ATATÜRK ÜNÝVERSÝTESÝ DÝÞ HEKÝMLÝÐÝ FAKÜLTESÝNE BAÞVURAN HASTALARDA KLÝNÝÐE BAÞVURMA NEDENÝ ÝLE EÐÝTÝM DURUMU, YERLEÞÝM YERÝ ÝLE DÝÞ FIRÇALAMA ALIÞKANLIÐI ARASINDAKÝ ÝLÝÞKÝNÝN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ Dt. Erdal ÖZCAN * Yrd. Doç. Dr. Sinan EVCÝL* Dt.Hacer TURGUT** Doç. Dr. Mehmet YILDIZ ** ÖZET Toplumumuzda bireylerin diþ saðlýðý sorunlarýna ve diþ hekimliði tedavi hizmetlerine bakýþ açýsý ve dental tedavilerden beklentileri farklýlýklar göstermektedir. Hastalarýmýzýn baþvuru nedenleri ile eðitim düzeyleri ve yerleþim yeri ile diþ fýrçalama alýþkanlýðý arasýnda herhangi bir iliþkinin olup olmadýðýný deðerlendirmek amacýyla Atatürk Üniversitesi Diþ Hekimliði Fakültesine baþvuran 300 hasta üzerinde bir pilot çalýþma yapýlmýþtýr. Her hastaya ait yaþ, cinsiyet, doðum yeri, eðitim durumu, kliniðimize baþvurma nedeni, aðýz hijyeninin endodontik tedaviye elveriþli olup olmadýðý, diþ fýrçalama alýþkanlýðýnýn varlýðý, hastanýn diþ kayýp nedenlerini gibi veriler kaydedildi. Elde edilen veriler iki uzman hekim tarafýndan deðerlendirildi. Bu çalýþmada sonuç olarak eðitim seviyesine göre belirlenen gruplarýn hepsinde baþvuru sebeplerinin baþýnda aðrý þikâyeti gelmektedir ve gruplar arasýnda belirgin bir farklýlýk bulunmamaktadýr. Fýrçalama alýþkanlýklarý da yerleþim yerlerine göre çok az farklýlýk göstermekte ve yapýlan klinik gözlemler anket sorularýna verilen cevaplarý desteklememekte; bu da etkin bir fýrçalamanýn gerçekleþmediðini göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Diþ fýrçalama alýþkanlýðý, eðitim düzeyi, sosyo-kültürel seviye, yerleþim yeri. AN EVALUATION BETWEEN THE APPLICATION REASON-EDUCATION LEVEL AND SETTLEMENT-TOOTH BRUSHING HABIT IN THE PATIENTS APPLIED TO FACULTY CLINICS SUMMARY People have differences in the point of view to dental health problems, dental treatments and expectations about treatments. A pilot study is made on 300 patients applied to Atatürk University Faculty of Dentistry, to evaluate if there is a relation or not between the application reason-education level and settlement-tooth brushing habit. Age, sex, birth place, education situation, cause of application to our clinic, presence of suitable oral hygiene for endodontic treatment or not and brushing habit, reasons of tooth lost and such like data belong every patient were saved. The data obtained were evaluated by two specialist. As a result of this study was found that in all of the groups that is determined according to the education level; pain comes first in the application reasons and there is no significant difference between these groups. Tooth brushing habits are also show only a little difference according to the settlement and the clinic inspectations don't support the answers given to the inquiry questions; and this indicates that an effective brushing haven't been made. Key words:tooth brushing habit, education level, socio-cultural status, settlement. * Atatürk Üniv. Diþ Hekimliði Fak. Endodonti A.D. **Atatürk Üniv. Diþ Hekimliði Fak. Diþ Hastalýklarý vetedavisi A.D. 15
