Elektrik Piyasası Dinamikleri ve Enerji Ticareti Sıtkı ŞERİFEKEN METU / ME 91 24.05.2014
ELEKTRİK PİYASASINDAKİ GELİŞMELER YIL DOĞALGAZ PİYASASINDAKİ GELİŞMELER 3096 sayılı Kanun ile Türkiye Elektrik Piyasasında ilk özelleştirme denemeleri 1984 1986 BOTAŞ ilk doğal gaz alım anlaşması (Soyuzgazexport) 1987 İlk gaz ithalinin gerçekleştirilmesi 1988 Cezayir ile LNG alım anlaşması 1992 İstanbul ve Bursa'ya ilk kez doğal gaz dağıtımı yapılması TEK, TEDAŞ ve TEAŞ olarak ikiye ayrılması ve YİD Kanunu 1994 Marmara Ereğlisi LNG Terminali'nin işletmeye alınması 1995 BOTAŞ'ın KİT olarak yeniden yapılandırılması ve Nijerya ile 22 yıllık LNG anlaşması 1996 İran ile Gaz Alım Anlaşması Yİ Kanunu 1997 Rusya (Mavi Akım) ile Gaz Alım Anlaşması 1998 Rusya Federasyonu ile Batı hattından 23 yıllık Gaz Alım Anlaşması 1999 Türkmenistan ile 30 yıllık Gaz Alım Anlaşması EPDK 'nın kurulması, TEAŞ'ın EÜAŞ, TETAŞ VE TEİAŞ olarak ayrılması ve serbest tüketici limiti belirlenmesi (9 GWs/yıl) 2001 Azerbaycan ile 15 yıllık Gaz Alım Anlaşması, İran'dan gaz alımı ve 4646 Doğal Gaz Piyasası Kanunu Elektrik Piyasası Kanunu, 2002 Rusya, Mavi Akım Boru Hattı'ndan ilk kez doğal gaz dağıtımı yapılması Mali uzlaştırmanın başlaması 2003 Mavi Akım Doğal Gaz Boru Hattı'ndan gaz alınmaya başlanması ve Yunanistan ile 15 yıllık İhracat anlaşması DUY fiyatlandırma metodolojisi 2004 İlk dağıtım özelleştirmeleri Yenilenebilir Enerji Kanunu 2005 Gazprom ile Türk şirketleri arasında kontrat deviri anlaşmaları Dengeleme ve Uzlaştırma Piyasası başlangıcı, 2006 Mavi Akım Doğal Gaz Hattı'nın resmi açılışı 2007 BOTAŞ, Gazprom ve Shell Enerji arasında ilk kontrat devri anlaşması EDAŞ ve ADÜAŞ özelleştirmeleri, Elektrik Piyasası Kanununda değişiklikler yapılması ve Yan Hizmetler Yön. 2008 Maaliyet bazlı fiyat kararnamesi DUY'da saatlik piyasaya geçiş ve Gün Öncesi Planlama başlangıcı, 2009 Özel sektör payı 4 milyar m3'e yükselmesi Hidroelektrik özelleştirmeleri ve Gün Öncesi Piyasası 2010 Üçüncü partilerin LNG terminallerini kullanım hakkı kodunun yürürlüğe girmesi Şubat enerji krizi, 2012 Özel sektör payı 10 milyar m3'e yükselmesi Aralık enerji krizi, 2013 SOCAR'ın 1.200 milyon m3 satışa başlaması Kurulu güçte özel sektörün kamuyu geçmesi, EPİAŞ, Gün İçi Piyasası 2014
KURULUŞLAR KURULU GÜÇ (MW) EÜAŞ 21,066.7 EÜAŞ'A BAĞLI ORTAKLIK SANTRALLARI 2,714.0 İŞLETME HAKKI DEVREDİLEN SANTRALLAR 938.3 YAP İŞLET SANTRALLARI 6,101.8 YAP İŞLET DEVRET SANTRALLARI 2,335.8 SERBEST ÜRETİM ŞİRKETLERİ 29,178.7 OTOPRODÜKTÖR SANTRALLARI 3,400.3 TOPLAM 65,735.6 EÜAŞ 43% 5% 33% 1% 4% EÜAŞ'A BAĞLI ORTAKLIK SANTRALLARI İŞLETME HAKKI DEVREDİLEN SANTRALLAR YAP İŞLET SANTRALLARI YAP İŞLET DEVRET SANTRALLARI SERBEST ÜRETİM ŞİRKETLERİ 4% 10% OTOPRODÜKTÖR SANTRALLARI
