T.C. KOCAELĠ ÜNĠVERSĠTESĠ DERBENT TURĠZM ĠġLETMECĠLĠĞĠ VE OTELCĠK YÜKSEKOKULU KONAKLAMA ĠġLETMECĠLĠĞĠ BOTANĠK TURĠZMĠ'NĠN KARTEPE'DE UYGULANABĠLĠRLĠĞĠ GĠZEM BARUT 082201055
AMAÇ Sanayinin artıģı ve küresel ısınmanın son yıllarda meydana getirdiği olumsuzluklar nedeni ile eko-turizm adı altında geçen botanik turizmi Kocaeli'nde yaygınlaģtırmak. Ayrıca sanayide geliģmiģ olan bu Ģehrin doğal güzelliklerine önem verip gelir sağlamak hedef belirlenebilir. GĠRĠġ Ülke ekonomileri açısından turizm gelirleri önemli bir yer tutmaktadır. Turizm pazarı, alıcılar ile satıcıların serbest bir biçimde karģılaģtıkları, kar amaçlı ya da kar amaçsız olarak gerçekleģtirilen faaliyetlerin yer aldığı bir pazarı oluģturmaktadır. Her geçen gün sosyal sistem üzerinde oluģan sorunlar kiģi ve bireyleri farklı tatil seçeneklerine itmektedir. Özellikle sanayi sisteminin beraberinde getirdiği kimyasal sorunların oluģturduğu doğal denge sorunları nedeni ile insanlar daha fazla temiz hava ve doğal hayata ilgi duymaktadır. Bu durum kiģi ve toplumları doğal turizm "Botanik" turizmine itmektedir. Turizm pazarı ülke ve ülkelerin ekonomileri üzerinde önemli bir yer tutmaktadır. Bu durum ülkelerin turizm yatırımlarını ve faaliyetlerini çeģitlendirdiği gibi Ģekillendirmektedir de. Bu anlamda turizm pazarı iģletmeler baģta olmak üzere turizm politikalarını da yönlenilmektedir. Turizm iģletmeleri ve turizm bölgelerindeki faaliyetler daha fazla talep toplamak üzere çeģitli faaliyetler ve etkinlileri düzenlemektedir. Bunların arasında kültürel zenginliklerin tanıtımı, fiyat, politik çalıģmalar, reklam, iletiģim, doğal zenginlik gibi faktörleri gösterilebilir. Bu faaliyetler arasında son dönemde yerini alan botanik turizmi her geçen gün hızla kendini hissettirmektedir. Bunun nedenleri arasında doğal dengenin bozulması, giderek sıcaklığın artması, sanayi sisteminin solunan hava dengesini bozması, insanların daha doğal çevrede dinlenme ve sağlık amacı ile talepte bulunması yatmaktadır. Bu durum ülke turizm faaliyetlerini de Ģekillendirmektedir. Turizm amacı ile üretilen mal ve hizmetlerin Ģekil ve satıģı da buna göre Ģekil almaktadır. 1.1.Botanik Turizmin Önemi BiyoçeĢitlilik kaynakları dünya için en önemli yaģam destek sistemleridir. 2050'ye kadar, Dünya'da bugün 6 milyardan fazla insan yaģamaktadır. 2050'ye kadar bu sayının 8-9 milyar olabileceği tahmin edilmektedir. Ġnsanoğlunun geçim kaynakları ekosistem bütünlüğüne dayanan genetik materyal ve türler zenginliğine bağlıdır. Biyolojik çeģitlilikteki yok oluģ hakkında çeģitli düģünceler bulunabilir. Bununla birlikte son 20-30 yılda yok oluģ süreci eskisinden daha da negatif bir perspektif kazanmıģtır.
