ŞEKER PANCARI ISLAHININ TÜRKİYE DEKİ VE DÜNYADAKİ DURUMU

21 ŞEKER PANCARI ISLAHININ TÜRKİYE DEKİ VE DÜNYADAKİ DURUMU Doç. Dr. Songül Gürel Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ, Şeker Enstitüsü - Ankara songul_gurel@yahoo.com Giriş Şeker pancarı dünyada yaygın olarak ekimi yapılan diğer bitkilerle karşılaştırıldığında nispeten yeni bir bitkidir ve sadece 200 yıl önce kültüre alınmasına rağmen özelliklerinde önemli ölçüde iyileşme sağlanmıştır (Draycott, 2006). Yabani pancardaki şeker varlığı %4-6 iken, şeker pancarı seleksiyonunun yapıldığı yemlik pancarda bu oran %12 dir. Bu oran son yıllarda geliştirilen ticari şeker pancarı çeşitlerinde ise %20 ye kadar yükseltilmiştir. Şeker varlığının arttırılmasında klasik ıslah yöntemleri çok önemli rol oynamıştır. Ancak son yıllarda geliştirilen biyoteknolojik yöntemler, klasik ıslahla birlikte kullanılmaya başlanmış ve özellikle herbisit, hastalıklara ve zararlılara dayanıklı çeşit geliştirmede önemli rol oynamıştır (Gürel ve ark., 2008; Gürel ve ark., 2015a). Şeker pancarı; dünyada Avrupa, Asya, Kuzey Afrika, Kuzey Amerika ve hatta Güney Amerika nın bazı bölgelerinde yetiştirilmektedir. Avrupa da XVII. yüzyılda yem bitkisi olarak kullanılan pancar XVIII. yüzyılda şeker üretiminde kullanılabilecek bir sanayi bitkisi olarak önem kazanmaya başlamış ve daha sonra beyaz renkli, konik köklere sahip, yüksek şeker içeren çeşitler geliştirilmiştir. 1837 yılında Fransa da Vilmorin adlı araştırmacı Beyaz Silezya pancarında seleksiyon yapmış ve ıslahta döl kontrolü metodunu kullanarak şeker pancarı ıslahında önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Bu dönemde kullanılan şeker pancarı çeşitlerinin multigerm olması nedeniyle seyreltme için çok fazla iş gücüne ihtiyaç duyulmuştur. 1930 larda Savitsky, monogerm bitkileri bularak bu bitkilerden monogerm çeşitler elde etmiş ve 1960 lı yıllarda üreticilerin kullanımına sunulan monogerm çeşitler, şeker pancarı tarımında önemli bir dönüm noktası olmuştur. Şeker pancarı ıslahında önemli diğer bir aşama ise hibrit çeşitlerin geliştirilmesine olanak sağlayan sitoplazmik erkek kısırlığının (CMS) 1945 yılında keşfidir (Winner, 1993) (Şekil 1). Dünyada ekimi yapılan şeker pancarı çeşitlerinin büyük bir çoğunluğu hibrit olup bu hibrit çeşitler iki aşamada geliştirilmektedir. Islah programlarında genel olarak hibrit üretiminde, ana ebevyn olarak kendilenmiş erkek kısır (CMS) bir hat, akraba olmayan kendilenmiş O-tip (erkek kısır özelliğini devam ettiren bitki) ile döllenerek erkek kısır bitki üzerinden tohum hasadı yapılmakta ve elde edilen F 1 CMS ler ile kendilenmiş multigerm hatlar melezlenmektedir (Bosemark, 2006) (Şekil 1). Dünyada şeker pancarında çeşit geliştirme çalışmaları ve tohum üretimi genellikle özel şirketler tarafından yürütülmektedir. Dünyada şeker pancarı tohumculuğu yönünden söz sahibi olan tohum şirketleri 1856 (KWS- Almanya), 1879 (Ses Vanderhave) ve 1907 (Syngenta) yıllarında şeker pancarı ıslahı