Santral Adı Kaynak Türü Kurulu Gücü (MW) İşletmeye Giriş Tarihi Anlaşma Bitiş Tarihi YAP İŞLET YAP İŞLET DEVRET İŞLETME HAKKININ DEVRİ İntergen Adapazarı Doğalgaz 798 2002 2018 İntergen Gebze Doğalgaz 1,595 2002 2018 İntergen İzmir Doğalgaz 1,590 2003 2019 Baymina Doğalgaz 798 2004 2019 İsken İ. kömür 1,320 2003 2020 Çamlıca HES Hidro 84 1998 2013 Fethiye HES Hidro 17 1999 2014 Suçatı HES Hidro 7 2000 2014 Dinar II HES Hidro 3 2000 2015 Çal HES Hidro 2 2001 2021 Birecik HES Hidro 672 2001 2016 Ova Elektrik Doğalgaz 258 1997 2017 Gönen HES Hidro 11 1998 2019 Sütçüler HES Hidro 2 1998 2018 Alaçatı HES Rüzgar 7 1998 2019 Tohma-Medik HES Hidro 13 1998 2018 Esenyurt Doğalgaz 189 1999 2019 Trakya Elektrik Doğalgaz 498 1999 2019 Unimar Doğalgaz 509 1999 2019 Ahköy I HES Hidro 2 1999 2019 Ahköy II HES Hidro 2 1999 2019 Bozcaada HES Rüzgar 10 2000 2020 Gaziler HES Hidro 11 2002 2022 Mercan HES Hidro 12 2001 2021 Yamula HES Hidro 100 2005 2025 Aksu-Çayköy HES Hidro 16 1999 2019 Çayırhan Linyit 620 2000 2020 Hazar I-II HES Hidro 30 1996 2022
YAKIT CİNSLERİ KURULU GÜÇ (MW) FUEL-OİL + ASFALTİT + NAFTA + MOTORİN TAŞ KÖMÜRÜ + LİNYİT İTHAL KÖMÜR DOĞALGAZ + LNG YENİLENEBİLİR + ATIK ÇOK YAKITLILAR KATI+SIVI 25% FUEL-OİL + ASFALTİT + NAFTA + MOTORİN 678.1 TAŞ KÖMÜRÜ + LİNYİT 8,566.2 İTHAL KÖMÜR 4,262.6 DOĞALGAZ + LNG 20,854.4 YENİLENEBİLİR + ATIK 241.1 ÇOK YAKITLILAR KATI+SIVI 667.7 ÇOK YAKITLILAR SIVI+D.GAZ 4,365.8 JEOTERMAL 317.4 HİDROLİK BARAJLI 16,299.0 HİDROLİK AKARSU 6,559.3 RÜZGAR 2,924.1 TOPLAM 65,735.6 10% 5% 1% 13% 6% ÇOK YAKITLILAR SIVI+D.GAZ JEOTERMAL 31% HİDROLİK BARAJLI HİDROLİK AKARSU RÜZGAR 1% 7% 1% 0%
8,000.0 Yıllık Eklenen Kapasite 7,000.0 6,000.0 5,000.0 4,000.0 3,000.0 Termik Enerji Yenilenebilir Enerji 2,000.0 1,000.0 0.0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 MW 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Yenilenebilir Enerji 269.5 209.6 420.9 675.0 1,221.8 1,838.9 1,752.7 3,105.6 3,405.0 Termik Enerji 1,726.4 1,472.5 416.7 306.5 1,722.2 2,924.1 1,634.0 1,054.8 3,578.0 Added Capacity 1,995.9 1,682.1 837.6 981.5 2,944.0 4,763.0 3,386.7 4,160.4 6,983.0
YENİLENEBİLİR ENERJİ KURULU GÜÇ 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 Diğer + Atık Jeotermal Rüzgar Hidro.00 5000.00 10000.00 15000.00 20000.00 25000.00 30000.00 MW 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Diğer + Atık 27.6 35.3 41.3 42.7 59.7 81.5 96.9 115.4 158.5 236.9 Jeotermal 15.0 15.0 23.0 23.0 29.8 77.2 94.2 114.2 162.2 310.8 Rüzgar 18.9 20.1 59.0 146.3 363.7 791.6 1,320.2 1,728.7 2,312.0 2,956.0 Hidro 12,645.4 12,906.0 13,062.7 13,394.8 13,828.7 14,553.4 15,831.2 17,137.1 19,619.7 22,289.0
