TÜRKĠYE DE. ÇALILAġTIRILMIġ ORMANLAR SORUNUNA. EKOLOJĠ AÇISINDAN BAKIġ

- 0 -

- 1 - TÜRKĠYE DE ÇALILAġTIRILMIġ ORMANLAR SORUNUNA (MAKĠ, FRĠGANA, GARĠG, FUNDALIKLAR, MEġE ÇALILIKLARI VD.) EKOLOJĠ AÇISINDAN BAKIġ Prof. Dr. M. DOĞAN KANTARCI TÜRKĠYE ORMANCILAR DERNEĞĠ YAYINLARI ANKARA 2008 Eğitim Dizisi : 5

- 2 -

-I- - 3 - TÜRKĠYE DE ÇALILAġTIRILMIġ ORMANLAR SORUNUNA (MAKĠ, FRĠGANA, GARĠG, FUNDALIKLAR, MEġE ÇALILIKLARI VD.) EKOLOJĠ AÇISINDAN BAKIġ Prof. Dr. M. DOĞAN KANTARCI ĠSTANBUL ÜNĠVERSĠTESĠ ORMAN FAKÜLTESĠ TOPRAK ĠLMĠ VE EKOLOJĠ ANABĠLĠM DALI (EMEKLĠ ÖĞRETĠM ÜYESĠ) BAHÇEKÖY ĠSTANBUL Tel.: 0532-416 65 97 E-Mail : mdkant@istanbul.edu.tr Kitabın her hakkı saklıdır. Yazarın izni olmaksızın çoğaltılması ve kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz. TÜRKĠYE ORMANCILAR DERNEĞĠ YAYINI EĞITIM DIZISI : 5 ISBN: 978-9944-0048-1-7 ADRES: MithatpaĢa Cad. 49/4 Kızılay / ANKARA Tel. : (0312) 433 84 13 E-Mail : tod@tod-tr.org

-II- - 4 - ÖNSÖZ Orman ağaçları ve onların altında yetiģen çalı türleri ile ot türleri yosunlar, likenler ormanın tür bileģimi olarak bitki toplumlarını oluģtururlar. Orman ağaçlarının yok edilmesi, çalı türlerinin ve çalılaģtırılmıģ olan ağaç türlerinin alanı kaplamasına sebep olur. Ġnsanın etkisi ile geliģen bu çalılaģma/çalılaģtırma süreci hukuki tartıģmalara ve düzenlemelere yol açmıģtır. Siyasi iktidarlar ise oy aldıkları halkın isteklerine göre çalılaģmıģ orman alanlarını orman saymamak ve yandaģ kitlesi oluģturmak için halka açmak veya sözüm ona Devlet Hazinesine gelir sağlamak amacı ile satmak gibi yanlıģ iģlemlere giriģmiģlerdir. Devlet in hüküm ve tasarrufu altında bulunan yerler kapsamına giren ormanlar ve orman tahribi ile oluģmuģ sekunder çalılıklar ve otlaklar satılamaz. Çünkü sözkonusu mülk, devleti kuran halkın ortak mülküdür. Ormanın korunması ve iģlevlerinin devam ettirilmesi ülkenin barınılabilirliğinin sağlanması için çok önemlidir. Bu iliģki; ülkenin varolması veya yok olması ile eģanlamlıdır. Dolayısı ile devleti kuran halkın bu konuda bilgilendirilmesi, bilinçlendirilmesi gerekir. Ormancılar ve konu ile ilgilenenler ormanların tahrip edilmesinin yol açacağı zararları anlatmaya çalıģmıģlar, bu amaçla pek çok makale ve kitap yazmıģlardır. Ancak halkı aydınlatmak sanıldığı kadar kolay değildir. Çünkü halk okuduğuna değil gördüğüne inanır. Okumak alıģkanlığı olmayan insanları inandırmak, yönlendirmek ve onların oyları ile Millî irade yi sahiplenmek, toplumu sonu kötü bitecek bir gidiģe yöneltmek mümkündür. Ülkemizde de bu süreç son yarım yüzyılı aģkın bir zaman diliminde iģletilmiģtir. Sonuç, seller, taģınan topraklar, bu topraklar ile kaplanan ve verimliliğini kaybeden tarım alanları, taģınan material ile dolan baraj gölleri, toprağı sığlaģan ve taģlılığı artan alanlarda kuraklık ve çölleģme vb. olaylardır. Halbuki nüfusu hızla artan Türkiye nin tarım alanlarında verimliliği artırması için su gereklidir. Su dağlardaki ormanlardan ve otlaklardan gelmektedir. Ormanları ve onların tahribi ile oluģturulmuģ çalılıkları yok etmek su üretimini artırmaz, yağıģların sellere dönüģmesine sebep olur. Bu sonu kötü bitecek gidiģi önlemek için ormanlarımızın yapısı ve çalılıkların orman artığı oluģumlar olduğu örnekleri ile ortaya koyulmaya çalıģılmıģtır. Ekoloji; ekosistemdeki iliģkileri, olayları ve geliģmeleri bilimsel bir sisteme uygun olarak öğrenmek, kavramak ve değerlendirip, yorumlamakla görevlidir. Yöneticilerin görevi de bu bilimsel sonuçlara uygun olarak doğal dengeleri bozmadan ekolojik sistemi iģletmektedir. Ancak bütün bu görevlerin temelinde Devlet malına el atmamak Ģartı vardır. Erenköy, Mart 2008 M.Doğan Kantarcı

-III- - 5 - ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ ÖZET SAYFA II V 1.GĠRĠġ 1 2. TANIMLAR 2 2.1. ORMAN 2 2.2. ÇALILAġTIRILMIġ ORMAN 2 2.3. AKDENĠZ HAVZASINDA ÇALILAġTIRILMIġ ORMANLAR (Maki, Frigana, Garig vd.) 2 3. TÜRKĠYE DE ÇALILAġTIRILMIġ ORMANLAR 6 3.1. MAKĠ (SIK AKDENĠZ ÇALILIĞI 6 3.2. FRĠGANA VE GARĠG (SEYREK AKDENĠZ ÇALILIĞI) 19 3.3. FUNDALIK (Pseudomaki) 20 3.4. ORMAN GÜLÜ ÇALILIĞI 21 3.5. MEġE ÇALILIKLARI BOZKIR ÇALILIKLARI 30 4. ORMANLARDAKĠ AĞAÇ / ÇALI ORANI 30 4.1. AKDENĠZ BÖLGESĠ NDEKĠ ORMANLARDA AĞAÇ/ÇALI+ÇALILAġTIRILMIġ AĞAÇ ORANI 31 4.2. REġADĠYE (DATÇA) YARIMADASI ĠLE BODRUM YARIMADASI NDAKĠ ORMANLARDA AĞAÇ/ÇALI+ ÇALILAġTIRILMIġ AĞAÇ ORANI 31 4.2.1. REġADĠYE (DATÇA) YARIMADASI ORMANLARINDA AĞAÇ/ÇALI ORANI 31 4.2.2. BODRUM YARIMADASI ORMANLARINDA AĞAÇ / ÇALI ORANI 33 4.2.2.1. BODRUM YARIMADASI NDAKĠ KIZILÇAM ORMANLARINDA AĞAÇ / ÇALI ORANLARI 33 4.2.2.2. BODRUM YARIMADASI FĠNĠKE ARDICI ORMANLARINDA AĞAÇ VE ÇALI ORANI 34 4.3. BELGRAD ORMANINDA (ĠSTANBUL) AĞAÇ / ÇALI ORANI 34 4.4. TRAKYA DA KARADENĠZ ĠN ETKĠSĠNĠ ALAN VE ALAMAYAN ORMANLARDA AĞAÇ/ÇALI + ÇALILAġTIRILMIġ AĞAÇ ORANI 34 4.5. ĠÇ TRAKYA BOZKIRI ÇEVRESĠNDEKĠ ORMANLARDA AĞAÇ / ÇALI + ÇALILAġTIRILMIġ AĞAÇ ORANI 36 5. MAKĠ VE FUNDALIK ALANLARIN GELĠġĠMĠNĠN, AĞAÇLANDIRILMASININ,KULLANIMININ VE KORUNMASININ EKOLOJĠK AÇIDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ 36 5.1. ORMAN EKOSĠSTEMĠNDE DOĞAL DENGE VE EKOLOJĠK HASSASĠYET 36 5.2. ORMAN ĠÇĠ IġIK ĠLĠġKĠLERĠ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN GELĠġMESĠ 37 5.3. ORMAN ARTIĞI ÇALILIKLARIN TOPRAK KORUMAYA VE SU ÜRETĠMĠNE ETKĠLERĠ (FAYDALARI) 39 5.4. ORMAN ARTIĞI ÇALILIKLARIN TÜR ÇEġĠTLĠLĠĞĠ BAKIMINDAN ÖNEMĠ 39 5.5. ORMAN ARTIĞI ÇALILIKLARIN AĞAÇLANDIRILMASI GEREĞĠ VE AĞAÇLANDIRILABĠLĠRLĠĞĠ 40 6. TÜRKĠYE DE MAKĠ VE FUNDALIK ALANLARIN ORMAN KAVRAMI VE REJĠMĠ DIġINA ÇIKARILMASI ÇABALARI 43 7. SONUÇ 44 KAYNAKLAR 46

