İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN TATLI SU KAYNAKLARI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

ODTÜ, Limnoloji labı ODTÜ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN TATLI SU KAYNAKLARI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Prof. Dr. Meryem BEKLIOĞLU a Doğu Teknik Üniversitesi, Biyoloji Bölümü, Limnololoji Laboratuvarı www.limnology.metu.edu.tr, meryem@metu.edu.tr İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE GİRİŞ 26-27 EKİM 2010

İklim değişim Ozon incelmesi Atmosfer Aerosol yüklemesi Biyojeokimyasal döngülerin değişmesi N ve P Okyanus asitleşmesi Biyoçeşitliliğin yok olması Küresel Tatlısu kullanımı Karasal ekosistemlerin değişmesi Kimyasal kirlilik

YAġAM EKOSĠSTEMLERĠN SUNDUĞU HĠZMETLERE BAĞLIDIR http://www.authorstream.com/presentation/bsndev-223262-ecosystem-ecosystems-education-p pt-powerpoint Doğrudan Hizmetler Ekosistemlerce üretilen ve bize sunulan ürünler Düzenleyici Hizmetler Ekosistem işlemleri düzenleyici rolü vardır Kültürel Hizmetler Maddi-değer ötesi faydalar MEA Reports 20000 Photo credits (left to right, top to bottom): Purdue University, WomenAid.org, LSUP, NASA, unknown, CEH Wallingford, unknown, W. Reid, Staffan Widstrand

Doğrudan Sunulan Hizmetler Ekosistemlerce üretilen veya sunulan Ürünler Gıda Tarım ürünleri Hayvancılık Balıkçılık Su Ürünleri yetiştiriciliği Tarım dışı gıda (orman meyveleri) Lifli/odunsu ürünler Kereste Pamuk, ipek Odun Gen Kaynakları Biyokimyasallar Tatlısu kaynakları Photo credit (top): Tran Thi Hoa (World Bank),

Düzenleyici Hizmetleri Ekosistemlerin düzenleyeci hizmetlerinin Faydaları Hava kalitesini Düzenler İklim Düzenler Küresel (CO 2 tecridi) Bölgesel ve yerel Erozyon kontrol eder Suyu temizler Hastalıklara karşı korur Zararlı Böceklere karşı korur Tozlaşma ile biyoçeşitliliği korur Doğal diğer tehlikeler karşı korur MA Reports 2000

Kültürel Hizmetler Parasal Değerin ötesindeki Faydalar Ruhsal ve Dinsel değer Bilgi sistemi Eğitim Değeri İlham Değeri Estetik Değeri Sosyal İlişkiler açısından değeri Bir yere aitlik duygusu Rekreasyon ve Ekoturizm MA Reports 2000 Photo credits ( top to bottom): W. Reid, Mary Frost, Staffan Widstrand, unknown.

İNSANLIĞIN BİÇİMLENDİRDİĞİ BİR DÜNYA: ANTROPOSEN JEOLOJİK DÖNEMİ Antroposen (Anthropecene Yeni İnsan)

Bin yıllık Ekosistem Değerlendirmesi (MEA, 2000) 1. Son 50 yılda insanlık Ekosistemleri dramatik olarak değiştirdi 2. Ekosistemlerin kullanımı bazı kazançlar sağlamakla birlik de neden olduğu zararlar ekonomik gelişmelere ket vuracaktır Ekosistem hizmetlerinin çoğu zarar görmüģtür Ekosistemlerde ani değiģim riskleri artmıģtır Özellikle yoksul kiģiler bu durumda en fazla etkilenecek olanlardır

DURUM GELİŞMELER BOZULMALAR KARIŞIK Tarım ürünleri Hayvancılık Kültür balıkçılığı Balıkçılık Yabani meyveler Ağaç Gen kaynakları Tatlısu kaynakları Hava kalitesinin düzenlenmesi Bölgesel ve yöresel iklim düzenlenmesi Erozyonun düzenlenmesi Suyun temizlenmesi Tarım zararlılarının kontrolü Tozlaşma Estetik değerler Kereste Su regülasyonu Hastalık kontrolü Rekreasyon ve Ekoturizm KISACA: EKOSİTEM HİZMETLERİNİN 60% ı ZARAR GÖRMÜŞTÜR

Kaynak: NASA Bu muhteşem "mavi mermer" görüntü bugüne kadar elde edilen tüm Dünya'nın en detaylı gerçek renk görüntüsüdür.