AVRUPA DA RES KURULU GÜÇ GELİŞİMİ Ülke 2012 Eklenen 2012 Kurulu 2013 Eklenen 2013 Kurulu Kapasite Güç Kapasite Güç Almanya 2,297 30,989 3,238 33,730 İspanya 1,110 22,784 175 22,959 İngiltere 2,064 8,649 1,883 10,531 İtalya 1,239 8,118 444 8,551 Fransa 814 7,623 631 8,254 Danimarka 220 4,162 657 4,772 Portekiz 155 4,529 196 4,724 İsveç 846 3,582 724 4,470 Polonya 880 2,496 894 3,390 Türkiye 506 2,312 646 2,956 Hollanda 119 2,391 303 2,693 Romanya 923 1,905 695 2,599 İrlanda 121 1,749 288 2,037 Yunanistan 117 1,749 116 1,865 Avusturya 296 1,377 308 1,684
RES KURULU GÜÇ GELİŞİMİ (YILLIK VE KÜMÜLE) 3,500 3,000 2,500 415 521 700 646 Ort. ~ 500 MW/yıl 463 506 600 500 2,000 400 MW 1,500 1,000 500 09 00 10 00 00 01 00 00 31 93 212 771 1,292 1,754 2,312 2,956 300 200 100 00 MW 00 09 09 19 19 19 20 20 20 51 144 356 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013-100 TOPLAM KURULU GÜÇ (MW) YILLIK EKLENEN CAPASİTE (MW)
RES Yatırımlarında Süreçler Ortalama bir yıl içinde yapımının tamamlanarak ticari işletmeye geçmesi için minimum 6-7 yıllık bir süreç gerekmektedir. Lisanslama ve İzinler Malzeme Tedarik Finansman Yapım 0 1 2 3 4 5 6 7
Teşvik Yatırımı Teşvik KDV muafiyeti 31/12/2015 ten önce devreye girmiş rüzgar santralleri için 5 yıl boyunca sistem kullanım bedelinin %50 si 31/12/2015 ten önce devreye girmiş rüzgar santralleri Damga vergisi muafiyeti %1 Hazine payının alınmaması 5 yıl süre boyunca yerli katkı payından yararlanma Orman İzinlerinde %85 indirim *** Feed in Tariff Yenilenebilir Enerji Feed in Tariff /kwh Yerli Katkı Payı /kwh Toplam /kwh Hydro 7.3 2.3 9.6 Wind 7.3 3.7 11.0 Geothermal 10.5 2.7 13.2 Biomass + Biogas 13.3 5.6 18.9 Solar (PV) 13.3 6.7 20.0 Solar (CSP) 13.3 9.2 22.5
Teşvik Karbon Kredisi 2013 yılında YEKDEM den faydalan 3 adet RES ve fiyat 7,3 USDcent/kWh YEKDEM de yapılan düzenlemeler ile isteği arttı, (yeterli değil) 2014 yılında YEKDEM den yararlanan 21 adet RES ortalama fiyat 8,08 USDcent/kWh, Dengesizlik maliyeti yok, Kurulu Güç (MW) YEK Fiyatı (USDcent/kWh) Biyokütle Hidrolik Jeotermal Rüzgar Toplam 7.30 619.78 149.20 768.98 7.78 260.10 260.10 8.10 46.00 46.00 8.58 308.90 308.90 8.70 62.20 62.20 9.30 8.80 8.80 10.50 227.82 227.82 13.30 150.83 150.83 Genel Toplam 150.83 628.58 227.82 826.40 1833.63
300 250 200 150 100 50 0 Tüketim Gelişimi 9.4 9.2 8.9 8.4 6.9 6.2 5.3 4.7 4.4 2.0 2.1 2.2 2.3 2.5 2.7 2.8 2.7 2.9 3.1 3.2 3.3 2.2 133 141 150 161 175 190 198 194 210 0.7-4.8 229 242 245 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Toplam Tüketim (TWh) GSMH Büyümesi (%) Kişi Başı Tüketim (MWh) Yıllar 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Toplam Tüketim (TWh) 133 141 150 161 175 190 198 194 210 229 242 245 GSMH Büyümesi (%) 6.2 5.3 9.4 8.4 6.9 4.7 0.7-4.8 9.2 8.9 2.2 4.4 Kişi Başı Tüketim (MWh) 2.0 2.1 2.2 2.3 2.5 2.7 2.8 2.7 2.9 3.1 3.2 3.3
