişkin çalışmaları azlığı göze çarpmaktadır. FB kullanılmama nedenlerine ilişkin bilgi, hem FB nin oluşturduğu dezavantajların ve olumsuz etkilerin belirlenmesine katkı sağlayacağı gibi hem de FB yi eğitsel bir araç olarak kullanmak isteyen araştırmacılara yol gösterici olacaktır. Bu araştırmada, üniversite öğrencilerinin FB kullanmama nedenlerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. 2. YÖNTEM Bu çalışma, tarama yöntemi çerçevesinde yürütülmüştür. Çalışmanın tarama yöntemi ile gerçekleştirilmesinin nedeni, kısa zamanda popülasyonu temsil eden bir örneklem grubundan spesifik bir araştırma problemine, sorusuna veya başlığına ilişkin veri toplamaktır (Fraenkel & Wallen, 2008; Robson, 1997). Çalışmaya Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ege Üniversitesi ve Karadeniz Teknik Üniversitesi nde öğrenim gören toplam 427 lisans öğrencisi katılmıştır. 413 katılımcı anket aracılığıyla nicel veri toplama aşamasında, 14 katılımcı ise yapılandırılmış görüşmeler yoluyla gerçekleştirilen nitel veri toplama aşamasında çalışmaya dâhil olmuştur. Katılımcıların cinsiyet, yaş ve öğrenim düzeylerine ilişkin demografik bilgiler Tablo 1 de sunulmuştur. Tablo 1. Anket Uygulanan Katılımcıların Demografik Bilgileri Anket Uygulanan Katılımcılar Görüşme yapılan katılımcılar Frekans (f) Yüzde (%) Frekans (f) Yüzde (%) Cinsiyet Erkek 241 58.4 % 7 50.0 % Bayan 172 41.6 % 7 50.0 % Yaş

Sınıf Düzeyi 15-18 17 4.1 % 2 14.3 % 19-22 272 65.9 % 5 35.7 % 23-26 76 18.4 % 5 35.7 % 27-30 21 5.1 % 2 14.3 % >30 27 6.5 % - - 1. Sınıf 160 38.7 % 4 28.6 % 2. Sınıf 53 12.8 % 3 21.4 % 3. Sınıf 92 22.3 % 4 28.6 % 4. Sınıf 108 26.1 % 3 21.4 % Tarama çalışmalarında bir gruba birebir anket uygulama, e-posta yoluyla, telefon görüşmesi ve kişisel görüşme gibi farklı veri toplama türleri kullanılmaktadır (Fraenkel & Wallen, 2008). Bu çalışmada bir gruba birebir anket uygulama, e-posta yoluyla çevrimiçi anket ve kişisel görüşme türleri kullanılmıştır. Veri çeşitlemesinin sağlanabilmesi amacıyla araştırma problemine uygun olarak nicel ve nitel veri toplama yöntemleri bir arada kullanılmıştır. Nicel veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen Facebook Kullanımından Kaçınma Nedenleri Anketi kullanılmıştır. Anket geliştirme sürecinde öncelikle ilgili literatür taranmıştır. Araştırmanın katılımcıları arasında yer almayan FB kullanmayan veya FB üyeliğini donduran 8 öğrenci ile FB kullanmak istememe nedenlerine ilişkin açık uçlu sorulardan oluşan bir form uygulanmıştır. Ardından elde edilen veriler ve literatür dikkate alınarak madde havuzu oluşturulmuş ve taslak anket hazırlanmıştır. Taslak anket, kapsam geçerliğinin sağlanması amacıyla Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi alanında uzman üç öğretim üyesince değerlendirilmiştir. Ardından taslak anket araştırmacılar tarafından tekrar gözden geçirildikten sonra son halini almıştır ve çevrimiçi anket (GoogleDocs) haline dönüştürülmüştür. İlgili anket 5 li Likert tipi 31 maddeden (1=Kesinlikle Katılmıyorum 2:Katılmıyorum 3:Orta Derecede Katılıyorum 4:Katılıyorum 5:Kesinlikle Katılıyorum) oluşmaktadır ve anket linki katılımcılara internet üzerinden e- posta ve