ÇAĞDAŞ YAŞAM VE TRAFİK SEMPOZYUMU Kuzey Kıbrıs ta Durum-Sorunlar-Öneriler 02 04 Mart 2005 KTMMOB Konferans Salonu Lefkoşa İÇİŞLERİ BAKANLIĞI DOĞU AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ KIBRIS TÜRK MÜHENDİS ve MİMAR ODALARI BİRLİĞİ ÇAĞDAŞ YAŞAM VE TRAFİK SEMPOZYUMU KUZEY KIBRIS TA DURUM SORUNLAR ÖNERİLER SONUÇ BİLDİRGESİ (04 Mart 2005) MEVCUT DURUMUN TESPİTİ AB İLE KIYASLAMA Trafik kazaları günümüzde bir afet halini almıştır. 1999 yılında yapılan istatistiklere göre Avrupa Birliğinde yılda 100.000 nüfus başına 11 ölüm 100.000 taşıt başına 19.5 ölüm iken Kuzey Kıbrıs ta bu rakamlar sırasıyla 26 ve 30 dur. Durum 2004 yılında daha da vahim hale gelmiş; 3057 trafik kazasının 61i ölümlü olup toplam 76 vatandaşımız hayatını kaybetmiştir. Bu ölümlerin 25 araç sürücüsü, 28 araç yolcusu, 10 motosiklet sürücüsü, 13ü de yayalardır. Bu kazaların yarattığı sadece maddi zarar tahmini 8 trilyon TL dır. SEBEPLER Trafık kazalarının oluşumda en önemli nedenlerin hız ve dikkatsiz sürüş, emniyet kemeri kullanmama, alkollü araç kullanma olduğu anlaşılmakta; bunların yanında, daha düşük oranda olsa bile, araç ve altyapı yetersizliğinden kaynaklanan kazalar bulunmaktadır. Sebeplerin irdelenmesinden de görüleceği gibi Trafik Kazalarının başlıca faktörleri şu şekilde kategorize edilebilir. 1. İnsana ilişkin faktörler 2. Yol Altyapısına ilişkin faktörler 3. Araçlara ilişkin faktörler Sayfa 1 / 6
ÇÖZÜM-ÖNERİLER Trafik kazalarını önlemek için en önemli unsurlar Eğitim, Denetleme, Mühendislik, Acil Yardım Ve Diğer Hususlar olarak sıralanabilir. Eğitim Trafiğin asıl unsuru insandır, dolayısıyla insanın trafik bilinç ve kültürünün yükselmesi son derece önemlidir. Eğitim aileden başlamalıdır. Aile bireylerinin trafikteki davranış biçimleri geleceğin sürücü adayları olan bebek ve çocukların davranışlarını birebir etkilemeye başlamaktadır. Anaokul, ilk, orta ve lisede trafikle ilgili dersler konulmalı; bu konuda Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı işin ciddiyetine uygun tedbirler alarak konuya vakıf öğretmenlerce sunulacak dersleri müfredata konulmasını sağlamadır. Trafik eğitimlerinde aracı tanıma, trafik kuralları ve sürücünün görev ve sorumlulukları etkili, yaygın, sürekli ve yoğunlaştırılmış bir şekilde işlenmelidir. Bu eğitimler görsel ve uygulamalı tekniklerle desteklenmelidir. Ayrıca üniversiteler, sivil toplum örgütleri, yerel ve merkezi yönetimler halka, sürücü davranışlarını düzenleyici ve geliştirici kurs, seminer vb. sunarak trafik eğitimine katkıda bulunmalıdırlar. Bu kurslara teşvik etmek için örneğin sigortalarda prim düşürücü teşvikler sağlanmalıdır. Şöför okulları kurs müfredatları ve eğitmen yönetmelikleri AB normlarına uygun olarak yeniden düzenlenmelidir. Aşırı sürat, alkollü araç kullanımı, emniyet kemeri kullanma konularında, halkın dikkatini çekmeye yönelik ayrı ayrı kampanyalar düzenlenmelidir. Geniş kitlelere ulaşmada en etkili araç olan medya, trafik eğitim ve kültüründe önemli bir işleve sahiptir. Ancak medya aracılığı ile yapılacak trafik bilgilendirme ve bilinçlendirme kampanyalarının sağlıklı bir şekilde amacına ulaşması için bunların uzman kişilerle işbirliği çerçevesinde organize edilmesi gerekmektedir. Gelişmiş ülkelerde uygulandığı şekli ile seyreden araçların farlarının gündüzleri de açık bırakılması bilinci sürücülere verilmelidir. Kaza yapma alışkanlığı tespit edilmişlere, konuyla bağlantılı uzmanlarca, güvenli