EKONOMİK GELİŞMELER Ekim

EKONOMİK GELİŞMELER Ekim - 2008 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU

İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 NÜFUS... 2 İSTİHDAM... 2 İSTİHDAMIN YAPISI... 2 İŞSİZLİK... 3 İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI... 4 İŞGÜCÜ DIŞINDA OLANLAR... 4 İŞGÜCÜ HAREKETLERİ... 5 SOSYAL GÜVENLİK KURULUŞUNA KAYITLI OLMAYANLAR... 5 İTHALAT - İHRACAT... 5 DIŞ TİCARET AÇIĞI... 6 TURİZM GELİRİ ve GİDERİ... 6 TÜKETİCİ FİYATLARI ENDEKSİ (TÜFE)... 7 ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE)... 7 DÖVİZ KURLARI... 8 TABLOLAR Tablo 1 : İşgücü Durumu... 3 GRAFİKLER Grafik 1 : İstihdam Edilenlerin Sektörel Dağılımı... 3 Grafik 2 : Dış Ticaret Grafiği... 6 Grafik 4 : 01.10.2008-31.10.2008 Tarihleri Arası USD ve EUR Grafiği... 8 TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 1

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) 2008 yılı ikinci döneme ilişkin hesaplanan gayri safi yurtiçi hasıla değeri bir önceki yılın aynı dönemine göre sabit fiyatlarla % 1.9 artış göstermiştir. Üretim yöntemi ile hesaplanan gayri safi yurtiçi hasıla tahmininde, 2008 yılı ikinci üç aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre cari fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla %14.7 lik artışla 240 867 Milyon YTL olmuştur. 2008 yılının ikinci üç aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla % 1.9 luk artışla 25 130 Milyon YTL olmuştur. 2007 yılı gayri safi yurtiçi hasıla değeri cari fiyatlarla %12.6 lık artışla 853 636 Milyon YTL, sabit fiyatlarla % 4.6 lık artışla 101 208 Milyon YTL olmuştur. 2007 yılında kişi başına gayri safi yurtiçi hasıla değeri cari fiyatlarla 12 094 YTL, ABD doları cinsinden 9 305 Dolar olarak hesaplanmıştır. Nüfus Temmuz 2008 döneminde çalışma çağındaki nüfus geçen yılın aynı dönemine göre 752 bin kişi artmıştır. 2008 yılı Temmuz döneminde Türkiye'de kurumsal olmayan sivil nüfus bir önceki yılın aynı dönemine göre 767 bin kişilik bir artış ile 69 milyon 692 bin kişiye, kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus ise 752 bin kişi artarak 50 milyon 15 bin kişiye ulaşmıştır. İstihdam Tarım dışı istihdam 519 bin kişi artmıştır. 2008 yılı Haziran döneminde istihdam edilenlerin sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 462 bin kişi artarak, 22 milyon 557 bin kişiye yükselmiştir. Bu dönemde tarım sektöründe çalışan sayısı 58 bin kişi azalırken, tarım dışı sektörlerde çalışan sayısı ise 519 bin kişi artmıştır. İstihdamın Yapısı Bu dönemde istihdam edilenlerin; % 72.7'si erkek nüfustur. % 60.8'i lise altı eğitimlidir. % 57.8'i ücretli, maaşlı ve yevmiyeli, % 26.6'sı kendi hesabına ve işveren, % 15.6'sı ücretsiz aile işçisidir. % 61.9'u "1-9 kişi arası" çalışanı olan işyerlerinde çalışmaktadır. % 3.2'sinin ek bir işi vardır. % 4.1'i mevcut işini değiştirmek veya mevcut işine ek olarak bir iş aramaktadır. Ücretli olarak çalışanların % 86.2'si sürekli bir işte çalışmaktadır. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 2

