6. Bölüm Araştırmada Evren ve Örnekleme 1 İçerik Örnekleme Teorisinin Temel Kavramları Örnekleme Yapmayı Gerekli Kılan Nedenler Örnekleme Süreci Örnekleme Yöntemleri 2 1
Giriş Araştırma sonuçlarının geçerli, güvenilir ve kullanılabilir olması için verilerin toplandığı kaynağın özelliği çok önemlidir. En doğru sonuç, aranan bilginin elde edileceği kaynağın tümünden elde edilen sonuçtur. Ancak her zaman bu olanaklı değildir. Özellikle kaynak çok büyük ve yaygın olduğunda bunu yapmak son derece zordur. Bunun için araştırmacılar kaynağın tümünü incelemek yerine belirli bir örnek üzerinde çalışmak zorundadır. 3 Evren (1) Araştırmacının çalışma alanını oluşturan, örneğini seçtiği ve edindiği sonuçları genelleştireceği gruptur. Diğer bir ifadeyle araştırma sonuçlarını genellenmek istediğimiz bütündür. Evren milyonlarca kişiyi kapsayacak kadar geniş ya da birkaç yüz kişiyi kapsayacak kadar dar olabilir. Evrenin sınırlandırılması ve tanımlanması araştırmacının amacı doğrultusunda ve onun isteği ile olmaktadır. Evreni belirleyen araştırmanınamaçlarıdır. 4 2
Evren (2) Araştırma bağlamında iki farklı evrenden bahsetmek mümkündür. İdeal Evren (Sonsuz Evren, Genel Evren, Hedef Evren) Gerçekçi Evren (Sonlu Evren, Çalışma Evreni) 5 Evren (3) İdeal Evren Araştırmacı için herhangi bir kısıt olmaması durumunda benimsenecek evrendir. İdeal evren, soyut bir kavramdır; tanımlanması kolay fakat ulaşılması güç ve hatta çoğu zaman olanaksız bir bütündür. 6 3
Evren (4) Gerçekçi Evren Araştırmacının, ya doğrudan gözleyerek ya da ondan seçilmiş bir örnek küme üzerinde yapılan gözlemlerden yararlanarak, hakkında görüş bildirebileceği evren gerçekçi evrendir. Gerçekçi evren, ulaşılabilen somut bir evrendir. 7 Örneklem (1) Araştırılmak istenen bir olayla ilgili evrenden, belli kurallara göre seçilmiş, evreni temsil ettiği varsayılan küçük bir küme örneklem olarak adlandırılır. Örneklem evreni oluşturan varlıkların alt parçalarından oluşur. Her araştırmada temsil yeteneğine sahip bir örneklem seçmek temel ilkedir. 8 4
Örneklem (2) Temsil yeteneğine sahip bir örneklemin temel özellikleri şunlardır: Örneklemin büyüklüğü yeterli olmalıdır. Örneklem evrendeki dağılıma çeşit ve oran yönünden benzer olmalıdır. Örneklem seçiminde taraf tutulmamalıdır. 9 Örnekleme Üzerinde çalışılan bir evrenden örneklem seçme işlemine ise örnekleme denilmektedir. Örnekleme ile yapılacak bir araştırmanın en önemli özelliği, evrendeki gerçek durumu ortaya çıkarabilmesi için evreni temsil edebilme yeteneğidir. Örneklemenin amacı, araştırmacıya evren hakkında genellemeler yapabileceği bilgiyi, evrenin bütününü tek tek araştırmasına gerek kalmadan sağlamaktır. 10 5
Örnekleme Yapmayı Gerekli Kılan Nedenler Bazı nedenlerden dolayı örnekleme tam sayıma tercih edilir, Bunlar: Maliyet tasarrufu sağlaması Zaman tasarrufu sağlaması Doğru bilgi edinme imkanı sağlaması Pratik imkansızlık halinin bulunması 11 Örnekleme Süreci (1) Örnekleme sürecinde izlenmesi gereken 4 aşama bulunmaktadır: Araştırma evreninin (ana kütlenin) tanımlanması Örnekleme çerçevesinin belirlenmesi Örnek büyüklüğünün belirlenmesi Örnekleme yönteminin saptanması 12 6