260 240 220 200 180 160 140 120 100 Tarihçe Gelişim Piyasalar Fiyat oluşumu Ticaret Türkiye Elektrik Enerjisi Üretim / Tüketim Dağılımı (TWh) 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Üretim(TWh) Tüketim(TWh) 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Üretim(TWh) 116.4 124.9 122.7 129.4 140.6 150.7 162.0 176.3 191.6 198.4 194.8 211.2 229.4 239.5 239.3 Tüketim(TWh) 118.5 128.3 126.9 132.6 141.2 150.0 160.8 174.6 190.0 198.1 194.1 210.4 230.3 242.4 245.5 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Türkiye Elektrik Enerjisi İthalat İhracat Dağılımı (TWh) 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 İthalat(TWh) İhracat(TWh) 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 İthalat(TWh) 2.3 3.8 4.6 3.6 1.2 0.5 0.6 0.6 0.9 0.8 0.8 1.1 4.6 5.8 7.4 İhracat(TWh) 0.3 0.4 0.4 0.4 0.6 1.1 1.8 2.2 2.4 1.1 1.5 1.9 3.6 3.0 1.2
14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% -6% -8% 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 01Q 2013 02Q 2013 03Q 2013 04Q 2013 GDP Growth Electricity Consumption Growth
500 Tarihçe Gelişim Piyasalar Fiyat oluşumu Ticaret Elektrik Tüketimi Gelişimi ve Projeksiyonu (TWh) 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2014 sonrasında; Yüksek senaryoda ortalama % 8 büyüme Düşük senaryoda ortalama % 5 büyüme
100,000 Tarihçe Gelişim Piyasalar Fiyat oluşumu Ticaret Kurulu Güç Gelişimi ve Projeksiyonu (MW) 90,000 80,000 70,000 60,000 50,000 40,000 30,000 20,000 10,000 0 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2014 sonrasında ortalama % 6 büyüme (Max.%12 Min.%4)
225 Elektrik Fiyatları Gelişimi Elektrik Fiyatları (TL/MWh) 200 175 150 125 100 75 50 Mart 2010 Nisan 2010 Mayıs 2010 Haziran 2010 Temm 2010 Ağustos 2010 Eylül 2010 Ekim 2010 Kasım 2010 Aralık 2010 Ocak 2011 Şubat 2011 Mart 2011 Nisan 2011 Mayıs 2011 Haziran 2011 Temm 2011 Ağustos 2011 Eylül 2011 Ekim 2011 Kasım 2011 Aralık 2011 Ocak 2012 Şubat 2012 Mart 2012 Nisan 2012 Mayıs 2012 Haziran 2012 Temm 2012 Ağustos 2012 Eylül 2012 Ekim 2012 Kasım 2012 Aralık 2012 Ocak 2013 Şubat 2013 Mart 2013 Nisan 2013 Mayıs 2013 Haziran 2013 Temm 2013 Ağustos 2013 Eylül 2013 Ekim 2013 Kasım 2013 Aralık 2013 Ocak 2014 Şubat 2014 Mart 2014 Nisan 2014 Mayıs 2014 PTF SMF Linear (PTF) y = 0.9551x + 114.89 formulü ile 2017 yılı fiyatı >200 TL/MWh
ELEKTRİK PİYASASI