Grafik 1. İstihdam edilenlerin sektörel dağılımı (Bin kişi) Tarım Sanayi İn ş aat Hizm etler 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 Tem m uz 2 0 07 A ğu sto s 20 0 7 E y lü l 2 0 07 Ek im 2 0 07 K a sım 20 0 7 Ar alık 2 00 7 O ca k 2 00 8 Şu ba t 2 00 8 Ma r t 20 0 8 N is a n 2 0 08 M a y ıs 2 00 8 H a zir an 2 00 8 T em m uz 2 0 08 Temmuz 2008 döneminde istihdam edilenlerin % 27.8'i tarım, % 19.3 ü sanayi, % 6.2 si inşaat, % 46.6'sı ise hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, tarım sektöründe istihdamın payının 0.9 puan, inşaat sektörünün payının ise 0.2 puan azaldığı, buna karşılık sanayi sektörünün payının 0.6 puan, hizmetler sektörünün payının ise 0.4 puan arttığı görülmektedir. Tablo 1. İşgücü durumu (Temmuz) TÜRKİYE KENT KIR 2007 2008 2007 2008 2007 2008 Kurumsal olmayan sivil nüfus (000) 68 925 69 692 43 514 44 423 25 411 25 268 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus (000) 49 263 50 015 31 468 32 298 17 795 17 717 İşgücü (000) 24 400 24 975 14 532 15 161 9 867 9 814 İstihdam (000) 22 249 22 622 12 909 13 354 9 339 9 268 İşsiz (000) 2 151 2 353 1 623 1 807 528 546 İşgücüne katılma oranı (%) 49.5 49.9 46.2 46.9 55.4 55.4 İstihdam oranı (%) 45.2 45.2 41.0 41.3 52.5 52.3 İşsizlik oranı (%) 8.8 9.4 11.2 11.9 5.4 5.6 Tarım dışı işsizlik oranı (%) 11.6 12.3 11.5 12.4 11.7 11.8 Genç nüfusta işsizlik oranı (%) 18.6 18.3 22.4 21.9 12.7 12.1 Eksik istihdam oranı (%) 3.1 3.4 2.9 2.9 3.5 4.2 Genç nüfusta eksik istihdam oranı (%) 3.2 3.7 2.9 2.8 3.6 5.2 İşgücüne dahil olmayanlar (000) 24 863 25 040 16 935 17 137 7 928 7 903 15-24 yaş grubundaki nüfus İşsizlik İşsizlik oranı % 9.4 iken, tarım dışı işsizlik oranı % 12.3 tür. Türkiye genelinde işsiz sayısı geçen yılın aynı dönemine göre 202 bin kişi artarak 2 milyon 353 bin kişiye yükselmiştir. İşsizlik oranı ise 0.6 puanlık artış ile % 9.4 seviyesinde gerçekleşmiştir. Kentsel yerlerde işsizlik oranı 0.7 puanlık artışla % 11.9, kırsal yerlerde ise 0.2 puanlık artışla % 5.6 olmuştur. Türkiye'de tarım dışı işsizlik oranı geçen yılın aynı dönemine göre 0.2 puanlık artışla % 11.7 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu oran erkeklerde geçen yılın aynı dönemine göre herhangi bir değişim göstermeyerek % 10.3, kadınlarda ise 0.7 puanlık artışla % 17.3 olmuştur. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 3

Bu dönemdeki işsizlerin; % 69.9'u erkek nüfustur. % 56.1'i lise altı eğitimlidir. % 27.3 ü bir yıl ve daha uzun süredir iş aramaktadır. İşsizler sıklıkla (% 30.4) "eş-dost" vasıtasıyla iş aramaktadır. % 82.7'si (1 milyon 945 bin kişi) daha önce bir işte çalışmıştır. Daha önce bir işte çalışmış olan işsizlerin % 50.9'u "hizmetler", % 22.8 i "sanayi", % 18.9 u "inşaat", % 7.4 ü ise "tarım" sektöründe çalışmıştır. İşgücüne Katılma Oranı 2008 yılı Temmuz döneminde, Türkiye genelinde işgücüne katılma oranı, geçen yılın aynı dönemine göre 0.4 puanlık artışla % 49.9 olarak gerçekleşmiştir. Erkeklerde işgücüne katılma oranı 0.3 puanlık artışla % 73.2, kadınlarda ise 0.5 puanlık artışla % 27.2 dir. Kentsel yerlerde işgücüne katılma oranı 0.7 puanlık artışla % 46.9, kırsal yerlerde ise herhangi bir değişim göstermeyerek % 55.4 seviyesinde gerçekleşmiştir. İşgücünün eğitim ve yaş dağılımları ise; Toplam işgücünün % 18'ini 15-24 yaş grubundakiler oluşturmaktadır. Lise altı eğitimlilerde işgücüne katılma oranı % 48.2 iken, yükseköğretim mezunlarında bu oran % 78.7 dir. Lise altı eğitimlilerde erkeklerin işgücüne katılma oranı % 72.3 iken, kadınlarda % 23.7 dir. Lise ve dengi okul mezunlarında erkeklerde işgücüne katılma oranı % 76.3 iken, kadınlarda % 33.8 dir. Yükseköğretim mezunlarında erkeklerde işgücüne katılma oranı % 84.1 iken, kadınlarda % 70.4'tür. İşgücü Dışında Olanlar Temmuz 2008 döneminde işgücü dışında olup, daha önce bir işte çalışanların % 34.5'i tarım", % 24.4'ü "sanayi", % 5.1'i "inşaat", % 36'sı ise "hizmetler" sektöründe çalışmıştır. Daha önce bir işte çalışıp, sözkonusu dönemde işgücü dışında olanların (9 milyon 817 bin kişi); % 29.1 i emeklilik, % 6.9'u mevsim gereği, % 17.9'u sağlık nedeniyle, % 11.2 si evlilik, % 6 sı işten çıkartılma/işyerinin kapanması, % 5.6'sı işinden memnun olmama, % 23.3 ü diğer nedenlerle en son çalıştıkları işten ayrılmışlardır. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 4