GÝRÝÞ Diþ hekimliði tedavi hizmetleri veren kurumlarda hasta daðýlým oranlarý her geçen gün deðiþmektedir. Yapýlan çeþitli araþtýrmalarda eðitimin aðýz saðlýðýný motive edici bir etken olduðu tespit edilmiþtir. 1 Bu durum ise hastalarýn çekimden ziyade restoratif tedavilere yönelmelerine sebep olmuþtur. Ayný zamanda hastalarýn diþ saðlýðý sorunlarýna bakýþlarý da önemli ölçüde deðiþmiþtir. Bu doðrultuda tedavi planlamalarý, diþlerin daha uzun süre aðýzda kalabilmelerini saðlayacak þekilde tekrar düzenlenmiþtir. Böylelikle eðitim düzeyinin ve bilinçlenmenin arttýrýlmasýna, yapýlan baþarýlý tedavilerin sonuçlarýnýn hastalar tarafýndan gözlemlenmesine, nicelik ve nitelik olarak diþ saðlýðý hizmetlerinin iyileþtirilmesine yönelik çalýþmalar hýz kazanmýþtýr. Hastalarýn hem tedaviye bu olumlu bakýþlarý hem de günlük hayatlarýnda aðýz diþ saðlýðýnýn gereklerini yerine getirmeleri konusundaki tutumlarý baþvurma nedenlerinin daðýlýmýnda önemli deðiþikliklere neden olmuþtur. Oral hijyenin ve sosyo-ekonomik durumun iyileþmesi; þehirleþme oranýnýn artýþýyla beraber bireylerin kendileri ve ebeveynlerinin eðitim kalitelerindeki artýþla da çok yakýndan ilgilidir. 2 Aile, gelir, sosyal sýnýf gibi faktörler ile diþ çürüðü arasýnda bir iliþki saptanmýþtýr. 3 Þehirleþmenin, oral hijyen durumuna ve diþ çürüðü oluþumuna etkisi geliþmekte olan ülkelerde anlamlý bir farklýlýk ortaya koymaktadýr. 4 Kýrsal kesimde yaþayan bireyler; saðlýk merkezlerine olan uzaklýklarý, okul ve iletiþim organlarý yoluyla yapýlan aðýz hijyeni motivasyonundan yoksun olmalarý ve ekonomik imkansýzlýklarýndan dolayý tedavi gereksinimlerini karþýlayamamaktadýrlar. Yine bu bireyler, þehirde yaþayanlarla karþýlaþtýrýldýðýnda çürük diþ sayýsý ortalamalarýnýn dolgulu diþ sayýsý ortalamasýndan daha yüksek olduðu görülmüþtür. 5 Çalýþmamýzda eðitim durumu ile baþvuru nedenleri arasýndaki iliþkiyi ve yerleþim yeri ile diþ fýrçalama alýþkanlýðý arasýndaki iliþkiyi deðerlendirmek amaçlandý. HASTANIN Adý Soyadý: Cinsiyeti: Yaþý: Doðum Yeri: GEREÇ VE YÖNTEM Eðitim Durumu: yok o ilk o orta o lise o üniversite o Kliniðimize Baþvurma Sebepleri: aðrý o renklenme o çürük o diðer nedenler o Aðýz hijyeni endodontik tedavi için elveriþli mi? evet o hayýr o Diþ fýrçalama alýþkanlýðý var mý? Yok o düzensiz o düzenli o Aðýz Þemasý Eksik ve Dolgulu (kanal tedavili) diþler iþaretlenecek 8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 Dolgu: Çekilmiþ: Protez: Çok köklü: Tek köklü: Hastanýn Diþ Kaybý Nedenleri : çürük o aðrý o travma o diðer o Aðýz Dolgularýn Kavite Þekli: O o MO o MOD o Dolgularýn Kalma Süresi: 1 yýl o 3 yýl o diðer o Araþtýrmamýz Atatürk Üniversitesi Diþ Hekimliði Fakültesi baþvuran 300 hasta üzerinde yapýldý. Her hastaya aþaðýdaki anket uygulanmýþtýr. Her hasta için doldurulan formda; hastanýn yaþý, cinsiyeti, doðum yeri, eðitim durumu, kliniðimize baþvurma nedeni, aðýz hijyeninin endodontik tedaviye elveriþli olup olmadýðý, diþ fýrçalama alýþkanlýðýnýn varlýðý, aðýz þemasý(eksik, dolgulu, kanal tedavili diþler, mevcut protetik restorasyonlar), has- 16