çalışmalarına başlamışlardır. Araştırmaya ayrılan pay, gelirlerinin %15-17 si oranında olurken her bir şirkette ıslah konusunda 100-150 teknik personel çalışmaktadır. Bu tohum firmalarının her birisi yaklaşık olarak 150 bin parselde deneme kurmaktadır, hastalık ve tohuma kalkma denemeleri yapılan parsel sayısı ise 40 bin olup yoklama melezi ve kendileme için kullanılan toplam alan ise 150 hektar kadardır. Yılda ortalama 25 bin hibrit üretimi yapılmaktadır. Her bir firmanın 25-30 civarında ıslah istasyonu ve 130-150 adet test istasyonu bulunmaktadır. Ayrıca hem ABD de hem de Avrupa daki tohum şirketlerinde çok fazla miktarda gen kaynağı mevcuttur. Şekil 1. Şeker Pancarı Bitkisinde a) Erkek Kısır Çiçekler b) Fertil Çiçekler c) Multigerm Tohum d) Monogerm Tohum

22 Şeker pancarında; Rhizomania, Cercospora, külleme, kök çürüklüğü hastalıklarına, nematoda ve herbisitlere dayanıklı ve düzgün şekilli, makineli hasada uygun, kök verimi ve şeker varlığı yüksek şeker pancar çeşidi geliştirme başlıca ıslah konularıdır (Biancardi et al., 2010; Kaya ve Gürel, 2012; Gürel ve ark., 2015b). Türkiye deki Şeker Pancarı Islahı Çalışmalarının Tarihçesi Türkiye de Uşak ve Alpullu Şeker Fabrikalarının 1926 yılında işletmeye açılmasıyla ortaya çıkan sorunların çözümü ve Türk şeker sanayisinin geliştirilmesi için 1932 yılında Uşak ta Deneme ve Haşere Laboratuvarları adı altında bugünkü şeker enstitüsünün temeli atılmıştır. Şeker Enstitüsünde şeker pancarı ıslahı çalışmalarına 1967 yılında başlanmıştır. Ülkemizde 2.740 bin dekar alanda şeker pancarı üretimi yapılmakta ve bu alandan yaklaşık 16 milyon ton pancar ve 2 milyon ton da şeker üretilmektedir (Sektör Raporu, 2016). Bunun için her yıl yaklaşık 1.000 ton şeker pancarı tohumu kullanılmaktadır. 1967 yılında Şeker Enstitüsünde ıslah çalışmalarına başlanmasıyla, 1972 yılında diploid multigerm bir çeşit ıslah edilmiş ve 1976 yılında Türkşeker-1 adı ile tescil edilerek 1976-1996 yılları arasında Türkiye de yaygın olarak ekilmiş ve bazı yıllar ekimi, pancar ekim alanlarının %60 ına ulaşmıştır. Bu çeşit; yabancı çiçek tozuyla döllenen tarla bitkileri arasında, mısırdan sonra Türkiye de ıslah edilerek çeşit kütüğüne kaydedilen ikinci Türk çeşidi olmuştur. 1989 yılında ise Türkşeker-poli 861 ve Türkşeker-poli 863 adında iki poliploid multigerm çeşit tescil edilmiştir. Ancak ülkemizde 1987 yılına kadar ekilen multigerm çeşitlerimiz ile yabancı ülkelerin multigerm çeşitlerinin tohumları teknik monogerm hâle getirilerek ekimi yapılmıştır. 1987 yılından itibaren 4 yıllık bir süre içerisinde bütün ekim alanlarında genetik monogerm çeşitlerin ekimine geçilmesine karar verilmiştir. 1991 yılında yarı yerli monogerm hibrit çeşit Anadolumono ve 1993 yılında yarı yerli Kayamono çeşitleri tescil edilmiş ve 1996 yılına kadar yabancı çeşitlerle birlikte ekilmiştir (Güler ve ark., 2009). 