İşgücü Hareketleri EKONOMİK RAPOR - EKİM 2008 Temmuz 2008 döneminde 1 milyon 659 bin kişi işe yeni başlamış veya iş değiştirmiş olup, bunun toplam istihdam içindeki oranı % 7.3'tür. İşe yeni başlayan veya iş değiştirenlerin % 30.6'sı 25-34 yaş grubundadır. Bu dönemde işe başlayan veya iş değiştirenlerin % 18.4'ü "sanayi", % 39.3'ü "hizmetler", % 21.5'i "inşaat" sektöründe, % 20.8'i ise "tarım" sektöründe işe başlamıştır. Mevcut işsizlerin % 17.8'ini (420 bin kişi) bu dönemde işten ayrılanlar oluşturmaktadır. Sosyal Güvenlik Kuruluşuna Kayıtlı Olmayanlar Yaptığı işten ötürü herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna kayıtlı olmadan çalışanların oranı, önceki yılın aynı dönemine göre 2.2 puanlık azalışla % 46.7 olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde, geçen yılın aynı dönemine göre tarım sektöründe sosyal güvenlikten yoksun çalışanların oranı % 88.2 den % 87.9'a, tarım dışı sektörlerde % 33.2 den % 30.8 e düşmüştür. İthalat İhracat Geçici verilere göre 2008 yılı Eylül ayında; geçen yılın aynı ayına göre ihracat %42 oranında artarak 12 831 Milyon Dolar, ithalat %23.6 oranında artarak 17 873 Milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. 2007 Eylül ayında %62.5 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı, 2008 Eylül ayında %71.8 e yükselmiştir. 2008 Ocak-Eylül döneminde; 2007 yılının aynı dönemine göre ihracat %38 artarak 105 349 Milyon Dolar, ithalat ise %34.4 artarak 163 518 Milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. 2007 Ocak-Eylül döneminde 45 351 Milyon Dolar olan dış ticaret açığı, 2008 yılı Ocak-Eylül döneminde %28.3 oranında artarak 58 169 Milyon Dolara yükselmiştir. 2008 Eylül ayında Avrupa Birliği nin (AB) ihracattaki ağırlığı devam etmiştir. Geçen yılın aynı ayına göre AB ülkelerine yapılan ihracat %11.2 artarak 5 732 Milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. Toplam ihracat içinde AB ülkelerinin payı %44.7 olmuştur. 2008 Eylül ayında en fazla ihracat yapılan ülke Almanya olmuştur. Bu ülkeye yapılan ihracat 2007 Eylül ayına göre %7.5 artışla 1 134 Milyon Dolar olurken, Almanya yı BAE (1 085 Milyon Dolar), İngiltere (795 Milyon Dolar) ve İtalya (686 Milyon Dolar) takip etmiştir. İthalatta ise Rusya ilk sırada yer almıştır. Bu ülkeden yapılan ithalat %35.5 artarak 2 503 Milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. Rusya yı sırasıyla Almanya (1 536 Milyon Dolar), Çin (1 518 Milyon Dolar) ve ABD (1 348 Milyon Dolar) izlemiştir. 2008 Eylül ayında fasıllar bazında en büyük ihracat kalemi demir ve çelik (1 995 Milyon Dolar) olurken; bu fasılı kara taşıtları ve bunların aksam, parçaları (1 636 Milyon Dolar), mineral yakıtlar, mineral yağlar (916 Milyon Dolar), makinalar, mekanik cihazlar, kazanlar ve aksam-parçaları (879 Milyon Dolar), elektrikli makina ve cihazlar (821 Milyon Dolar) izlemiştir. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 5