- 6 - -IV- HARĠTA SAYFA HARĠTA 1.TÜRKĠYE DEKĠ BĠTKĠ TOPLUMLARININ BÖLGESEL YAYILIġI VE ÇALILAġTIRILMIġ ORMAN ALANLARI 5 TABLOLAR TABLO 1. DÜNYA DA BĠTKĠ TOPLULUKLARI (Özel sınıflandırma) 4 TABLO 2. AKDENĠZ HAVZASINDAKĠ SERT YAPRAKLI / HERDEM YEġĠL ORMAN KUġAĞINDA VE ORMANIN TAHRĠP EDĠLDĠĞĠ (MAKĠ, FRĠGANA, GARĠG vb.) EKOSĠSTEMLERDEKĠ TÜRLER 7 TABLO 3.1. MANAVGAT-SAĞIRĠN-DELĠLLER DERE-KALDIRIM DAĞI KESĠTĠNDE ORMAN AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN YAYILIġI 9 TABLO 3.2. KUMLUCA-KÖġKLÜ-DĠBEK ORMANI (BEY DAĞLARI) KESĠTĠNDE AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN ÖRTME ORANLARI 10 TABLO 4.1. REġADĠYE (DATÇA) YARIMADASI'NDA KOCADAĞ KÜTLESĠNĠN AKDENĠZ-YAYLA TEPE - EGE DENĠZĠ KESĠTĠNDE YÜKSELTĠ / ĠKLĠM KUġAKLARINA GÖRE ORMAN VE ORMAN ARTIĞI ÇALILIKLARDA (MAKĠ- FRĠGANA-GARĠG) TÜR BĠLEġĠMĠ 13 TABLO 4.2. REġADĠYE (DATÇA) YARIMADASI'NDA KIZILÇAM ORMANININ SIK AKDENĠZ ÇALILIĞINA DÖNÜġÜMÜ VE GENÇLEġMESĠ AġAMALARI 14 TABLO 5.1. BODRUM YARIMADASI NDAKĠ KIZILÇAM ORMANLARINDA AĞAÇ VE ÇALI TABAKASINDAKĠ TÜRLERĠN SAYILARI 16 TABLO 5.2. BODRUM YARIMADASINDAKĠ FĠNĠKE ARDIC'I ORMANLARININ KURULUġU VE BU ORMANLARDAKĠ ÇALI MĠKTARI 17 TABLO 5.3. BODRUM YARIMADASI'NDA YAġLI BOZ PIRNAL MEġESĠ MEġCERESĠ (GĠREL MEZARLIĞI) 18 TABLO 6.1. BELGRAD ORMANI NDA MEġE MEġCERELERĠNĠN ALTINDAKĠ ÇALI TÜRLERĠ 22 TABLO 6.2. ANAKAYA VE TOPRAK ÖZELLĠKLERĠ ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠ 23 TABLO 7.1. KUZEY TRAKYA DAĞLIK ORMAN YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠ NĠN KARA TEPE YÖRELER GRUBUNDA ÇALILAġTIRILMIġ MEġE BALTALIK ORMANLARINDA AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ 24 TABLO 7.2. KUZEY TRAKYA DAĞLIK YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠNĠN GÜNEYBATI TEPELĠK YÖRELER GRUBUNDA ÇALILAġTIRILMIġ MEġE BALTALIK ORMANLARINDA AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ 25 TABLO 7.3. ĠÇ TRAKYA ORMAN YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠNDEKĠ BOZUK MEġE BALTALIKLARI ĠLE ÇALILAġTIRILMIġ ORMAN ARTIKLARINDA AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ NĠN ÖRTME DEĞERLERĠ ĠLE TOPRAĞIN OLUġTUĞU ANAKAYA / ANAMATERYAL ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠ 26 TABLO 8.1. AKDENĠZ BÖLGESĠNDEKĠ KIZILÇAM VE SEDĠR ORMANLARINDA AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN ÖRTME ORANLARININ YÜKSELTĠYE BAĞLI OLARAK DEĞĠġĠMĠ 32 TABLO 8.2. TRAKYA'DAKĠ KAYIN, MEġE, KARAÇAM ORMANLARINDAKĠ AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN YETĠġME ORTAMI ÖZELLĠKLERĠNE GÖRE VE ÖRTME ORANLARI (%) ĠLE ORMANIN TAHRĠP EDĠLDĠĞĠ YERLERDE ÇALILIĞA DÖNÜġMELERĠ 35 TABLO 8.3. ĠÇ TRAKYA YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠNDE ÇALILAġTIRILMIġ ORMAN ARTIKLARINDA MEġE VE ÇALI TÜRLERĠNĠN ÖRTME ORANLARI VE TOPRAKLARIN OLUġTUĞU ANAMATERYALE BAĞLI OLARAK DEĞĠġĠMLERĠ 38 ġekġller ġekġl 1. ORMAN EKOSĠTEMĠNĠN BÖLÜMLERĠ ĠLE MADDE VE ENERJĠNĠN DOLAġIMI, DÖNÜġÜMÜ OLAYLARI 3 ġekġl 2. KIZILÇAM ORMANININ ÇALILAġMASI (MAKĠYE DÖNÜġÜMÜ) (ÖRNEK: ANTALYA ÇEVRESĠNDEKĠ ORMANLAR) 12 ġekġl 3. DATÇAYARIMADASINDAKĠ KIZILÇAM ORMANLARININ ÇALILAġMASI (MAKĠLEġME) VE YENĠDEN AĞAÇLANDIRILMASI ÖRNEĞĠ 15 ġekġl 4. KUZEY MARMARA VE BATI KARADENĠZ BÖLÜMLERĠNDE FUNDALIKLARIN GELĠġĠMĠ VE AĞAÇLANDIRILARAK KAZANILMASI 27 ġekġl 5. KURAK MINTIKALARDA BALTALIK ORMANINA DÖNÜġTÜRÜLMÜġ MEġE ORMANLARININ ÇALILAġMASI VE AĞAÇLANDIRILMASI 28 ġekġl 6. KARADENĠZ BÖLGESĠNDE ORMANIN TAHRĠP EDĠLMESĠ SONUCUNDA ORMAN GÜLÜ VE KARAYEMĠġ ÇALILIKLARININ GELĠġĠMĠ

-V- - 7 - ÖZET Türkiye de 1950 yılından beri maki alanları ile bunların orman dıģına çıkarılması bir sorun olarak ormancılık gündemimizde tartıģıla gelmiģtir. Ġlk olarak 1950 yılında çıkarılan 5653 sayılı Kanun ile çalılaģmıģ orman artıkları maki adı altında tanımlanıp, orman rejimi dıģına çıkarılmaya çalıģılmıģtır. Bu amaçla da maki tefrik (ayırma) komisyonları kurulmuģtur. Bu 5653 sayılı Kanun 1956 yılında yürürlüğe giren 6831 sayılı Orman Kanunu ile yürürlükten kaldırılmıģtır. Ancak 6831 sayılı Orman Kanunu nun 1. maddesinin j fıkrasında; funda ve makilerle örtülü orman ve toprak muhafaza karakteri taģımayan yerler hükmü getirilmiģtir. Bu hüküm ile düz ve hafif eğimli arazideki çalılaģmıģ ve maki veya fundalığa dönüģmüģ ormanlar orman sayılmamaktadır. Sorun farklı siyasal iktidarlar döneminde tekrar tekrar ele alınarak bu çalılaģmıģ orman artıklarının orman kapsamı dıģına çıkarılmasına çalıģılmıģtır. Bu arada çalılaģmıģ orman artıklarının bulunduğu arazinin makina ile toprak iģlemesi yapılabilir veya teraslanabilir bölümünün bir kısmı ağaçlandırılarak tekrar verimli ormanlara dönüģtürülmüģtür. Büyük yerleģim alanlarına komģu olan çalılaģmıģ orman artıkları ise gecekonducular ve arazi mafyası tarafından iģgâl edilmiģtir (Ġstanbul çevresinde Ümraniye, Beykoz, Sultanbeyli vd. gecekondu yerleģimleri gibi). Ortaya çıkan bu fiilî iģgâl olayları ve orman alanında inģa edilen meskenler, mahalleler birçok hukukî sorunlara, davalara ve konu üzerindeki tartıģmalara da sebep olmuģtur. Maki ve Fundalık alanlar üzerinde yapılmıģ bilimsel çalıģmalar bu alanların Orman artığı çalılıklar veya çalılaģmıģ ormanlar olduğunu ortaya koymuģtur. Akdeniz ikliminin etkisi altındaki kuģakta kızılçam ormanlarının tahrip edilmesi alttaki Akdeniz çalı türlerinin geliģmesine yol açmıģtır. Akdeniz ve Ege bölgelerinde Defne ormanları yaprak üretimi için kesilmiģ, defne baltalıklarına ve giderek defne çalılıklarına dönüģtürülmüģtür. Bu olay tipik bir sekunder maki toplumunun oluģumudur. Benzer oluģum daha kuzeyde, Marmara Bölgesinin kuzey kesiminde, meģe ve karaçam ormanlarının tahrip edilmesi sonucunda orman altındaki çalıların geliģmesi ile yaģanmıģtır. Bu orman artığı çalılığının da adı fundalık tır. Karadeniz Bölgesinde meģe, kayın ve ladîn ormanlarının tahribi sonucunda orman altındaki Orman Gülü ve KarayemiĢ çalılıkları alanı kaplamıģtır. Bu orman artığı çalılıklar maki ve fundalık gibi iģgâl edilmiģ, fındıklık ve çay tarım alanına dönüģtürülmüģtür. Kurak mıntıkalarda bulunan Saçlı MeĢe, Mazı MeĢesi, Tüylü MeĢe, Bozpınal MeĢesi vb. meģe ormanları odun ve odun kömürü yapmak için kesilmiģ, Önce meģe baltalıklarına, giderek aģırı otlatma ile meģe çalılıklarına dönüģtürülmüģtür. Akdeniz Havzasında ve Türkiye de maki, fundalık, meģe çalılığı veya Orman gülü-karayemiģ çalılıklarının ormanların tahrip edilmesi sonucunda geliģmiģ sekunder oluģumlar oldukları bilimsel çalıģmalarla ispatlanmıģ olmasına rağmen farklı meslek mensupları ve siyasi iktidarlar konuyu kendi istekleri veya amaçları doğrultusunda yorumlamağa heveslidirler. Bir orman alanında ağaçların kesilmesi, o alanın orman alanı olmak niteliğini, toprağının da orman toprağı olmak özelliğini ortadan kaldırmaz. Ağaçları kesilen alandaki toprakta yeniden orman yetiģtirilebilir. Ancak araziyi kaplamıģ olan çalıların kesilmesi ve dikilecek fidanlara toprakta köklerini geliģtirmeleri ve toprak suyunu yeterince almaları için, yapraklarında da güneģ ıģığını alıp özümleme yapabilmeleri (karbonhidrat üretebilmeleri) için yer açılması gerekmektedir. Çalılıklara dönüģtürülmüģ ormanların ve çalılaģtırılmıģ orman artıklarının toprakları korumak, yağıģların toprağa sızmasını sağlamak, böylece yağıģ sularının yüzeysel akıģa geçip sellere dönüģmesini önlemek, havadaki fazla karbondioksiti bağlamak (ısınmayı önlemek) buna karģılık oksijen üretmek, yaban hayvanlarını barındırmak ve dolayısı ile biyolojik çeģitliliği korumak vb. pek çok görevleri / faydaları vardır. ÇalılaĢtırılmıĢ orman artıklarının makilik veya fundalık adı altında orman kavramı ve kapsamı dıģında kabûl edilmesi mümkün değildir. Bu alanların ağaçlandırılması mümkün olanlarının ağaçlandırılıp, ormana dönüģtürülmesi, ağaçlandırılması mümkün olmayanların da biyolojik çeģitliliğin korunması, toprakların korunması ve su üretiminin sağlanması amacı ile mutlak koruma alanı olarak sınırlandırılması ve tescil edilmesi gerekmektedir.

-1-8 - 1.GĠRĠġ Ormanların tahrip edilmesi ve yakılması, orman altında yetiģen çalıların geliģmesi için yeterli ıģık almalarına ve alanı kaplamalarına sebep olur. Böylece orman çalılığa dönüģtürülmüģtür (Maki, fundalık, Ormangülü / KarayemiĢ çalılığı gibi). Kurak ve yarı kurak mıntıkalardaki meģe ormanlarının odun ve odun kömürü üretimi için meģe baltalık ormanlarına dönüģtürülmüģtür. Bu baltalık ormanları da kesim sonrası aģırı otlatmalar sonucunda meģe çalılıklarına dönüģtürülmüģtür. Bütün bu çalılaģtırılmıģ orman alanlarında odun elde etmek amacı yapılan aģırı kesimler ve otlatma giderek yapraklarını kaybeden ağaç ve çalı türlerinin yok olmaları otlak hayvanlarının yiyemediği dikenli veya kötü kokulu / zehirli türlerin alanda kalmalarına sebep olmuģtur. Böylece toprağın yüzeyi açılmıģ, sağanak yağıģlar yüzeysel akıģa geçip, toprağı taģımıģlar ve toprak sığlaģmıģtır. ÇalılaĢtırılmıĢ orman alanı da giderek seyrek çalılık (frigana veya garig) haline dönüģtürülmüģtür. Sık çalılığa veya seyrek çalılığa dönüģtürülmüģ orman alanı konunun uzmanı olmayan kiģilerce orman olarak nitelendirilmez. Bu çalılaģtırılmıģ alanlar açılarak baģka kullanım alanlarına dönüģtürülecek arazi olarak değerlendirilir. Ancak çalılaģtırılmıģ orman alanlarının tapusu yoktur. Bu alanlar milletin ortak malı olup, milletin kurmuģ olduğu Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki alanlardır. ÇalılaĢtırılmıĢ orman alanlarını orman dıģı amaçlarla kullanmak için kanunlar çıkarılır, komisyonlar kurulur, makilik ve fundalıklar orman kapsamı dıģında çıkarılır, alan parsellenip, tapulanır. Ancak Anayasa bu çalılaģtırılmıģ orman alanlarının orman kapsamı dıģına çıkarılmasına engeldir. Çünkü; Bir orman alanında orman ağaçlarının kesilmiģ olması, o alanın orman alanı olmak niteliğini, toprağın da orman toprağı olması özelliğini ortadan kaldırmaz. Ortaya birçok hukukî sorun ve dava çıkar. Yıllarca Devlet in orman iģletmeleri, mahkemeleri sorunları çözmeye uğraģır. Tapu verilmiģ vatandaģlar mülkü baģkalarına satmıģtır. Bu defa birçok mağdur vatandaģ türer. Arada çalılaģtırılmıģ orman alanı da olsa, bitki örtüsü yok edilmiģ alanda yüzeysel akıģa dönüģen yağıģ suları toprakları taģır, seller oluģur, bir seri sel felaketleri, su basmaları, tarım alanlarını çamurlu sellerin kaplaması vb. zararlar yıldan yıla artarak devam eder gider. Devleti ve milleti bu zararlara uğratan kimdir. Oy avcısı, gözü dönmüģ, cahil ama seçilmiģ olduğu için kendisini milletin efendisi yerine koyanlardır. Halbuki maki veya fundalık olsun, Ormangülü / KarayemiĢ çalılığı veya bozuk / çalılaģmıģ meģe baltalığı olsun bütün bu çalılaģtırılmıģ alanların, ormanların tahrip edilmesi ile oluģturulduğu orada yaģayan sade vatandaģlar tarafından bile bilinmektedir. Ayrıca; Türkiye de ve Akdeniz Havzasında birçok bilimsel araģtırma ile bu geliģme ortaya konulmuģtur. Bu araģtırmaların ve yayınların hepsini burada değerlendirmek mümkün değildir. Bazı önemli çalıģmalara dikkat çekilerek konunun bir defa daha ele alınması gerekmiģtir. Çünkü bazı siyasi kaynaklarda yeniden maki ve fundalıklar ile 2-B alanlarının orman kapsamı dıģına çıkarılıp, satılması ve son yılların deyimi ile haksız kazanç (rant) sağlaması eğilimleri ve çabaları depreģmiģtir. Türkiye nin herģeyini satmaya kalkıģanlardan da beklenen budur. Ancak, milletin mülküne sahip çıkmak iç güdüsü de gözardı edilemez.