1996 yılından itibaren şeker pancarı ekim alanlarımızda Rhizomania (kök sakallanması) hastalığının hızla yayılması nedeniyle tescil edilen bu yerli çeşitler kullanılamaz hâle gelmiştir. Tarımsal uygulamalarla (sulama suyu, toprak ve toprak işleme aletleri vb.) çok kolay yayıldığından, günümüzde hem ülkemizde hem de dünyada şeker pancarı tarımının yapıldığı alanlarının tamamına yakını Rhizomania hastalığı ile bulaşıktır. Şeker pancarında ürün kaybına yol açan Rhizomania hastalığı, şeker veriminde %80 lere kadar azalmaya neden olmaktadır (McGrann et al., 2009) ve bu hastalığa karşı şeker pancarı üretiminde dayanıklı çeşitlerin kullanımı pratik anlamda bir zorunluluk hâline gelmiştir. Bu nedenle 2000 yılında Rhizomania hastalığına dayanıklı hatların geliştirilmesi çalışmaları Türkiye de de başlatılmıştır. Hem ticari çeşitler hem de ABD den temin edilen Rhizomania hastalığına dayanıklı gen kaynakları kullanılarak geri melezleme yöntemiyle hastalığa hassas genotiplere, dayanıklılık özelliği aktarılmıştır. Bu süre içerisinde sadece klasik ıslah yöntemleri kullanılmıştır. Rhizomania ya dayanıklı ve sitoplazmik erkek kısırlığın kullanıldığı çeşit geliştirme çalışmalarında, yaygın olarak kullanılan klasik ıslah yöntemleri çok uzun bir süreye (Başlangıç materyaliniz iyi özellikte ise 13-18 yıl) ihtiyaç duymakta ve yoğun iş gücü ve yeterli bir altyapı gerektirmektedir. Son yıllarda klasik bitki ıslahındaki dezavantajları ortadan kaldırmak için moleküler düzeyde daha kontrollü uygulamaları gerçekleştirmek ve ıslah süresini kısaltmak amacı ile klasik ıslah çalışmalar ile biyoteknolojik yöntemler kombine edilmektedir. Günümüzde dünyadaki önemli şeker pancarı tohum ıslah firmaları klasik ve modern ıslah yöntemlerini birlikte kullanarak fazla sayıda çeşidi kısa sürede pazara sunma imkânı bulmuşlardır. 2013 yılında Şeker Enstitüsü tarafından TÜBİTAK desteği ile başlatılan bir araştırma projesi kapsamında moleküler markörlerin desteği ile klasik ıslah çalışmaları birlikte yürütülmüş ve Rhizomania hastalığına dayanıklı ana ve baba hatlar geliştirilmiştir. Ayrıca yine moleküler yöntemler kullanılarak ana ebeveyni oluşturacak O-tip bitkiler belirlenmiştir. Oysa klasik ıslah yöntemleri ile iki yıllık bir bitki olan şeker pancarında O-tip bitkileri belirlemek için önce melezleme yapılmakta ve bir sonraki yıl erkek kısır bitkiler kontrol edilmektedir. Eğer elde edilen bitkilerin tamamı erkek kısır ise bitkiler tohuma tekrar kaldırılarak bir sonraki yıl melezlemelere devam edilmektedir. Dolayısıyla bunun için uzun bir süreye ve çok fazla materyal ile deneme alanına ihtiyaç duyulmaktadır. Hâlbuki moleküler yöntemler kullanarak çiçekleri kontrol etmek için bitkilerin çiçek oluşturmalarını beklemeden O-tip bitkilerin belirlenmesi sağlanmış olup bu çalışmalar devam etmektedir. Klasik Islah Çalışmaları Sitoplazmik erkek kısır bitkiler ekonomik değeri yüksek olan pek çok bitki türünün hibrit ıslahında ana ebeveyn olarak kullanılmaktadır. Şeker pancarında çiçeklerin kastrasyona uygun olmaması nedeni ile Rhizomania hastalığına dayanıklılığı da dahil hibrit çeşit