Mevcut Durum Elektrik Piyasaları Hedeflenen Durum Spot market -Gün öncesi piyasası (GÖP) -Dengeleme piyasası TEİAŞ tarafından yönetilen piyasalar, Şeffaflık sorunu, Manüplasyona açık, Sınırlı kapasite, OTC (Over the counter - Tezgah Üstü) - İkili Anlaşmalar -Aracılar Daha sınırlı kapasite, Kısa vadeli ve standart olmayan kotratlar, Risk hesaplamaları, Damga vergisi, TFS ana aracı (~80%) ve bazı yerel aracılar Spot market -Gün öncesi piyasası (GÖP) -Gün içi piyasası -Dengeleme Piyasası EPİAŞ ortaklık yapısı (TEİAŞ, BOTAŞ, BIST ve piyasaya hakim olanlar) EPİAŞ tarafından yönetilem gün öncesi/gün içi piyasası, Nasdaq OMX ile entegre finansal piyasalar, Tamamiyle şeffaflık. TEİAŞ tarafından yönetilen dengeleme piyasası, OTC - İkili Anlaşmalar - Aracılar Yüksek kapasite, Uzun vadeli anlaşmalar, (EFET ), Standart risk hesaplamaları, Düşük fiyatlar, TFS,ICAP,GFI,VOLT, Balkaner vb. Fiyat eğrileri oluşması,
Elektrik Piyasaları Mevcut Durum Enerji Borsası -VOB Dağıtım Şirketleri 21 dağıtım şiketi özelleştirmesi, Dağıtımın ve perakende satışın ayrılması, bölgesel monopol, Fiyat tarifesi, EÜAŞ ve TETAŞ anlaşmaları Finansal olanaklar dahilinde iyileştirmeler, Hedeflenen Durum Enerji Borsa -BIST Perakende Satış Şirketleri 12-14 perakende satış şirketi, Bölge sınırı olmaması Tedarik alanında yüksek rekabet, Fiyat tarifelerinin sona ermesi 2015 in sonrasında serbest kaynak bulma ve piyasadan tedarik, Ulusal Tarifeler Sanayi Ticari Mesken 175,00 TL/MWh 208,00 TL/MWh 207,00 TL/MWh Ulusal Tarifeler Tedarik noktası tarifeleri, (PTF<) Serbest Tüketiciler Yıllık 4500 kwh (133 TL/ay) Serbest Tüketiciler 2015 sonrasında 0 kwh
SERBEST TÜKETİCİ LİMİTİ & PİYASA AÇIKLIK ORANI & TEDARİK (TOPTAN) LİSANS SAYISI 10,000 9,000 8,000 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 1,000 0 9,000 88 84 7,800 7,800 77 75 63 6,000 170 49 166 39 41 154 157 28 30 32 3,000 23 85 1,200 480 37 4 14 17 21 23 29 100 30 25 5.0 4.5 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Toptan Lisans Sayısı Serbest Tüketici Limiti(MWh) Piyasa Açıklık Oranı (%) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
Doğalgaz Piyasa Yapısı Üretim ve İthalat İletim Stoklama Toptan Satış Dağıtım & Perakende Özel Sektör DG İthalat Şirketleri BOTAŞ Dengeleme ve İç Tüketim DG Dağıtım Şirketleri BOTAŞ- Ticaret Özel Sektör LNG İthalat Şirketleri Depolama Şirketleri Özel Sektör Toptan Satış Şirketleri Serbest Tüketici Yerli Üreticiler
Doğalgaz Piyasası Mevcut Durum Arz Boru hattı gazı Rusya, İran, Azerbaycan LNG 2 liman (Çatalca ve Egegaz) Depolama Doğal gaz (depoloma yok) LNG (Sınırlı kapasite) İthalatçılar BOTAŞ İthalatçı, TSO, Piyasa İşletmecisi, 80 % pazar payı Özel şirketler Enerco, Bosphorus, Shell, BH, Kibar Hedeflenen Durum Tedarik Doğal gaz Rusya, İran, Azerbaycan, İran, K.Irak, Doğu Akdeniz, Orta Asya LNG 3-4 liman (Çatalca, Egegaz ve yeni) Depolama Doğal gaz (Tüketimin % 10 kadar depolama) LNG (kapasite artışı) İthalatçılar BOTAŞ Bağımsız, Anlaşma büyükülüğü sınırlı ya da yok Özel şirketler Enerco, Gazprom, Shell, BH, Kibar, RWE, OMV, Zorlu, Turcas, etc