çevrimiçi iletişim yoluyla ulaşılmıştır. Anketin doldurulma süresinin 5 dakikayı geçmediği görülmüştür. Anketin Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı 0.897 olarak bulunmuştur. Elde edilen nicel veriler, frekans, ortalama ve yüzde gibi betimsel istatistik teknikleri kullanılarak PASW istatistik paket programı ile analiz edilmiştir. Araştırma problemine ilişkin nitel veriler elde etmek amacıyla katılımcılar arasında bulunan 14 öğrenci ile bireysel olarak yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. İlgili öğrenciler, çalışmanın gereksinimleri doğrultusunda belirlenmiştir (Morse, 1991). Sözel anketler olarak nitelendirilen yapılandırılmış görüşmeler, katılımcılardan spesifik yanıtlar elde etmeye yönelik hazırlanan soru dizilerinden oluşmaktadır (Fraenkel & Wallen, 2008). Görüşmeler, ses kayıt cihazı ile kaydedilmiştir. Elde edilen nitel veriler, içerik çözümleme yaklaşımı ile analiz edilmiştir. Öncelikle araştırma çerçevesinde kodlar belirlenmiş ve temalara ulaşılmıştır. Ardından belirlenen kodların görüşmelerde ne sıklıkta kullanıldığı veya tekrar edildiği, frekans ve yüzde değerleri olarak belirlenmiştir. Elde edilen kod ve temalara ilişkin veriler, çalışmanın bulgular kısmında sunulmuştur. Çalışma, etik kurallara ve gizliliğe uygun yürütülmüştür (Fraenkel & Wallen, 2008; Miles & Huberman, 1994). Tüm katılımcılar gönüllü olarak çalışmada yer almışlardır. Katılımcılara; çalışmanın gizliliği ve elde edilen verilerin yalnızca araştırma amacıyla kullanılacağı konusunda güvence verilmiştir. Nitel veriler sunulurken katılımcıların isimleri [P, katılımcı sıra numarası] şeklinde kodlanmıştır. Araştırmanın güvenirliğinin sağlanması amacıyla araştırma süreci açıklıkla anlatılmıştır ve görüşmelerden elde edilen ham veriler araştırmacılar tarafından defalarca okunmuş ve farklı araştırmacılar tarafından çözümlenmiştir. Katılımcılarla gerçekleştirilen görüşmeler sonrasında çözümlenen ses kayıtları, veri analizi aşamasına geçilmeden önce katılımcı kontrolünün sağlanması amacıyla ilgili katılımcılara gönderilmiştir (Janesick, 2003). Araştırmanın geçerliğinin sağlanması için ise araştırma bulguları sunulurken katılımcıların görüşlerinden birebir alıntılar yapılmıştır. 3. BULGULAR 3.1. Facebook Üyelik Durumları Katılımcıların FB ye üye olma durumlarına ve FB kullanım sürelerine ilişkin yöneltilen sorulara verilen yanıtlar Tablo 2 de gösterilmektedir:

Tablo 2. Katılımcıların FB Üyelik Durumları ve FB Kullanım Süreleri Anket Uygulanan Katılımcılar Görüşme yapılan katılımcılar Frekans (f) Yüzde (%) Frekans (f) Yüzde (%) Üyelik Durumu Hiç üye olmadım 96 23.2 % 5 35.7 % Üyeliğimi dondurdum* 175 42.4 % 7 50.0 % Halen üye hesabım var 142 34.4 % 2 14.3 % Toplam 413 100 % 14 100 % Üyelik Süreleri Yok 96 23.2 % 5 35.7 % < 1 29 7.0 % 2 14.3 % >1-2 Yıl 83 20.1 % 2 14.3 % >2-3 Yıl 90 21.8 % 2 14.3 % >3-4 Yıl 79 19.1 % 2 14.3 % >4-5 Yıl 28 6.8 % 1 7.1 % >5-6 Yıl 8 1.9 % - - Toplam 413 100 % 14 100 % * Üyelik dondurma: FB üye profilinin kapatılıp FB deki her türlü paylaşımdan ilgili üyenin adının ve resimlerinin kaldırılmasıdır (Facebook, 2011). Tablo 2 incelendiğinde, katılımcıların %42.4 ünün FB üyeliğini