üretimi, sadece CMS bitkilere dayandırılarak üretilebilmektedir. Ana ebeveyn hatların temelini oluşturan O-tip ve paraleli sitoplazmik erkek kısır bitkilerin elde edilmesinde 7-8 kez geriye melezleme yapmak gerekmektedir. Şeker Enstitüsü tarafından; Cercospora ve Rhizomania hastalıkları ile nematoda dayanıklı yerli genetik monogerm çeşit ıslahı, monogerm ve multigerm hat ve familya ıslahı çalışmaları kapsamında melezlemeler, tek bitki seçimi, döl testi, familya seçimi, tek pancar seleksiyonu, kenevir izolasyonunda tohum üretimleri, kombinasyon yeteneği testleri, O-tip bitki araştırması ve verim kontrol denemeleri yürütülmektedir. Tarla denemeleri Şeker Enstitüsüne ait Konya, Eskişehir, Ankara ve Erzurum daki deneme istasyonlarında yürütülmektedir (Boyacıoğlu ve ark., 2014; Boyacıoğlu ve ark., 2015). Klasik ıslah çalışmaları kapsamında her yıl ortalama 150 adet kenevir izolasyonunda melezlemeler yapılmakta ve melez tohumlar elde edilmektedir. Her bir kenevir kabininde ortalama 100-150 bitki kullanılmaktadır (Şekil 2).

23 Şekil 2. a) Kenevir İzolasyonunda Melezleme b) Kenevir İzolasyonunda Tohum Üretimi c) Tarla Denemesi d) Hasat Edilen Deneme Pancarları Şekil 3. a) Tohuma Kalkan Pancarlar b) Bez Torba İzolasyonunda Melezleme c) Tohuma Kalkmış Bitki

24 Ayrıca kendileme çalışmaları ise her yıl 50-100 kenevir kabininde yapılmaktadır. Bunlara ek olarak bez torba izolasyonunda tek bitkilerin kendilenmesi ve melezlemeler yapılmakta ve her yıl ortalama 400-500 adet bez torba kullanılmaktadır (Şekil 3). Bu melezleme ve kendileme çalışmalarında kullanılan fidelerin üretimleri, seralarda, tarlalarda ve doku kültürü ile olmak üzere üç farklı şekilde yapılmaktadır. Her yıl ortalama 30 bin adet fide üretilmektedir. Şeker pancarı iki yıllık bir bitki olduğu için birinci yıl kök, ikinci yıl tohum oluşturmaktadır. Tohum üretimi için fideler 3-4 ay süre ile 2-10 0 C sıcaklıklara maruz bırakılmaktadır. Mart ayında bitkiler dış koşullara çıkarılarak nisan ayında kenevir veya bez torba izolasyonlarında dikimleri yapılmakta ve tohum dalı oluşturmaları sağlanmaktadır. Çiçeklenme dönemi mayıs sonundan haziran ortasına kadar devam etmekte ve ağustos ayı ortasında tohumlar hasat edilmektedir. Seleksiyon çalışmaları kapsamında ise tarlada hasat edilen pancarlardan; kök şekli düzgün olan beyaz renkli olanlar seçilmektedir. Her bir pancar tartıldıktan sonra delici uçlarla alınan örneklerde refraktometre cihazı ile kuru madde değerleri ölçülerek kök ağırlığı ve kuru madde değeri yüksek olan pancarlar seçilmektedir. Seleksiyon çalışmaları kapsamında yılda ortalama 40 bin adet pancar analiz edilmekte ve bunların ortalama %10 u sonraki işlemler için seçilmektedir. Genel ve özel kombinasyon yetenekleri için melezleme yapılan genetik materyal tarlalarda denemelere alınmakta ve deneme sonuçlarına göre iyi performans gösteren materyaller seçilerek ıslah çalışmalarında kullanılmaktadır. Bu denemeler için her yıl yaklaşık 1.500 parsel deneme