araç kullanan sürücü davranışı oluşturmak için eğitim programları yapılmalıdır. Bu eğitim programlarında verilmeye çalışılan bilgi değil kurallara uyma alışkanlığı kazandırmak ve bunun gerekli olduğunun algılanmasını sağlamaktır. Amaç sürücülük tarzını değiştirmek, eski alışkanlıkların yerine yenilerini koymaktır. Ne kadar iyi yollar yapılırsa yapılsın, denetimler ne kadar arttırılırsa artırılsın, eğer insan eğitimi, bilinç değişimi ve rehabilitasyonu sağlanamazsa trafik kazalarını en aza indirilemez. Bu nedenle ülkemizde en kısa zamanda Sürücü Psikoteknik Değerlendirme, Rehabilitasyon ve Araştırma Merkezi oluşumuna gidilmesinde büyük fayda görülmektedir. Sayfa 2 / 6
Denetleme a. Trafik Denetlemeleri Trafik kurallarına uyumun sağlanması gayesi ile düzenli bir şekilde hız, alkol ve emniyet kemeri, kırmızı ışık ihlali gibi denetimleri yapılmalı, bunlar bilhassa kurallara uyulmayan yol kesimlerinde devamlı ve etkili bir şekilde gerçekleştirilmelidir. Bu denetimlerde ayrıca diğer kural uyumsuzluklarıda saptanmalıdır. Denetimler kameralar, nefes test aletleri ve buna benzer modern elektronik cihazlar kullanılarak yapılmalı; kurallara uymadıkları tesbit edilenler mutlaka cezalandırılmalıdırlar. Aşırı sürat, alkollü araç kullanımı, emniyet kemeri kullanma konularında, AB de olduğu gibi her yıl en az üç kez ve herbiri en az iki hafta süren kampanyalar düzenlenmeli ve o yol kesiminde uygulanan denetimle ilgili olarak yol kenarı levhaları vasıtası ile bilgi verilmelidir. Ülkemizde ciddi trafik kazaları polisler tarafından incelenmekte ve kaza tesbit tutanakları düzenlenmektedir. Polis Genel Müdürlüğü tarafından yenilenen yeni kaza tesbit tutanaklarında mevcut bulunan kaza faktörlerinin artırılması suretiyle kaza sebeplerini daha ayrıntılı tesbit edilebileceği düşünülmektedir. Ayrıca, ölümlü kazalarda, polis tutanaklarına ilaveten bilirkişi raporu hazırlayacak uzmanların bulunması tavsiye olunmaktadır. b. Araç Denetlemeleri Araç muayene konusunda uzman personel, tam donanımlı muayene merkezlerinin kısa vadede uygulamaya konması gerekmektedir. Bu sayede ülkede olan ve ülkeye girecek olan araçların güvensiz sürüşe sebep olabilecek aksaklıklarının tesbitinin AB norumlarına uygun yapılması sağlanmış olacaktır. Bu istasyonlarda makina mühendisleri gibi yetkili personel çalıştırılması sağlanmalıdır. Bu yapılacak muayenelerde araçların çevreye uyumu da denetlenmiş olacaktır. Araç muayenesinde daha verimli olunabilmesi için özel servislere yetki verilmesi konusu irdelenmelidir. Mühendislik Yol-altyapı projelendirme, inşaat ve kullanımın her safhasında gerekli olan AB norumlarında trafik emniyet tedbirleri düşünülmeli ve hassasiyetle uygulanmalıdır. Bunlardan kasıt her türlü yatay ve düşey işaretlendirme ve yönlendirmenin hassasiyetle uygulanmasıdır. Mevcut yollarda belirlenen aksaklık ve kara noktalar ivedilikle elden geçirilmeli gerekli düzenlemeler yapılabilmesi için gerekli personel ve ödenek bütçede ilgili kalemlere aktarılmalıdır. Bununla ilgili olarak gerekirse yeni kaynaklar yaratılmalı, örneğin sigorta, akaryakıt ve seyrü-sefer den alınan harçlardan belirli oranı yol güvenliğinin sağlanmasında kullanılmalıdır. Yerel ve Merkezi Yönetimlerde (Karayolları Dairesi, Polis Genel Müdürlüğü, Şehir Planlama Dairesi gibi) trafik ile ilgili mesleklerden yeterli sayıda personel görevlendirilmesi ve bunların gelişiminin sağlanması büyük önem arz etmektedir. Bu Sayfa 3 / 6
