Tarımsal Desteklerin Yem Bitkisi Üretimi ve Sürdürülebilirliğine Etkisi: Kayseri İli Örneği Celal CEVHER1 celalcevher@hotmail.com Özdal KÖKSAL2 ozdalkoksal@hotmail.com 1Dr., Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü -Ankara 2 Dr., Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü 2Prof. Dr., Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü I. Coşkun CEYLAN2 iceylan@agri.ankara.edu.tr Özet Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı; hayvancılığın geliştirilmesi, hayvancılıkta kârlılığın ve verimliliğin arttırılması ve kaba yem açığının kapatılması amacıyla, yem bitkisi üreticilerinin üretim maliyetlerinin bir bölümünü teşvik olarak ödemektedir. Bu teşvik ile yem bitkisi ekiliş alanını arttırarak kaliteli kaba yem açığını gidermek, meralar üzerindeki aşırı otlatma baskısını azaltmak, hayvancılığın yeşil ve kuru kaba yem ihtiyacını karşılamak hedeflenmektedir. Bu çalışmada, teşvik ödemelerinin, yem bitkisi üretimine ve çiftçi davranışları üzerindeki etkileri belirlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca, çiftçilerin sosyo-ekonomik durumlarının sürdürülebilir yem bitkisi üretimi yapmaları üzerindeki etkileri de değerlendirilmiştir. Çalışma alanı, Kayseri ilinde yem bitkisi üretiminin yoğun olarak yapıldığı 11 köydür. Bu köylerdeki 141 yem bitkisi üreticisinden anket yöntemi ile veriler toplanmıştır. Veriler, Lojistik Regresyon ve Uyum Analiz Metodu kullanılarak analiz edilmiş ve yorumlanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre; çalışma alanında 2000-2011 yılları arasında yem bitkisi (YB) üretiminde artış olmuştur. Bu artışa, tarımsal yayım çalışması %15,1, yem bitkisi teşvik priminin verilmesi %41,6 ve artan kaba yem ihtiyacının karşılanması %43,4 oranında etkili olmuştur. Yapılan Uyum Analizi sonucunda, sürdürülebilir kaba yem bitkisi üretimi yapan üreticilerin, 31 ve üstü Büyükbaş Hayvan Birimi (BBHB), 51-100 dekar işletme genişliğine sahip, teşvik priminin verilmesi ve teşvik priminin hayvan sayısında artışa neden olduğunu düşünen üreticiler oldukları görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Teşvik Primi - Yem Bitkisi Üretimi - Sosyo-ekonomi Effects of Agricultural Support on Fodder Production and the Sustainability: The case of Kayseri Province Abstract Republic of Turkey Ministry of Food, Agricultural and Livestock gives incentive premium to farmers as a part of their fodder crops cost in order to develop animal husbandry, increase profitability and productivity in animal husbandry and closure of fodder crops shortage. The purpose of incentives; address the vulnerability of closure of high quality fodder crops shortage by increasing the quality of fodder crop cultivation area, decrease the excessive grazing pressure on grasslands and to meet green and dry forage demand. In this study, the effects of incentive premium given to farmers on fodder crops production and behavior of farmers were determined. In addition, the effect of socio-economic conditions of farmers on their sustainable fodder production behavior was also considered. The study area, 11 villages in the province of Kayseri were chosen