Bu kayıplar dünyamızın doğal zenginliklerine giderek daha fazla zarar vermekte ve gelecekteki sürdürülebilir ekolojik ve ekonomik geliģimimizi tehdit etmektedir. Bitkilerde dünyanın biyolojik çeģitliliğinin çok önemli bir parçası ve insan refahının temininde baģvurulan temel kaynaklardandır. Bunun yanı sıra temel besin gereksinimini karģılayan tarımsal ürünler ve binlerce yabani bitki dünyanın bütününde insan varlığının çoğalarak devam edebilmesi açısından korunma, giyinme, ısınma, ilaç, yiyecek sağlama potansiyeline ve büyük ölçüde de ekonomik ve kültürel öneme sahiptir. Bitkiler temel ekosistem iģlevlerini sürdürmede de önemli bir anahtar role sahiptir. Dünya yaban yaģamı çeģitliliğinin sürdürülmesi için de bitki varlığının korunması gereklidir 1.2.Türkiye'de Bitki ÇeĢitliliği ve Önemi Birçok dünya ülkesinde olduğu gibi, Türkiye açısından da coğrafik bitki örtüsü botanik turizmi açısından büyük önem arz etmektedir. Anadolu yarım adasında dünyada benzerine az rastlanır bir bitki çeģitliliğine sahip bulunmaktadır. Avrupa kıtasında bitki popülâsyonu ve varlığı 12000 adet iken bu sayı ülkemizde 9000 adettir. Türkiye bitki çeģitliliği yönünden Avrupa'nın üstünde bulunmaktadır. Ayrıca endemik bitki türü açısından da yine Türkiye Avrupa ülkelerinden daha üstün bulunmaktadır. Endemik bitki açısından Avrupa; 2750 adet iken bu sayı ülkemizde 3000 adet oranındadır. Kıyı Ģeridine ve tatil bölgelerine de yayılmıģ bulunan bu bitki türünün Antalya ilindeki sayısı ise; 600 adettir. Türkiye, bu özelliği nedeni ile tam bir botanik turizm cenneti haline gelmiģtir. Bitki zenginliğinin nedenleri arasında, buzul çağlarında Anadolu'nun bitkiler için bir sığınak teģkil etmesi yatmaktadır. Bir diğer özellik ise; Türkiye'de hiçbir Avrupa ülkesinde olmayan bir Ģekilde üç farklı bitki alanının kesiģme noktasını oluģturmasıdır. Bu alan Ege ve Akdeniz bölgelerini içine almaktadır. Avrupa ve Sibirya bitki alanı ise Karadeniz ve Marmara bölgelerini içine almaktadır. Bir diğer bitki alanı ise, Ġran ve Turan bitki alanıdır. Bu bölgeler içinde kalan yerleģim ve doğal yaģam yerlerinde botanik turizmi oldukça önem kazanmıģ, talep ve bu bölgelere olan eğilim artmıģtır. ÇalıĢmamızda özellikle botanik turizmi içinde bu bölgeler ve Kocaeli Kartepe botanik turizmi ele alınarak botanik turizminin dünya turizmi açısından önemi değerlendirilmiģtir. Türkiye yaklaģık olarak 10000 bitki türü ile ılıman iklim kuģağının en önemli bitki alanlanlarından biri olarak bilinir. Bu bitki çeģitliliğinin yaklaģık dörtte biri endemiktir. Türkiye bu zengin flora yapısının yanında yaģlı orman alanları, otlak alanlar, çalılıklar, sulak alanlar, turbalıklar, kumul alanları bulunmaktadır. Ancak, Türkiye'nin habitatları, bitki türleri, florası ve yaban yaģamı son 40 yıldan beri hızlı bir Ģekilde azalmıģ ve tehdit altındadır
Bu sayısız habitatlar Akdeniz'den, Ege ve Karadeniz kıyılarına, dağların yüksek kesimlerinden ve dağların iç kesimlerine, derin vadi sistemlerinden geniģ bozkır alanlarına, alüvyal birikinti ovalarından kurak taģlık yamaçlara kadar çeģitlilik gösterir. Bunlara ek olarak sukkulent bitkileri de içeren doğal bitkiler tarım, hayvancılık, ilaç sanayi ve turizme katkı sağlayan ve Türkiye ekonomisinin biyolojik çeģitliliğe bağlı temel kaynaklarından biridir. Biyolojik çeģitlilik açısından Türkiye Avrupa ve Orta Asya'nın zengin ülkelerinden biri olarak değerlendirilir. Türkiye'de çok sayıda farklı ekolojik bölgeler vardır. Bunların her birinin kendine özgü endemik türleri ve doğal ekosistemleri bulunmaktadır. 