-2- - 9-2. TANIMLAR Maki ve fundalıklar sorunu veya çalılığa dönüģtürülmüģ orman alanları sorununa girmeden önce bu vejetasyon tiplerine ait tanımlamaların yapılması, örneklerin verilmesi konunun daha kapsamlı olarak kavranmasını sağlayacaktır. 2.1. ORMAN Orman sınırları belirli bir yetiģme ortamında toprağı kapatacak kadar yeterli bir sıklığı oluģturan ağaçlar, bunların altında yer alan çalı ve ot türleri ile bu yetiģme ortamında yaģayan hayvanların, hayvancıkların ve mikroorganizmaların oluģturduğu bir yaģama birliğidir 1). Bu yaģama birliğinin yetiģip / yaģadığı ortam 2) ile birlikte oluģturduğu ekolojik sistem orman ekosistemi dir (ġekil 1) 3). Tanımlarda dikkat çekici özellik; orman kavramının belirli bir yetiģme ortamında yetiģip yaģayan tüm canlıların (canlı toplumlarının) oluģturduğu bir yaģama birliğini kapsamasıdır. Ancak orman kavramı orman canlılarının yetiģip / yaģadığı yetiģme ortamını da kapsamaktadır. Aradaki farkın ayırt edilebilmesi için bu ikinci kapsam orman ekosistemi olarak tanımlanmıģtır. Bu kapsamlı tanımlamaya göre; orman ağaçlardan oluģan basit bir bitki topluluğu olmayıp, yetiģme ortamı ve o yetiģme ortamında yetiģip / yaģayan tüm canlıları kapsayan bir ekolojik sistemdir (ġekil 1). Bu sebeple de; orman alanında ağaçların kesilmesi, o alanın orman niteliğini, toprağının da orman toprağı olması özelliğini ortadan kaldırmaz. 2.2. ÇALILAġTIRILMIġ ORMAN Ormanların insan eli ile çalılaģtırılması sonucunda ortaya çıkan bitki toplumları (vejetasyon tipleri) iklim bölgesine göre maki veya fundalık (pseudomaki) veya çalılık olarak tanımlanmaktadır. Bunların hep- si ikincil bir geliģimin sonucu oldukları için sekunder olarak tanımlanırlar. ÇalılaĢtırılmıĢ orman alanları önce Akdeniz Havzasındaki değerlendirme ile sonra da Türkiye deki geliģimleri ve yapıları ile incelenmiģtir. (Bkz. Tablo 1 ve Harita 1). 2.3. AKDENĠZ HAVZASINDA ÇALILAġTIRILMIġ ORMANLAR (Maki, Frigana, Garig vd.) Akdeniz Havzasında kıyı kuģağını oluģturan sert yapraklı orman kuģağı Batı Akdeniz, Doğu Akdeniz, Ege Denizi kıyılarında farklı ağaç ve çalı türleri ile diğer bitki türlerinden oluģmuģtur (Bkz.Tablo2). H. Mayer (1984) Avrupa ormanları sınıflandırmasında Akdeniz Sert Yapraklı Orman KuĢağı nı ayrı bir orman zonu olarak ayırt etmiģtir. Bu herdem yeģil orman kuģağında yaygın olan ağaç, çalı, sarılıcı çalı ve otsu bitkiler (94 tane) tablo 2 de sıralanmıģtır. Akdeniz Havzasında ayırt edilmiģ olan 5 alt bölgenin ayırt edici türleri de 1) YaĢama birliği : Biozönose 2) YetiĢme ortamı: Sınırları belli bir coğrafik mevkide, yeryüzü Ģekli, iklim, anakaya / toprak ile canlıların oluģturduğu ve çevresindeki diğer yetiģme ortamlarından ayırtedilebilen özelliklere sahip birim (Standort, site, habitat) 3) Ekolojik sistem (Ekosistem= Bio-geozönose)

- -3-10 -

- -4-11 - TABLO 1. DÜNYA DA BĠTKĠ TOPLULUKLARI (Özel sınıflandırma) 1. ORMANLAR 1.1. HERDEM YEġĠL OLANLAR 1) HERDEM YEġĠL TROPĠKAL ORMANLAR 2) HERDEM YEġĠL TROPĠKAL DAĞ ORMANLARI 3) HERDEM YEġĠL SUBTROPĠKAL ORMANLAR 4) HERDEM YEġĠL MUTEDĠL BÖLGE ORMANLARI 1.2. HERDEM YEġĠL SERT YAPRAKLI 1) MEġĠN GĠBĠ SERT YAPRAKLI ORMANLAR ORMANLAR 2) DEFNE YAPRAKLI ORMANLAR 3) MANGROVE ORMANLARI 1.3. YAPRAK DÖKEN ORMANLAR 1) YAZ MEVSĠMĠNDE YAPRAKLANAN ORMANLAR 2) YAĞMUR MEVSĠMĠNDE YAPRAKLANAN MUSON ORMANLARI 3) TROPĠKAL KUġAKTA YAĞMUR MEVSĠMĠNDE YEġEREN / YAPRAKLANAN KURU ORMANLAR 1.4. ĠBRELĠ ORMANLAR 1) KARASAL BÖLGELERĠN (KıĢı Ģiddetli) ĠBRELĠ ORMANLARI 2) ILIMAN VE SUBTROPĠKAL BÖLGELERĠN ĠBRELĠ ORMANLARI 1.5. ÇOK KURAK BÖLGELERDEKĠ DĠKENLĠ VE SUKKULENT TÜRLERDEN OLUġAN ÇOK KURAK ORMANLAR BÖLGE ORMANLARI 2. ÇALILIKLAR VE FUNDALIKLAR 2.1. HERDEM YEġĠL ÇALILIKLAR 1) TROPĠKAL KUġAĞIN NEMLĠ BÖLÜMÜNDEKĠ HERDEM YEġĠL ÇALILIKLAR (Genellikle Sekunder oluģumlardır) 2) ORMANIN ÜST SINIRINDA ĠBRELĠ AĞAÇÇIKLARIN YERALDIĞI KUġAK 3) SERT YAPRAKLI ÇALI TOHUMLARI (Maki, chapparal) 2.2. ÇOK KURAK MINTIKLARIN DĠKENLĠ VE SUKKULENT ÇALI TOPLUMLARI ÇALI TOPLUMLARI 2.3. YAPRAK DÖKEN ÇALI TOPLUMLARI ILIMAN KUġAKTA (ORTA VE SERĠN ILIMAN ALT KUġAKLARDA) YAZ MEVSĠMĠNDE YAPRAKLANAN ÇALI TOPLUMLARI 2.4. BODUR ÇALI TOPLUMLARI VE 1) SEYREK ÇALI TOPLUMLARI (GARĠG) (GENELLĠKLE SEKUNDER) FUNDALIKLAR 2) TROPĠKAL KUġAĞIN NEMLĠ VE SERĠN YÜKSELTĠ / ĠKLĠM KUġAĞININ ÇALI TOPLUMLARI (Güney Amerika da PARAMO) 3) OKYANUSAL ILIMAN ORTA KUġAĞIN FUNDALIKLARI 4) TUNBILALARIN BODUR ÇALI TOPLUMLARI 3. OTLAKLAR 3.1. TROPĠKAL KUġAĞIN OTLAKLARI 1) OTU SIK VE YÜKSEK BOYLU NEMLĠ SAVANLAR (Su boylarında galeri ormanları ile birlikte) 2) OTU KISA VE SEYREK BOYLU KURAK SAVANLAR 3) DĠKENLĠ SAVANLAR (Bozkır savanları) 3.2. ILIMAN KUġAĞIN BOZKIR OTLAKLARI 1) SEYREK BOZKIR ORMANLARI (Bozkıra geçiģ kuģağı) 2) YARI NEMLĠ BÖLGELERĠN PRERĠLERĠ (Kara topraklı) 3) KURAK BÖLGELERDEKĠ BOZKIRLAR 3.3. NEMLĠ VE SERĠN KUġAĞIN OTLAKLARI 1) ALT KUTUP DAĠRESĠ (SUBPOLAR ÇAYIRLAR) 2) YÜKSEK DAĞLIK ARAZĠDEKĠ YAYLALAR 3) TUNDRALARDAKĠ OTLAKLAR 4. ÇÖLLER 4.1. ÇÖLÜMSÜ (Yarı çöl) TOPLUMLARI 1) YARI ÇÖLLERDEKĠ SEYREK VE BODUR ÇALI TOPLUMLARI 2) YARI ÇÖLLERDEKĠ SUKKULENT ÇALI TOPLUMLARI 3) YARI ÇÖLLERDEKĠ HALOFĠTLER 4) YARI ÇÖLLERDEKĠ BODUR AĞAÇ TOPLUMLARI 4.2. ÇÖL (Gerçek çöl) TOPLUMLARI 1) SICAK VE KURAK ÇÖLLERĠN KURAKLILIĞA DAYANIKLI ÇOK SEYREK BĠTKĠLERĠ (TOPLUM OLUġTURAMAZLAR) 2) SOĞUK KUTUP ÇÖLLERĠNĠN BĠTKĠLERĠ ( KAYNAK: S. Erinç, 1977 (Sh.142 143)