uzmanlara, bilhassa kentsel trafik planlaması ve uygulaması yönlerinden kent trafiğinin düzenli ve güvenli olmasını sağlamak bakımından görevler düşmektedir. Modern ve gelişmiş ülkelerde görülen, şehir yollarında trafiğin yavaşlatılması uygulamalarına geçilmesine ülkemizde de ihtiyaç bulunmaktadır. Şehiriçi yollar, şehirlerarası yol ve kavşaklar mevcut durumda birbirinin içine girmiş durumdadır. Bu üç elemanın kendilerine ait özellikleri, tasarım ve planlama aşamalarında dikkate alınmalıdır. Bu konudaki en önemli düzenleme, anayollara bağlanan tali yollarda yapılmalı; tali yollar, doğrudan anayola bağlanacak şekilde değil servisyolu sistemiyle ele alınmalıdır. Şehiriçi ve şehirlerarası yollarda trafiğin düzenli akımı için gerekli olabilecek köprülü kavşak gibi uygulamalara başlanmalı; bunlar için yeterli tahsisat sağlanmalıdır. Kuzey Kıbrıs taki 2400 km lik yol ağının 1625 km lik kısmı, 1988-2000 Kuzey Kıbrıs Karayolları Master Planı na girmiş, 2000 yılında yapılan 2000-2010 Karayolları Master Planı ile bu yolların standartlarının geliştirilmesi kararlaştırılmıştır. Planda belirtilen hedeflerin tutturulması için gerekli her türlü çalışmaların yapılması beklenmektedir. Trafik kavramı ve planlaması, yaya trafiği ve taşıt trafiği şeklinde ayrı ayrı ama bütüncül bir yaklaşımla ele alınmalıdır. Bu bağlamda, yayalar için gerekli düzenlemeler dünya standartlarına göre yapılmalıdır. Kuzey Kıbrıs taki mevcut kent düzeni içinde yaya kaldırımı ve bisiklet yolu düzenlemesi yok denecek kadar azdır; olanlar ise gerek fiziksel düzenleme gerekse tasarım ve alt yapı açısından dünya standartlarının altındadır. Bugün dünya kentlerinde özürlüler, bebek arabası taşıyan anneler ve çocuklar gibi dezavantajlılar için Dünya Sağlık Örgütü nün standartları doğrultusunda yaya ve taşıt (araç ve bisiklet) yolu tasarımları ve uygulamaları yapılırken, Kuzey Kıbrıs ta bu standartların sağlanması beklenmektedir. Bu noktada, kentlerin planlanması, imar planları oluşturulması, ve hatta bu planlara ek kentsel tasarım rehberleri hazırlanması; ve bu çalışmaların belediyeler ve planalamadan sorumlu merciler tarafından ciddiyetle uygulanması gerekmektedir. Trafik işaret levhalarının yeri/konumu, yaya geçitleri, trafik ışıkları, araç park alanları, akaryakıt istasyonları gibi konularda, planlama ve tasarımda gösterilecek hassasiyetler, pek çok can kurtarmaya yarayacaktır. Yolların yapım ve düzenlemeleri ile ilgili kararlar, mühendislik ve ekonomik kriterlerine uygun olmalıdır. Yolların planlanmasında çevreninde insan psikolojisi ve sosyoljisine uygun hale getirilmesi için yeşillendirme ve ağaçlandırma çalışmalarına önem verilmelidir. Ayrıca yapılması planlanan yollar için Çevre Etki Değerlendirme (ÇED) Raporu nun da alınması gerekmektedir. Acil Yardım Ölüm ve yaralanmalarla sonuçlanan trafik kazalarında, kaza mahaline en kısa sürede ulaşacak ve tıbbi müdahaleleri destekleyecek kurtarıcı ekiplerle birlikte, çağdaş tıbbi Sayfa 4 / 6