Ekili Alanlar Dünya yüzeyinin 30% i Kaplıyor Ekili alanlar 1700-1850 yılları arasındaki 150 yıldakinden daha fazla alan 1950 den sonraki 30 yılda ekili alana dönüştürülmüştür.

YERYÜZÜ ORMANSIZLAŞIYOR: özellikle topikal ormanlar GELİŞMEKTE OLAN ORMANLAR BOZULMAMIŞ ORMANLAR ORMAN PARÇACIKLARI ORMANSIZLAŞTIRMA ORMANSIZLAŞTIRMA

Tropikal Orman kesimi 1975 1986 1992

GDO Soya üretim alanı, Orta Brezilya

NEHİRLERDE AKAN AZOT ARTIŞI KAYNAK: Millennium Ecosystem Assessment

ÖTROFİKASYON

KARASAL BİTKİ ÖRTÜSÜNDEKİ BOZULMA Habitat Loss to 1990 Akdeniz Ormanları Ilıman orman ve bozkır Ilıman yaprak döken orman Tropikal kuru orman Tropikal bozkır Tropikal çam ormanı Tropikal Yağmur ormanı Source: Millennium Ecosystem Assessment 0 50 100 Kalan yüzde habitat

Biyoçeşitlilik Sıcak Noktaları Source: Myers et al., 2004 Sıcak Nokta: Biyoçeşitlilik bakımından zengin ancak insan tehdidi altında Biodiversity conservation and its implications for human rights 19

BiyoçeĢitlilik deki Bozulmalar Bin türde de bir 10000 1000 100 10 100 1000- kat artış 1 0,1 Fosil Fossil şimdi Recent gelecek Future Yok oluş/bin yıl Source: Millennium Ecosystem Assessment

BALIK STOKLARI YOK EDİLİYOR Stok azalması öncesi Stok azaldığı zamanlar Azalma sonrası Source: Millennium Ecosystem Assessment and Sea Around Us project

DENİZLERDEN BALIK STOKLARININ DURUMU 60% 50% Nerdeyse tamamen tüketilmiģ; 47% 40% 30% 20% Az tüketilmiģ; 21% Tamamen tüketilmiģ; 28% 10% tüketilmemiģ 4% 0% -10% Source: FAO 2000

ANTROPOSEN de EKOLOJİK KRİZLER ANTROPOGENİK İKLİM DEĞİŞİMİ

Küresel Isınma Kaufman, Darrell S., et al. 2009. Recent Warming Reverses Long-Term Arctic Cooling. Science, September 4, 2009 Steffen, W., et al. 2004

Son 10000 yıl İnsanlık Tarihi First migration of fully modern humans out of Africa Aborigines arrive in Australia Migrations of fully modern humans from South Asia to Europe Beginning of agriculture Great European civilisations: Greek, Roman Source: GRIP ice core data (Greenland) and S. Oppenheimer, Out of Eden, 2004

İKLİM DEĞİŞİMİ ve İÇ SULAR: GÖLLERE ETKİSİ

Dünya daki suyun dağılımı (http://ga.water.usgs.gov/edu/watercycleturkish.html

. 304 milyon gölün 90% sığ, küçük (< 0.01 km2) ve besin tuzu bakımından zengin olduğu için biyolojik üretim fazladır Williamson ve ark Science 2009 Downing et al 2006/8

Ülkemizde de durum benzerdir: 950 göl ve gölcük >10,000 km2 Kazancı, 1997 Seçmen ve Leblebici, 2000

SIĞ GÖL EKOLOJİK DİNAMİKLERİ

Sığ Göller, geniş kıyısal bölgeleri ile çok zengin ekosistemlerdir Daha kompleksdir: doğrusal olmayan tepkiler verirler Biyoçeşitlilik çok yüksektir Metobolik aktivite çok yüksektir. Balıkların üremeleri için vazgeçilmezdir Organik madde sağlar Geleneksel yaşam biçimi için vazgeçilmezdir.