Örnekleme Süreci (2) Araştırma Evreninin Tanımlanması Araştırma evreninin tanımı, örnekte kimlerin yer alması veya olmaması gerektiğinin belirlenmesi sürecini kapsamaktadır. Araştırmanın amacı, içeriği ve sınırları çerçevesinde ilgilenilen ana kütle ayrıntılı biçimde saptanmalıdır. Tam ve kesin hatları ile tanımlanmayan bir ana kütle üzerinde yürütülecek bir çalışma en iyi durumda etkin olmayan bir çalışma olacaktır. 13 Örnekleme Süreci (3) Örnekleme Çerçevesinin Belirlenmesi İlk aşamada belirlenen ana kütleyi en kapsamlı ve geçerli bir biçimde içeren ana kütle listesi veya örnekleme çerçevesinin belirlenmesi gerekir. Örnekleme çerçevesi, örneğin seçildiği evrende yer alan bütün elemanlarınyazılı olduğu listedir. 14 7
Örnekleme Süreci (4) Örnek Büyüklüğünün Belirlenmesi Örnek kütlenin büyüklüğünü belirleyen temel etmenler; araştırmacının verileri için öngördüğü hassasiyet derecesi, hoşgörebileceği hata payı, uygulayacağı istatistiksel analizler ve evrenin büyüklüğü şeklinde sıralanabilir. 15 16 8
Örnekleme Süreci (5) Örnekleme Yönteminin Saptanması Uygun bir örnekleme çerçevesi oluşturup ihtiyaç duyulan örnek kütleyi belirledikten sonra, yapılması gereken şey temsil gücü yüksek bir örnek kütleyi oluşturacak, örnek seçme yöntemini belirlemektir. Örnekleme tekniğinin belirlenmesinde araştırmacı, elindeki zaman, olanaklar ve istenilen doğruluk derecesini dikkate almakta ve çok sayıdaki örnekleme yöntemlerinden birini seçmektedir. 17 Örnekleme Yöntemleri Olasılığa Dayalı Yöntemler Olasılığa Dayalı Olmayan Yöntemler Basit Tesadüfi Örnekleme Tabakalı Örnekleme Kümelere Göre Örnekleme Kolayda Örnekleme Kasti Örnekleme Kota Örnekleme Sistematik Örnekleme Kartopu Örneklemesi 05.04.2016 Ozan BÜYÜKYILMAZ 18 9
Olasılığa Dayalı Örnekleme Yöntemleri Olasılığa Dayalı Örneklemede, evrende yer alan her elemanın örnekte yer alma şansı eşittir. Olasılığa dayalı örnekleme yöntemlerinde elemanlar, evrenden rastgele seçilmektedir. 19 Basit Tesadüfi Örnekleme (1) Tanımlanan evrendeki her elemanın, eşit ve bağımsız seçilme şansına sahip olmasıdır. Aynı zamanda elemanlardan birisinin seçilmesi, diğerinin seçilmesine engel olmamalıdır. 20 10
Basit Tesadüfi Örnekleme (2) Yöntemin Yararlı Yönleri Evrendeki her elemanıneşit seçilme şansı vardır, Evren çok büyük ve karmaşık değilse seçme işlemi kolaydır, Bu yöntemle yapılan örneklemede istatistiksel işlemler ağırlıksız olarak yapıldığı için değerlendirme işleminde kolay olur. 21 Basit Tesadüfi Örnekleme (3) Yöntemin Sakıncalı Yönleri Evren çok büyükse evreni listelemek ve seçmek güçtür. Örnekleme seçilecek bireyler, çok geniş bir bölgede dağınık birşekilde yerleşmiş olabilir. İncelenen özellik evrendeki elemanların bazı özelliklerine göre değişiklik gösterebilir. 22 11
Tabakalı Örnekleme (1) Tabakalı örnekleme, sınırları belirlenmiş bir evrende alt tabakalar veya alt birim gruplarının var olduğu durumlarda kullanılır. Önemli olan, evren içindeki alt tabakaların varlığından yola çıkarak evren üzerinde çalışmaktır. Özellikle belli değişkenlerin öne çıktığı çalışmalarda bu yöntem yararlıdır. 23 Tabakalı Örnekleme (2) Yöntemin Sakıncalı Yönleri Tabakalardaki birey sayısının bilinmediği durumlarda seçim işlemlerinin güçleşmesi, Örnekleme seçilecek birimlerin çok büyük bir bölgede dağınık olarak oturması durumunda araştırmanın uygulama aşamasının güçleşmesidir. 24 12