dondurduğu, %34.4 ünün FB de halen üye hesabına sahip olduğu, %23.2 sinin ise FB ye hiç üye olmadığı görülmüştür. Hiç üye olmayan katılımcıların sayısının azlığı göze çarpmaktadır. FB ye üyeliği devam eden veya üyeliğini donduran katılımcıların FB üyelik süreleri incelendiğinde, >5-6 yıl (%1.9), >4-5 yıl (%6.8) ve < 1 (%7.0) FB üyeliği devam eden katılımcıların sayısının az olduğu görülmüştür. Bununla birlikte FB üyeliği >1-2 yıl (%20.1), >2-3 yıl (%21.8) ve >3-4 yıl (%19.1) süresince devam eden katılımcıların sayısının birbirine yakın olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. 3.2. Facebook Kaçınma Nedenleri Katılımcıların FB kullanımından kaçınma nedenlerini belirlemek amacıyla hem nicel hem de nitel veri toplama teknikleri kullanılmıştır. Bu bölümde araştırmanın amacına ilişkin elde edilen nicel ve nitel bulgular sırasıyla sunulmuştur. Nicel Bulgular Katılımcılara uygulanan 5 li Likert tipindeki 31 maddeden oluşan Facebook Kullanımından Kaçınma Nedenleri anketine ilişkin elde edilen veriler, madde ortalamaları ve standart sapmaları verilerek Tablo 3 de gösterilmiştir: Tablo 3. Facebook Kullanmaktan Kaçınma Nedenleri Anket Maddeleri (Facebook kullanmak istemiyorum. Çünkü ) X S.S. Facebook un zaman kaybı olduğunu düşünüyorum. 3.36 1.257 Kişisel bilgilerimin güvenliği konusunda tereddütlerim var. 3.64 1.255 Teknoloji tabanlı iletişimden hoşlanmıyorum. 2.35 1.248 Facebook un bağımlılık yarattığını düşünüyorum. 3.75 1.233 Sosyal becerilerime zarar verdiğini düşünüyorum. 2.92 1.297 Facebook kullanımını gereksiz buluyorum. 2.88 1.205 Facebook taki uygulamalar aracılığıyla bilgisayarıma virüs bulaşabilir. 2.95 1.341 Akademik başarımı olumsuz etkilediğini düşünüyorum. 2.53 1.361 Facebook ta mesaj, video, resim paylaşmaya çekiniyorum. 2.37 1.403 Kişisel bilgilerin gizliliğini (güvenliğini) ortadan kaldırdığını düşünüyorum. 3.31 1.288 Facebook aracılığıyla çok fazla sayıda spam e-posta geliyor. 3.15 1.280 Özel hayatımın gözler önüne serilmesinden rahatsız oluyorum. 3.14 1.339 Facebook la ilgili çıkan olumsuz haberlerden etkileniyorum. 2.78 1.326

Facebook kullanmam için hiçbir neden yok. 2.66 1.381 Tanımadığım insanlarla muhatap olmak istemiyorum. 3.80 1.312 Gelecekteki iş fırsatlarını olumsuz etkileyebileceğini düşünüyorum. 2.40 1.276 Özel bilgilerimin diğer insanlar tarafından görünmesini istemiyorum. 3.55 1.362 Arkadaşlık ilişkilerimde karmaşa yaratıyor. 2.52 1.238 Önemli işlerimi ertelememe yol açtığını düşünüyorum. 2.08 1.389 Facebook un yeni arkadaş edinmede iyi bir araç olmadığına inanıyorum. 3.25 1.473 Facebook ta istem dışı yönlendirildiğimi düşünüyorum. 2.46 1.278 Fiziksel olarak yakınlaşmayı engellediğini düşünüyorum. 3.00 1.418 Facebook un gerçek yaşamdaki arkadaşlarımla olan ilişkilerimi zayıflattığını 2.53 1.343 düşünüyorum. Facebook taki ilişkileri gerçekçi bulmuyorum. 3.65 1.275 Facebook u yararlı bulmuyorum. 3.03 1.281 Facebook tan çok fazla mesaj, davetiye ve istek alıyorum. 3.18 1.310 Çevremdeki kişilerin çoğu Facebook kullandığı için farklılık yaratmak istiyorum. 2.11 1.177 Çok fazla kişi ile etkileşim halinde olmak istemiyorum. 