Berrak Su: Ekolojik ve koruma değeri yüksek Bulanık Su: ötrofik Tarım (N), evsel atık suyu (P) ve balık

ÖTROFİKASYONA ve Zehirli Alg patlaması

Ötrofikasyon arttığında Sazangiller artar (piskivor) (zooplanktivor) turna kızılgöz levrek çapak İyi Karakter Kötü Karakter

KÜÇÜK BALIKLAR ARTAR

Yukarıdan Aşağıya Kontrol : TROFİK YAPI Kuzey Avrupa Gölleri Ötrofik KA Gölleri Sıcak Bölge Balık yiyen balık Av balık Su piresi Fitoplankton Besin tuzları

İKLİM DEĞİŞİMİNİN GÖLLERDEKİ ETKİLERİ

Göller iklim değişiminin: 1. GÖZCÜSÜ, 2: TÜMLEYİCİSİ ve 3. DÜZENLEYİCİSDİR Willimson ve diğ L& O, 2009 Gözcü Düzenleyici tümleyici Gözcüsü: çünkü çok hızlı tepki veriyorlar Tümleyici: çünkü sinyalleri dip çamurunda depo ediyorlar ve Geçmişe dönük bilgi sağlıyorlar Düzenleyici: 1.etkiyi alıyor, işlemden geçirip çok yüksek miktarlarda C depoluyor 2. Sera Gazları aktif değişimi yapıyor 3. bölgesel iklimi, ışınım etkisi, bulut oluşumu, yağış ve buharlaşma ile etkiler

Sediment Paleolimnolojik Samples Örnekleme Photographed by METU Limnology Lab.

Paleolimnoloji Hayvan ve bitki kalıntıları sürekli çökelde birikir diatom cladoceran chironomid Bitki parçaları pollen yumurtalar Yaşlandırma: 14 C & 210 Pb

L& O, 2009 Güneş Işınımı İklimi Etkileyen Faktörler İklim tepkileri Sera G. Aerosoler, Ozon UV, PAR, UV Hava sıcaklık Yağışlar Göllerin tepkiler Fiziksel Su Berraklığı Su sıcaklığı ve tabakalaşması Su seviyesi ve buz kaplama Kimyasal anoksik Besin tuzu döngüsü Tuzlanma Biyolojik Balık ve trofik yapı fenoloji Berrak su zamanlaması PAR:Photosynthetically active radiation (400-700 nm)

İklim Değişimi: Sıcaklıktaki Değişimler o C Kış o C Yaz

Yağıştaki Değişimler Kış Yaz

Göl Ekosistemlerin İklim Değişimine Tepkileri L& O, 2009 Güneş Işınımı İklimi Etkileyen Faktörler İklim tepkileri Sera G. Aerosoler, Ozon UV, PAR, UV Hava sıcaklık Yağışlar Göllerin tepkiler Fiziksel Su Berraklığı Su sıcaklığı ve tabakalaşması Su seviyesi ve buz kaplama Kimyasal anoksik Besin tuzu döngüsü Tuzlanma Biyolojik Balık ve trofik yapı fenoloji Berrak su zamanlaması

Gözlenen ve Beklenen Etkiler Ekosistem tipi ve Bulunduğu Bölgeye Göre Farklılık Göstermekte: Soğuk Göller Ilıman Göller Sıcak Göller Balık Az, avcı balık (varsa). Yukarıdan-aşağı kontrol kuvvetli veya hiç yok Çok, avcı balık. Kuvvetli yukarıdan aşağı kontrol olması olası Çok, sık yumurtlayan, omnivor balık artar. Yoğun yukarıdan aşağı kontrol Zooplankton Biyokütle az veya çok. Küçük veya büyük vücutlular Bulunan balık topluluğuna bağlı olarak değişir Az sayıda, küçük vücutlu Planktonda Klorofil-a: TP Zooplankton üzerindeki avlanma baskısına bağlı olarak az veya çok sayıda Az sayıda olma eğilimine rağmen balık topluluğuna bağlı olarak değişir Yüksek, sık alg patlamaları Bitkiler Az sayıda, kısa büyüme mevsimi Fitoplanktonun durumuna bağlı olarak değişir Suiçi bitkileri az, yüzen bitkiler baskın olabilir

Sıcak ve kurak bölgeler; Suyun bekleme süresinin uzaması sonucunda ötrofikasyon meydana gelebilir Göllerin zaman zaman kuruması veya tamamen yok olması gibi su seviyesi değişimleri sonucunda doğal yaşam alanları kaybolur ve topluluk yapısı değişir Tuzluluğun artması sonucunda topluluk yapısında ve besin zincirinde değişimler meydana gelir Yaşam alanları arasındaki bağın azalması sonucunda endemik türler yok olur