due to made as intense of fodder. Data were collected through a survey method from 141 farmers in those villages. The data were analyzed using logistic regression and Compliance Analysis Method and interpreted. According to the survey results, forage crops production has been increased between 2000 and 2011. The effective factors on increasing of fodder crops production are agricultural extension work (15.1%), giving incentives premium (41.6%) and (43.4%) meeting increasing demand of animals. Correspondence Analysis shows that; over 31 BBHB, 51-100 acres farm size, farmer group who think incentive premium is the result of increasing of animal number variable groups had a positive relationship between the sustainable production of forage crops. Keywords: Incentive premium - fodder production - Socio-economic 1. Giriş Yem bitkilerinin, hayvansal üretimin en önemli girdilerden birini oluşturan yem ihtiyacının sağlamasının yanı sıra, toprakların fiziksel ve kimyasal özelliklerine, kendisini takip eden kültür bitkilerinin verim ve kalitesine olumlu etkilerde bulundukları bilinmektedir. Çok değişik iklim ve toprak özelliklerine sahip olan ülkemizde, yem bitkileri gerek kıyı bölgelerimizde, gerekse orta ve geçit bölgelerimizde ana ürün ve ikinci ürün olarak üretimde yer alma olanağına sahiptir. Baklagil yem bitkileri, organik tarım sisteminde yeşil gübreleme yolu ile ana bitkinin ihtiyacı olan azot gereksiniminin hemen tamamını karşılayabilmektedir. Yem bitkilerinin sayılan bu katkıları nedeniyle, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Karar kapsamında, yem bitkisi üretimini 2000 yılından beri desteklemektedir. Bu karara göre, yem bitkileri üretiminde yatırım giderlerinin ve üretim maliyetlerinin bir bölümü üreticiye teşvik olarak ödenmektedir. Üreticiler teşvik ödemelerinde yararlanabilmek için Çiftçi Kayıt Sistemine (ÇKS) kayıtlı olmaları ve kaliteli kaba yem üretimini yaparak bitkiyi hasat etmek zorundadırlar. Bu bitkiler; çok yıllık yem bitkilerinden yonca, korunga ve 37
10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya yapay çayır meralardır. Tek yıllık yem bitkileri ise fiğ, macar fiği, burçak, mürdümük, sorgum, sudan otu, sorgum-sudan otu melezi, hayvan pancarı, yem şalgamı, yem bezelyesi ve mısır silajıdır. Üreticiler destekten yararlanabilmek için yonca ve yapay çayır mera ekilişi için dört yıl, korunga ekilişi için ise üç yıl ekimin bozulmayacağına dair taahhütname imzalamak zorundadır. Çok yıllık yem bitkisi ekilişi yapan üreticilerin bu ekilişi yaptıkları parselleri, ÇKS sisteminde yonca ve yapay çayır mera ekilişleri için dört yıl, korunga ekilişi için ise üç yıl süreyle sabitlemek zorundadır. İl/ilçe müdürlükleri yonca ve yapay çayır mera ekilişlerini ikinci ve dördüncü yıllarında, korunga ekilişini ise üçüncü yılında kontrol etmektedirler. Bu taahhütleri yerine getirmeyen üreticiler için tutanak icmali düzenlenir ve bu ödemeleri geri almak için gerekli işlemler yapılır. Desteklenecek yem bitkileri toplam ekiliş alanı 2012 yılında en az 10 dekar olarak belirlenmiştir. TÜİK 2009 verilerine göre Türkiye de yem bitkileri ekim alanı 1.585.681 hektardır. Bu alan nadas alanları dahil toplam ekim alanlarının %7.61 ini oluşturmaktadır. 