tanýn diþ kayýp nedenleri, aðýzdaki dolgularýn kavite þekli ve dolgularýn kalma süresi hakkýndaki bilgiler bulunmaktaydý. Hasta muayenesi ve formlarýn doldurulmasý birer hekim tarafýndan yapýldý. Eðitim durumu ile kliniðe baþvurma nedeni ve yerleþim yeri ile diþ fýrçalama alýþkanlýðý arasýnda bir iliþki olup olmadýðýný incelemek için Ki kare testi yapýldý. BULGULAR Doldurulan formlardan elde edilen bilgiler çerçevesinde þu sonuçlar ortaya çýkmýþtýr: Çalýþmaya katýlan 300 hastanýn 107'si üniversite, 94'ü ortaokul, 79'u ise ilkokul mezunudur. 3 hasta ise herhangi bir öðrenim görmemiþtir. Hastalarýmýzýn 188'i þehir merkezinde, 112'si ilçede ikamet etmektedir. Bu hastalarýn 169'u kadýn, 131'i erkektir. Çalýþmaya katýlan hastalarýn kliniðe baþvurma nedenlerinin eðitim durumuna göre daðýlýmý Tablo 1'de gösterilmiþtir. Eðitim durumu ile kliniðe baþvurma nedenleri arasýnda önemli bir baðýmlýlýk olmadýðý tespit edilmiþtir. ( c 2 =14,699, DF=9, P>0.05 ) Diþ fýrçalama alýþkanlýðýnýn yerleþim yerine göre daðýlýmý ise Tablo 2'de gösterilmiþtir. Burada da yerleþim yeri ve fýrçalama alýþkanlýðý arasýnda bir baðýmlýlýk olmadýðý tespit edildi. (c 2 =3,464, DF=2, P>0.05) Tablo 1'e göre hastalarýn kliniðe baþvurma nedenlerinin baþýnda aðrý þikâyeti gelmektedir. Bu þikâyetle gelen hastalarýn eðitim durumuna göre sýnýflamasýnda; eðitim seviyesi yükseldikçe, hastalarýn aðrý þikâyetiyle gelme oranýnýn düþtüðü görülmektedir. Tablo 2 diþ fýrçalama alýþkanlýklarýnýn þehir merkezi ve ilçe-köylerde çok farklý olmadýðýný göstermektedir. Buna göre diþ fýrçalama alýþkanlýðý olmayanlarýn oraný ilçeköyde þehir merkezindekinden biraz fazladýr. Düzenli diþ fýrçalayanlarýn oraný ise þehir merkezinde, ilçe-köydekine oranla fazladýr. Tablo 1:Hastalarýn kliniðe baþvurma nedenleri Eðitim Durumu Kliniðe Baþvuru Nedenleri Yok (1) Ýlköðretim (2 3) Orta (4) Üniversite (5) Toplam Sayý % Sayý % Sayý % Sayý % Aðrý (1) 2 66,6 46 58,22 46 48,93 43 40,18 137 Renklenme (2) 0 0 1 1,26 1 1,06 0 0 2 Çürük (3) 1 33,33 29 36,70 32 34,04 42 39,25 104 Diðer 4) 0 0 3 3,79 15 15,95 22 20,56 40 Toplam 3 79 94 107 283 Tablo 2:Hastalarýn diþ fýrçalama alýþkanlýklarý Yerleþim Yeri (Merkez-Taþra) Fýrçalama Alýþkanlýðý Þehir Merkezi (1) Ýlçe-Köy (2) Toplam Sayý % Sayý % Yok (1) 10 5,31 10 8,92 20 Düzensiz (2) 70 37,23 49 43,75 119 Düzenli (3) 108 57,44 53 47,32 161 Toplam 188 112 300 17
TARTIÞMA VE SONUÇ Toplumlarýn aðýz diþ saðlýðýna gösterdiði önemi ele aldýðýmýz bu araþtýrmada beklenenin aksine eðitim düzeyi ile kliniðe baþvurma nedeni ve yerleþim yeri ile fýrçalama alýþkanlýðý arasýnda anlamlý iliþkiler bulunamamýþtýr. Bilindiði gibi çürük etiyolojisinde sosyal ve kültürel faktörlerin varlýðý kabul edilmektedir. 6,7 Bu faktörler bir taraftan yiyecek seçimi üzerinde etkiliyken, diðer taraftan aðýz hijyeni ve fýrçalama alýþkanlýklarý üzerinde de rol oynamaktadýr. 