İMLT YÖNTEMLERİ II Prof.Dr. İrfa Y TEL VE ÇUBUK ÇEKMENİN MEKNİĞİ TEL ÇEKMEYİ ETKİLİYEN PRMETRELER : )- Kalıp açısı ( α ) )- Kesit azalası 3)- Tel çeke hızı 4)- Sıclık 5)-Yağlaa KLIP ÇISI (α ) : Çeke işleide sürtüe şartları da azala istiyors, çekile teli kolay çekilesii istiyors optiu kalıp açısı olalıdır. Bu açı 6-5 arasıda değişir. opt 3 l l. l KESİT ZLMSI : Paso başıa ax. kesit azalası %63 tür.fat, % 45 de daha fazlası yağ bozulası yapabilir,souçta parça yüzeyi bozulabilir. TEL ÇEKME HIZI : rt arda yapıla tel çeke işleide tel kesiti küçülür,tel boyu ve hızı oratılı şekilde artar.bu edele sara aralarıı çevresel hızı da her kalıpta çıkış hızıa göre arttırılalıdır.bu da her araı ayrı otorla döesi ile olur.veya sara araları farklı sara çaplarıda kadeeli yapılır.
İMLT YÖNTEMLERİ II Prof.Dr. İrfa Y SICKLIK ETKİSİ: Yüksek sıclıkta etal ası, ε e bağlıdır. Ortalaa gerçek şekil değiştire hızı ifadesi ε = [(6V /D ). L ( / ) şeklide literatürde verilektedir. YĞLM : Kalıbı örüü artır, Tel çeke kuvvetii azalt, Ürü yüzeyii düzgü çıkasıı sağla içi özel yağ kulla şarttır. Tüp leri çekileside iş parçası ile adrel arasıı yağla zordur. Tel çeke işleide tel ardarda birkaç kalıpta geçer. Bir kalıpta geçe tel sori kalıba daha küçük kesitli olar girede öce bir sara arasıa birkaç tur sarılır. Her kalıpta geçişte teli çapı küçülür. Hızı artar, boyu artar dolasıyla sara aralarıı çevresel hızı teli kalıpta çıkış hızıa uygu olalıdır. Çeke hızı alzeeye ve kesiti yüzeyie bağlıdır. Büyük kesitler /d gibi küçük hızlarda çekilirke çok ice tellerde çeke hızı 3 /d gibi yüksek hızlara ulaşabilir. Tel Çeke Gerilesi : Çekile alzee; a) Rijit-ta plastik ise ideal çekede (her türlü kayıp ihal ise).l Olur. b) Pekleşe bir alzee ise yerie ortalaa a gerilesi kullaılır. c) Malzee rijit ta plastik ve sürtüe var ise ; B.. B sürtüe katsayısı. B burada B.cot
İMLT YÖNTEMLERİ II Prof.Dr. İrfa Y d) Bütü kayıplar göz öüe alıdığıda kullaılac ola tel çeke gerilesi burada sürtüe katsayıats Bu dekle daha da kısaltılar Yağlaa iyi yapılırsa =,3-, arasıda alıır. Tel çeke kuvveti ylaşık olar ; F = σ çık. olur.. l kalıa açıçı (radya olar)...l burada ftörü, 3 eldeedilir. h L Kalıba giriş ve çıkışlardi tel çeke gerile değeri ile kalıp basıcıı ve şekil değiştirei eğrilerle gösterii aşağıdi gibidir. 3
İMLT YÖNTEMLERİ II Prof.Dr. İrfa Y Yüksek Sıclıkta Çeke Yüksek sıclıklarda etalleri a sıırı şekil değiştire hızıa bağlı olduğuda tel çekede gerçek şekil değiştire hızı 6V D l E büyük kesit daralası Hesabı Burada V o çeke hızı şeklide yazılabilir. Tel çeke gerilesi / oraı ile birlikte artar. Tel çeke gerilesii aşaası gereke bir sıırı vardır dolasıyla / oraıda bir üst değeri olası gerekir. Rijit - ta plastik bir alzee içi tel çeke gerilesi yı aşaalıdır. Rijit - ta plastik bir alzee sürtüesiz