585.433 hektar yem bitkisi ekilisi ile Doğu Anadolu Bölgesi bölgeler arasında en fazla yem bitkisi ekimi yapılan bölge olup, toplam yem bitkileri ekiliş alanlarının %36,92 sini oluşturmaktadır. Toplam tarla alanlarının %27,46 sını içeren İç Anadolu Bölgesinde ise yalnızca %14,86 oranında (235.587 hektar) yem bitkisi ekimi yapılmaktadır. Ege, Marmara ve Karadeniz Bölgelerinde %11-13 arasında, Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde %4-5 civarında yem bitkisi ekim alanları mevcuttur. Ülke çapında en fazla ekim alanına sahip yem bitkisi fiğ olup bunu yonca takip etmektedir. Kaba yem üretimi açısından üçüncü sırada korunga yer almaktadır. Konunun uzmanları yem bitkileri üretiminin artırılması için kışlık olarak yetiştirilen tahılların ardından ana ya da ikinci ürün olarak silajlık mısır, sorgum veya sorgum-sudan otu melezi yetiştirilmesi; pamuk, ayçiçeği, çeltik, ve seker pancarı gibi yazlık ürünlerin hasadından sonra kış döneminde uygun fiğ türlerinin yalın ya da karışım olarak ekim nöbetine dahil edilmesi, buğdaygil yem bitkileri, yemlik pancar veya üçgül gibi alternatif yem bitki türlerinin ürün desenine alınması, yem bitkileri yetiştiriciliğinin ekim nöbeti sistemleri içine yerleştirilmesi ve bu kapsamda desteklenmesini önermektedirler. Ayrıca, destekleme kapsamındaki yem bitkileri üretimine verilen desteklemelerin devam etmesinin, yem bitkisi üretiminin arttırılmasına katkı sağlayacağı belirtilmiştir (Sabancı vd. 2009). Geçmişte yapılan ücretsiz tohum dağıtımı vb. destekler bir tarafa bırakılırsa, uzun yıllardan buyana yem bitkileri üretimine herhangi bir teşvik verilmemiştir. Kararın alındığı 2000 yılında 538.000 da alan için yem bitkisi desteği verilmesine karşılık, bu rakam 2003 yılında 2.7 milyon dekarı aşmıştır. Bu kapsamda desteklenen proje sayısı 69.000 e, ödeme miktarı 62 milyon TL ye yaklaşmıştır. Bakanlık genelgesinde önceleri, teşvik alabilmek için çok yıllık yem bitkilerinde en az 10 da, tek yıllık yem bitkilerinde en az 25 da ekim alanı isteniyordu. Ancak parçalı ve giderek küçülen arazilerde bu miktarı tutturmanın zorluğunu gören Bakanlık yeni bir karar alarak her iki grupta da ekim alanını 5 da a kadar düşürmüştür. Bu karardan sonra teşvik için müracaat hızla artmış, örneğin Bursa da müracaat sayısı bir önceki yıla göre 3-4 kat artmıştır (Açıkgöz vd 2010). Çizelge 1. Yıllar İtibariyle Destek Miktarı (TL/da) Yem Bitkileri 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Yonca (sulu) 17 23 34 56 68 95 130 130 115 115 125 130 130 Yonca (Kuru) - - - - - - - 80 70 70 70 70 70 Korunga 14 18 27 30 38 55 80 80 75 75 80 90 90 Tek Yıllık YB. 7 9 14 18 23 37 50 50 30 30 30 30 30 Silajlık Tek Yıllık - - - - - - - 55 45 45 45 45 45 Silajlık Mısır (sulu) 10 14 21 30 35 60 60 60 45 45 50 55 55 Silajlık Mısır (kuru) - - - - - - - - 30 30 30 30 30 Yapay Çayır Mera - - - - - - 100 100 75 75 75 75 75 Kaynak: BUGEM 2012 Hayvancılık Desteklemeleri Hakkında Uygulama Esasları Tebliği kapsamında 2000-2012 yılları arasında yapılan yem bitkisi destek miktarları çizelge 1 de gösterilmiştir. Çizelge 1 de görüleceği üzere, yem bitkisi desteğinin başladığı 2000 yılından 2007 yılına kadar destek miktarından her yıl artış olmuştur. 2007 yılından itibaren 2010 yılına kadar verilen destek miktarından bir düşüş olmuştur. 2010 yılından itibaren ise verilen destek miktarı tekrar artmaya başlamıştır. 38