ĠKLĠM DEĞĠġĠMĠNĠN ETKĠLERĠ 1.Sıcaklık/tabakalaĢma değiģimleri 2.Kuraklık Kaynaklı DeğiĢimler: Tuzlanma Tamamen kuruma Fosfor ve Azot Artışıyla Ötrofikleşme Alg patlamaları: toksik siyanobakter 3. Fenoloji DeğiĢimi 4. BiyoçeĢitliliğe etkisi

L&O 2009 1970 den günümüze Kuzey Avrupa ve Amerika daki bazı göllerin sıcaklığındaki değişimler

Sıcaklık C Su Sıcaklığı Artıyor Washington Gölü 1962-2002

ĠKLĠM DEĞĠġĠMĠNĠN ETKĠLERĠ 1.Sıcaklık/tabakalaĢma değiģimleri 2. Kuraklık Kaynaklı DeğiĢimler: Tuzlanma Tamamen kuruma Fosfor ve Azot Artışıyla Ötrofikleşme Alg patlamaları 3. Fenoloji DeğiĢimi 4. BiyoçeĢitliliğe etkisi

Zaman Serisi : Mogan ve Eymir Gölleri İzleme Programı: Mart 1997 devam etmekte 15 günlük aralıklarla Fiziksel ve kimyasal parametreler: Çözünmüş oksijen, su sıcaklığı, Secchi Derinliği, ph, silikat, AKM, Tuzluluk,alkalinite, NO2+NO3-N, NH4- N, SRP, TP ve klorofil-a Biyolojik: fitoplankton, zooplankton Yaz sonu örneklemesi Suiçi bitki kaplaması (%PVI), balık stok tespiti Örnekleme noktaları Karot alınması Hipotez test edilmesi için mezokozm deneyleri

Mogan ve Eymir Gölleri

Su seviyesi Tuzluluk ve Su Seviyesi İlişkisi: Mogan Gölü Su seviyesi HBS tuzluluk Su seviyesi Kuraklık Hidrolik Bekleme Süresi Kuraklık Su seviyesi tuzluluk

Su seviyesi Tuzluluk ve Su Seviyesi İlişkisi: Eymir Gölü HBR Su seviyesi Tuzluluk Kuraklık Su seviyesi Hidrolik Bekleme Süresi Su seviyesi Tuzluluk

Kuraklık: Eymir Gölü Mezokozm Deneyi 2000 2001 Muluk ve Beklioğlu, 2000

Chronology Depth Mogan Gölü, Geçmiş Tuzlanma Lake Mogan Pelagic assc. taxa Vegetation and Benthic assc. taxa Benthic assc. taxa Salinity tolerant submerged plants Conductivity estimate 0 2000 5 1990 1980 1970 1960 1950 1940 1930 1920 1910 10 15 20 25 30 35 G 1900 1890 1880 1870 1860 1850 1840 40 45 50 55 0 20 40 60 0 20 40 60 80 1000 20 40 60 80 0 20 40 60 80 1000 17200

Tuzlu Göl Oluşumu Tuzlanma Çıktı yok

Akşehir ve Tuz Gölleri

Aral Denizi 1960-2000 Yılları arasında Aral Denizindeki değişim

ĠKLĠM DEĞĠġĠMĠNĠN ETKĠLERĠ 1.Sıcaklık/tabakalaĢma değiģimleri 2. Kuraklık Kaynaklı DeğiĢimler: Tuzlanma Sulu Tarım-Tamamen kuruma Küresel ısınma etkileri için ön prova niteliğinde Fosfor ve Azot Artışıyla Ötrofikleşme Alg patlamaları 3. Fenoloji DeğiĢimi 4. BiyoçeĢitliliğe etkisi

Dünya da Tarımda Su Kullanımı Dünyadaki tatlı su kaynaklarından kullanılan suyun %70 i tarım için kullanılmaktadır. Konya Kapalı Havzasında >90% Geri kalan suyun %20 si endüstri ve %10 u yerel yönetimlerce kullanılmaktadır. Comprehensive Assessment of Water Management in Agriculture, 2007

SULU TARIM 250 mm- yarı-çöl ANADOLU YAYLASINDAKİ SULAKALANLAR

Konya Kapalı Havzası İçAnadolu da bulunmaktadır. 53000 km 2 havza alanı Yarı-kurak İklim Yukarı akım: Beyşehir gölü ve havzası Aşağı akım: Tuz gölü havzası www.themegallery.com www.limnology.metu.edu.tr METU