1.3. Kocaeli ve Kartepe Turizmi Marmara bölgesinin doğusunda kalan ve daha çok sanayi üretiminin yoğun olduğu Kocaeli'nde çok sayıda mesire yeri ve doğal zenginlikler yer almaktadır. Bu özellikleri nedeni ile turizmde yerini almıģtır. Kocaeli il ormanı içinde yer alan düzmeģe ağaç yapısı ile oran için dinlenme, doğayla buluģma, alternatif spor aktivitelerinin gerçekleģtirilmesine iliģkin günübirlik turizm ve doğal botanik turizmini hareketlendirmektedir. Bu bölge içinde trekking yapmak, günü birlik ziyaretler için ideal bir alan ve mekan özelliği kazandırmaktadır. Yine bu bölge içinde iki kayak merkezi de bulunmaktadır. Ġzmit'in güney doğusunda bulunan Kartepe, denize oldukça yakın bulunması nedeni ile diğer kayak merkezlerinden farklı bir alternatifi doğurmaktadır. Bunların yanında Ġstanbul'a olan yakınlığı ile günü birlik ziyaret ve kısa süreli konaklama hizmetlerini barındırmaktadır. Dünyada bir eģi ve benzeri bulunmayan darıca-bayramoğlu kuģ cenneti, kuģ çeģitliliği açısından farklı bir zenginlik ve turizm etkinliğini beraberinde getirmektedir. Yine aynı Ģekilde Kartepe eteklerinde kayın, ıhlamur ve çam ağaçlarının zenginliği doğal turizm ile botanik turizm etkinliğini aktif kılmaktadır. 1.4.Kocaeli ve Kartepe'de Ormanlar ve Bitki Türleri 1. Ormanlar Kartepe'de biyolojik çeģitlilik açısından en zengin bölge, ormanlarla kaplı olan Samanlı Dağları'dır. YağıĢlı ve ılıman iklimin hakim olduğu, drenajı iyi, geçirgen bir toprağa sahip olan Samanlı Dağları silsilesinde kayın, gürgen, diģbudak, akçaağaç, kestane ve meģe türleri hakimdir. Genellikle dağların yukarı kısımları iğne yapraklı ağaçlarla, aģağı kısımları geniģ yapraklı ağaçlarla örtülüdür. 2. Bitki Türleri
Kocaeli'nin en yüksek noktası 1602 metre yüksekliğe sahip Kartepe'dir. Bu yükseltinin çeģitli kademelerinde bulunan bitki türlerine göre bitki kuģakları tespit edilmiģtir. Bu kuģak 250 metre rakıma kadar devam eder. 250 ile 750 metre arasındaki bölgeye, kestane kuģağı (castenatum) denilmektedir. Bu kuģakta meģe türleri, kestane, diģbudak, dere içlerinde çınar ve akçaağaçlar yer alır. 700 metreye çıkıldığında ise meģelerin azaldığı kestane ağaçlarının yoğunlaģtığı gözlenir. 750 metreden sonra alçak kesimlerde baltalık olarak görülen, yükseldikçe koru ormanına dönüģen kayın ağaçlarının oluģturduğu kayın kuģağına (fagetum) ulaģılmaktadır. 1000 metreden yükseltilerde ise önce karaçam sonra köknarların ağırlık kazandığı iğne yapraklı orman kuģağı (ağabeyetum) bulunur. Bu kuģaksal görüntü, özellikle, Kartepe'nin de içinde bulunduğu körfezin güney kesiminde çok belirgindir. Özellikle ilçemize bağlı Suadiye ve MaĢukiye'de kayın ağırlıklı koru ormanları, kestane ağırlıklı baltalık ormanlar bulunmaktadır. MAġUKĠYE YAPRAKLI TÜRLER ARBORETUMU: MaĢukiye'de, Suadiye Orman iģletme Ģefliği hudutları içerisinde, 10 hektarlık alanda 1990-1991 yıllarında oluģturulan ve halen 23 tür ağacı barındıran bir arboretum (ağaçların ve diğer odunsu bitkilerin yetiģtirilmesine adanmıģ botanik bahçesi) bulunmaktadır. Arboretum, bölgede ilk ve tek olması açısından önemlidir. 1.5. Türkiye Turizmi ve Göstergeleri TUĠK 2010 verilerine göre turizm gelirleri, 2009 yılına göre (-% 1.7) oranında azalarak 15 milyar 577 milyon 357 bin dolara gerilemiģ bulunuyor. 2009 yılında yabancı ziyaretçilerden elde edilen gelir 15 milyar 853 milyon 74 bin dolardı. 2010 yılında yurtdıģında yaģayan vatandaģlardan elde edilen gelirlerle birlikte toplam turizm geliri 20 milyar 806 milyon 708 bin dolar olarak gerçekleģti. Toplam gelirdeki gerileme oranı ise (-% 2.1)YurtdıĢında ikamet eden vatandaģlardan elde edilen turizm geliri ise bir önceki yıla göre % 3,1 oranında azalıģ göstermiģtir (TUĠK, 2011).