Y ıllar Çizelge 2. Türkiye de Yıllar İtibariyle Proje Sayısı-Ödeme Miktarı ve Yem Bitkileri Ekiliş Alanları Proje Sayısı Destekleme Tutarı (Milyon TL) Yonca Korunga Fiğ Tek Yıllık YB Yapay Çayır Mera Silajlık Mısır Tek Yıllık Silaj Yapımı Ekim Alanı Toplamı 2000 10.741 2,4 4.325 1.723 6.320 4.556 9 36.923 0 53.855 2001 28.769 17,4 18.662 4.818 46.616 6.833 0 50.583 0 127.513 2002 51.383 35,6 31.934 6.543 96.296 11.085 8 69.987 0 215.853 2003 67.034 62,3 35.775 6.979 134.192 15.907 7 77.015 0 269.875 2004 143.033 73,5 52.275 12.044 153.571 30.701 30 113.020 0 361.641 2005 209.288 280,9 59.845 21.197 194.811 42.430 45 135.745 0 454.073 2006 377.907 564,2 122.754 26.733 397.497 56.578 230 186.710 4.641 795.143 2007 389.286 686,9 138.672 39.906 613.587 86.387 188 188.186 5.174 1.072.100 2008 238.888 300,3 60.087 25.079 430.479 55.108 168,51 179.161 3.440 753.523 2009 189.749 230,7 41.926 23.993 302.904 34.447 90 146.620 3.460 553.440 2010 189.277 252,9 51.084 28.377 291.596 32.075 124 156.706 4.316 564.278 Toplam 1.895.355 2.487 617.339 197.392 2.667.869 376.107 900 1.340.656 21.031 5.221.294 Kaynak: BUGEM 2011 Dekara verilen destek miktarı ile yem bitkisi üretim alanlarındaki değ işmeler çizelge 2 de sunulmaktadır. Çizelge 2 incelendiğ inde, 2000-2010 yılları arasından en fazla desteklenen proje sayısı 389.286 adet ile 2007 yılında olmuştur. Aynı şekilde toplam yem bitkileri ekiliş alanı 1.072.100 hektar ile en fazla 2007 yılında gerçekleşmiştir. 2007 yılından sonra yem bitkisi üretim alanından düşüş başlamıştır. Bu azalma verilen destek miktarı ile ilişkilendirilebilir. 2. Materyal ve Yöntem Bu çalışmada Kayseri ilinde yem bitkileri üretimi yapan üreticiler ele alınmıştır. Çalışmanın yürütüleceğ i Kayseri ilinde mevcut 254 yem bitkisi üreticisi içinden basit tesadüfî örnekleme yöntemi kullanılarak, 141 üretici seçilmiştir. Seçilen üreticilerle yüz yüze görüşülerek anket uygulanmıştır. Anket toplam 33 sorudan oluşmaktadır. Veriler toplandıktan sonra bilgisayar ortamına aktarılarak kontrolleri yapılmıştır. YB üretiminin devamlılığ ından etkili olan faktörlerin belirlenmesinde bağ ımlı değ işken olarak destekten sonra yem bitkisi üretimini yapma (YB üretmek istemeyenler-sürdürülemez=0, YB üretmek isteyenler-sürdürülür=1) alınmıştır. Verilerin analizinde lojistik regresyon ve uygunluk analizleri kullanılmıştır. Elde edilen analiz sonuçları tablolar halinde verilmiştir. Sonuçlar 0.05 anlamlılık düzeyinde yorumlanmıştır. 