Doğalgaz Piyasası Mevcut Durum Hedeflenen Durum Dağıtım Şirketleri Özelleştirilmiş dağıtım şirketleri, BOTAŞ tan güvenilir tedarik??? Toptan Satış Şirketleri Min. ticaret, (Sınırlı dengeleme gazı piyasası) İthalatçılar üzerinden sınırlı ticaret Dağıtım Şirketleri Anlaşma & Tedarikçi portföyünün optimizasyonu Toptan Satış Şirketleri/Satıcılar Dengeleme (BOTAŞ) Spot (EPİAŞ) OTC (Aracılar, EFET anlaşmaları v.b.) Enerji borsası (BIST)
2014 2016 2017 2018 2019 Cezayir ile olan 4 bcm/yıl LNG anlaşmasının süresinin 10 yıl uzatılması Özel şirketler tarafından Irak tan ithal edilen 0.7 bcm gazın başlaması(2017 sonrası 3bcm) TPAO Marmara doğal gaz deposunun kapasite arttırma çalışmalarının bitmesi, yeni iletim kapasitesi 50 mcm/gün, toplam depoloma kapasitesi 2.84 bcm İzmir deki 7 bcm/yıl kapasiteli yeni LNG terminalin Kolin İnşaat tarafından bitirilmesi 16 bcm/yıl Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı/TANAP) Projesinin tamamlanması, Türkiye de 6 bcm/yıl tüketim Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesinin bitmesi (toplam kapasite: 1 bcm) BOTAŞ Marmara LNG terminal kapasitesinin 1/3 oranında büyütülüp iletilen kapasitenin 6 bcm/yıl a çıkarılması İçanadolu PP
İthal Edilen Doğal Gaz 45,000 40,000 35,000 30,000 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 (Milyon Cm³) y = 1972.2x - 1152.1 0 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 İthal Edilen Doğal Gaz (Milyon Cm3) Linear (İthal Edilen Doğal Gaz (Milyon Cm3)) 2013; 38 bcm
Gaz Kaynakları Yerel İthalat 2% Gaz İthalatı BOTAŞ 11% Gaz Alışverişi BOTAŞ Özel İthalat Şirketleri Yerel Üreticiler 11% 2% 98% 89% 87% Tüketim: 56 bcm Gaz Çeşidi Doğal Gaz LNG 15% 85% Amaca Göre Gaz Tüketimi Elektrik Üretimi Endüstri Isınma 26% 26% 48% Gaz Tedarik Anlaşmaları Rusya Azerbaycan İran Cezayir Nijerya 8% 2% 19% 58% 13%
Fiyat Saatlik Piyasa Takas Fiyatı Oluşumu Talep eğrileri P 3 P 1 P 2 Yenilenebilir ve Yİ/YİD/İHD Hidro Yerli Kömür İthal Kömür Doğalgaz Dizel ve fuel-oil Emre Amade Kurulu Güç (MW)
Saatlik Piyasa Takas Fiyatı Oluşumu Bir gün öncesine kadar Bir gün öncesi Gerçek zaman İkili Anlaşmalar Piyasası TL/MWh Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Piyasası Talep Arz SMF Spot Fiyat Spot Fiyat Vadeli İşlemler (Türev) Piyasası MW MW Elektrik Enerjisi Ticareti Sistem İşletimi
Gün Öncesi Piyasasında Fiyat Oluşumu Talep tarafı (Tüketim) Arz tarafı (Üretim) Fiyat, TL/MWh 0 125 130 140 150 165 180 200 250 200 2000 Katılımcı A, MW 60 60 60 60 40 40 40 40 20 20 20 Katılımcı B, MW 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 Katılımcı C, MW 40 20 0 0-40 -60-60 -120-120 -120-120 Katılımcı D, MW 100 100 50 50 20 0-100 -100-100 -100-100 Toplam, Alış (MW) 220 200 130 130 80 60 60 60 40 40 40 Toplam, Satış (MW) 0 0 0 0-40 -60-160 -220-220 -220-220 TL/MWh 300 250 Talep Arz 165 TL/MWh 200 150 100 40 80 120 160 200 240 60 MW MW