yapılmaktadır. Islah çalışmalarında kullanılan genetik materyalin verim ve kalite değerlerini belirlemek için her yıl 2.000-2.500 parsel verim kontrol denemeleri kurulmaktadır (Şekil 2). Bu denemelerde tohuma kalkma oranı bakımından seleksiyon yapılmakta ve yüksek oranda (%0,01 den yüksek) tohuma kalkma gösteren genetik materyal elimine edilmektedir. Hasat edilen pancarlar Şeker Enstitüsünde bulunan Pancar Analiz Laboratuvarında analiz edilerek pancar verimi, şeker varlığı, arıtılmış şeker verimi, sodyum, potasyum ve zararlı azot miktarları belirlenmektedir. Ayrıca Şeker Enstitüsü Fitopatoloji Laboratuvarında ELISA testi yapılarak Rhizomania hastalığına hassas materyaller elimine edilmektedir. Bu analiz sonuçlarına göre dayanıklı, verim ve kalitesi yüksek genetik materyaller ıslah sürecinde kullanılmaktadır. Yapılan denemelerde standart olarak ülkemizde yaygın olarak ekilen kök ve şeker varlığı çok yüksek çeşitler kullanılmaktadır. Standart çeşitlerle Şekil 4. a) Klonal Çoğaltım b) Somatik Embriyogenesis c) Sürgün Oluşumu d) Bitkilerin Dış Koşullara Alıştırılması

25 Şekil 5. a) İzole Edilen Protoplast b) Protoplast Füzyonu c) Füzyon Hücrelerinden Kallus Oluşumu d)hücre Kültürü Şekil 6. Ovul Kültürü İle Haploid Bitki Elde Edilmesinin Farklı Aşamaları.

26 Şekil 7. a) Yeşil Floresan Protein (gfp) Geninin İfadesi b) Aktarılan Genin PCR İle Teyit Edilmesi c) Aktarılan Genin Southern Blot Analizi İle Teyit Edilmesi karşılaştırıldığında verim ve kalite bakımından bu çeşitlerle aynı seviyede veya daha iyi performans gösteren ıslah hatlarımız belirlenmiştir. Çalışmalara devam edilmektedir. Biyoteknolojik Çalışmalar Şeker Enstitüsünde yürütülen klasik ıslah çalışmalarında uzun olan süreyi kısaltmak ve çok önemli materyallerden kısa sürede çok sayıda bitki elde etmek amacıyla doku kültürü çalışmaları 1992 yılında başlatılmış, Orta Doğu Teknik Üniversitesi ve Abant İzzet Baysal Üniversitesi Biyoloji Bölümü ile ortak çalışmalar yürütülmüştür. Bu çalışmalar kapsamında genetik materyallerin çok sayıda klonal çoğaltımı (Gürel ve Gürel, 1996; Gürel ve Gürel, 1998; Gürel et al., 2000a; Gürel ve ark., 2003a,b; Gürel ve ark., 2011; Beyaz ve ark., 2012; Beyaz ve ark., 2013; Gürel ve Gürel, 214; Nofouzi ve ark., 2015) (Şekil 4), kallus kültürü (Gürel ve ark., 2001a), hücre kültürü (Gürel ve ark., 2002a), protoplast kültürü (Gürel ve ark., 2002b), protoplast füzyonu (Gürel ve ark., 2002b) (Şekil 5), ovül kültürü (Gürel ve ark., 2000; Gürel ve ark., 2001b; Gürel ve ark., 2015c) (Şekil 6) ve gen transferi (Baloğlu ve ark., 2005; Baloğlu ve ark., 2006) çalışmaları yürütülmüştür (Şekil 7). Islahta kullanılan kendilenmiş hatların elde edilmesi çalışmalarında 7-8 yıl süren kendileme işleminde süreyi 2 yıla düşüren ovul kültürü ile katlanmış haploid bitkiler elde edilmiştir (Gürel ve ark., 2000b; Gürel ve ark., 2003c) ve ıslah çalışmalarında kullanılmaktadır. Ayrıca gelecekte hastalıklara ve zararlılara dayanıklı, köklerin ve şeker varlığı yüksek