3. Araştırma Bulguları 3.1. Üreticilerin demografik özellikleri Bu çalışmanın ana materyalini oluşturan üretici anketlerinin analizleri sonucunda, görüşülen üreticilerin yaş ortalaması 46,2 yıl olarak bulunmuştur. Bu da araştırma bölgesinde orta yaslı üreticilerin olduğ unu göstermektedir. Görüşülen üreticilerin yaşları minimum 22 yıl, maksimum 75 yıldır. Üreticilerin %67,4 ü ilkokul, %14,2 si ortaokul ve %18,4 ü ise lise ve üstü mezunudur. Görüşülen üreticiler arasındaki 4 denek 2 yıllık yüksek okul mezunudur. Okuma yazma bilmeyen üretici yoktur. Üreticilerin %88,7 si kırsal alanda ikamet ederken, %11,3 ü kentte ikamet etmektedir. Kentte ikamet eden üreticilerin tamamı lise ve üstü eğitime sahiptir. Bu üreticilerin tarımsal faaliyetle birlikte tarım dişi alanlarda gelir elde ettikleri tespit edilmiştir. 3.2. incelenen işletmelere ilişkin özellikler Araştırma kapsamında incelenen isletmeler, arazi büyüklüklerine göre 3 gruba ayrılmıştır. Buna göre, 1-50 da arasında arazi büyüklüğ üne sahip olanlar %51,7, 51-100 da %35,5 ve 101 dekardan büyük araziye sahip olanlar ise %12,8 lik bir oranı oluşturmaktadır. Aynı şekilde, işletmelerin yem bitkisi üretimi yaptıkları arazi büyüklüğ üne göre; 1-10 da yem bitkisi ekimi yapılan arazi büyüklüğ üne sahip işletmelerin oranı %52,5, 11-20 da arazi büyüklüğ üne sahip işletmelerin oranı %27,0 ve 21 dekardan büyük arazide yem bitkisi üretimi yapılan işletmelerin oranı ise %20,5 olarak saptanmıştır. Bu da, yem bitkisi üretim faaliyetinde bulunan üreticilerin %50 den fazlasının çok küçük isletme grubunda yer aldıklarının bir göstergesidir. Üreticilerin sahip oldukları hayvan varlıkları Büyük Baş Hayvan Birimine (BBHB) dönüştürülmüştür. BBHB sayısına göre işletmeler 3 gruba ayrılmıştır. Birinci grup 1-15 BBHB ne sahip işletmeler bölgedeki toplam hayvan sayısının %41,8 ni, ikinci grup 16-30 BBHB ne sahip işletmeler % 39,1 ini ve 31 BBHB den fazla hayvana sahip işletmeler ise 39
10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya %19,1 ini oluşturmaktadır. Elde edilen bu verilerden anlaşılacağı üzere üreticilerin sahip oldukları BBHB sayısı fazla değildir. 3.3. Yem bitkisi üretim i Çalışma alanında yem bitkisi (YB) üretiminin 40-50 yıldan beri yapıldığı belirlenmiştir. 1-5 yıl arasında YB üreten üreticilerin oranı %10,2, 6-10 yıl arasında 28,70, 11-15 yıl arasında %22,3 ve 16 yıldan fazla yem bitkisi üreten üreticilerin oram ise %38,8 dir. Bununla birlikte, ortalama YB üretim yılı 16,1 olarak bulunmuştur. YB üretimini teşvikten önce yapan üreticilerin oranı %76,6 ve yapmayanların oranı ise %23,4 olarak bulunmuştur. Teşviklerin, YB üretim artışına neden oldumu? sorusuna yanıt veren üreticilerin %75,9 u evet olarak yanıt vermişlerdir. Araştırma alanında, mevcut YB üretim alanından daha fazla alanda YB üretiminin olabileceği saptandığından yem bitkisi üretim alanını sınırlayan faktörlerin neler olduğu da belirlenmeye çalışılmıştır. Pazar Değeri Yok Sulama İmkanları Yetersiz H ayvansal Ü rün Fiyatları İyi Değil Arazi Varlığı Yetersiz 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 % Şekil 1. Yem bitkisi üretimini sınırlayan faktörler Şekil 1 de görüleceği üzere YB üretimini sınırlayan en önemli faktör %88,2 lik oran ile arazi varlığının yetersiz oluşudur. Bunu, %4,8 ile hayvansal ürün fiyatlarının yetersiz (iyi değil) oluşu izlemektedir. 