2.78 1.254 Kullanmak istediğim halde bazı kişiler (ebeveyn, patron, sevgili...) izin vermiyor. 1.65 1.036 Facebook hesabımın çalınmasından korkuyorum. 2.77 1.406 Facebook ta eski arkadaşlarımın beni izlediğini düşünüyorum. 2.53 1.422 Katılımcıların FB kullanımından kaçınma nedenlerini yorumlayabilmek amacıyla en yüksek ve en düşük ortalama değere sahip anket maddeleri belirlenmiştir. Tablo 3 incelendiğinde, Tanımadığım insanlarla muhatap olmak istemiyorum, Facebook un bağımlılık yarattığını düşünüyorum, Facebook taki ilişkileri gerçekçi bulmuyorum, Kişisel bilgilerimin güvenliği konusunda tereddütlerim var ve Özel bilgilerimin diğer insanlar tarafından görünmesini istemiyorum maddelerinin en yüksek ortalama değere sahip maddeler olduğu görülmektedir. Bununla birlikte Kullanmak istediğim halde bazı kişiler (ebeveyn, patron, sevgili...) izin vermiyor, Önemli işlerimi ertelememe yol açtığını düşünüyorum, Çevremdeki kişilerin çoğu Facebook kullandığı için farklılık yaratmak istiyorum, Facebook ta mesaj, video, resim paylaşmaya çekiniyorum ve Teknoloji tabanlı iletişimden hoşlanmıyorum maddelerinin en düşük ortalama değere sahip olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Nitel Bulgular Araştırma kapsamında 14 öğrenci ile gerçekleştirilen yapılandırılmış görüşmelerde öğrencilere demografik bilgileri ve niçin FB kullanmak istemediklerine ilişkin sorular yöneltilmiştir. Öğrencilerin verdiği yanıtlar çözümlendiğinde, FB kullanmak istememe nedenlerinin tercihler, zarar, kaygılar ve engeller olmak üzere 4 tema altında toplandığı bulgusuna ulaşılmıştır. İlgili nitel verilerden elde edilen kod ve temalara ilişkin frekans ve yüzde değerleri Tablo 4 de gösterilmiştir. Tablo 4. Kodlar ve Temalar Temalar Kodlar Frekans (f) Yüzde (%) Zarar Zaman Kaybı 9 64.2 % Bağımlılık 9 64.2 % Ertelemecilik 5 35.7 % Tercihler İletişim Türü 6 42.8 % İlişki Türü 3 21.4 % Kaygı Güvenlik 3 21.4 % Özel Hayatın Gizliliği 3 21.4 % Engel Aile Baskısı 2 14.2 % Arkadaş Etkisi 4 28.5 % Akademik Sorumluluk 4 28.5 % Katılımcılar, FB kullanımının birtakım zararları ve dezavantajlı yönlerinin olduğunu sıklıkla belirtmişlerdir. Katılımcıların çoğu FB kullanımının önemli derecede zaman kaybına neden olduğunu ve

bu nedenden dolayı FB kullanmaktan kaçındıklarını dile getirmişlerdir (% 64.2): yani FB kullanımı vakit kaybıydı. Çünkü eğer bir FB profilin varsa düzenli olarak girip güncellemeler yapman, sayfanla ilgilenmen gerekiyordu. [P-2], FB kullanmama nedenim öncelikli olarak FB u zaman kaybı olarak görmemdir. [P-9]. Zaman kaybıyla birlikte katılımcıların çoğunun FB kullanmama nedenleri arasında öncelikli olarak belirttikleri bir diğer neden ise FB nin bağımlılık yarattığı düşüncesidir (%64.2). Katılımcılardan üçünün bu konudaki düşüncesi şu şekildedir: FB kullanıyorken epey zaman harcıyordum. Bu ben de bağımlılık oluşturdu. FB'nin bende yaptığı bağımlılık asla geri döndüremeyeceğim zamanı çalmak oldu. [P-8], FB nin insanlar bağımlılık yaptığını düşünüyor ve bu yüzden kullanmıyorum. Bir kere alıştıklarında her gün girip ne olup bittiğine göz atayım derken bir sürü zaman harcanıyor. [P-1] ve Neden mi FB kullanmayı bıraktım? Çünkü bağımlılık yapıyor ve çok uzun süre bilgisayar