KDV 54,6 TL Devlet Payı ELEKTRİK FATURASI (1.000 kwh/ay) 358,5 TL Enerji fonu TRT Payı Enerji Tüketim Vergisi PSH İletim Bedeli Dağıtım Bedeli Kayıp Kaçak Bedeli Enerji bedeli 2,4 TL 4.9 TL 12.7 TL 5,7 TL 8,7 TL 28,1 TL 33,5 TL 207,90 TL TRT Belediye Dağıtım Şirketi Enerji Şirketi Piyasa işletim Profil maliyeti Kar Marjı Enerji maliyeti 5.0 TL 8,0 TL
OTC Market
PMUM Fiyatları ile Ulusal Tarifelerin Karşılaştırılması USD/MWh 160 14% 12% 140 10% 8% 120 6% 100 4% 2% 80 0% 60-2% -4% 40-6% -8% 20 0 Dec-09 1989 Feb-10 1990 Apr-10 1991 Jun-10 1992 Aug-10 1993 1994 Oct-10 1995 Dec-10 1996 Feb-11 1997 Apr-11 1998 Jun-11 1999 2000 Aug-11 2001 Oct-11 2002 Dec-11 2003 Feb-12 2004 2005 Apr-12 2006 Jun-12 2007 Aug-12 2008 Oct-12 2009 Dec-12 2010 2011 Feb-13 2012 Apr-13 01Q 2013 Jun-13 02Q 2013 GDP Growth Electricity Consumption Growth DAMP BPMP Industry Commercial Residential TETAS WholeSale Tariff Aug-13 03Q 2013 Oct-13 04Q 2013 Dec-13
Optimizasyon Üretim + Satış Yakıt tedariği İkili Anlaşma Spot Piyasa Toptan Satış Şirketi Hangi firmaya? Hangi fiyattan? Ne kadar? Fiyat tahmini Hangi fiyattan? Ne kadar? Fiyat riski 35
Optimizasyon Ticaret Toptan Satış Şirketi İkili Anlaşma Karşı taraf riski Faydalar İndirimli elektrik alımı Hacim Esnekliği? 36
Optimizasyon Portföy Tüketim Portföyü Üretim Portföyü Emre amadelik İthalat Serbest Tüketiciler Marjinal maliyetler Esneklik İhracat 37
Tedarik Uzun Dönemli Gaz- Kömür-Elektrik Alım Sözleşmeleri Forward Futures, Options Risk ve Portföy Yönetimi TİCARET Satış Pazarlama Müşteriler (Sanayi, Ticaret, Mesken) Üretim Uzlaştırma Uzun Dönemli Optimizasyon, Planlama ve Varlık Yönetimi Kısa Dönemli Optimizasyon, Planlama ve Dengeleme 38
Uzun Dönemli Planlama (2-20 Yıllık) Yatırım Hedefleri Nihai Tüketici Miktar Hedefleri Orta Vadeli Planlama (0-2 Yıllık) İkili Anlaşma Karlılık Analizi Optimum Ticaret Alternatifleri Santral Bakım Planlama Uzun Dönemli Talep Tahmini Kısa Vadeli Planlama (1 Haftalık) Pozisyon Kapatma Karlılık Analizi Santral Güvenilirliği Kısa Dönemli Talep Tahmini 39
Karlı bir portföy yönetimi için yapılması gerekenler Talep tarafının modellenmesi, doğru talep tahmini Arz tarafının modellenmesi Elektrik fiyatlarının tahmini Talep arz dengesi ve elektrik fiyatlarına göre risklerin tanımlanması Olası risklerden kaçınmak için planlamaların zamanında ve tutarlı yapılması Arz Talep Ticaret 40