3.4 Teşvik prim i uygulam aları Teşvik priminin verilmeye başlandığı 2000 yılından beri, üreticilerin %46,0 sı YB teşviklerinden yararlanırken %54,0 ü bu teşviklerden yararlanamamaktadır. Teşviklerden yararlanamama nedenleri; %41,0 ı tapuların hisseli olması (hissedarlar bir araya gelemiyoruz), %36,0 sı araziyi kiralıyorum (hazine arazisi, arazi sahibi teşviklerden yararlanıyor), %14,0 teşvik almak için hazırlanan dosyada birçok belgenin istenmesi (bürokratik işlemler) ve %9,0 u değişik nedenlerden (yaşlılık, dosya hazırlayacak kimsem yok vb.) olarak sıralanmaktadır. Üreticilerin %82,0 si teşviklerin kalkması durumunda bile YB üretimine devam edeceklerini belirtmişlerdir. Teşviklerden yararlanan üreticilerin %92,0 si teşviklerden memnun olduklarını ve %86,0 sı teşviklerin bu şekilde devam etmesini istemektedirler. 3.4 Regresyon analiz sonuçları: Araştırmada ele alınan değişkenler arasındaki ilişki düzeyleri bu bölümde incelenmiştir. 40
Çizelge 3. YB üretiminde sürdürülebilirlik ile diğer değişkenler arasındaki regresyon analiz sonuçları Yaş -0.596433 0.239312 0.0127 Eğitim -0.542547 0.249714 0.0298 Yaşadığı yer 0.397436 0.524568 0.4487 Tarım dışı işi -0.507823 0.638590 0.4265 Gelir düzeyi 0.539649 0.334802 0.1070 STK ya üyelik 0.318944 0.409957 0.4366 Obs with Dep=0 91 Total obs 141 Obs with Dep=1 50 Log-likelihood= - 88.09357 Arazi Genişliği 1.881935 0.441186 0.0000 YB ekiliş alanı 0.485879 0.308307 0.1150 Hayvancılık yapma durumu -9.565345 2.875679 0.0009 Hayvancılık yapma amacı -0.197524 1.290552 0.8784 BBHB 2.818740 0.505659 0.0000 Log-likelihood= - 49.95349 YB üretimi destekten önce 0.505595 0.514684 0.3259 Destekten sonra YB üretim artışı -0.318847 0.399290 0.4246 YB üretim artışına neden olan faktörler -0.691493 0.231453 0.0028 YB üretimini kısıtlayan nedenler 0.978768 0.248062 0.0001 YB üretimini arttıracakmısnız -0.975251 0.467411 0.0369 Log-likelihood= - 79.86345 Destekten haberdar olma -0.124222 0.839121 0.8823 Desteği duyduğu yer 0.101486 0.335811 0.7625 Gazete alma sıkılığı -0.027414 0.096429 0.7762 Kayseri ye gidiş sıkılığı -0.254540 0.252686 0.3138 Çiftçi danışma hattını duyma -0.175348 0.513972 0.7330 Tarım danışmanında bilgi alma 0.202518 0.605224 0.7379 Log-likelihood= - 90.69324 Destek alma durumu 0.647806 0.590143 0.2723 Destek alma yılı 0.008671 0.152999 0.9548 Destekten memnuniyet -0.249949 0.755626 0.7408 Destek böylemi devam etsin -0.015513 0.773837 0.9840 Destek kalkınca YB üretimine devam durumu -0.302486 0.453860 0.5051 Destek kalkınca üretime devam etmeme nedeni -0.487133 0.377664 0.1971 Log-likelihood= - 87.48593 Sürdürülebilirlik nasıl sağlanır -2.402251 0.577747 0.0000 Destekler üretim artışına neden oldumu -0.945667 0.529285 0.0740 Destekler hayvan artışına neden oldumu 2.732236 0.760795 0.0003 Destekler kimlere verilmeli 2.642945 0.760974 0.0005 Hayvansal üretimi kısıtlayan nedenler -0.000771 0.195134 0.9968 Log-likelihood= - 57.58691 41