çekilesi halide.l bu deklede e burada,37,63 %63 e,7 yazılır Bir defada çekilebilecek e büyük tel kesiti %63 olabilir. Tel çeke gerilesii yükselesie ede olac her ftör bir defada çekilebilecek e büyük kesit daralasıı düşesie sebep olur. (öreği sürtüei olası) c ; pekleşe olursa artacağıda bir defada elde edilecek e büyük kesit daralası büyür. Örek Proble : Mukaveet katsayısı K=3 MPa pekleşe üsteli =,3 ola çapıda bir çubuk soğuk çekilerek çapı 8 ye idirilektedir. Malzeei kalıpta çıkış hızı V =,5 /s ve radıaı %7 kabul ederek a) Bu işle içi gerekli ola güç edir? b) Kalıp basıcıı çıkışti değeri edir? Çözü : a) Güç forülü Burada F. V.l şeklidedir. K. dir. 4
İMLT YÖNTEMLERİ II Prof.Dr. İrfa Y l,446 8 3.(,44 6),3 F Güç N.8 5 4 785.,446.5. ise F ;. V,3 5,75.,5,7 785 5.,5 MPa 5,75,5 MW burada MN MN. / s,5 kw buluur. b) Kalıp basıcıı çıkışti değerii bul içi p ifadesideki değerler yerie koalıdır. Malzeei çıkış kesitideki a değeri,3 K. 3.(, 446) MPa Tel çeke gerilesi ise F,75 5 MPa olduğuda 5.,7.5. Örek Proble : burada kalıp basıcı p -5 5 MPa buluur. Gerçek gerile gerçek şekil değiştire eğrisi =K. şeklide ola bir alzeei soğuk çekileside bir defada çekilebilecek e büyük kesit daralasıı aalitik olar çıkartı. (Her türlü kayıp ihal edilecektir.) Çözü :.l bu deklee göre; Pekleşe bir alzee içi çeke gerilesi.l. olduğuda yerie K. K. değeri koduğuda buluur. 5
İMLT YÖNTEMLERİ II Prof.Dr. İrfa Y Çeke gerilesi e fazla alzeei a gerilesie eşit olacağıda çıkışta K. ax K. K. K.. K. olur. Burada buluur. l olduğuda l e olur. Burada ise e ( ) yazılırsa buluur. Bu ifadede rijit-ta plastik bir alzee içi yerie koyars bir defada elde edilebecek e büyük kesit daralası % 63 buluur. TEL VE ÇUBUK ÇEKME İŞLEMİNDE GÖRÜLEN KUSURLR. Ürüü erkezide çavuş işareti (>>) çatllarıı oluşası: Sebebi: (h/l) oraıdır. Bu ora büyüdükçe şekil değiştire hoojeliğii kaybeder. Ortada ikicil çeki gerileleri adı verile hidrostatik çeke gerilesi doğar. Bu ise çavuş işaretli (>>) çatlları doğasıa ede olur... Yağlaaı İyi Olaası : Soğuk çekiliş çubuk ve telleri yüzeyleri çatlayabilir. yrıca hatalı yağlaa çeke sırasıda sert bir partikülü alzee ile kalıp arasıa sıkışası sebebiyle çıka ürüde boyua doğrultuda çizikler oluşabilir. 3. Yüzey hazırlaaı iyi olaası : Soğuk çekiliş ürülerde rek bozulası görülebilir. 4. Şekil değişiii hooje olaası : Soğuk çekile tel ve çubuklarda veya borularda artık gerileler i doğasıa ede olurlar. Bu gerileler zaala gerileli korozyo çatlaasıa ve yüzeyde biraz talaş kaldırılası halide çarpılalara yol açarlar. Tek olulu etkisi yorula örüü artıra basa artık gerileleri doğasıdır. 5. Çubuklarda ve filaşilerde haaddede ileri gele kusurlar : Haaddei içideki kater, luker gibi kusurlar buluası halide buları ürüe yasıyacağı aşikardır. 6
İMLT YÖNTEMLERİ II Prof.Dr. İrfa Y 7