çeşitlerin elde edilmesinde kullanılmak üzere mannoz ve yeşil flouresan protein (gfp) geni kullanarak transgenik şeker pancarı bitkisi elde etme çalışmaları tamamlanmış ve sistem optimize edilmiştir (Gürel ve Gürel, 2012; Gürel ve ark., 2012). Diğer taraftan, yukarıda anılan TÜBİTAK 1003 projesi kapsamında Ankara Üniversitesi Biyoteknoloji Enstitüsü ile ortaklaşa yapılan çalışmada ülkemize ait yabani pancarlar ve ıslah materyalleri Rhizomania hastalığına dayanıklılık yönünden moleküler yöntemlerle taranmış ve dayanıklı olanlar seçilmiştir (Rezaei ve ark., 2015; Vaziri ve ark., 2015). Ayrıca erkek kısırlığı devam ettirici ıslah materyalleri (O-tip bitkileri) moleküler yöntemlerle taranarak seleksiyonlar yapılmış ve böylece O-tip bitki araştırmalarında vernalizasyon ve çiçek testi aşamaları elimine edilerek geriye melezleme için ihtiyaç duyulan süre kısaltılmıştır. Şeker pancarı konusunda uzmanlaşmış bir kurum olan Şeker Enstitüsünde, arazi ve laboratuvar çalışmaları için yeterli altyapı mevcut olup biyoteknolojik çalışmalar için çeşitli üniversitelerle iş birliği yapılmaktadır. Yıllarca süren ıslah çalışmaları sonucunda geliştirilen materyallerin tescil başvurusunun önümüzdeki 5-6 yıl içerisinde yapılması ve bunun sonucunda Türkiye de ilk kez Rhizomania hastalığına dayanıklı yerli çeşit geliştirilmesi hedeflenmiştir. Kaynaklar Baloğlu MC, Gürel S, Öktem HA, Yücel M, Erdal M, Güler E, Gürel E (2005) Şeker Pancarında (Beta vulgaris L.) Rejenerasyonunun ve Agrobacterium a Dayalı Transformasyonunun Optimizasyonu. 14. Biyoteknoloji Kongresi, Sayfa 495, 31 Ağustos - 02 Eylül 2005, Eskişehir. Baloğlu MC, Gürel S, Öktem HA, Yücel M (2006) Optimization of Regeneration and Agrobacterium Mediated Transformation of Sugar Beet (Beta vulgaris L.). Biotechnology and Sustainable Agriculture 2006 and Beyond: Proceedings of the 11th IAPTC and B Congress, 13-18 Agustos 2006, Pekin, Çin. Beyaz R, Telci Kahramanoğulları C, Alizadeh B, Gürel S, Yıldız M (2012) Vegetative and Generative Development of Sugar Beet (Beta vulgaris L.) Genotypes at Different Ploidy Levels. 1 st International Anatolian Sugar Beet Symposium, 20-22 Eylül 2012, Sayfa 273-274, Kayseri. Beyaz R., Alizadeh, B., Gurel, S., Ozcan, S.F. and Yıldız, M. (2013). Sugar Beet (Beta vulgaris L.) Growth at Different Ploidy Levels. Caryologia: International Journal of Cytology, Cytosystematics and Cytogenetics, 66(1):90-95. Biancardi, E., McGrath, J.M., Panella, L.W., Lewellen, R.T., Stevanato, P. (2010). Sugar Beet. In: Bradshow, J. (Ed.), Handbook of Plant Breeding (vol. 4), Tuber and Root Crops. Springer, New York, pp. 173 219. Bosemark No (2006) Genetics and Breeding. In: Draycott AP (ed.) Sugar Beet. Blackwell Publishing Ltd, Oxford, UK, pp. 50 88. Boyacıoğlu A, Kaya R, Gürel S. (2014). Türkiye de Şeker Pancarında Çeşit Seçim Stratejileri ve Şeker Pancarının Verim ve Kalitesinin Gelişimi. Uluslararası Mezopotamya Tarım Kongresi, Sayfa 133, 22-25 Eylül 2014, Diyarbakır.