10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya 3.5 Uyum analizi sonuçları Bu bölümde, regresyon analiz sonucundan bağımlı değişken ile bağımsız değişkenler arasındaki p değeri (< 0,05) anlamlı çıkan değişkenlerin ilişki boyutları incelenmiştir. Bu amaçla, yaş, eğitim, arazi genişliği, BBHB, YB üretim artışına neden olan faktörler, YB üretimini kısıtlayan nedenler, YB ekim alanını arttırmak, YB üretiminde sürdürülebilirliği sağlama koşulları, YB desteğinden sonra hayvan sayısındaki artışın olması ve YB destekleri kimlere verilmeli değişken düzeylerinin, YB üretiminde sürdürülebilirliğin sağlanması arasındaki ilişki boyutu uyum analizi ile test edilmiştir. 3.5.1 Yaş, eğitim, arazi genişliği, BBHB ve YB üretim inde sürdürülebilirlik değişken düzeyleri Bu bölümde, yaş, eğitim, arazi genişliği, BBHB değişken grupları ile YB üretiminde sürdürülebilirliğin sağlanması değişken grupları arasındaki ilişki boyutu çoklu uyum analizi ile test edilmiştir. 2 0 m 15 BBHB BOYUTLAR ------1----------- 46-60 yas > 61<T y a ilkokul * >101 da -50 da 31-100 da 31-45 ya O 16-30 BBHB 31 BBHB 30 ya o Yaş değişken gruplan 1. < 30 yaş 2. 31-45 yaş 3. 46-60 yaş 4. > 61 yaş * Eğitim değişken grupları 1. İlkokul 2. Ortaokul 3. Lise ve Üstü Arazi Genişliği (dekar) 1. 1-50 dekar 2. 51-100 dekar 3. > 101 dekar Hayvan Sayısı (BBHB) 1. 1-15 BBHB 2. 16-30 BBHB 3. > 31 BBHB YB Üretiminde Sürdürülebilirlik Olurmu? 1. Sürdürülemez 2. Sürdürülür -1 0 1 Bovut 1 2 Şekil 2. Yaş, eğitim, arazi genişliği, BBHB ve YB üretiminde sürdürülebilirlik ilişkisi Şekil 2 incelendiğinde, hayvan sayısı değişkeninden 31 ve üstü BBHB, arazi varlığı değişkeninden 51-100 dekar grupları ile YB üretimindeki sürdürülebilirlik arasında pozitif yönde bir ilişki olduğu görülecektir. 3.5.2 YB üretim artışına neden olan faktörler, YB üretimini kısıtlayan nedenler, YB ekim alanını arttırm a ve YB üretim inde sürdürülebilirlik değişken düzeyleri YB üretim artışına neden olan faktörler, YB üretimini kısıtlayan nedenler, YB ekim alanını arttırma ile YB üretiminde sürdürülebilirliğin sağlanması değişken grupları arasında ilişki olacağı varsayılmış ve bu ilişkilerin boyutu çoklu uyum analizi ile test edilmiştir. 1 - YBU arttirma-hayir BOYUTLAR tesvik Pazar degeri yok YBU arttirma-evet HUF yeter ^ YB Üretim Artışına Neden Olan Faktörler 1. Teşvik Primi 2. Hayvanlarımın İhtiyacı 3. Tarımsal Yayım Çalışması YB Üretimini Kısıtlayan Nedenler 1. Arazi Varlığının Yetersiz Oluşu 2. Hayvansal Ürün Fiyatlarının (HUF) Yetersizliği 3. Pazar Değeri Yok DYB Ekim Alanını Arttırmak îstiyormsunuz (YBU)? 1. Arttırmak istemiyorum (hayır) 2. Arttırmak İstiyorum (evet) YB Üretiminde Sürdürülebilirlik Olurmu? 1. Sürdürülemez 2. Sürdürülür -1 B o y u t 1 Şekil 3. YB üretim artışına neden olan faktörler, YB üretimini kısıtlayan nedenler, YB ekim alanını arttırma ve YB üretiminde sürdürülebilirlik ilişkisi 42
Şekil 3 de incelendiğinde, araştırma alanındaki YB üretim artışında etkili olan faktörler değişkeninden teşvik priminin verilmesi, YB üretimini kısıtlayan nedenler değişkeninden hayvansal ürün fiyatlarının yetersiz olması grupları ile YB üretimindeki sürdürülebilirlik arasında pozitif yönde bir ilişki bulunmuştur. 3.5.3 YB üretiminde sürdürülebilirliği sağlama faktörleri, teşvik priminin hayvan sayısında artış etkisi, desteği kimler almalı ve YB üretiminde sürdürülebilirlik değişken düzeyleri YB üretiminde sürdürülebilirliği sağlama faktörleri, teşvik primi hayvan artışına neden oldumu, teşvik kimlere verilmeli ile YB üretiminde sürdürülebilirliğin sağlanması değişken grupları arasındaki ilişkilerin boyutu çoklu uyum analizi ile test edilmiştir. 