müdahalede bulunacak ambulans hizmetinin verilmesi, gerek yaşam kurtarmak ve gerekse kalıcı sakatlıkları önlemek açısından büyük önem taşımaktadır. Bunu için yaralananlara ilk 15 dakika içerisinde yetkili kişilerce müdahale edilmesi ve bunların ilk 30 dakika içerisinde hastaneye ulaştırılması önem arz etmektedir. Sağlık Sosyal Yardım Bakanlığının, 112 acil servisinin ve ambulans sisteminin reorganizasyonu için aldığı ivedi önlemler takdirle karşılanmaktadır. Başlatılan bu çalışmanın başarıya ulaşabilmesi için toplumsal bir seferberlik gerekmektedir. Yalnızca devlet kurum ve kuruluşları değil, özel sağlık kuruluşları, üniversiteler, deniz ve hava ulaştırma şirketleri başta olmak üzere tüm toplum kesimleri ve sivil toplum örgütlerinin bu konuya duyarlı olmaları projenin başarıya ulaşabilmesi için vazgeçilmez bir etmendir. Buna ilaveten Bakanlık tan beklenen, sadece Lefkoşa da değil, tüm ilçe merkezlerinde hastane acil servislerinin gerekli müdahaleyi yapabilmesi için yeterli personel ve teçhizatla donatılmasıdır. Kurtarma ile ilgili merkezlerde de yine araç ve personel sayısı kazalara ivedilikle müdahale edilecek hale getirilmelidir. Diğer Hususlar (önem sırası gözetilmeksizin) İçişleri Bakanlığı, Trafik Hizmetleri Birimi tarafından çalışmalarına başlatılmış bulunan Yol Güvenliği Projesi öncelikle sonuçlandırılmalı, bunun için gerekli personel ve tahsisat desteği sağlanmalıdır. Gelişen teknolojiye paralel olarak insan yaşamında medyanın işlevler arasında, haber verme, bilgilendirme, eğitim ve toplumsal sorunlara duyarlılık yaratma başta gelmektedir. Medya, geniş bir halk kitlesine ulaşan bir güçtür. Bu önemli fırsattan yararlanmak trafik sorununa çözüm arayışlarında gözden kaçırılmaması gereken bir unsurdur. Trafik sorununa bütünlüklü çözümler üretmek ve bunları yaşama geçirmek için uğraş veren tüm kurum ve kuruluşların medyayla sistemli bir işbirliğine girmesi gerekmektedir. Trafikte toplu taşımacılık özendirilmeli ve desteklenmelidir. Bu bağlamda Lefkoşa kentinde toplu taşımacılığın geliştirilmesi ile ilgili hazırlanan Şehiriçi Toplu Taşımacılık Projesi örnek olması yönünden önem arz etmektedir. Kuzey Kıbrıs ta öğrenci taşımacılığı oldukça önemli bir husustur. Okullarda toplu taşımacılık zorunlu hale getirilmelidir. Öğrenci taşımacılığı ihaleleri, araçların özellikleri, yaşı, donanımı, içermesi gereken konfor ve taşıtın güvenliği çağdaş bir hale getirilecek Zorunlu Taşımacılık Tüzüğü ne uygun olarak yapılmalıdır. Ehliyet alma şartları yeni bir değerlendirmeye tabi tutularak aksayan hususlarda düzenlemeler yapılmasında fayda görülmektedir. Sigorta sisteminin AB norumlarında iyileştirilmesi ve gerekli düzenlemeler ivedilikle ele alınmalıdır. Sayfa 5 / 6
Trafik ile ilgili verilerin tek bir merkezde toplayacak bir veri bankasının oluşturulması ve bu verilerin trafikle ilgili çalışmalar yapan kuruluş ve kişilere açık olması gerekmektedir. Hükümetin, e-devlet uygulamasında, trafikle ilgili bilgi paylaşımını göz önüne alması beklenmektedir. SONUÇ Kıbrıs Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Doğu Akdeniz Üniversitesi ve İçişleri Bakanlığı nın 2 4 Mart 2005 tarihleri arasında Kuzey Kıbrıs ta Durum Sorunlar Öneriler başlığı ile ortaklaşa düzenledikleri Çağdaş Yaşam Ve Trafik Sempozyumu, büyük bir ilgi görmüş 37 bildiri sunulmuş; ayrıca iki davetli konuşmacı görüşlerini açıklamışlardır. İlginin büyüklüğünden ayrılan süreler yetersiz kalmış toplantılar geç saatlere kadar devam etmiştir. Üniversitelerin, Sivil toplum Örgütlerinin, Merkezi Yönetim ve Yerel Yönetim lerinin koordineli çalışarak konuyla ilgili bilimsel toplantılarına devam etmeleri temennimizdir. Bildirilerde belirtilen ve tartışmalarda ulaşılan sonuçlara göre yukarıda belirtilen hususlar düzenlenmiştir. Bu konuların mecliste ele alınıp gerekli yasal düzenlemelerin ivedilikle yerine getirilmesi beklentimizdir. Sayfa 6 / 6