2010 Yılı Turizm Geliri Turizm Geliri -2010 Toplam Yabancı VatandaĢ Turizm Geliri (1000$) Turizm Geliri (1000$) KiĢi baģı Ortalama Harcama ($) Turizm Geliri (1000$) KiĢi baģı ortalamaharcama ($) 2009 21.249.334 15 853 074 580 5 396 260 1 158 2010 20.806.708 15 577 357 546 5 229 352 1 158 DeğiĢim % -2.1-1.7-3.1 10/09 Kaynak: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı + TÜĠK Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın 2011 verilerine göre Ocak-ġubat döneminde gelen yabancı ziyaretçi sayısında, bir önceki yılın aynı dönemine göre %16.52 oranında artarak 2 milyon 55 bin 228 kiģiye ulaģtı. ġubat ayına bakıldığında % 13.17 oranında artıģ söz konusu. Bu yılın ilk iki ayında gelen turist sayısında Türkiye'ye en çok ziyaretçi gönderen ilk 15 ülkenin 15'inde artıģ kaydedildi (TUĠK, 2011). TÜRKĠYE'YE YĠLĠN ĠLK ĠKĠ AYINDA GELEN YABANCI TURĠST SAYISI YILLAR % DEĞĠġĠM ORANI AYLAR 2009 2010 2011 2010/2009 2011/2010 ġubat 898 927 953 848 1 079 505 6.11 13.17 OCAK-ġUBAT 1 650 744 1 763 822 2 055 228 6.85 16.52 Kaynak: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı
TURĠST SAYISINA GÖRE ĠLK 15 ÜLKE(Ocak-ġubat) YILLAR % DEĞĠġ M ORANI MĠLLĠYET 2009 2010 2011 2010/2009 2011/2010 ALMANYA 261 313 264 585 272 750 1.25 3.09 ĠRAN 56 691 200 600 207 691 253.85 3.53 BULGARĠSTAN 165 122 160 639 173 736-2.71 8.15 GÜRCĠSTAN 156 728 109 659 143 090-30.03 30.49 SURĠYE 51 737 98 886 125 708 91.13 27.12 RUSYA FED. 64 960 76 353 102 442 17.54 34.17 AZERBAYCAN 57 403 55 666 77 779-3.03 39.72 YUNANĠSTAN 57 477 64 558 71 793 12.32 11.21 FRANSA 54 746 48 716 67 719-11.01 39.01 ĠNGĠLTERE 62 823 54 181 60 155-13.76 11.03 HOLLANDA 46 283 44 765 49 485-3.28 10.54 ĠTALYA 38 007 31 599 40 374-16.86 27.77 A.B.D. 36 880 32 376 39 246-12.21 21.22 IRAK 29 661 27 855 39 094-6.09 40.35 AVUSTURYA 30 825 27 214 35 485-11.71 30.39 Kaynak: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Irak, Azerbaycan ve Fransa en çok artıģ olan pazarlar Turist sayısında ilk iki aylık rakamlara göre önde olan ilk 15 ülke arasında artıģ hızı bakımından Irak geçen yıla göre yüzde %40.35'lik artıģla en önde geliyor ve bu ülkeyi Azerbaycan %39.72'lik ve Fransa %39.01'lik artıģla takip ediyor (TUĠK, 2011). Turist sayısında 15 ülke arasında artıģ kaydeden pazarlar(yüzde DeğiĢim) % DEĞĠġ ĠM ORAMI MĠLLĠYET 2010/2009 2011/2010 IRAK -6.09 40.35 AZERBAYCAN -3.03 39.72 FRANSA -11.01 39.01 RUSYA RED. 17. 54 34.17 GÜRCĠSTAN -30.03 30.49 AVUSTURYA -11.71 30.39 ĠTALYA -16.86 27.77 SURĠYE 31.13 27.12 A.B.D. -12.21 21.22 YUNANĠSTAN 12.32 11.21 ĠNGĠLTERE -1 3.76 11.03 MOLLANDA -3.23 10.54 BULGARĠSTAN -2.71 8.15 IRAN 253.85 3.53 ALMANYA 1.25 3.09 Kaynak: TC Kültür ve Turizm kanlığı Doğal dengenin bozulması ile birlikte ülkemizde ve diğer dünya ülkelerinde botanik turizmi giderek hız kazanmaktadır. Ülkemizin de içinde bulunduğu Akdeniz çanağı ülkeleri, yaz aylarında ve belli yörelerde yoğunlaģan deniz-güneģ-kum turizmi ile tanımlanır. Ancak günümüzde turist profili giderek değiģmekte, turizm geleneksel destinasyonlardan uzaklaģmaktadır.