Konya Kapalı Havzası Yer altı suyu & Sulama Yer altı suyu 50-250-m derinliğinde kuyular (Bayari, Ozyurt ve ark. 2009). Yer altı suyu tek güvenilir su kaynağıdır. Sulama nedeniyle 1960 lardan bu yana havzada yer altı sularında yıllık 1 m azalma meydana gelmiştir. Kooperatif Kayıtlı Kayıtsız Toplam 4.332 (%5.7) 18.695 (%24.5) 53.355 (%69.9) 76.382 (%100)

1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Seviye (m) Hacim DeğiĢimi (hm^3) Tarım Kaynaklı Hidrolojik Değişimler: Kuru(t)ma AKġEHĠR GÖLÜ SU YILI BAġLANGICINA GÖRE SEVĠYE VE BĠR ÖNCEKĠ YILA GÖRE HACĠM DEĞĠġĠMLERĠ 960,00 959,50 959,00 958,50 958,00 957,50 957,00 956,50 956,00 955,50 955,00 954,50 954,00 953,50 953,00 952,50 952,00 Eber-Akşehir sulama regulatörü 600,00 500,00 400,00 300,00 200,00 100,00 0,00-100,00-200,00-300,00-400,00 Akşehir Gölü Yıllar Hacim Değişimi Seviye

Akşehir 2007

Aylık seviye değiģimleri (m) 10.1977 10.1978 10.1979 10.1980 10.1981 10.1982 10.1983 10.1984 10.1985 10.1986 10.1987 10.1988 10.1989 10.1990 10.1991 10.1992 10.1993 10.1994 10.1995 10.1996 10.1997 Akgöl ün 1977-97 arası aylık seviye değişimleri 1001,0 1000,5 1000,0 999,5 999,0 998,5 998,0 997,5 997,0 996,5 996,0 995,5 995,0 Aşırı Kurak Yıl İvriz barajı 230 hm 3 /yıl azalma Gödet baraji: batı tahliye kanalı 25 hm 3 /yıl azalma Su seviyesi eşel sıfırın altına düştüğü için ölçüm yapılamamıştır Ereğli-Akgöl en derin kotu: 995m, 997 m kot: Akgöl alanı: 15 km 2 1000 m kotta ise Akgöl alanı: 192km 2 (Akkuş ve arka., 1991 den alınmıştır).

KONYA KAPALI HAVZASI KAYBETTİKLERİMİZ Suğla Gölü 16 500 ha. Samsam Gölü 830 ha. Tersakan Gölü 6 400 ha. Yarma Bataklığı 10 000 ha. Arap Çayırı 20 000 ha. Hotamış Sazlığı 16 500 ha Eşmekaya Sazlıkları 11 250 ha. Karapınar Ovası 15 200 ha. Ereğli Sazlıkları 18 500 ha. Toplam 115 180 ha. Akşehir Gölü 1000 km2 ZARAR GÖRENLER TOPLAM 1000 km2 alan kurumuş durumda Tuz Gölü Kozanlı Gölü Kulu Gölü Bolluk Gölü Çavuşçu Gölü Ereğli Sazlıkları Toplam 260 000 ha. 650 ha. 2 500 ha. 1 150 ha. 2 500 ha. 266 800 ha.

Suyu olmayan Göller 2007!! 3000 km

A1B Senaryosuna Göre Yüzey Akışlarındaki Değişimler: 2041-60

ĠKLĠM DEĞĠġĠMĠNĠN ETKĠLERĠ 1.Sıcaklık/tabakalaĢma değiģimleri 2.Kuraklık Kaynaklı DeğiĢimler (kısa dönemli zaman serisi) Tuzlanma Tamamen kuruma Fosfor ve Azot Artışıyla Ötrofikleşme Alg patlamaları 3. Fenoloji DeğiĢimi 4. BiyoçeĢitliliğe etkisi

T. Girdi, Yağış, Yeraltısuyu, Çıktı, buharlaşma (mm3) Su Mogan Bütçesi Gölü : Mogan Su Bütçesi Gölü Göl Hacmi Özen et al. 2010 Çıktı Yer altı Suyu Kuraklık Buharlaşma Yağış Toplam Girdi Göl Hacmi