başında vakit geçirmeme neden oluyor. Hastalık gibi [P-3]. FB kullanımının ertelemeciliğe yol açtığı, akademik başarının düştüğü ve bu nedenle FB kullanımının zararlı olduğu, katılımcılar tarafından ifade edilen diğer bir düşüncedir. Örneğin katılımcılardan ikisi, Ders çalışmam gerektiği zamanları FB de geçiriyordum. Sürekli erteleyince de aldığım not düşük oluyordu haliyle. [P- 8] ve FB, bilgisayarda ödev, proje gibi okulla ilgili çalışma yapmaya kalktığımda sürekli işimi bölmeme neden oluyordu. Ve erteliyordum her seferinde işlerimi. [P-7] şeklinde düşüncelerini ifade etmişlerdir. İletişim türü ve ilişki kurma şekli tercihi, katılımcıların belirttiği FB kullanmama nedenlerinden biri olarak göze çarpmaktadır. Katılımcılar, FB aracılığıyla iletişim kurmayı tercih etmediklerini ve bu nedenle FB kullanmadıklarını ifade etmişlerdir (%42.8): Arkadaşlarımla iletişim kurmam için FB şart değil. Orada kurulan iletişim yapay. Daha çok yüzyüze veya telefonla iletişim kuruyorum ve bu da daha sıcak, daha samimi. [P-9] ve Zaten çok sevdiğim arkadaşlarımla telefonda görüşüyorum. Çoğuyla bir yerlerde görüşüyoruz. FB ile arkadaşlarımla iletişim kurmak istemiyorum. [P-13]. Katılımcıların bazıları ise arkadaşlık ilişkisi kurmak ve var olan arkadaşlık ilişkilerini devam ettirmek için FB yi bir alternatif olarak görmemekte ve FB kullanımını tercih etmemektedir (%21.4): FB kullanırsam muhatap olmak istemediğim kişilerle ilişki kurmak zorunda kalabilirim. Ben normal arkadaşlarımla bile FB üzerinden ilişkimi devam ettirmek istemiyorum ki, bir de bu olsun. [P-14], Ben FB deki arkadaşlıkları ve ilişkileri sahte buluyorum. Sadece gerçekten hayatımda olmasını istediğim arkadaşlarla beraber FB dışında daha kalite vakit geçiriyorum. [P-11]. Katılımcıların FB kullanmama nedenleri arasında belirttiği nedenlerden birisi de, FB kullanımına ilişkin var olan kişisel ve bilgisayar güvenliğine ve özel hayatın gizliliğine ilişkin kaygılarıdır. Örneğin katılımcıların biri güvenlik bağlamında kaygılarını kişisel bilgilerin ele geçirilmesi veya insanların tercihlerine bir şekilde ulaşılması ihtimali beni rahatsız ediyordu. Ayrıca FB aracılığıyla birçok virüs ve casus yazılım daha kolay yayılıyor. [P-10] şeklinde belirtmiştir. Diğer bir katılımcı ise özel hayatın gizliliği konusunda özel hayatın arkadaşların tarafından izleniyor. Tabii sen de onlarınkini izliyorsun. Bazen istemediğin kişilerde bir arkadaşının profilinden veya başka bir şekilde seni takip edebiliyor. Böyle olsun istemiyordum. [P-4] şeklinde düşüncesini dile getirmiştir. FB kullanımına engel durumların varlığı, katılımcıların belirttiği FB kullanmama nedenleri arasında yer almaktadır. İlgili engeller; akademik sorumluluk, arkadaş etkisi ve aile baskısı olarak belirlenmiştir. Örneğin katılımcılardan biri, akademik sorumluluklarının FB kullanmamak için önemli bir neden olduğunu derslerim ağır ve derslerimde başarılı olmak istiyorum. Çünkü öncelikli sorumluluğum bu. [P-6] şeklinde dile getirmiştir. Diğer bir katılımcının arkadaş etkisi ile ilgili düşüncesi şu şekildedir: bir de arkadaşlarımın saatlerce FB de vakit geçirdiklerini, yapmaları gereken işleri ertelediklerini görüyordum. [P-2]. Aile baskısının FB kullanımı önünde engel oluşturduğuna ilişkin katılımcı görüşlerinden ikisi şu şekildedir: işte abim de FB kullanıyordu. Her şeye karışıyordu. FB üyeliğimi kapattım ve kullanmıyorum artık. [P-12] ve ailem FB kullanmamı pek tavsiye etmiyordu. [P-5]. 