Önceleri eko turizmin alt dalı olarak kabul edilen botanik turizmi, giderek ekosistemin diğer unsurlarına göre ön plana çıkmıģ, ayrı bir turizm türü olarak kabul edilmiģtir. Botanik ziyaretçilerin ve turistlerin 35-54 yaģ grubunda, yüksek eğitimli, ortanın üzerinde geliri olan ve doğa, kültür ve gastronomiye ilgi duyan kiģiler oldukları dünyada yapılan araģtırmalardan anlaģılmaktadır. 2002 yılında uluslar arası turizmde, geleneksel turistlerin %62 si tatil amaçlı seyahat ederken, Botanik turizm amaçlı seyahat edenlerin oranı %4 olarak belirlenmiģtir. Buna karģılık toplam turizm gelirleri içindeki harcama payları %7 dir. Ayrıca eko turizm ve botanik turizm gelirlerinin büyük ölçüde yöre insanına döndüğü ve bu insanların daha çok toplumun en yoksul kesimini oluģturan dağ ve orman köylüleri ve pansiyon çalıģtıran aile grupları düģünüldüğünde, bu kesimin ekonomik olarak iyileģme gösterebileceği açıktır. Üstelik eko-botanik turizm gelirlerinin bir kısmı da doğal değerlerin korunması ve geleneksel kültürlerin yaģatılmasında kullanılmaktadır. Tüm bu bakıģ açıları ile turizmin ve eko turizmin temel hammaddelerini oluģturan doğal, tarihi ve kültürel değerlerin sürekliliğinin sağlanması ile turizm pazarlamasındaki en önemli tanıtımın çevre duyarlılığına dayanması, koruma- kullanma dengesine dayalı "turizmin fiziksel planlaması" ile mümkün olmasını öngörmektedir. Çevreye duyarlı turizmin geliģebilmesi için, doğal zenginliklerin, sit alanlarının, özel çevre koruma alanlarının, doğrudan turizm alanı olarak kullanılması yerine bu alanların özelliklerini dikkate alarak bütünleģik diğer alanlarla veya koruma esasları eko turizmin geliģtirilmesi önemlidir. Ayrıca doğa koruma ile ilgili kuruluģların çalıģmaları esas alınarak, sürdürülebilir kullanımların dikkate alınması ile taģıma kapasitelerine bağlı turizm sektörünün geliģmesini sağlayacak planlamalar yapılmalıdır. Ülke genelinde bir arazi kullanım planı hazırlanarak, yatırımcıların planları yönlendirmesi yerine, planların yatırımcıları yönlendirmesi sağlanmalıdır. Ülkemizde değiģik kamu kurumları tarafından hazırlanan planlama mevzuatı, bu konuda çok sayıda yetkili otorite yaratmıģtır. Çok sayıda yetkili, doğal olarak sahipsizlik ve sorumsuzluk ortamı getirmektedir. Kentlerde, kırsal alanlarda ve kıyılarımızda yaģanılan çevre kirlenmesi yaģamımızı olumsuz yönde etkileyen bir boyuta ulaģmıģ olup, bu durum da planlama alanındaki mevzuat karmaģasının bir