T. Girdi, Yeraltısuyu, Çıktı(g/m2 yr) Fosfor ve Azot Bütçesi : Mogan Gölü T. Girdi, Yeraltısuyu, Çıktı(g/m2 yr) Göl-içi TP Göl-içi DIN Çıktı Gözlenen TP Kuraklık Yer altı Suyu Tahmin edilen TP Toplam Girdi Özen et al. 2010 Çıktı Yağış Toplam Girdi Kuraklık Göl içi DIN Yer altı Suyu

T. Girdi, Yağış, Yeraltısuyu, Çıktı, buharlaşma (mm3) Su Bütçesi : Eymir Gölü Göl Hacmi Özen et al. 2010 Çıktı Yeraltı suyu Kuraklık Buharlaşma Yağış Toplan girdi Göl Hacmi

Fosfor ve Azot Bütçesi : Eymir Gölü Özen et al. 2010

ĠKLĠM DEĞĠġĠMĠNĠN ETKĠLERĠ 1.Sıcaklık/tabakalaĢma değiģimleri 2.Kuraklık Kaynaklı DeğiĢimler (kısa dönemli zaman serisi) Tuzlanma Tamamen kuruma Fosfor ve Azot Artışıyla Ötrofikleşme Alg patlamaları ve küçük vücutlu sazangil balıkların artması 3. Fenoloji DeğiĢimi 4. BiyoçeĢitliliğe etkisi

Türkiye de Zaman Yerine Mekan Kullanımı : 30 Göl (İğneada dan Burdur a) 18 göl 41-40 0 N 12 göl 39-37 0 N Destekler: 26 Göl-Tubitak/Çaydag 4 Göl ODTÜ/BAP

Odtü Limnoloji Laboratuvarı

40 L Fiziksel parametreler Kimyasal ve biyolojik parametreler Filtre (20 μm) Su kimyası analizleri Göl yüzey çökeli ve kısa karot Batimetri En derin nokta Zooplankton ve fitoplankton Sayım ve teşhisleri Bitki türleri ve kaplama haritaları 12 farklı göz açıklığına sahip solungaç ağları CPUE (balık/ağ) Makro omurgasızlar

Hava Sıcaklığı ve toplam fosfor yoğunluğu: Enlemsel Değişim için Belirteç *** K G *** K G

Klorofil-a Askıdaki katı madde Güney Gölleri Daha Ötrofik Secchi disk Berraklığı Suiçi bitki kaplama hacmi K G

Balık Biyolokütlesindeki Değişiklikler Avcı Toplam balık K Kuzey Güney G

Eymir Mogan Poyrazlar Taskısıgı Küçük akgöl Büyük akgöl Cubuk Gölcük Yenicaga Abant Chl-a (µg l -1 ) Çok Hızlı Ötrofikasyon 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 chl-a 2007 Chl-a 2004

Ötrofikasyon arttığında Sazangiller artar (piskivor) (zooplanktivor) turna kızılgöz levrek çapak İyi Karakter Kötü Karakter

Kuzey ve Güney EnlemleriArasındaki Balık Tür Kompozisyonu Esocidae Salmonodiae Avcı balık kontrolü Percidiae mugilidae Aternidae Cobidae Gobitidae Cyprinidae S N 0 5 10 15

δ15n Poyrazlar Gölünde 13 C & 15 N Besin Ağı Yapısı Poyrazlar Gölü 10 9 R.rutilus (l) P.fluviatilis(l) 8 P.fluviatilis(l) P.fluviatilis (s) R.rutilus(l) 7 R.rutilus (s) E.lucius P.fluviatilis(s) Chaoborus 6 T. tinca Balık A.leptodactylus R.rutilus(s) 5 Diptera Cyclopoid Hydrachnella T.tinca Amphipoda 4 Chironomidae Odonata Notonectidae 3 Cladocera Nematoda Decopoda Chironomidae 2 Bentik alg Isopoda Ephemeroptera 1 Fitoplankton V.spiralis Gastropoda 0 Perifiton N.alba -1 Epifit Ceratophyllum spp. M.spicatum -2 P.perfoliatus -3 T.natans -4-37 -36-35 -34-33 -32-31 -30-29 -28-27 -26-25 -24-23 -22-21 -20-19 -18-17 -16-15 -14 Pelajik δ13c Litoral Beklioğlu ve ark., 2007