4. TARTIŞMA & SONUÇ Bu çalışmada Türkiye de lisans düzeyinde öğrenim gören üniversite öğrencilerinin FB kullanmama nedenlerinin nicel ve nitel veri toplama yöntemleri bir arada kullanılarak belirlenmesi amaçlanmıştır. Nicel ve nitel araştırma bulgularının birlikte ele alınmış ve literatürle ilişkili olarak yorumlanmıştır. Anket aracılığıyla elde edilen nicel veriler incelendiğinde; katılımcıların FB kullanmama durumlarına ilişkin öncelikle olarak önemli gördükleri nedenlerin şunlar olduğu görülmektedir: FB nin bağımlılık oluşturduğu düşüncesi ve yeni arkadaş edinmek için tercih edilmemesi, kişisel bilgilerin güvenliği ve özel hayatın gizliliği kaygısı, FB deki ilişkilerin gerçekçi bulunmaması ve günlük hayattaki ilişkilerde karmaşaya neden olduğu düşüncesi. Nitel bulgular incelendiğinde ise FB nin zaman kaybı, bağımlılık ve ertelemecilik oluşturduğu düşüncesi, kişisel bilgiler ve bilgisayar güvenliği ve özel hayatın

gizliliğine ilişkin kaygılar, aile baskısı, arkadaş etkisi, akademik sorumluluk ve aile baskısı gibi engellerin varlığı, katılımcıların FB kullanmaktan kaçınmalarına ilişkin belirttikleri öncelikli nedenlerdir. FB nin bağımlılık oluşturduğu ve zaman kaybına neden olduğu için kullanılmadığı düşüncesi, çalışma çerçevesinde elde edilen hem nicel hem de nitel bulgularla desteklenmiştir. İlgili bulgular, Baker ve White (2011) ve Göker, Demir ve Doğan (2010) ın çalışmasında FB nin kullanılmama nedenlerine ilişkin elde edilen sonuçlarla tutarlılık göstermektedir. FB kullanımının yeni arkadaş edinme ve arkadaşlık ilişkilerini devam ettirmek için iyi bir tercih olmayacağı düşüncesi ve FB nin ilişki ve iletişim için tercih edilmemesi, nicel ve nitel bulgular ile desteklenen diğer FB kullanmama nedenleri olarak göze çarpmaktadır. İlgili bulgu, Baker ve White (2011) in çalışmasında elde edinilen bulgularla örtüşmektedir. Buna karşın ilgili bulgularda belirtilen nedenler, alan yazında var olan bazı çalışmalarda FB kullanım amacı olarak yer almaktadır. Ellison, Steinfield ve Lampe (2007), Madge, Meek, Wellens ve Hooley (2009), Bosch (2009), Roblyer ve diğerleri (2010) gerçekleştirdikleri çalışmalarında, yeni arkadaş edinmek ve var olan ilişkileri devam ettirmek amacıyla lisans öğrencilerinin FB kullandıklarına ilişkin sonuçlar elde etmiştir. Katılımcıların FB kullanımı sırasında yaşadıkları problemlerin veya arkadaş etkisi ve FB ye ilişkin görsel-işitsel medyada yayınlanan haberlerin, ilgili kullanmama nedenin ortaya çıkmasına neden olabileceği düşünülebilir. Nicel ve nitel bulgular incelendiğinde de, ilgili sonuçla ilişkili olarak, katılımcıların FB kullanan arkadaşlarından etkilendikleri, FB ile ilgili yayınlanan haberlerden rahatsız oldukları ve FB kullanımının sosyal becerilerine zarar verdiğini düşündükleri görülmüştür. Katılımcılar, akademik sorumlulukları olduğu için FB kullanımından kaçındıklarını, FB kullanımının akademik