Kümelere Göre Örnekleme Bu yöntemde örnekleme birimi tek kişi ya da aile değil bir grup, demet ya da kümedir. Kümelere göre örneklemede elemanlar değil gruplar tesadüfi olarak seçilir. Grubun bir üyesi olabilmek için ortak bir özelliğe sahip olmak gerekir (şehirler, banka şubeleri, sınıflar, departmanlar, ). Zaman ve para tasarrufu açısından yararlı bir yöntemdir. 25 Sistematik Örnekleme (1) Sistematik örneklemeye genellikle basit tesadüfi örneklemeye ihtiyaç duyulduğunda başvurulur. Bu yöntemde örnekleme alınacak elemanların sayısı önceden belirlenir. Buna göre, örneklemdeki eleman sayısının evrendeki eleman sayısına oranı (k) hesaplanır. Daha sonra evrendeki elemanlar sıraya dizilir ve bu orana göre sıra numarası verilir. Verilen sıra numarasına göre başlangıçtan itibaren her 1/k nıncı eleman örnekleme alınır. 26 13
Sistematik Örnekleme (2) Örneklem seçim işlemlerinin kolay olması nedeniyle özellikle evren büyük olduğunda kullanılan bir örnekleme yöntemidir. Bu yöntemin en çok kullanıldığı durumlar: Çok sayıda birim içeren kayıt sistemlerinin incelenmesinde. Örneğin, hasta dosyaları, hasta ya da işçi kayıtları, kayıt defterleri, fişler, listeler gibi. Birim sayısı çok fazla olduğu için listelenmesi güç ya da olanaksız olan durumlarda. Örneğin, büyük bir kentte ev seçimi, sokak seçimi, işyeri seçimi, otomobil seçimi gibi. 27 Olasılığa Dayalı Olmayan Örnekleme Yöntemleri Olasılığa Dayalı Olmayan Örneklemede, evreni temsil etmek amacıyla seçilecek örneğe girecek birimler tesadüfi olarak seçilemeyip araştırmacının kendi inisiyatifi ile seçilmektedir. 28 14
Kolayda Örnekleme Bu tür örneklemede, araştırma için gerekli bilgi ve verileri en kolay verecek birimler örneklem içine seçilir (Televizyonları düzenlediği telefon anketler, internet anketleri, ). Denek bulma işlemi arzu edilen örnek büyüklüğüne ulaşılıncaya kadar devam eder. Ulaşabilen ve arzu eden herkes örneklem içerisinde yer alabilir. Bu yöntemle ucuz yoldan yüksek bir örneklem oluşturulabilir. 29 Kasti Örnekleme Bu yöntemde, örneği oluşturan elemanlar, araştırmacının araştırma problemine cevap bulacağına inandığı kişilerden oluşur. Dolayısıyla, deneklerin belirlenmesindeki ölçüt araştırmacınınyargısıdır. 30 15
Kota Örnekleme Tabakalı örnekleme yönteminin tesadüfi olmayan biçimidir. Genel olarak mülakatlar için kullanılan bir yöntemdir. Kota örneklemesi araştırmacıya özgürlük ve çok fazla esneklik tanır. Tam sayıma göre zaman ve maliyet tasarrufu sağlar. 31 Kartopu Örneklemesi Evrenin sınırlarının ve evrene üye olanların kesin olarak belirlenemediği durumlarda kullanılan bir yöntemdir. Kartopu örneklemede öncelikle evrene ait birimlerden birisi ile temas kurulur. Temas kurulan birimin yardımıyla ikinci birime, ikinci birimin yardımıyla üçüncü birime gidilir. Bu şekilde, sanki bir kartopunun büyümesi gibi örneklem büyüklüğü genişler. Bu yöntemde temel problem birinci teması yapmaktır. Bu yöntemde de örneklemin anakütleyi temsil gücünün zayıf olduğu söylenebilir. 32 16