-5-1 HARĠTA 1. TÜRKĠYE DEKĠ BĠTKĠ TOPLUMLARININ BÖLGESEL YAYILIġI VE ÇALILAġTIRILMIġ ORMAN ALANLARI (Kaynak: H.Louis 1939 haritasından S.Tipici tarafından çizilmiģ, S.Erinç 1977 de yayınlanmıģ, M. Doğan Kantarcı tarafından yeniden derlenmiģtir.) TABLO 6.1, 6.2., 6.3. ve 7 TABLO TABLO 8.2., 58.3. ġekġl ŞEKİL 4 ve 3 5 ŞEKİL ġekġl 6 4 TABLO 4 ŞEKİL 5.1. ve 5.22 TABLO 4.1. ve 4.2. TABLO 8.1. ġekġl 3 TABLO TABLO 3.1. 3ve 3.2. TABLO ŞEKİL 8.1. 1 ġekġl 2 TABLO 7.1., 6 7.2., 7.3. ŞEKİL TABLO 8.3. 5 ġekġl 6 1. YÜKSEK DAĞLIK ARAZİDE ORMAN ÜSTÜ OTLAKLAR (ORMAN ÜSTÜ KIR) KUŞAĞI (ALPİN KUŞAK) 2. BOZKIR: (1) TUZ GÖLÜ İLE GÜNEYDOĞU ANADOLU (HARRAN) ÇEVRESİNDE ORMAN ALTI TİPİK BOZKIR (ÇÖLLEŞMEKTE) (2) İÇ ANADOLU DA VE İÇ TRAKYA DA TAHRİP EDİLMİŞ (SEKUNDER / ANTROPOJEN) BOZKIR ORMANLARI 3. TAHRİP ORMANLAR EDİLMİŞ MEŞE+KARAÇAM ORMANLARI : MEŞE BALTALIK ORMANLARINA VE GİDEREK BOZUK MEŞE BALTALIKLARINA, DAHA İLERİ DERECEDE TAHRİPLER İLE MEŞE ÇALILIKLARINA VE FUNDALIKLARA DÖNÜŞTÜRÜLMÜŞTÜR. 4. TAHRĠP ORMANLAR EDĠLMĠġ MEġE + KARAÇAM ORMANLARI: MEġE BALTALIK ORMANLARINA VE GĠDEREK BOZUK MEġE BALTALIKLARINA, DAHA ĠLERĠ DERECEDEKĠ TAHRĠPLER ĠLE MEġE ÇALILIKLARINA VE FUNDALIKLARA DÖNÜġTÜRÜLMÜġTÜR. 5. AKDENİZ İKLİMİ ETKİSİ ALTINDAKİ HERDEM YEŞİL/SERT YAPRAKLI ORMANLAR (KIZILÇAM, SERVİ, KARAÇAM, PIRNAL MEŞESİ, PALAMUT MEŞESİ, ZEYTİN, DEFNE, KEÇİBOYNUZU AĞACI ORMANLARI). BU ORMANLARIN TAHRİP EDİLMESİ İLE GELİŞMİŞ SIK AKDENİZ ÇALILIKLARI (MAKİ) İLE SEYREK AKDENİZ ÇALILIKLARI (FRİGANA / GARİG) TOPLUMLARI M. DOĞAN KANTARCI

-6- -10-6 tablo 2 nin orta sütununda gösterilmiģtir. Akdeniz Havzasında ormanların tahrip edilmesi, ağaçların yok edilmesi sonucunda geliģen sık ve seyrek çalılıklar (maki,frigana, garig ve defne çalılıkları ile fundalık, tür bileģimleri de tablo 2 de sağ sütunda gösterilmiģtir ( H.Mayer 1984 ten derlenmiģtir). Tablo 2 de verilen ve Akdeniz Havzasındaki sert yapraklı herdem yeģil ormanlarda yetiģen orman ağaçlarından, Mantar MeĢesi, Halep Çamı, Kızılçam, Sahil Çamı, TaĢ / Ayı MeĢesi, Palamut MeĢesi, Pırnal MeĢesi, Kızılpırnal MeĢesi, Bozpırnal MeĢesi, Söğüt yapraklı pırnal MeĢesi, Tüylü MeĢe, Akdeniz Servisi, Finike Ardıcı, Defne Ağacı, Keçiboynuzu Ağacı, Ahlat Ağacı, Erguvan Ağacı, Yabani Zeytin Ağacı (Delice) gibi türler ya yok edilmiģler veya aģırı kesimler ile kök ve kütük sürgünleri vererek çalılaģmıģlardır. 3. TÜRKĠYE DE ÇALILAġTIRILMIġ ORMANLAR Türkiye de Akdeniz ve Ege Denizi kuģağında ve Karadeniz kıyı kuģağındaki sert yapraklı herdem yeģil ormanların tür bileģimleri bölgedeki iklim tipine ve toprağın oluģtuğu anakaya cinsine göre farklıdır. Akdeniz iklimi etkisi altındaki ormanların tahrip edilmesi sonucunda tipik Sık Akdeniz Çalılığı (Maki) geliģmiģtir. Akdeniz, Ege ve Güney Marmara kıyı kuģağında maki yi oluģturan çalılar tablo 2 de verilmiģtir. Marmara kıyı kuģağı ile Karadeniz kıyı kuģağında bu orman artığı çalılıklarda Ağaç Fundası (Erica arborea) ve Çalı Fundası (Erica verticillata) ile KocayemiĢ (Arbutus unedo) türleri yaygınlaģır. Bu sebeple Kuzey Marmara ve Karadeniz kıyı kuģağı çalılıkları Fundalık olarak tanımlanır ( pseudomaki den tercüme edilip yalancı maki olarak da tanımlanmıģtır). Türkiye de maki ve fundalıkların yerinde eskiden ormanların bulunduğu ilk çağ yazarlarının bıraktığı kitaplardan anlaģılmaktadır (Saatçioğlu, F.1976 sh.154). Giderek yerleģim yerlerinin artması, ticaretin geliģmesi ve yangınlar, hayvan (özellikle keçi) otlatmaların yaygınlaģması, ormanların tahribi ile çalılıkların da geliģmesine sebep olmuģtur (Bu konuda ek bilgi için Bkz. Ġnandık, H.1965, Dönmez,Y.1976, Saatçioğlu, F.1976, Erinç, S.1977). 3.1. MAKĠ (SIK AKDENĠZ ÇALILIĞI) Türkiye de Akdeniz ikliminin etkisi altında bulunan orman kuģağında orman ağaçlarının yok edilmesi sonucunda orman altında yeralan çalı türlerinin yaygınlaģması ile Sık Akdeniz Çalılığı geliģmiģtir. Bu Sık Akdeniz Çalılığı batı kaynaklarında maki olarak adlandırıldığı için Türkiye de de maki olarak anılmıģtır. Aslında maki Korsika Adasında yerli halkın Laden (Cistus) çalılığına verdiği isimdir. Sık Akdeniz Çalılığının (maki) tipik türleri; Sandal, kuzey bakılı yamaçlarda ve yüksekte KocayemiĢ, Çalı fundası (kireçsiz anakayalardan oluģmuģ topraklarda), Sakız, Mersin, Keçiboynuzu Ağacı (Kesim sonucunda çalılaģmıģ), Kızılpırnal MeĢesi (Kesim ile çalılaģmıģ), Bozpırnal MeĢesi (Kesim ile çalılaģmıģ), Söğüt Yapraklı Pırnal MeĢesi (Quercus Ġlex) (Kesim ile çalılaģmıģ), Delice (Yabani zeytin Ağacı kesim ile çalılaģmıģ), Defne Ağacı (Yaprak üretimi için kesim ile çalılaģmıģ), Erguvan Ağacı (kesim ile çalılaģmıģ), Katran Ardıcı, Tesbih (Karagünlük), Katır Tırnağı, Diken Yapraklı Katır Tırnağı, Zakkum, Laden Türleri, Akçakesme, Keçiboğan (Azağan), Menengiç, Cehri