başarılarını olumsuz etkileyebileceğini ve ertelemeciliğe yol açabileceğini belirtmişlerdir. İlgili bulgu, Karpinski ve Duberstein (2009) ve Kirschner ve Karpinski (2010) nin ulaştığı sonuçlarla tutarlıdır. Karpinski ve Duberstein (2009) gerçekleştirdikleri çalışmasında FB kullanımı ile akademik başarı arasında negatif bir ilişki olduğu, Kirschner ve Karpinski (2010) ise FB kullanan ve kullanmayan öğrenciler arasında akademik başarı açısından anlamlı farklılık bulunduğu ve FB kullanan öğrencilerin akademik başarı ortalamalarının düşük olduğu sonucuna ulaşmıştır. Kişisel bilgilerin güvenliği, virüs ve spam tehditi ve özel hayatın gizliliğine ilişkin kaygıların, katılımcıların çoğu tarafından belirtilen ve hem nitel hem de nicel bulgularla desteklenen FB kullanılmama nedenleri olduğu sonucuna ulaşılmıştır. İlgili sonuç, Baker ve White (2011) nin ulaştığı siber güvenlik kaygılarının FB kullanımına engel olduğu sonucuyla örtüşmekte ve Göker, Demir ve Doğan (2010) ın çalışmasında elde edilen öğrencilerin FB yi güvensiz buldukları ve kişisel bilgilerine rahatlıkla ulaşılabildiği için kullanmadıklarına ilişkin sonuçla tutarlılık göstermektedir. Bu çalışmada gizlilik kaygısının öğrencilerin FB kullanımından kaçınmasına neden olduğu görülmektedir. FB nin var olan gizlilik ayarı fonksiyonları dikkate alındığında, öğrencilerin FB nin gizlilik ayarlarından haberdar olmadıkları veya ileri düzeyde bir siber suça maruz kalabileceklerinden endişe ettikleri düşünülebilir. Bu çalışma kapsamında elde edilen sonuçların, üniversite öğrencim gören lisans öğrencilerinin FB kullanmama nedenlerine ilişkin olarak literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Daha geniş bir katılımcı grubuna ulaşılamaması, bu çalışmanın sınırlı yönlerindendir. Sonraki çalışmalarda FB kullanmama nedenleri yaş, cinsiyet, öğrenim düzeyi, kişilik özellikleri, FB ye üyelik durumları gibi farklı değişkenler açısından incelenebilir. REFERANSLAR Bosch, T. E. (2009). Using online social networking for teaching and learning: FB use at the University of Cape Town. Communicato, 32(2), 185-200. Boyd, D. (2008). Facebook's Privacy Trainwreck: Exposure, Invasion, and Social Convergence. The International Journal of Research into New Media Technologies, 14(1), 13-20. Boyd, D. M., & Ellison, N. B. (2007). Social network sites: Definition, history, and scholarship. Journal of Computer-Mediated Communication, 13(1), 11, 210-230. Brandtzæg, P. B., & Heim, J. (2009). Why people use social networking sites. Proceedings of the HCI International 2009. San Diego, CA, USA, 19-24 July. In A.A. Ozok and P. Zaphiris (Eds.): Online Communities, LNCS. Springer-Verlag Berlin Heidelberg, pp. 143 152. Ellison, N. B., Steinfield, C., & Lampe, C. (2007). The benefits of FB "friends:" Social capital and college students' use of online social network sites. Journal of Computer-Mediated Communication, 12(4), 1143-1168. Facebook, (2011). Facebook Hesap Dondurma. https://www.facebook.com/deactivate.php adresinden 07 Eylül 2011 tarihinde ulaşılmıştır. Fraenkel, J. R., & Wallen, N. E. (2008). How to design and evaluate research in education (7th ed.). New York: McGraw-Hill.