Tedarik Lisansı Perakende Satış Lisansı Türkiye / Ticaret Tedarik Lisansı (TL) İkili Anlaşmalar ya da Spot Tedarik Bölge Limitsiz Satış Serbest Tüketiciye Satış Serbest Fiyat Talep Yönetimi Zorluğu Portföy Koruma Zorluğu Portföy Oluşturma Zorluğu Perakende Lisansı (PL) Geçiş Dönemi Sözleşmeleri ile Tedarik Bölgesel Tekel Serbest Olmayan Tüketiciye Satış Hakkı Son Kaynak Tarifesi Portföye Geçiş Tarifesi Elektrik Kesme Hakkı (Dağıtım) Talep Yönetimi Opsiyonu Portföy Koruma Kolaylığı Portföye Müşteri Alma Kolaylığı Maliyet Yansıtma
# Dağıtım Şirketi İhale Fiyatı (Mil. $) Kwh başına fiyat ($) Abone başına fiyat ($) Şirket 14% 16% Mesken 24% Ticarethane Sanayi 14% Diğer 32% Kayıp&Kaçak 1 DICLE 387 24,92 351,58 Eksim 2 VANGOLU 118 40,3 288,78 Türkerler 3 ARAS 128,5 54,31 171,98 Kiler 4 CORUH 227 87,52 223,08 Aksa Enerji 5 FIRAT 230 97,73 338,12 Aksa Enerji 6 CAMLIBEL 259 111,36 347,18 CLK 7 TOROSLAR 1.725 108,8 629,08 EnerjiSA 8 MERAM 440 72,19 278,1 Alarko-Cengiz 9 BASKENT 1.225 100,84 384,57 Enerjisa 10 AKDENIZ 546 83,66 352,25 CLK 11 GEDIZ 1.231 91,4 515,1 Aydem 12 ULUDAG 940 80,31 393,57 CLK 13 TRAKYA 622 100,7 784,59 IC Holding 14 AYEDAS 1.227 132,28 547,25 EnerjiSA 15 SAKARYA 600 66,52 445,55 Akenerji-CEZ 16 OSMANGAZI 485 93,99 369,87 Yildizlar SSS 17 BOGAZICI 1.960 96,03 495,59 CLK 21 YESILIRMAK 442 97,54 290,56 Calik Enerji
Türkiye / Ticaret Tedarik Firmaları Uzun Vadeli Portföy Gelişen İkili Anlaşmalar Pazarı EPİAŞ Brokerlar Alım Garantileri Emtia Ticareti (Gaz, Kömür, Demir Çelik, Tolling, Barter) İthalat İhracat Faaliyetleri Enerji Yönetimi Faaliyetleri Yeni Satış Kanalları Elektrik Tedarik Markası Satış Promosyonları Uzun Dönem Satış Sözleşmeleri
AB üyesi ülkelerde Pazar payı %5 in üzerindeki Elektrik Perakendecilerinin Pazar Payı
Türkiye / Ticaret 2014 2018 Perakende Satış Pazarı ( Seçimler: 2014 CB, 2015 TBMM) PL Hakim Durumu Agresif PL Pazarlama ve Zorlayıcı Sözleşme Stratejileri Pazardan Çıkan TL Etkisi Son Tüketiciye Ulaşma Avantajına Sahip Markalı Hizmet Daha Yüksek Marjlar Daha Verimli Portföy Yönetimi Talep Yönetimi 2015 2018; EPDK nın Azalan Desteği TETAŞ/EÜAŞ Sözleşmeleri Tarifeler Sübvansiyonlar Daha Zorlayıcı Rekabet Kurumu Baskısı İnsan Kaynağı Sorunu
ÖRNEK TİCARET YAPISI SCADA SİSTEMLERİ ANLIK VERİ AKIŞI PLANLAMA OPTİMİZASYON PİYASA TAKİP ANALİZ MÜŞTERİ YÖNETİMİ VERİ YÖNETİMİ
TEŞEKKÜR EDERİZ
Ülke 2013 Tüketim Değerleri (GWh) Almanya 530.558 Fransa 495.144 İngiltere 326.257 İtalya 315.919 İspanya 261.941 Türkiye 245.483 Polonya 145.490 İsveç 139.576 Norveç 127.843 Hollanda 110.552 Belçika 86.239 Finlandiya 83.898 Avusturya 69.609 Çek Cumhuriyeti 64.851 Romanya 52.303 Yunanistan 49.568 Portekiz 49.153 Macaristan 39.032 Danimarka 32.350 Bulgaristan 32.201 Slovakya 26.647 İrlanda 25.977 İzlanda 17.647 Hırvatistan 17.065 Slovenya 12.670 Litvanya 10.551 Estonya 8.049 Letonya 7.398 Luxemburg 6.192