8-10 Uzun ve Çelenligil Nazlýel 11 bireylerin oral hijyen alýþkanlýklarýnýn, aldýklarý eðitim düzeyine paralel olarak arttýðýný, kötü oral hijyenin ve fýrçalama eksikliðinin yaþlýlarda bir dizi aðýz ve diþ saðlýðý sorununa neden olduðunu bulmuþlardýr. Ýlave bir dental eðitimin olmamasý ve yoksun býrakýlmýþ bir bölgede yaþama; insanlarýn doðru aðýz hijyeni bilgi ve becerisi elde etme olanaklarýný kýsýtlamaktadýr. Bu durumun doðal bir yansýmasý olarak da kiþide ortaya çýkan dental problemlerin cinsi, kiþiyi kliniðe getiren sebep ve tedavi sonucundaki beklentileri deðiþmektedir. Eðitim seviyesinin sosyo-ekonomik durumun yaygýn bir ölçütü ve sosyo-ekonomik durum eþitsizliðinin en güçlü göstergesi olduðu belirtilmektedir. 12-14 Belçika'da yapýlan bir araþtýrmanýn sonuçlarýna göre daha düþük eðitim gruplarý genelde genel pratisyen ve hemþire bakýmýný kullanýr ve daha sýk hastaneye giderken; yüksek sosyo-ekonomik konumdaki insanlar bir uzman, fizyoterapist veya diþ hekimine daha sýk ziyarete gitmektedirler. 14 Diþ çekim nedenlerini belirleyen bir araþtýrmada diþ çekim nedenlerindeki bölgesel farklýlýklarýn sosyo-ekonomik durumdaki farklýlýklarý yansýttýðý, geri kalmýþ bölgelerde çürük sebebiyle diþ çekimleri daha yaygýnken, refah düzeyi daha yüksek olan bölgelerde ortodontik tedavi gibi nedenlerle diþ çekimlerinin daha sýk olduðu gözlenmiþtir. 15 D.Agerholm 16 yaptýðý çalýþmada benzer sonuçlarý içermektedir. Yaptýðýmýz araþtýrmaya göre eðitim düzeyi ne olursa olsun, kiþiyi kliniðe getiren temel sebebin aðrý olduðu ortaya çýkmýþtýr. Aðrý þikâyetiyle baþvurma oraný herhangi bir eðitim görmemiþ olan hasta grubunda en yüksek seviyedeyken(% 66,6); eðitim seviyesi yükseldikçe bu oran % 40'a kadar düþmektedir. Diðer baþvuru sebeplerini ise çürük ve diðer sebepler oluþturmaktadýr. Renklenme sebebiyle kliniðimize baþvuranlarýn sayýsý ise en küçük dilimi oluþturmaktadýr. Oral hijyenin saðlanmasýnda en etkin tedavinin koruyucu tedavi olduðu, alýnacak koruyucu önlemlerle hastalýðýn baþlamasý, yerleþmesi ve ilerlemesinin durdurulabileceðinin, bu amaçla da; diþ fýrçalama alýþkanlýðýnýn erken yaþlardan itibaren kazandýrýlmasý gerektiði, hastalara fýrçalama tekniði öðretilerek günde en az 2 defa ve her seferinde 3 dk. fýrçalamasý önerilmelidir. 17 Fýrçalama alýþkanlýðý olmayanlarýn oraný þehirde ve ilçede oldukça düþüktür. Ýlçede bu oran þehre göre biraz fazladýr. Bu oranlara göre düzenli fýrçalama alýþkanlýðý þehirde oturanlarda % 57.44'lük oranda iken, ilçe-köyde ise %47,32'dir. Ancak hastalarýmýzda gözlediðimiz kötü aðýz hijyeni, çürükler, mevcut restorasyonlarýn çokluðu ve bu restorasyonlarýn çoðunda sekonder hasarlarýn oluþmuþ olmasý, etkin bir diþ fýrçalamanýn gerçekleþmediðini göstermektedir. Bu nedenle halkýmýzýn aðýz-diþ saðlýðý konusunda eðitilmesine daha fazla önem verilmesi gerektiði inancýndayýz. Ayrýca toplumumuz belirli periyotlarla aðýz diþ muayenesine 18