7-7- -11- TABLO 2. AKDENĠZ HAVZASINDAKĠ SERT YAPRAKLI / HERDEM YEġĠL ORMAN KUġAĞINDA VE ORMANIN TAHRĠP EDĠLDĠĞĠ (MAKĠ, FRĠGANA, GARĠG vb.) EKOSĠSTEMLERDEKĠ TÜRLER (Tablo'daki türler H.Mayer) YAYGIN OLAN AĞAÇ, ÇALI TÜRLERĠ vd.türler AYIRTEDĠCĠ TÜRLER TAHRĠP EDĠLMĠġ ORMANLARDA ı ıı ııı ıv v 1 2 3 4 5 6 1.Quercus suber (Mantar MeĢesi) X 2. Pinus halepensis (Halep Çamı) X X 3. Pinus pinaster (Sahil Çamı) X X 4. Quercus rotundifolia 5.Juniperus phoenicea (Finike Ardıcı) X 6. Quercus ilicis (TaĢ / Ayı MeĢesi) 7. Quercus coccifera (Pırnal MeĢesi) X X 8. Quercus ilex (Söğüt yapraklı pırnal) X 9. Quercus pubescens var. Anatolica X X (Tüylü MeĢe) 10. Quercus calliprinos (Kızıl-pırnal MeĢesi) X 11. Pinus brutia (Kızıl Çam) X 12. Laurus nobilis (Defne) X 13. Pyrus amygdaliformis (Badem yapraklı Ahlat Ağacı) 14. Ceratonia ciliqua (Keçiboynuzu ağacı) 15. Olea europea (Yabani zeytin / Delice) 16. Chamerops humilis (Bodur palmiye) X 17. Phillyrea latifolia X (GeniĢ yapraklı Akçakesme) 18. Phillyrea angustifolia X 19. Phillyrea media (Akçakesme) 20. Erica arborea (Ağaç Fundası) X X 21. Erica manipuliflora (Erica verticillata) X X (Pembe çiçekli Çalı Fundası) 22. Erica multiflora X 23. Arbutus unedo (KocayemiĢ) X X X 24. Arbutus andrachne (Sandal) X X 25. Calycotome villosa (Tüylü Keçiboğan) X X 26. Calycotome spinosa (Tüysüz Keçiboğan) X 27. Juniperus oxycedrus (Katran Ardıcı) X X 28. Pistacia lentiscus (Sakız) X X 29. Pistacia trebinthus (Menengiç) X 30. Rhamnus lycioides ssp. Oleoides(Cehri) 31. Rhamnus alternus (Cehri) X 32. Rhamnus myrtifolius (Mersin yapraklı Cehri) 33. Myrtus comminus (Mersin) X 34. Phlomis creticus (Tüylü Alevotu) X 35. Phlomis fruticosa (Çalba) X 36. Genista tinctoria (Boyacı Katırtırnağı) X 37. Sarcopoterium spinosum (Abdest bozan) X X 38. Cistus salviifolius (Adaçayı yapraklı Laden) X X X 39. Cistus incanus X X X X 40. Cistus creticus (Tüylü laden) X X X 41. Cistus albidus (Beyaz çiçekli Laden) X X X 42. Cistus parvifolius (Küçük çiçekli Laden) X X X 43. Cistus populifolius X X X 44. Cistus monspeliensis X X X 45. Cistus villosus X X X X 46. Ephedra fragilis (Deniz üzümü) X 47. Ephedra altissima (Afrika Deniz üzümü) 48. Periploca laevigata (Ġpek ağacı) X 49. Ulex australis (Süpürge Otu) X 50. Sideritis romana var. Numidica X (Karakurbağa otu) 51. Arbutus pavari X 52. Teucrium polium (Yer MeĢesi) X 53. Corydothymus capitatus (TaĢkıran) X 54. Styrax officinalis X (Tesbih Çalısı - Karagünlük Çalısı) 55. Cercis ciliquastrum (Erguvan) X 56. Salvia triloba (Adaçayı) X 57. Scorzonera cretica X 58. Colutea cilicica (Patlangaç Çalısı) X 59. Genista anatolica (Anadolu Katırtırnağı) X 60. Rhamnus palaestinus (Filistin Cehrisi) X 61. Crataegus aronia X 62. Pistacia palaestina (Menengiç'e benzer) X 63. Majorana syriaca X 64. Viburnum lantana (Tüylü Kartopu) X 65. Spartium junceum (Katırtırnağı Çalısı) X 66. Lavandula stoechas (KarabaĢ otu) X 67. Asphodelus microcarpus (ÇiriĢ otu) X 68. Rosmarinus officinalis (Biberiye) X 69. Brachipodium ramosum X 70. Paliurus spina-christi (Karaçalı) X 71. Punica granatum (Nar) X 72. Ruscus aculeatus (Herdemtaze) X 73. Cyclamen repandum X 74. Castanea sativa (Anadolu Kestanesi) X 75. Fraxinus ornus (Çiçekli DıĢbudak) X 76. Carpinus duinensis (Gürgen) X 77. Celtis australis ( Adi Çitlenbik Ağacı) X SARILICI BĠTKĠLER 78. Rubia peregrina (Kök boya) 79. Rubia laevis 80. Smilax aspera (Gıcır / Öz Dikeni) X X 81. Lonicera implexa (Hanımeli) X 82. Lonicera etrusca (Hanımeli) 83. Lonicera arborea 84. Asparagus acutifolius (Dikenli KuĢkonmaz) X 85. Asparagus albus 86. Asparagus aphyllus 87. Clemati cirrhosa (Orman Asması) 88. Tamus comunis (Kara Asma) YER BĠTKĠLERĠ 89. Arisarum vulgare 90. Geranium purpureum (Turna gagası) 91. Prasium majus 92. Phagnalon rupestre 93.Cneorum tricoccum 94. Globularia polium LİSTEDEKİ BİTKİ TÜRLERİ AKDENİZ HAVZASI'NDAKİ SERT YAPRAKLI / HERDEM YEŞİL ORMANLARDA YETİŞMEKTEDİRLER. AKDENİZ HAVZASI'NIN FARKLI BÖLGELERİNDEKİ YETİŞME ORTAMI ÖZELLİKLERİNE BAĞLI OLARAK AYIRT EDİCİ TÜRLER AYRICA BELİR- LENMİŞ VE İŞARETLENMİŞTİR (H.Mayer 1984'ten) AYIRTEDİCİ TÜRLERİN YAYILDIĞI BÖLGELER I BATI AKDENĠZ II KUZEY AFRĠKA III DOĞU AKDENĠZ (ANADOLU KIYILARI DAHĠL) V ANADOLU (ÖZEL OLARAK) VI SURĠYE-FĠLĠSTĠN TAHRİPEDİLMİŞ ORMAN ALANLARINDAKİ TÜRLER 1. MAKİ ALANLARI (SIK AKDENİZ ÇALILIĞI - SEKUNDER MAKĠ) (MAKĠ : KORSĠKA'DA LADEN (Cistus) ÇALISINA VERĠLEN ĠSĠMDĠR.) Maki orman ağaçlarının kesilmesi veya orman yangını, sonucunda orman altındaki çalıların sık olarak geliģmesi ile oluģur. Kök ve kütük sürgünü veren ağaç türleri de çalılaģırlar. Çam ağaçları sık çalı örtüsü altında gençleģemez ve alanı tekrar bir çam ormanına dönüģtüremezler. Makiyi oluģturan çalılar odun kömürü yapmak veya baģka amaçlarla kesildikçe daha sık sürgün verdikleri için, yer yer bu sık çalılığın içinden geçmek zorlaģır. Özellikle yangın sonrası aģırı keçi otlatması sık çalılığın seyrelmesine ve toprağı taģınmasına sebep olur. Toprağın taģınması, sığlaģması ve taģlılığın artması sonucunda sık çalılık da giderek frigana (veya garig) çalılığına dönüģür. 2. MERSİN (MURT) MAKİSİ (KRĠSTALEN ġġstlerden OLUġMUġ TOPRAKLARDA YAYGIN) Mersin çalısının yaygın olduğu sık Akdeniz çalılığıdır. 3. YARI KURAK MAKİ (BODUR PALMĠYELERĠN BULUNDUĞU MAKĠ) 4. FRİGANA (SEYREK AKDENİZ ÇALILIĞI) Ormanın ve onun yerine geçen sekunder makinin tahrip edilmesi sonucunda geriye pek çoğu dikenli ve bodur çalılardan oluģan bitki toplumları kalır. Toprak sığ ve taģlı olduğu veya çalıların kökleri anakayanın çatlak sisteminde geliģebildiği için daha boylu bitkilerin yetiģmesi pek mümkün değildir. Ancak insan eli ile yetiģme ortamının islâh edilebilmesi mümkün ise bu çalılıklar ormana dönüģtürülebilir. Bu vejetasyon tipi Yunanistan'da "Phyrigana", Ġspanya'da "Tomillares" olarak tanımlanmıģtır. 5. GARİG Çok Ģiddetli otlatma sonucunda toprağı taģındığı kireçtaģı yetiģme ortamlarında kökleri anakaya çatlaklarında geliģebilmiģ, boyu 1 m'yi geçemeyen, seyrek çalılıklar. Bu vejetasyon tipi Fransa'da "Garigue" olarak tanımlanmıģtır. 6. DEFNE KUŞAĞI İLE FUNDALIK (PSEDOMAKİ) KUŞAĞI Defne ormanlarının yaprak için kesilmesi sonucunda sık bir baltalık geliģir. Çünkü Defne ağacının sürgün verme yeteneği fazladır. Akdeniz kıyı kuģağından daha yüksekte veya daha kuzeyde yer alan meģe / karaçam ormanlarının tahrip edilmesi ile orman altındaki Ağaç Fundası, Çalı Fundası, KocayemiĢ vb. çalılar geliģerek alanı kaplarlar. Fundalık (Pseudomaki=Yalancı maki) de ormanın tahribi ile geliģmiģ sekunder bir vejetasyon tipidir. Fundalığı oluģturan bütün çalı türleri meģe ormanının altında bulunduğu gibi, fundalıkta da orman ağaçları kök ve kütük sürgünleri vererek varlıklarını devam ettirmektedirler. Ancak odun kömürü yapmak veye yakacak olarak meģe sürgünlerinin devamlı kesilmesi, bu türlerin giderek kaybolmasına sebep olur. M. DOĞ AN K ANT AR C I

8-8- -12- türleri, Adaçayı türleri, Patlangaç Çalısı, KarabaĢ Otu, ÇiriĢ Otu, Kekik Türleri, Orman Asması, Kara Asma, Kökboya (Rubia peregrina), Sütleğenler, Diken Yapraklı Sütleğen (Euphorbia achantothamnos), Abdestbozan (Sarcopaterium spinosum), Sığırkuyruğu olarak sıralanabilir (Latinceleri için Bkz. Tablo 3.1., 3.2. ve 4.1.). ġekil 2 de sık bir Kızılçam ormanında ağaçların kesilmesi sonucunda Sık Akdeniz çalılığına dönüģtürülme süreci görülmektedir. Bu süreçte orman yangınları Sık Akdeniz Çalılığında kök ve kütük sürgünü veremeyen ağaçların (Kızılçam gibi) tamamen yok olmasına ve çalılığın daha da sık olarak geliģmesine sebep olmaktadır. Tablo 3.1. de Manavgat-Sağırin - Deliler Dere Kaldırım Dağı kesitinde Kızılçam kuģağı ile sedir kuģağında farklı yükseltilerden ve bakılardan alınmıģ örnek alanlardaki ağaç ve çalı türleri verilmiģtir. Ağaç ve çalı türlerinin örtme oranları % olarak verilmiģtir (Braun-Blanquet) örtme dereceleri bu konuda yeterli bilgi vermemektedir). Tablo 3.1. incelendiğinde Kızılçam KuĢağındaki ormanlar ile Sedir KuĢağındaki ormanlarda bulunan çalı türlerinin farklı olduğu anlaģılmaktadır. Kızılçam KuĢağında Akdeniz Ġklimi nin etkisi belirgindir. Bu sebeple bazı kaynaklarda Akdeniz maki elemanları olarak tanımlanan çalı türleri Kızılçam ormanlarının altında yaygındır. Ormandaki Kızılçam ağaçlarının (ağaç tabakasında) örtme oranına dikkat edilirse, örnek alanların sık Kızılçam ormanlarından alındığı anlaģılır. Ormanın çalı tabakasındaki türler arasında kesim sonu kök ve kütük sürgünleri vererek yaģamaya devam etmiģ olan Keçiboynuzu Ağacı, Defne Ağacı, Pırnal MeĢesi, Mazı MeĢesi, Yabani Zeytin (Delice) gibi çalılaģmıģ ağaçlar da vardır. Bu türler birbiri ardına yapılan kesimler sonucunda ve keçi otlatması etkisi altında çalılaģmıģlardır. Tablo 3.2. de Kumluca-KöĢklü-Dibek Ormanı (Bey Dağları) kesitinde de Kızılçam KuĢağı ile Sedir KuĢağında alınan örnek alanlarda ağaç ve çalı türlerinin örtme oranları verilmiģtir. Bu kesitte de Kızılçam KuĢağındaki çalı türlerinin Akdeniz Ġklimi nin tipik çalıları olduğu görülmektedir. Sedir KuĢağı ndaki çalı türleri ise yüksek dağlık arazideki soğuk ve karlı iklim etkisinin altındaki ormanlarda bulunan türlerdir. Örnek alanlarda Kızılçam ağaçlarının örtme oranları ormandaki ağaç tabakasının kapalılık derecesinin yüksek olduğunu göstermektedir. Orman altındaki çalı tabakasında bu kesitte de çalılaģmıģ olan orman ağacı türleri de yer almaktadır. Tablo 4.1. de ReĢadiye Yarımadası nın Betçe Bölümünde Kocadağ kesitindeki ağaç ve çalı türleri verilmiģtir. Kocadağ ın yüksekliği 1140 m olduğu için kesitin tamamı Kızılçam KuĢağı nda bulunmaktadır. Ancak Kocadağ da Akdeniz Bölgesinden farklı olarak Kerme Körfezine inen ve sarp yamaçlardan oluģmuģ bir kuzey bakı vardır. Bu kuzey bakılı yamaçlarda ormanların tür bileģimleri belirgin yükselti / iklim kuģakları oluģturmaktadır (Tablo 4.1. in Ģekline bakınız). Kocadağ kesitindeki Kızılçam ormanlarının da altında Akdeniz Ġkliminin tipik çalı türleri yer almaktadırlar. Ormanını tahrip edildiği yerlerde bu çalı türleri Sık Akdeniz Çalılığını (Maki), tahribatın daha aģırı olduğu yerlerde Seyrek Akdeniz Çalılığını (Firgana) oluģturmuģlardır. Tablo 4.2. Kızılçam Ormanının tahrip edilmesi sonucunda geliģen sık ve seyrek çalılıkların tür bileģimlerini göstermektedir. Bodrum Yarımadası ndaki Kızılçam ormanlarının kuruluģu ve bu ormanların altındaki çalı türlerinin örtme dereceleri tablo 5.1. de verilmiģtir. Tablo 5.1. deki Kızılçam ormanları incelendiğinde;