27 Boyacıoğlu A, Kaya R, Gürel S (2015). Şeker Pancarında Farklı Büyüklükteki Tohumların Çimlenme, Verim ve Kalite Üzerine Etkileri. Ulusal Tarım Kongresi, 29-31 Ekim 2015, Afyon. Güler E, İnan H, Gürel S, Kaya R, Boyacıoğlu, A. (2009) Türkiye de Şeker Pancarı Üretiminde AR-GE Çalışmalarının Durumu. Türktarım Dergisi, 190: 102-112. Gürel E, Gürel S. (1996) Plant Regeneration From Leaf Explants of Sugar Beet (Beta vulgaris L.) Cultured in vitro. Kükem Dergisi, 19: 29-37. Gürel E, Gürel S. (1998) Plant Regeneration from Unfertilized Ovaries of Sugar Beet (Beta vulgaris L) Cultured in vitro. Turkish Journal of Botany, 22: 233-238. Gürel S, Gürel E, Kaya Z. (2000a) Direct Root and Shoot Development from Seedling Explants of Sugar Beet (Beta vulgaris L.). Biyoteknoloji Dergisi, 24: 99-106. Gürel S, Gürel E, Kaya Z. (2000b) Double Haploid Plant Production from Unpollinated Ovules of Sugar Beet (Beta vulgaris L.). Plant Cell Reports, 19: 1155-1159. Gürel S, Gürel E, Kaya Z. (2001a) Callus Development and İndirect Shoot Regeneration from Seedling Explants of Sugar Beet (Beta vulgaris L.) cultured in vitro. Turkish Journal of Botany, 25: 25-33. Gürel S, Gürel E, Kaya Z. (2001b) Katlanmış Haploid Şeker Pancarı (Beta vulgaris L.) Üretiminde Etkin Bir Yöntem. 12. Biyoteknoloji Kongresi, 17-19 Eylül 2001, Ayvalık, Balıkesir. Gürel S, Gürel E, Kaya Z. (2002a) Establishment of Cell Suspension Cultures and Plant Regeneration in Sugar Beet (Beta vulgaris L.). Turkish Journal of Botany, 26: 197-205. Gürel S, Gürel E, Kaya Z (2002b) Protoplast Fusion in Sugar Beet (Beta vulgaris L.). Turkish Journal of Biology, 26: 163-170. Gürel E, Gürel S, Kaya Z. (2002c) Protoplast İsolation and Culture in Sugar Beet (Beta vulgaris L.). Plant Cell Biotechnology and Molecular Biology, 3&4: 11-20. Gürel S, Topal E, Gürel E. (2003a) The Effect of Pretreating Seedlings With TDZ on Direct Shoot Regeneration from Petiole Explants Of Sugar Beet (Beta vulgaris L.). Asia Pasific Journal of Molecular Biology and Biotechnology, 11(1): 57-62. Gürel S, Gürel E, Kaya Z, Erdal M, Güler E. (2003b) Effects of Antimitotic Agents on Haploid Plant Production from Unpollinated Ovules of Sugar Beet (Beta vulgaris L.). Biotechnology and Biotechnological Equipment, 17(2): 97-101. Gürel E, Topal E, Gürel S. (2003c). The Effect of Pretreating Seedlings With BAP on Direct Shoot Regeneration from Petiole Explants of Sugar Beet (Beta vulgaris L.). Biotechnology and Biotechnological Equipment, 17(2): 89-96. Gürel E, Gürel S, Lemaux PG (2008) Biotechnology Applications for Sugar Beet. Critical Reviews in Plant Sciences, 27: 108-140. Gürel S, Baloğlu MC, Gürel E, Öktem HA, Yücel M (2011) A Two-Stage Pretreatment of Seedlings İmproves Adventitious Shoot Regeneration in Sugar Beet (Beta vulgaris L.). Plant Cell Tissue and Organ Culture, 106(2): 261-168. Gürel S, Baloğlu MC, Gürel E, Aydın G, Öktem HA, Yücel M (2012) Development of Transgenic Plants from Young Sugar Beet (Beta vulgaris L.) Shoots. 