0 m durul BOYUTLAR HF yi YBÜ yapa DHANO-hayir YBD art urduru^ur DHANO-evet 10 deka YB Üretiminde Sürdürülebilirliği Sağlamak İçin Neler Yapılmalıdır. 1. YB Destekleri Arttırılmalı 2. Hayvansal Ürün Fiyatları İyi Olursa 3. Hayvan Sayımı Arttırabilirsem Desteklemeler (teşvik) Hayvan Artışına Neden Oldumu (DHANO)? 1. Hayır 2. Evet * YB Destekleri (teşvik) Kimlere Verilmeli? 1. Yem Bitkisi Üretimi (YBÜ) Yapanların Tamamına 2. > 10 Dekar Ekim Alanı Yapanlara YB Üretiminde Sürdürülebilirlik Olurmu? 3. Sürdürülemez 4. Sürdürülür y yi -1 0 B o y u t 1 Şekil 4. YB üretiminde sürdürülebilirliği sağlama faktörleri, teşvik primi hayvan artışına neden oldumu, destekler kimlere verilmeli ve YB üretiminde sürdürülebilirlik ilişkisi Şekil 4 de görüldüğü gibi, YB üretiminde sürdürülebilirliği sağlamak için ne yapılmalıdır? Değişkeninden; YB destekleri arttırılmalı, YB desteklerinin hayvan sayısının artmasına etki etti mi değişkeninden, evet hayvan sayımı arttırdım grupları ile YB üretimindeki sürdürülebilirlik arasında pozitif yönde bir ilişki bulunmuştur. 4. Sonuç Bu çalışma kapsamında Kayseri ilinde yem bitkisi üretimi yapan üreticiler ile yapılan anket çalışmasından elde edilen veriler kullanılarak YB teşviklerinin YB üretimine ve sürdürülebilirliğine etkisi incelenmiştir. Araştırma alanında, teşvik priminin verilmeye başlandığı 2000 yılından önce de üreticilerin yem bitkisi üretimini yoğun olarak yaptıkları belirlenmiştir. Bununla birlikte teşvik priminin yem bitkisi üretim artışına etkisi %41,6 olarak gerçekleşmiştir. İstatistik analizlerde, yem bitkisi üretiminin sürdürülebilirliği bağımlı değişken; Sosyo-ekonomik yapı, işletme alt yapısı, yem bitkileri üretimi, teşvik primi uygulamaları ve haberleşme davranışları değerleri bağımsız değişken olarak dikkate alınmıştır. İncelenen 33 değişkenden 10 tanesi ile bağımlı değişken arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Bunlar; yaş, eğitim, arazi genişliği, BBHB, YB üretim artışına neden faktörler, YB üretimini kısıtlayan nedenler, YB ekim alanını arttırmak, YB üretiminde sürdürülebilirliği sağlama koşulları, YB desteğinde sonra hayvan sayısındaki artışın olması ve YB destekleri kimlere verilmeli değişkenleridir. Anlamlı çıkan değişkenlerin hangi düzeylerinin sürdürülebilirlik ile ilişkili olduğunu saptamak için çoklu uyum analiz testi yapılmıştır. Yapılan test sonucunda, 31 ve üstü BBHB, 51 100 dekar arazi varlığı, teşvik priminin verilmesi, hayvansal ürün fiyatlarının yetersiz olması, YB destekleri arttırılmalı ve hayvan sayımı arttırdım grupları ile YB üretimindeki sürdürülebilirlik arasında pozitif yönde bir ilişki bulunmuştur. Kaynaklar Açıkgöz, E., Hatipoğlu, R., Altınok, S., Sancak, C., Tan, A., Uraz, D., 2005. Yem Bitkileri Üretimi ve Sorunları, ZMO VI Teknik Kongre Kitabı, Sayfa: 503-518, Ankara. Sabancı, C. O., Baytekin, H., Balabanlı, C., Acar, Z., 2010. Yem Bitkileri Üretiminin Artırılması Olanakları, Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongre Kitabı, Sayfa: 343-360, Ankara. 43