1. Zeytin ypr. Sırımbağı 2. Kokulu Ardıç 3. Sedir=Katran Ağacı 4. Toros Göknarı 5. Karaçam 6. Sütleğen 7. Boylu Ardıç 8. Küç.yap.Akdiken 9. Katran Ardıcı 10.Gürg.yap.Kayacık 11.Sığırkuyruğu 12.BeĢli Akdiken 13.Çalba 14.Sütleğen 15.Tesbih-Karagünlük 16.Saçlı MeĢe 17.Kızılçam 18.Doğu Çınarı 19.Mazı MeĢesi 20.Sandal 21.Pembe çiçekli Laden 22.Menengiç 23.Boyacı Sumağı 24.Boyacı sütleğeni 25.Sırımbağı 26.Hayıt 27.Defne Ağacı 30.Pırnal MeĢesi 28.Mersin 29.Zakkum 31.Delice 32.Çalı Fundası 33.Keçiboynuzu Ağacı ÖRTME ORANLARI %. 9-9- -13- TABLO 3.1. MANAVGAT-SAĞIRĠN-DELĠLLER DERE-KALDIRIM DAĞI KESĠTĠNDE ORMAN AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN YAYILIġI (KIZILÇAM KUġAĞINDAKĠ ORMANLARIN TAHRĠP EDĠLMESĠ SONUCUNDA ALTTAKĠ ÇALI TÜRLERĠ GELĠġEREK "SIK AKDENĠZ ÇALILIĞINI" "MAKĠ" OLUġTURMAKTADIRLAR.) AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ ÖRNEK ALANLARIN YÜKSELTĠLERĠ (m), BAKILARI VE BĠTKĠLERĠN ÖRTME ORANLARI 100 300 500 500 600 600 700 750 800 800 900 1000 1050 1100 1150 1200 1200 1500 1800 K D D B D B D B G K K K K G G G 1. Daphnea oleoides 2 2 4 4 4 2 (Zeytin yapraklı Sırımbağı) 2. Juniperus foettidissima (Kokulu Ardıç) 2 2 2 4 12 15 3. Cedrus libani (Sedir=Katran Ağacı) 4 40 40 70 45 40 70 20 4. Abies cilicica (Toros Göknarı) 17 2 4 4 4 20 5. Pinus nigra (Karaçam) 4 15 4 4 4 6. Euphorbia amygdoloides (Sütleğen) 12 4 2 2 2 7. Juniperus excelsa (Boylu Ardıç) 4 2 8. Crateagus mikrophylla (Küç.yap.Akdiken) 2 2 9. Juniperus oxycedrus (Katran Ardıcı) 2 10. Ostrya carpinifolia (Gürg.yap.Kayacık) 4 2 11. Verbascum siniatum (Sığırkuyruğu) 1 2 35 15 4 4 2 2 2 12. Crateagus pentagina (BeĢli Akdiken) 2 13. Phlomis fruticosa (Çalba) 4 12 4 14. Euphorbia biglandulosa (Sütleğen) 4 4 15. Styrax officinalis (Tesbih-Karagünlük) 4 15 4 4 4 17 15 16 14 12 4 4 2 4 16. Quercus cerris (Saçlı MeĢe) 2 12 12 14 14 15 15 30 15 4 12 12 15 4 17. Pinus brutia (Kızılçam) 60 65 70 60 60 65 90 80 80 70 80 70 23 2 4 2 2 18. Platanus orientalis (Doğu Çınarı 30 30 30 30 15 15 19. Quercus infectoria (Mazı MeĢesi) 4 4 4 20. Arbutus andrachne (Sandal) 4 30 2 2 2 2 2 21. Cistus villosus (Pembe çiçekli Laden) 15 2 1 60 55 12 22. Pistacia trebinthus (Menengiç) 4 2 2 2 2 23. Cotinus coggyria (Boyacı Sumağı) 4 15 4 2 2 15 24. Euphorbia tinctoria (Boyacı sütleğeni) 4 15 2 25. Daphnea gnidioides (Sırımbağı) 2 4 26. Vitex agnus-castus (Hayıt) 2 2 27. Laurus nobilis (Defne Ağacı) 35 30 2 28. Myrtus comminus (Mersin) 30 25 2 29. Nerim oleander (Zakkum) 15 2 30. Quercus coccifera (Pırnal MeĢesi) 4 4 31. Olea europea var.oleaster (Delice) 15 2 32. Erica manipuliflora (Çalı Fundası) 2 33. Ceratonia ciliqua (Keçiboynuzu Ağacı) 12 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 MANAVGAT-SAĞIRĠN-DELĠLLER-KALDIRIM DAĞI KESĠTĠNDE AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ YÜKSELTĠ 100 Km 300 D 500 D 500 600 600 700 750 800 G 800 K 900 1000 1050 K 1100 K 1150 1200 K 1200 G 1500 G 1800 G KAYNAK :.D.KANTARCI 1991 KESĠT 7'DEN DÜZENLENMĠġTĠR. KIZILÇAM KUġAĞINDAKĠ ORMAN AĞAÇLARI KESĠLĠR VE YOK EDĠLĠRSE; ORMAN ALTINDAKĠ ÇALI TÜRLERĠ "SIK AKDENĠZ ÇALILIĞINA" (MAKĠ) DÖNÜġÜRLER. M.DOĞAN KANTARCI

1. Sedir Ağacı 2. Kekik 3. Dağ Nanesi 4. Kar Kirpisi 5. Zeytin Ypr. Sırımbağı 6.ġakayık 7. Patlangaç çalısı 8. Hanımtuzluğu 9. Kokulu Ardıç 10.Sütleğen 11. KuĢ Üvezi 12.Toros Akçaağacı 13. Dağ Kavağı 14. Sığırkuyruğu) 15. Mazı MeĢesi 16. Dikenli KuĢkonmaz 17. Pembe çiç.laden 18. Boylu Ardıç 19. Katran Ardıcı 20. Akdiken 21. Çalba 22. Kızılçam 23. Karagünlük 24. Boyacı Sütleğeni 25. Akçakesme 26. Hayıt 27. Menengiç 28. Sırımbağı 29. Katırtırnağı 30. Boyacı Sumağı 31. Zakkum 32. Defne 33. Keçiboynuzu 34. Sandal 35. Mersin 36. Delice ÖRTME ORANLARI %. -10-10 TABLO 3.2. KUMLUCA-KÖġKLÜ-DĠBEK ORMANI (BEY DAĞLARI) KESĠTĠNDE AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN ÖRTME ORANLARI (KIZILÇAM KUġAĞINDA ORMANLARIN TAHRĠP EDĠLMESĠ SONUCUNDA ALTTAKĠ ÇALI TÜRLERĠ GELĠġEREK SIK AKDENĠZ ÇALILIĞINI "MAKĠ" OLUġTURMAKTADIRLAR) AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ ÖRNEK ALANLARIN YÜKSELTĠLERĠ (m) VE BĠTKĠLERĠN ÖRTME ORANLARI (%) 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1. Cedrus libani (Sedir Ağacı) 5 20 20 80 80 70 80 80 80 80 80 70 80 80 80 2. Thymus sp. (Kekik) 15 4 4 3. Menta sp. (Dağ Nanesi) 7 4 4 4 4. Achantolimon olivieri 4 7 30 4 4 4 (Kar Kirpisi-Çoban Yastığı) 5. Daphnea oleoides 2 4 10 2 2 (Zeytin yapraklı Sırımbağı) 6. Peonia mascula (ġakayık) 10 30 10 10 7 7 7. Cotoneaster nummularia 15 12 4 4 (Patlangaç çalısı) 8. Berberis creticus 2 12 (Hanımtuzluğu - Karamuk) 9. Juniperus foettidissima 12 15 2 (Kokulu Ardıç) 10. Euphorbia amygdoloides (Sütleğen) 30 35 35 11. Sobus torminalis (KuĢ Üvezi) 1 1 2 1 12. Acer hyrcanum 4 1 4 4 2 4 10 10 (Toros Akçaağacı) 13. Populus tremula (Dağ Kavağı) 1 2 14. Verbascum orientale (Sığırkuyruğu) 1 30 30 15. Quercus infectoria (Mazı MeĢesi) 4 1 1 16. Asparagus acutifolius 4 2 (Dikenli KuĢkonmaz) 17. Cistus villosus (Pembe çiç.laden) 4 2 2 4 4 18. Juniperus excelsa (Boylu Ardıç) 1 4 1 1 19. Juniperus oxycedrus ssp.oxyced. (Katran Ardıcı) 2 20. Crateagus monogyna (Akdiken) 4 21. Phlomis fruticosa (Çalba) 4 4 2 2 4 22. Pinus brutia (Kızılçam) 70 70 70 80 85 40 40 70 2 23.Styrax officinalis (Karagünlük) 15 15 15 15 30 30 30 24. Euphobia tinctoria (Boyacı Sütleğeni) 35 35 15 15 15 25. Phyllirea latifolia (Akçakesme) 4 4 26. Vitex agnus-castus (Hayıt) 15 12 4 27. Pistacia trebinthus (Menengiç) 12 12 15 15 1 28. Daphnea gnidioides (Sırımbağı) 4 4 4 29. Spartium junceum (Katırtırnağı) 4 2 30. Cotynus coggyria (Boyacı Sumağı) 4 4 31. Nerium oleander (Zakkum) 20 4 4 32. Laurus nobilis (Defne) 20 15 4 33. Ceratonia ciliqua (Keçiboynuzu ağacı) 4 4 15 34. Arbutus andrachnea (Sandal) 15 15 35. Myrtus comminus (Mersin) 12 12 36. Olea europea var.oleaster (Delice) 4 4 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 KUMLUCA-BEY DAĞLARI KESĠTĠNDE AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN YAYILIġI 200 400 600 800 1000 1000 1 1200 2 1200 3 1200 1 1400 2 1400 3 1400 1 1600 2 1600 3 1600 1 1800 2 1800 3 1800 1 2000 2 2000 3 KIZILÇAM KUġAĞINDA ORMAN AĞAÇLARI KESĠLĠR VE YOK EDĠLĠRSE ORMAN ALTINDAKĠ ÇALI TÜRLERĠ "SIK AKDENĠZ ÇALILIĞINA" (MAKĠ) DÖNÜġÜRLER KAYNAK : M.D. KANTARCI 1982 Kesit 2'den düzenlenmiģtir. M.DOĞAN KANTARCI

-11-11 1) Sık ve genç (35 yaģında) bir Kızılçam ormanındaki çalı türlerinin çalılaģmıģ olan Söğüt Yapraklı Pırnal MeĢesi (Quercus ilex) ile çalılaģmıģ olan Finike Ardıcı (Juniperus phoenicea) türlerinin 1 ha alandaki 300 çalının 175 tanesini oluģturduğu görülmektedir. Buna karģılık Kızılçam ağacı sayısı 1 ha alanda 1225 tanedir. 2) YaĢı 65 olup, daha seyrelmiģ olan Kızılçam ormanında ise Kızılçam ağaçlarının sayısı 1 ha alanda 376 ya düģmüģ, orman altındaki çalıların sayısı 1 ha alanda 325 e yükselmiģtir. Bu çalı türlerinin önemli bölümü (425 tanesi) Kızılpırnal MeĢesi (Quercus coccifera) olup, oduna kesildiği için çalılaģmıģtır. 3) Daha genç (30-35) ve daha yaģlı (80-90) Kızılçam ağaçlarından oluģmuģ ormanda ise çalı türlerinin sayısı daha azdır. Bu çalı türlerinin önemli bölümü de çalılaģtırılmıģ olan Kızılpırnal MeĢesi ile Delice (Yabani Zeytin) ağaç türlerinden oluģmaktadır. Bodrum Yarımadası ndaki Kızılçam ormanlarının da altında önemli miktarda çalılaģtırılmıģ orman ağacı türleri ve çalı türleri bulunmaktadır. Bu ormanlarda Kızılçam ağaçlarının kesilmesi ile geliģen Sık Akdeniz Çalılığı nın (maki) sekunder bir oluģum olduğu Tablo 5.1. deki orman kuruluģundan açıkça anlaģılmaktadır. Bodrum Yarımadası ndaki Finike Ardıcı (Juniperus phoenicea) ormanları ve bunların tahrip edilmesi ile geliģen Sık Akdeniz Çalılığı (maki) dikkat çekicidir. Tablo 5.2. de Bodrum Yarımadası ndaki üç ayrı Finike Ardıcı ormanından örnek verilmiģtir. Finike Ardıcı ormanlarında Kızılçam ağaçları da bulunabilmektedir (KarıĢık koru ormanı). Ancak Finike Ardıcı ağaçlarının çok olması bu ormanlara ayrı bir önem kazandırmaktadır. Finike Ardıcı ormanları kuzey ve doğu bakılı yamaçlarda daha yaygındır. ReĢadiye Yarımadası nda da Finike Ardıcı ormanı kuzey etkisini alan yetiģme ortamında yayılmıģtır (Andızcık Dağı). ReĢadiye Yarımadası nda güneyde deniz kıyısında (Palamut bükünde Ġnce Burun daki ardıç meģcereleri) Finike Ardıcı meģcerelerinin Akdeniz in nemli etkisi altında yayıldıkları ve gençleģebildikleri tespit edilmiģtir (Bkz. Tablo 4.1. ve M.D. Kantarcı 1990). Finike Ardıcı ormanları; Akdeniz Bölgesi nin güney bakılı yamaçları (Kızılçam KuĢağı) ile, ReĢadiye ve Bodrum yarımadalarının kuzey bakılı yamaçları arasındaki iklim farkını göstermesi bakımından ilginçtir. Bu sebeple de Bodrum Yarımadası ndaki Finike Ardıcı ormanları biyolojik çeģitlilik ve klimax orman kuruluģu bakımından çok önemli olup, korunmaları gerekmektedir. Finike Ardıcı odununun çok dayanıklı olması ve çürümemesinden dolayı çit kazığı olarak kullanılmak üzere (veya çeyiz sandığı yapımında da kullanılmıģtır) kesilmiģtir. Tahrip edilen Finike Ardıcı ormanlarının altındaki çalı türleri de açılan alanı kaplayarak Sık Akdeniz Çalılığını (maki) oluģturmuģlardır (Tablo 5.2. Örnek alan 1,2,3). Bodrum Yarımadası nda çok önemli bir bulgu da Girel Köyü Mezarlığındaki boylu meģe ağaçlarının oluģturduğu küçük meģceredir. Girel (Kibrel) Köyü Mezarlığı Bodrum Yarımadası nın batı bölümündeki tepelik arazinin üst kesiminde Karadağ ile Oyuklu Dağ ın arasındaki boyunun güney batısında bulunmaktadır. Girel Köyü Mezarlığında bulunan 14 meģe ağacından 13 tanesi Boz Pırnal MeĢesi (Quercus aucheri), 1 tanesi Kızıl Pırnal MeĢesi (Quercus coccifera) olup, ağaçların boyları 4,5-14,0 m, göğüs çapları