1 st International Anatolian Sugar Beet Symposium, 20-22 Eylül 2012, Sayfa 272, Kayseri. Gürel E, Gürel S (2012) Sugar Beet Biotechnology. 1 st International Anatolian Sugar Beet Symposium, 20-22 Eylül 2012, Sayfa 271, Kayseri. Gürel S, Gürel E (2014) In vitro Regeneration of Sugar Beet (Beta vulgaris L.). In: Ramawat KG, Merillon JM (editors), Bulbous Plants: Biotechnology. CRC Press, Taylor & Francis Group, USA. Gürel E, Aflaki F, Pazuki A, Gürel S (2015a). Biotechnological Approaches for the Improvement of Sugar Beet, an Important Industrial Crop for Turkey and Europe. International Workshop on Green Biotechnology, Page 30, 21-23 September 2015, Kocaeli, Turkey. Gürel S, Karakaya R, Aflaki F, Pazuki A, Oğuz MÇ, Kaya R, Ergül A, Gürel E (2015b). Şeker Pancarında Rhizomania Hastalığına Dayanıklı Ebeveyn Hatların Geliştirilmesi. Ulusal Tarım Kongresi, Sayfa 57, 29-31 Ekim 2015, Afyon. Gürel S, Pazuki A, Aflaki F, Ergül A, Gürel E (2015c). Cold Pretreatment Improves in vitro Gynogenesis of Sugar Beet (Beta vulgaris). International Conference on Agronomy and Horticulture, page 37-38, 25-27 August 2015, Shanghai, China. Kaya R, Gürel S (2012) Türkiye de Değişik Ekolojilerde Rhizomania Hastalığına Dayanıklı ve Duyarlı Şeker Pancarı Çeşitlerinin Verim ve Kalite Performansı. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 27 (3): 144-151. McGrann, G.R.D., Grimmer, M.K., Mutasa-Gottgens, E.S., Stevens, M. (2009). Progress Towards the Understanding and Control of Sugar Beet Rhizomania Disease. Mol. Plant Pathol. 10, 129-141. Nofouzi F, Oğuz MÇ, Vaziri PA, Rezaei F, Gürel S, Ergül A (2015). Şeker Pancarında (Beta vulgaris) Kotiledon Boğum Eksplantlarından Bitki Rejenerasyonu. Ulusal Tarım Kongresi, 29-31 Ekim 2015, Afyon. Rezaei F, Gürel S, Özmen CY, Vaziri PA, Mutaf F, Oğuz MÇ, Kaya R, Gürel E, Tan A, Ergül A, (2015). Beta corolliflora Yabani Pancar Gen Kaynaklarından Şeker Pancarı Nekrotik Sarı Damar Virüsüne Karşı Dayanıklı Genotiplerin Rz1 Genine Dayalı Seleksiyonu. Ulusal Tarım Kongresi, Sayfa 188, 29-31 Ekim 2015, Afyon. Sektör Raporu (2016). Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ, Ankara (www.turkseker.gov.tr/2015-sektor-raporu.pdf). Vaziri PA, Gürel S, Özmen CY, Rezaei F, Mutaf F, Nofouzi F, Gürel E, Kaya R, Tan A, Ergül A, (2015). Beta maritima Yabani Pancar Gen Kaynaklarından Şeker Pancarı Nekrotik Sarı Damar Virüsüne Karşı Dayanıklı Genotiplerin Rz2 Genine Dayalı Seleksiyonu. Ulusal Tarım Kongresi, Sayfa 189, 29-31 Ekim 2015, Afyon. Winner C (1993) History of the Crop. In: Cooke DA, Scott RK (eds.) The Sugar Beet Crop. Chapmann & Hall, London, UK, pp. 1-35.