sonucudur. Bunun için yerleģme kararlarına esas olarak planlamayla ilgili yasal düzenlemeler arasında bütünsellik sağlanarak belirli bir sistem ve sürece göre yeniden tutarlı hukuki düzenleme yapılması gerekmektedir. Çevreyi tahrip eden parçacık yaklaģımlar yerine bütüncül planlama kapsamında çevreyi koruyan, doğal, kültürel ve tarihi değerleri koruma-kullanma dengesi içersinde sürdürülebilir kılan bir planlama anlayıģı getirilmelidir. Botanik turizmi ve eko turizmin geliģmesi açısından Türkiye ve diğer dünya ülkelerinin ekolojik dengeyi korumaları buna yönelik yatırımları hızla gerçekleģtirmesi gerekmektedir. Doğal denge üzerinde oluģan tehditler ortadan kaldırılması özelikle reklam, iletiģim, kültürel faaliyetler hızla geliģtirilmelidir.
SONUÇ Yerel halk için iģ imkânları artabilir (tur rehberleri, park bekçisi). Korunan alanların artıģı ve yerel toplum için sermaye artıģı sağlanabilir (bu alanların giriģ çıkıģ kontrolünün yapılması ve giriģlerin ücretlendirilmesi). Ziyaretçiler için çevresel eğitim artar (çevrenin ve bozulmaların farkına varılması, davranıģ ve kullanım Ģekillerini değiģtirir ). Kültürel mirası korunur (Kartepe yüzyıllık çınarı bulunduruyor bunların korunması) Kartepe halkının ekonomik ve kültürel yönden geliģmesini sağlamak, az maliyetle (alt-üst yapı çalıģmalarının olmaması) turizmi canlandırmak, yöredeki bilinmeyen bitkileri polüler hale getirmek, sanayide birinci sırada bulunan Kocaeli'nin az da olsa doğaya duyarlılığını artırarak botanik turizmini artırmak. Özellikle Kocaeli'nin sadece sanayi ile yetinmeyip botanik turizmle de gelirini artırarak bütün yönleri ile önplana çıkması sağlanabilir. KAYNAKLAR ÇAĞLAR, Y., (2003); "Ağaç bilimi ve Orman Ekolojisi 'Okulu' Ders Notlan", Ankara. ĠSLAMOĞLU, A., HAMDĠ, A., (2006); "Pazarlama Yönetimi", Beta Basım Yayım Dağıtım A.S., Ġstanbul. MUCUK, Ġ., (2001); "Pazarlama Ġlkeleri",13. Basım, Türkmen Kitabevi, Ġstanbul. MULLĠNS, J., WALKER, J.R., HARPER, L (2005); "Marketing Management", A Strategic Decision-Making Approach, Mc Graw-Hill Irwin, New York ODABAġI, Y., (2001); "Pazarlama Ġlkeleri",, Bilim Teknik Yayınevi, Ġstanbul. ODABAġI, Y., GÜLFĠDAN, B (2003); "Tüketici DavranıĢı", Kapital Medya Hizmetleri A.S., Ġstanbul. ÖZTAN, Y., ARSLAN M., (1992); Ġç Anadolu Bölgesi Ekolojik KoĢullarına Uygun Sukkulent (Etli Yapraklı) Bitki Türlerinden Peyzaj Mimarlığı ÇalıĢmalarında Yer Ankara. TORLAK, Ö., ALTUNIġIK, R., ÖZDEMĠR, ġ., (2002); "Modern Pazarlama", 2. Basım, DeğiĢim Yayınları, Ġstanbul. THART, H. (1995); "Variation in Sedum litoreum and the S. rubens complex(crassulaceae)"; new names and combinations Ot Sistematik Botanik Dergisi, 2: 8. TUĠK, 2011 www.voyager.com www.turizmlinkleri.com
Detay Yayıncılık, Turizm ve Çevre(l 13)