- 12-1 ġekġl 2. KIZILÇAM ORMANININ ÇALILAġMASI (MAKĠYE DÖNÜġÜMÜ) (ÖRNEK: ANTALYA ÇEVRESĠNDEKĠ ORMANLAR) 1. SIK KIZILÇAM ORMANI ORMAN ALTINDA IŞIK ALAN YERLERDE AKDENİZ ÇALI TÜRLERİ DE YETİŞMEKTEDİR. 2. ARALANMIŞ KIZILÇAM ORMANI ORMANIN ALTINDA AKDENİZ ÇALI TÜRLERİ YAYGINLAŞMIŞTIR. ORMANIN DOĞAL OLARAK GENÇLEŞMESİ ENGELLENMİŞTİR. 3. AKDENİZ ÇALILIĞINA DÖNÜŞMÜŞ (MAKİLEŞMİŞ) KIZILÇAM ORMANI 4. ORMAN YANGINI 5. YANGIN SONRASI ÇALILAR KÖK VE KÜTÜK SÜRGÜNÜ VEREREK CANLANIRLAR. KIZILÇAM AĞAÇLARININ KÖK VE KÜTÜK SÜRGÜNÜ VERMEK YETENEĞİ YOKTUR.ALAN AKDENİZ ÇALI TÜRLERİ İLE KAPLANIR. 6. KIZILÇAM ORMANI AKDENİZ ÇALILIĞINA DÖNÜŞÜR BU AKDENİZ ÇALILIĞI ORMANIN TAHRİP EDİLMESİ İLE OLUŞMUŞTUR (SEKUNDER MAKİ) AĞAÇLANDIRILARAK YENİDEN ORMAN YETİŞTİRİLEBİLİR. ANTALYA DA; DÜZLERÇAMI, İL KORUSU, KÜÇÜK AKSU (KURŞUNLU VD.), KADRİYE-BELEK VE KUMKÖY AĞAÇLANDIRMALARI İLE ÇALILAŞMIŞ (MAKİLEŞMİŞ) ALANLAR YENİDEN ORMANA DÖNÜŞTÜRÜLMÜŞTÜR. M.DOĞAN KANTARCI