gelme konusunda da bilinçlendirilmeli, diþ hekimine gelmek için aðrý þikâyetinin beklenmemesi konusunda uyarýlmalýdýr. KAYNAKLAR 1. Yýlmaz AB, Ceylan G, Yanýkoðlu N, Akgül M. Atatürk Üniversitesi Diþ Hekimliði Fakültesi Öðrencilerinde Aðýz Saðlýðý Çalýþmasý Ve Diþ Hekimliði Eðitiminin Aðýz Saðlýðýna Etkinin araþtýrýlmasý. Atatürk Üniv.Diþ Hek.Fak.Derg. 1997;7(1): 36-39 2. Miura H, Araki Y, Haraguchi K, Arai Y, Umenai T. Socioeconomic factors and dental caries in devoloping countries: a cross- national study. Soc Sci Med 1997; 44(2):269-72 3. Cleaton-Jones P, Chaosack A, Hargreaves JA, Fatti LP. Dental caries and social factors in 12 -year-old South African Children. Community Dentistry and Oral Epidemiology 1994;22(1):25-29 4. Angulo M, Cabanas B, Camporeale N, Emilson CG. Dental caries caries-associated microorganisms in Uruguayan preschool children Acta Odontol Scand 1999; 57(6):301-5 5. Brennan DS, Spencer AJ, Slade GD. Caries experience among publicity- funded dental patients in Australia, 1995-96: type of care and geographic location. Aust Dent J 2000; 5(1):37-45 6. Schamckula, Rudi. Social Canses of Dental Disease. World Health Magazine 1981:26-29. 7. Taner L, Bayhan A, Özkarataþ N. Toplu aðýz hijyen eðitiminde motivasyon derecesinin saptanmasý. Periodontoloji Dergisi 1984;9(1):39-48. 8. Kýrzýoðlu Z, Demiröz Ý. 7-12 yaþ grubu Erzurum çocuklarýnda sosyo-ekonomik durumun diþ çürüklerine etkisinin incelenmesi. Hacettepe Üniv Diþ Hek Fak Derg 1983;7(3):195-200. 9. Sungur T, Saygýlý I, Ceyhan O. Ankara'da 10-15 yaþ grubu çocuklarýnda aðýz ve diþ saðlýðý konusunda bir araþtýrma. AÜ Diþ Hek Fak Derg 1977;4:125-151. 10. Ceylan G, Yanýkoðlu N, Yýlmaz A.B.Atatürk ve 19 Mayýs Üniversiteleri Diþ Hekimliði Fakültelerine Baþvuran Hastalarýn Protetik Yönden Deðerlendirilmesi. Atatürk Üniv. Diþ Hek. Fak. Derg 1999;9(1): 57-61 11. Uzun H, Çelenligil Nazlýel H. Yaþlýda medikal ve dental hikaye ile ekstraoral,intraoral ve dental muayene bulgularý. Turkish Journal of Geriatrics 2000;3(1):15-21. 12. Liberatos P, Link BG, Kelsey JL. The measurement of social class in epidemiology. Epidemiologic Reviews 1988;10:87. 13. Ranchor AV, Sanderman R, van den Heuvel WJ. An integrative approach to inequality in health : a longitudinal study encompassing SES, lifestyle, personality and health. Ýnternational Journal of Health Science 1990;2:121-35. 14. Van der Heyden J.H.A, Demarest S, Tafforeau J, Van Oyen H. Socio-economic differences in the utilization of health services in Belgium. Health Policy 65 (2003) 153-165. 15. Walker A, Cooper I. Adult Dental Health Survey. In: Oral health in the UK 1998. Office for National Statistics. 16. Agerholm D. Reasons for extraction by dental practitioners in England and Wales: a comparison with 1986 and variations between regions.journal of Dentistry 29 (2001) 237-241. 17. Kara MC, Zihni M. Erzurum bölgesindeki hastalarýn aðýz ve periodontal saðlýk konusundaki bilgi düzeyleri. Atatürk Üniv. Diþ Hek. Fak. Derg. 2004; 14 (3):1-8. Yazýþma Adresi: Dt. Erdal Özcan Atatürk Üniversitesi Diþ Hekimliði Fakültesi Endodonti Anabilim Dalý Erzurum E-mail: dtozcan@ yahoo.com 19