Toplam tür sayısının yüzdesi Nehir ve göllerdeki balıkların trofik grupları ve bulundukları enlemler arasındaki ilişki Omnivores Avcı Piscivores balık 0 10 20 30 40 50 60 70 Kuzey Enlemler

Balık Büyüklüğü URUGUAY 100-300 /m 2 Meschiatti et al. 2000 Meerhoff et al,2003 source M. Meerhoff

Yukarıdan Aşağıya Kontrol : TROFİK YAPI Kuzey Avrupa Gölleri Ötrofik KA Gölleri Sıcak Bölge Balık yiyen balık Av balık Su piresi fitoplankton Besin Tuzları

Küresel ısınma Sıcaklık Hidrolojik Baskı Fosfor Daha fazla toksik ve daha fazla mavi yeşil alg Jeppesen et al. 2009 dan uyarlanmıştır.

ĠKLĠM DEĞĠġĠMĠNĠN ETKĠLERĠ 1.Sıcaklık/tabakalaĢma değiģimleri 2.Kuraklık Kaynaklı DeğiĢimler (kısa dönemli zaman serisi) Tuzlanma Tamamen kuruma Fosfor ve Azot Artışıyla Ötrofikleşme Alg patlamaları 3. Fenoloji DeğiĢimi: EĢleĢememe 4. BiyoçeĢitliliğe etkisi

miktar Trofik Eşleşme bitki hayvan zaman

miktart Trofik eşleşmeme zooplankton fitoplankton zaman

Trofik Eşleşmeme mismatch

ĠKLĠM DEĞĠġĠMĠNĠN ETKĠLERĠ 1.Sıcaklık/tabakalaĢma değiģimleri 2.Kuraklık Kaynaklı DeğiĢimler (kısa dönemli zaman serisi) Tuzlanma Tamamen kuruma Fosfor ve Azot Artışıyla Ötrofikleşme Alg patlamaları 3. Fenoloji DeğiĢimi: EĢleĢememe 4. BiyoçeĢitliliğe etkisi

Biyoçeşitlilik Yaşayan canlı ve ortam çeşitliliği Ekolojik Çeşitlilik Farklı habitatlar, nişler vb. Tür çeşitliliği Farklı tür canlılar Genetik Çeşitlilik Farklı genler ve gen toplulukları 16 June 2010 Biodiversity.ppt 103

Potansiyel Biyoçeşitliliğin Faydaları Bitkiler Hayvanlar Bakteriler Sucul canlılar Ekosistem hizmet ve ürünleri Tarım, ormancılık, balıkçılık, peyzaj Biyoteknoloji ürünleri Farmakoloji Kozmetik, bitki özleri Endüstriyel ürünler Ekoturizm

Biyoçeşitlilik Ne kadar tür var? 1.7 2.0 milyon tür biliniyor Hesaplanan tür sayısı 100 milyon 16 June 2010 Biodiversity.ppt 105

Biyoçeşitliliği Etkileyen Faktörler Alan yağış: Enlem/boylam Rakım İzalasyon Tarihsel önemli değişimler

Tatlısu Ekosistemleri Çok zengin Biyoçeşitliliğe Sahiptir Omurgasızlar Sayı Tatlısu ile ortak Balıklar 30000 %42 Amfibiler 5700 %70 Sürüngenler 8200 %5 Kuşlar 10000 %9 Memeliler 5400 %6 Omurgasızların 1/3 ü ekolojik olarak tatlısulara bağımlıdır. Ayrıca tatlısularda yaşayan omurgasızlar ve mikroorganizmalar için bilgi eksikliği vardır.

Toplam amfibi türlerinin sayısı Çok fazla endemizm tatlısu ekosistemlerinin biyoçeşitliliğinin kanıtıdır Toplam amfibi türlerinin sayısı ülke/km2 Endemik amfibi türlerinin sayısı

Biyoçeşitlilik Kaybının Nedenleri Dolaylı Nedenler ekonomik nüfus Sosyopolitik Kültürel ve dinsel Bilim & teknoloji Direk Etkiler Habitat bozulması İklim Değişimi Egzotik tür Aşırı avlanma Ötrofikasyon ve kirlenme Biyoçeşitlilik Kaybı

Türler ve toplulukları ve yayılımları hızla Azalıyor Populasyon indeksi Deniz türleri Karasal Türler Tatlısu türleri Tüm omurgalı türleri