0.5 3.0 5.0 3.0 4.0 5.0 5.0 10 20 20 30 40 50 70 100 120 277 360 450 500 520 540 540 550 560 830 900 950 970 970 1040 1050 1110 1110 1040 1000 1060 1040 1000 1040 1000 900 970 910 900 880 350 320 350 160 150 100 120 70 40 30 20 20 10 15 5 5 5 10 5 >1100 m DĠKKAT! BU TABLOYU A3 KÂĞIDA -13-12 BASALIM. A4 BOYUTUNDA OKUNMUYOR. TABLO 4.1. REġADĠYE (DATÇA) YARIMADASI'NDA KOCADAĞ KÜTLESĠNĠN AKDENĠZ - YAYLA TEPE - EGE DENĠZĠ KESĠTĠNDE YÜKSELTĠ / ĠKLĠM KUġAKLARINA GÖRE ORMAN VE ORMAN ARTIĞI ÇALILIKLARDA (MAKĠ- FRĠGANA-GARĠG) TÜR BĠLEġĠMĠ GÜNEY BAKILI YAMAÇLAR GEBEKUM KUMULU KIYI KUŞAĞI ALT KUŞAK ORTA KUŞAK ÜST KUŞAK 0-5 m < 50 m 50-500 m 500-900 m 900-1110 m KUZEY BAKILI YAMAÇLAR ORTA ALT ÜST KUŞAK KIYI KUŞAĞI KUŞAK KUŞAK 1100 m 750 250-500 m 50-250 m < 50 m 900 - - 900 m TÜRLER 2TÜRLER 80. Euphorbia myrsinthes (Sütleğen) + 3 2 3 1. Cerasus prostrata var. prostrata 79. Micromeria angustifolia (TaĢ Nanesi) 1 1 (Dağ Kirazı - Bodur Kiraz) 78. Ferula asparagifolia (Kav otu) + 2 3 2 3 2 2 4 4 3 3 4 4 3 2 + 2 3 3 r 2. Arbutus andrachne (Sandal) 77. Dianthus spec. (Dağ karanfili) + 1 3. Osyris alba (Keçi öldüren) 76. Filago cryocephala (Pamukçuk) + 1 4. Tamus communis.ssp.cretica (Karaasma) 75. Rubus canescens var. canescens 1 2 5. Foeniculum vulgare (Rezene) (Böğürtlen) 1 1 6. Crataegus monogyna (Akdiken) 74. Carex flacca (Kındıra - Saparna) 1 2 1 1 1 7. Dryopteris pallida (Eğrelti Otu) 73. Ephedra major (Deniz üzümü) 1 3 8. Tymus cilicicus (Kekik) 72. Thymus cf. Cilicicus (Kekik) 2 2 3 2 1 + 1 + 9. Rosa canina (KuĢburnu-Yabani gül) 71. Rhus coriaria (Derici Sumağı) 1 1 1 2 2 + 2 2 1 2 10. Rosa pulverilanta (Yabani gül) 70. Juniperus oxycedrus (Katran Ardıcı) + 2 + 1 1 + 11. Lonicera etruska var.etrusca (Hanımeli) 69. " " var. etrusca ( " ) + + + 1 + + 12. Lonicera etrusca var. hispidula (Hanımeli) 68. Lonicera etrusca var. hispidula (Hanımeli) + 3 3 3 3 3 3 1 1 + 1 13. Paeonia mascula ssp. mascula (Ayı gülü) 67. Crataegus monogyna (Akdiken) r + 14. Juniperus oxycedrus (Katran Ardıcı) 66. Peonia mascula ssp. mascula (Ayı Gülü) + 2 2 2 3 2 r 3 1 1 2 15. Rhus coriaria (Derici Sumağı) 65. Quercus ilex (Söğüt yapraklı Pırnal MeĢesi) r 2 + 2 1 + 2 1 2 1 16. Acer orientalis (Syn.A.sempervirens) 64. Euphorbia biglandulosa (Sarı boya Sütleğeni) 2 1 1 2 (Doğu Akçaağacı) 63. Anagiris foetida (Kokar Çalı - Zivircik) 1 1 3 + 1 1 1 17. Rubus canescens var.canescens 62. Pyracantha coccinea (AteĢ Dikeni) + 1 2 (Böğürtlen) 61. Nerium oleander (Zakkum) + 3 2 2 2 4 + 2 + 18. Salvia tomentosa (Büyük çiçekli Adaçayı) 60. Pistacia trebinthus (Menengiç) + + 1 1 1 4 3 4 3 19. Salvia bracteata (Adaçayı) 59. Osyris alba (Keçi öldüren) + 20. Populus tremula (Dağ Kavağı) 58. Cerasus prostrata var. prostrata 1 5 4 4 3 3 5 2 3 3 3 5 2 1 + 21. Quercus ilex (Söğüt yapraklı Pırnal MeĢesi) (Dağ Kirazı-Bodur Kiraz) 1 1 1 2 1 1 2 2 22. Ruscus aculeatus (Herdemtaze) 57. Asphodelus lutea (ÇiriĢ otu) 1 5 23. Juniperus phoenicea (Finike Ardıcı) 56. Rhamnus oleoides (Zeytin yapraklı Cehri) 1 + + 24. Alyssum desertorum var. prostratum 55. Arbutus andrachne (Sandal) 1 1 4 5 3 4 1 3 3 3 2 1 (Altın Çiçek) 54. Phyllirea latifolia (Akçakesme) 3 2 + 2 1 1 4 3 2 2 2 2 + 25. Rhamnus oleoides (Zeytin yapraklı Cehri) 53. Euphorbia peplus var. peplus (Sütleğen) 1 1 1 26. Helicrysum stoechas ssp.barrelieri 52. Achillea cretica (Civan perçemi-kandil Çiçeği) 1 1 2 27. Ftilistemon chamapeuce 51. Carthamus spec. (Deve dikeni) 1 + 1 r 2 28. Laurus nobilis (Defne Ağacı) 50. Convolvulus oleifolium (Tarla sarmaģığı) + + 2 2 29. Cistus villosus (Laden) 49. Ftilistemon chmaepeuce 3 1 3 3 1 30. Sedum implexicoula (Dam Koruğu) 48. Phagnolon graeca 1 1 3 1 1 31. Helicrysum orientale (Solmaz çiçek) 47. Erica manipuliflora (E. Verticillata) 2 3 + 1 1 1 2 1 1 1 5 32. Saturea tymbra (Nane Kekiği - Sater)) (Pembe çiçekli Funda) r + 5 2 4 2 33. Cupressus sempervirens var. glauca 46.Quercus infectoria (Mazı MeĢesi) r r (Mavi Akdeniz Servisi) 45. Juniperus phoenicea (Finike Ardıcı) 3 r 2 1 34. Salvia fruticosa (Syn. S.triloba) (Adaçayı) 44. Teucrium chamaedrys (Yer MeĢesi) 1 + 2 2 2 35. Inula heterolepis (Kaya Andızotu) 43. Origanum onites (Ak Kekik - Ġzmir Kekiği) 2 1 1 1 2 + 1 2 1 1 36. Cistus parvifolius (Küçük çiçekli Laden) 42. Urginea maritima (Ada soğanı) 1 2 2 1 1 37. Daphnea gnidioides (Dafne - Sırımbağı) 41. Saturea tymbra (Nane kekiği - Sater) 1 1 3 3 2 + 2 1 38. Mandragora automnalis (Adam Otu) 40. Salvia viridis (YeĢil Adaçayı) 1 + 39. Coronilla emerus ssp. Emeroides 39. Salvia bracteata (Adaçayı) r 1 1 (Yalancı Burçak) 38. Salvia fruticosa (Adaçayı) + 1 1 40. Lithodora hispidula ssp. Hispidula 37. Olea europea var. Sylvestris (Zeytin) + 2 2 + 1 + r 2 3 1 41. Lithospermum purpurea - coruleum 36. Vitex agnus-castus (Hayıt) 1 (TaĢkesen Otu) 35. Quercus valonea (Palamut meģesi) 5 1 1 1 r 1 42. Urginea maritima (Ada Soğanı) 34. Ruscus aculeatus var.angustifolius 2 1 1 2 2 + 43. Coridothymus capitatus (Syn. T. capitatus) (Herdemtaze - Yabani Mersin) 2 2 (Beyaz Kekik) 33. Asparagus acutifolius (Dikenli KuĢkonmaz) + + + r 2 2 + + 44. Origanum onites (Ak Kekik-Ġzmir Kekiği) 32. Smilax aspera (Gıcır - Öz Dikeni) 2 2 1 + 1 1 1 2 3 2 1 2 45. Hypericum empetrifolium (Sarı püren) 31. Myrtus comminus (Mersin) 2 3 3 2 + + 2 46. Clematis vitalba (Orman Asması - Filbahri) 30. Helicrysum orientale (Solmaz Çiçek) + 2 + 2 47. Clematis cirrhosa (Orman Asması) 29. Helicrysum stoechas ssp. barrelieri 3 3 2 1 2 2 + + 1 3 48. Arbutus unedo (KocayemiĢ) 28. Phlomis fruticosa (Çalba) + 1 + 1 + 1 1 1 2 + 1 49. Olea europea var. sylvestris (Zeytin) 27. Inula heterolopis (Kaya Andızı Otu) 2 1 1 1 1 r 2 1 2 1 2 1 + 1 + + 50. Pistacia trebinthus (Menengiç) 26. Calycatome villosa (Tüylü Keçiboğan) 1 2 1 + 1 2 1 51. Phlomis fruticosa (Çalba) 25. Euphorbia achantothamnos 1 3 3 2 2 2 3 1 1 + 1 2 3 + 2 1 52. Euphorbia achantothamnos (Diken yapraklı sütleğen) + (Diken yapraklı Sütleğen) 24. Medicago marina (Deniz yoncası) 4 3 1 3 3 4 + 2 3 2 1 53. Genista achantoclados 23. Saxifraga cf. (TaĢkıran) 4 1 + (Diken yapraklı Katırtırnağı) 22. Juncus acutus (Hasır otu) 2 1 1 1 2 1 + 54. Spartium junceum (Katırtırnağı) 21. Cyperus capitatus (Kâğıt otu) 2 1 + 55. Pirus eleagrifolius (Ahlat) 20. Lagarus ovatus 1 + + + 56. Teucrium chamaedrys (Yer MeĢesi) 19. Euphorbia taurinensis (Toros sütleğeni) 1 + 1 57. Ammophylla arenaria (Kum Sazı) 18. Hypericum oviculorifolium + 1 + 2 1 + 1 3 2 2 2 3 1 58. Lavandula stoechas (KarabaĢ Otu) 17. Hypericum impetrifolium (Sarı püren) 2 1 1 1 + 1 1 1 2 1 2 1 2 1 2 2 1 3 1 2 r + 59. Calycatome infesta (Keçiboğan) 16. Cistus villosus 1 3 1 1 + 1 1 + 60. Asparagus acutifolius (Dikenli KuĢkonmaz) 15. Lavandula stoechas (KarabaĢ otu) 2 2 3 1 3 1 3 1 2 1 1 3 1 + r 61. Asparagus aphyllus ssp. Orientalis 14. Ammophilla arenaria (Kum sazı) 3 + 2 1 + 2 2 1 + + 1 + 62. Sarcopoterium spinosum (Apdesbozan) 13. Daphnea gnidioides (Dafne-Sırımbağı) + 1 + 1 2 2 2 1 + 63. Euphorbia biglandulosa (Sarı boya Sütleğeni) 12. Sarcopoterium spinosa (Abdest bozan) + 2 1 1 2 1 2 2 2 1 3 2 2 1 1 2 3 3 3 2 3 3 1 2 4 4 64. Cistus salviifolius (Adaçayı yapraklı Laden) 11. Teucrium polium (Yer MeĢesi) 1 r 3 1 2 2 4 2 2 3 1 2 2 1 3 1 1 2 3 + 2 65. Phyllirea latifolia (Akçakesme) 10. Cistus parvifolius (Küçük çiçekli Laden) + 1 + 2 3 2 1 2 2 4 4 + 1 2 1 + 1 2 66. Cistus creticus (Tüylü Laden) 9. Asphodelus microcarpus (ÇiriĢ otu) 1 1 2 1 2 1 1 3 + 2 3 + 1 2 1 4 2 3 + 1 1 1 + 2 67. Asphodelus microcarpa (ÇiriĢ Otu) 8. Coridothymus capitatus (Beyaz Kekik) 1 2 2 1 2 + 2 3 1 + 4 2 68. Erica manipuliflora (E.verticillata) 7. Cistus salviifolius (Adaçayı yapraklı laden) 1 2 3 1 1 2 + 3 2 2 + (Pembe çiçekli Çalı Fundası) 6. Cistus creticus (Tüylü laden) 2 2 1 2 3 2 2 1 2 4 3 3 1 2 2 2 2 1 3 3 3 1 1 + 1 69. Quercus infectoria (Mazı MeĢesi) 5. Genista achantoclado 2 + 1 2 1 3 2 2 3 3 4 2 4 4 4 2 2 + 2 1 3 1 1 4 + 70. Myrtus comminus (Mersin - Murt) (Diken yapraklı Katır tırnağı) + 71. Rubus anatolicus (Anadolu Böğürtleni) 4. Pistacia lentiscus (Sakız) + 1 3 4 3 2 3 2 1 1 72. Rubus fruticosus (Böğürtlen) 3. Ceratonia ciliqua (Keçiboynuzu ağacı) + + 1 + + 2 + 1 1 2 1 2 73. Styrax officinalis (Karagünlük Çalısı - Tesbih) 2. Quercus coccifera (Pırnal MeĢesi) 2 + 2 2 1 1 1 1 2 2 5 3 2 1 4 2 3 1 + 2 2 1 + 1 2 2 74. Smilax aspera (Gıcır - Öz Dikeni) 1. Pinus brutia (Kızılçam) + 1 2 + + + 2 3 + 4 r + 1 1 5 5 5 3 4 3 + 1 + r 2 2 2 1 3 2 3 2 3 3 3 3 1 4 3 2 75. Pistacia lentiscus (Sakız Çalısı) KAYNAKLAR : + 1 2 2 2 76. Anagyris foetida (Kokar Çalı - Zivircik) 1. M.D.KANTARCI 1992 VE 2005 2 2 2 2 + 2 2 3 2 2 1 3 3 2 + 2 3 1 + 3 2 r 2 77. Quercus coccifera (Pırnal MeĢesi) 2.BAZI BĠTKĠLERĠN TÜRKÇE ADLARI H.GÖKMEN 1973 ĠLE T.BAYTOP 1984'TEN ALINMIġTIR. 2 2 + 2 5 4 3 + 1 1 5 5 1 78. Pinus brutia Kızılçam) AÇIKLAMA : 1. ÖRNEK ALAN NUMARALARI M.D.KANTARCI 1992'DEKĠ TABLODADIR. ÖRTME ORANLARI Braun-Blanquet SĠMGELERĠDĠR. 2 1 2 1 + + 2 1 79. Ceratonia ciliqua (Keçiboynuzu Ağacı) 2. ORMAN AĞAÇLARININ ALTI ÇĠZĠLMĠġTĠR. AĞAÇLARIN YOKEDĠLDĠKLERĠ YERLERDE ORMAN ALTI ÇALI TÜRLERĠ ALANI KAPLAMIġTIR. ) 3 5 3 80. Liquidambar orientalis (Günlük Ağacı) BÖYLECE KIZILÇAM ORMANI SEKUNDER MAKĠYE, MAKĠ DE AġIRI OTLATMA VD. TAHRĠPLERLE FRĠGANA VE GĠDEREK GARĠG'E DÖNÜġÜR. M.DOĞAN KANTARCI GÜNEY KUZEY ÜST YÜKSELTİ / İKLİM KUŞAĞI 750-1144 m ÜST YÜKSELTİ / İKLİM KUŞAĞI > 900 m Pinus brutia (Kızılçam)-Quercus ilex (Söğüt yapraklı Pırnal MeĢesi)- Quercus coccifera (Pırnal MeĢesi)-Arbutus andrachne (Sandal) KUġAĞI ORTA YÜKSELTİ / İKLİM KUŞAĞI 500-900 m Pinus brutia (Kızılçam)-Quercus coccifera (Pırnal MeĢesi)- Arbutus andrachne(sandal) KUġAĞI ALT YÜKSELTİ / İKLİM KUŞAĞI 50-500 m Pinus brutia (Kızılçam)-Quercus coccifera (Pırnal MeĢesi)- Quercus valonea (Palamut MeĢesi)-Quercus infectoria (Mazı MeĢesi) KUġAĞI KIYI KUŞAĞI < 50 m Pinus brutia (Kızılçam)-Ceratonia ciliqua (Keçiboynuzu Ağacı)- Quercus valonea (Palamut MeĢesi)-Liquidambar orientalis (Günlük Ağacı) KUġAĞI KURUCA BÜK TEPE KARABALIK TEPE 455 m 900 m 500 m İNBAŞI TEPE YAYLA TEPE 1144 m GÜNEY KAYALARI 1000/1050 m 250 m 1100 m 900 m 750 m 500 m >1100 m Quercus ilex (Söğüt yapraklı Pırnal MeĢesi) KUġAĞI 1000-1100 m Populus tremula (Dağ Kavağı)-Qurecus ilex (Pırnal MeĢesi)- Arbutus andrachne (Sandal) KUġAĞI 900-1050 m Pinus brutia (Kızılçam)-Populus tremula (Dağ Kavağı)- Quercus ilex (Pırnal MaĢesi)-Arbutus andrachne (Sandal) KUġAĞI 750-900 m Pinus brutia (Kızılçam)-Quercus ilex (Pırnal MeĢesi)- Arbutus andrachne (Sandal) KUġAĞI ORTA YÜKSELTİ / İKLİM KUŞAĞI 250-750 m 500-750 m Pinus brutia (Kızılçam)-Arbutus andrachne (Sandal)- Juniperus phoenicea (Finike Ardıcı) KUġAĞI 250-500 m Pinus brutia (Kızılçam)-Arbutus andrachne (Sandal)- Quercus coccifera (Pırnal MeĢesi) KUġAĞI 50-250 m ALT YÜKSELTİ / İKLİM KUŞAĞI Pinus brutia (Kızılçam)-Quercus coccifera (Pırnal MeĢesi)- Arbutus andrachne (Sandal) Pistacia lentiscus (Sakız) KUġAĞI < 50 m KIYI KUŞAĞI Pinus brutia (Kızılçam)-Arbutus andrachne (Sandal)-Pistacia lentiscus (Sakız)-Ceratonia ciliqua (Keçiboynuzu Ağacı)-Cupressus sempervirens var.glauca (Mavi Servi) KUġAĞI HİSARÖNÜ KÖRFEZİ - AKDENİZ 50 m AVLANA OVASI REŞADİYE - ÇEŞME KÖY - KNİDOS YOLU 50 m KERME KÖRFEZİ - EGE DENİZİ KÖRMEN İSKELESİ M.DOĞAN K ANT AR C I