Göker, G., Demir, M., & Doğan, A. (2010). Ağ Toplumunda Sosyalleşme Ve Paylaşım: FB Üzerine Ampirik Bir Araştırma. e-journal of New World Sciences Academy (NWSA), 5(2), 183-206. Hew, K. F. (2011). Students and teachers use of Facebook. Computers in Human Behavior, 27(2), 662-676. Janesick, V.J. (2003). The choreography of qualitative research design: minuets, improvisations, and crystallization. In Denzin, N.K., & Lincoln, Y.S. (2003). Strategies of qualitative inquiry (2nd ed.). London: Sage. Karpinski, A. C. & Duberstein, A. (2009). A description of Facebook use and academic performance among undergraduate and graduate students. In Poster presented at the meeting of the American Educational Research Association, San Diego, CA. Kim, W., Jeong, O. R., & Lee, S. W. (2010). On social Web sites. Information Systems, 35(2), 215-236. Kirschner, P. A., & Karpinski, A. C. (2010). FB and academic performance. Computers in Human Behavior, 26(6), 1237 1245. Lin, H. Y., & Lu, K. P. (2011). Why people use social networking sites: An empirical study integrating network externalities and motivation theory. Computers in Human Behavior, 27(3), 1152-1161. Madge, C., Meek, J., Wellens, J., & Hooley, T. (2009). Facebook, social integration and informal learning at university: It is more for socialising and talking to friends about work than for actually doing work. Learning, Media & Technology, 34(2), 141 155. Mahajan, P. (2009). Use of social networking in a linguistically and culturally rich India. The International Information & Library Review, 41, 129-136. Miles, M. B., & Huberman, M. A. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). Beverley Hills: Sage. Morse, J. M. (1991). Strategies for sampling. In J. Morse (Ed.), Qualitative nursing research: A contemporary dialogue (Rev. Ed.). (p. 127-145). Newbury Park, CA: Sage. Peluchette, J., & Karl, K. (2008). Social networking files: pro An examination of student attitudes regarding use and appropriateness of content. Cyberpsychology & Behavior, 11(1), 95 97. Pempek, T. A., Yermolayeva, Y. A., & Calvert, S. L. (2009). College students' social networking experiences on Facebook. Journal of Applied Developmental Psychology, 30(3), 227-238. Roblyer, M. D., McDaniel, M., Webb, M., Herman, J., & Witty, J. V. (2010). Findings on FB in higher education: A comparison of college faculty and student uses and perceptions of social networking sites. The Internet and Higher Education, 13(3), 134-140. Robson, C. (1997). Real World Research: A Resource for Social Scientists and Practitioner-Researchers. Oxford: Blackwell. Smith, S. D., & Caruso, J. B. (2010). The ECAR Study of Undergraduate Students and Information Technology. Boulder, CO: EDUCAUSE Center for Applied Research. http://www.educause.edu/ecar adresinden 17 Ağustos 2011 tarihinde ulaşılmıştır. Tüfekçi, Z. (2008). Can You See Me Now? Audience and Disclosure Regulation in Online Social Network Sites. Bulletin of Science, Technology & Society, 28(1), 20-36.