LPI zaman içindeki omurgasız populasyonu trendlerini ölçer. BİYOÇEŞİTLİLİK AZALIYOR

Habitat Kaybı, Tatlısu Ekosistemlerin de biyoçeşitlilik kaybında en önemli faktördür

ÖTROFİKASYONA ve TUZLANMA Biyoçeşililik Kaybı

Küresel ısınma Egzotik Tür yayılımını Artırıyor 11000 istilacı tür Avrupa tatlısularındaki istilacı türler Karasal %90 Tatlısu %7 Karasal %52 Tatlısu %28 Deniz %7 Deniz %35

Ülkemizde Biyoçeşitlilik çok yüksek 34% endemics >3000 species

BĠYOÇEġĠTLĠLĠK SICAK NOKTA 1.4% toplam ananın, 40-50% biyoçeģitlilik Many of the ecosystems vulnerable to climate change are hot spots and in some areas, north<>south and east<>west migration will not be possible

Türkiye, Çin ve Güney Afrika ile birlik de 25 Biyoçeşitlilik Sıcak Noktasından 3 ü ne ev sahipliği yapmaktadır. Myers, 2000, Nature

Biyoçeşitliliği Etkileyen Faktörler Alan yağış: Enlem/boylam Rakım İzalasyon Tarihsel önemli değişimler

1500 km 550 km Toplam alan:814000 km 2... enlem: 36 00' - 42 00 : 7 boylam: 26 00' - 45 00' : 19

REGIONAL VARIABILITY OF SEASONAL PRECIPITATION OVER TURKEY (Kadıoğlu M, 2000) >2000 mm 800 mm 400 mm 250 mm 480 mm The mean seasonal totals of precipitation(mm) received during the seasons over Turkey 1931-1990

Tür Dağılımında Dağ bariyerleri Anotolian plato: 1000m Anatolian Diagonal Koswing, 1955, Ecology

Tarihsel Değişimler: Kuaterneri Periyot buzul çağları During Glacial Periods: Anatolia was a big refugia Koswing, 1955, Ecology

Isınma Dönemi Koswing, 1955, Ecology

Number Genera & Taxa Number of Genera & taxa 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 phytoplankton Aquatic plants * Zooplankton invertebrates Genera Taxa fish about 20 piscivores species 250 Farklı Gruplardaki Cins ve Taksalar 200 150 Genera Taxa 100 50 0 Rotifera Cladocera Copepoda

Kuzey ve Güney Göllerinin Kıyaslanması Balık et al. 2005 min max Area (ha): 5 500 Depth (m): 2 35 Altitude (m): 20 1335 EC(uS/cm):182 428 Latitude: 40 41 Longitude: 30 32 n: 12 Kazancı ve et al. 1995 min max Area (ha): 800 656000 Depth (m): 2 25 Altitude (m): 5 1121 EC(uS/cm):295 22250 Latitude: 36 38 Longitude: 27 31 n: 11

Phytoplankton Genus Count Fitoplankton Türleri Zenginliği ve Elektriksel İletkenlik 30 25 20 Northern Lakes Southern Lakes 15 10 5 0 2 2,5 3 3,5 4 4,5 Log EC (us/cm)

Zooplankton Richness (Genus) Zooplankton Tür Zenginliği ve Konduktivite 30 25 Northern Lakes Southern Lakes 20 15 10 5 0 2 2,5 3 3,5 4 4,5 Log EC (us/cm)

Zooplankton Türleri Tür Zenginliği Zooplankton Richness (Genus) 30 25 20 15 Northern Lakes Southern Lakes Kuzey Gölleri Güney Gölleri 10 5 0 2 2,5 3 3,5 4 4,5 Log EC (us/cm)

Invertebrate Species Richness Omurgasız Türleri Tür Zenginliği 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 Northern Lakes Souther lakes 0 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 Log EC (us/cm)

Küresel Isınma İç Sularda Su Sıcaklığı artışı Anoksikleşme Ötrofikleşmesi Zehirli siyanobakter artışı Balık Ölümleri Tuzlanması Küçük vücutlu Sazangillerin artışı Fenoloji değişimi Tür çeşitliliğinin azalması Neden oluyor. Sonuç olarak işlev ve değerlerinin kaybolmasına neden oluyor

Integrated catchment biophysical modelling: assessment of adaptation, mitigation and restoration options