Aynı ayda; ithalatta ise en büyük kalem mineral yakıtlar, mineral yağlar (4 642 Milyon Dolar) olmuştur. Bu fasılı demir ve çelik (2 001 Milyon Dolar), makinalar, mekanik cihazlar, kazanlar ve aksam-parçaları (1 787 Milyon Dolar) izlemiştir. Milyon Dolar 20,000 18,000 16,000 14,000 12,000 10,000 8,000 6,000 4,000 2,000 Dış Ticaret Açığı 2007-2008 Eylül Ayı Dış Ticareti 0 9 039 12 831 Grafik 2. Dış Ticaret Grafiği 14 459 17 873 2007 2008 2007 2008 İhracat İthalat Milyon Dolar 180,000 160,000 140,000 120,000 100,000 80,000 60,000 40,000 20,000 2007-2008 Ocak-Eylül Dış Ticareti 0 76 334 105 349 2007 2008 İhracat 121 684 163 518 2007 2008 İthalat Dış ticaret açığı % 7 oranında daralarak 5 420 Milyon Dolardan 5 042 Milyon Dolara gerilemiştir. Turizm Geliri ve Gideri Turizm geliri geçen yılın aynı dönemine göre % 14,4 artmıştır. Çıkış Yapan Ziyaretçiler Anketi sonuçlarına göre 2008 yılı III. Dönem Turizm Geliri, geçen yılın aynı dönemine göre % 14,4 oranında artarak 9 987 976 546 $ olmuştur. Bunun 7 499 118 809 $ ı yabancı ziyaretçilerden, 2 488 857 738 $ ı ise yurt dışında ikamet eden vatandaş ziyaretçilerimizden elde edilmiştir. Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarından oluşan III. Dönemde en yüksek turizm geliri 3 995 011 064 $ ile Ağustos ayında gerçekleşmiştir. Temmuz ayında 3 054 318 835 $, Eylül ayında ise 2 938 646 647 $ gelir elde edilmiştir. Temmuz-Eylül döneminde kişi başı ortalama harcama yabancılarda 665 $, vatandaşlarda ise 1 202 $ dır. Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında toplam çıkış yapan ziyaretçi sayısı 13 354 325 kişidir. Bunun 11 282 874 kişisini yabancı ziyaretçi, 2 071 451 kişisini ise yurt dışında ikamet eden vatandaşlarımız oluşturmaktadır. III. Dönemde en fazla ziyaretçi 5 298 575 kişi ile Ağustos ayında gerçekleşmiştir. Temmuz ayında 4 138 652, Eylül ayında ise 3 917 099 kişi ülkemizi ziyaret etmiştir. Turizm gideri geçen yılın aynı dönemine göre % 2 azalmıştır. III. Dönemde en yüksek turizm gideri 333 771 377 $ ile Temmuz ayında gerçekleşirken, Ağustos ayında 264 061 165 $, Eylül ayında ise 195 375 294 $ turizm gideri gerçekleşmiştir. Temmuz-Eylül döneminde kişi başı ortalama harcama 756 $ dır. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 6

Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) TÜFE de aylık değişim %2,60 olarak gerçekleşmiştir. EKONOMİK RAPOR - EKİM 2008 2008 yılı Ekim ayında 2003=100 Temel Yıllı Tüketici Fiyatları Endeksi nde bir önceki aya göre %2,60, bir önceki yılın Aralık ayına göre %9,60, bir önceki yılın aynı ayına göre %11,99 ve on iki aylık ortalamalara göre %10,12 artış gerçekleşmiştir. Ana harcama grupları itibariyle bir ay önceye göre en yüksek artış %8,46 ile giyim ve ayakkabı grubunda gerçekleşmiştir. Ekim ayında endekste yer alan gruplardan çeşitli mal ve hizmetlerde %3,93, gıda ve alkolsüz içeceklerde %3,91, konutta %3,79, eğlence ve kültürde %1,32, lokanta ve otellerde %1,11, ev eşyasında %0,39, sağlıkta %0,04, alkollü içecekler ve tütünde %0,01 artış, haberleşmede %-0,04, eğitimde %-0,22, ulaştırmada %-0,59 düşüş gerçekleşmiştir. Bir önceki yılın aynı ayına göre TÜFE de en yüksek artış %27,08 ile konut grubunda gerçekleşmiştir. Lokanta ve oteller (%14,38), gıda ve alkolsüz içecekler (%11,60) artışın yüksek olduğu diğer harcama gruplarıdır. Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ÜFE de aylık değişim %0,57 olarak gerçekleşmiştir. 2008 yılı Ekim ayında 2003=100 Temel Yıllı Üretici Fiyat Endeksi nde bir önceki aya göre %0,57, bir önceki yılın Aralık ayına göre %12,11, bir önceki yılın aynı ayına göre %13,29 ve on iki aylık ortalamalara göre %12,03 artış gerçekleşmiştir. Aylık değişim tarım sektöründe %-0,26, sanayi sektöründe %0,76 olarak gerçekleşmiştir. Tarım sektörü endeksinde, bir önceki yılın Aralık ayına göre %4,16, bir önceki yılın aynı ayına göre %4,95 ve on iki aylık ortalamalara göre %13,86 artış gerçekleşmiştir. Sanayi sektörü endeksinde ise Aralık ayına göre %14,08, bir önceki yılın aynı ayına göre %15,36 ve on iki aylık ortalamalara göre %11,60 artış gerçekleşmiştir. ÜFE sonuçları sanayinin alt sektörleri bazında değerlendirildiğinde en yüksek aylık artış %14,03 ile metal cevheri imalatı alt sektöründe gerçekleşmiştir. Sanayinin üç sektöründen madencilik ve taşocakçılığında %1,21, elektrik, gaz, su sektöründe %9,72 artış, imalat sanayinde %-0,05 düşüş gerçekleşmiştir. Bir önceki aya göre endekslerin en fazla artış gösterdiği alt sektörler, metal cevheri (%14,03), elektrik, gaz üretimi ve dağıtımı (%11,06), tıbbi, hassas ve optik aletler imalatı (%10,23), büro makineleri imalatı (%8,76), iletişim teçhizatı imalatı (%7,45), taşocakçılığı ve diğer madencilik ürünleri (%5,17), elektrikli makine ve cihazları imalatı (%3,41), tekstil ürünleri imalatı (%3,34), maden kömürü ve linyit (%3,13), kimyasal ürünlerin imalatı (%3,03) alt sektörleridir. Buna karşılık ham petrol ve doğalgaz çıkarımı (%-8,06), kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı (%-6,62), ana metal sanayi (%-4,74), gıda ürünleri ve içecek imalatı (%-0,24) bir ay önceye göre endekslerin en fazla gerilediği alt sektörler olmuştur. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 7

01.10.2008-31.10.2008 TARİHLERİ ARASI DOLAR VE EURO DÖVİZ KURLARI TARİH DOLAR EKİM 2008 EURO EKİM 2008 ALIŞ (YTL) SATIŞ (YTL) 31.10.2008 1.5400 1.5650 30.10.2008 1.5250 1.5600 28.10.2008 1.5350 1.5700 27.10.2008 1.6700 1.7100 25.10.2008 1.6600 1.6850 24.10.2008 1.6700 1.7050 23.10.2008 1.6400 1.6800 22.10.2008 1.6250 1.6650 21.10.2008 1.5450 1.5750 20.10.2008 1.5000 1.5250 18.10.2008 1.4800 1.5100 17.10.2008 1.4850 1.5100 16.10.2008 1.4850 1.5250 15.10.2008 1.3900 1.4150 14.10.2008 1.3720 1.3870 13.10.2008 1.3870 1.4070 11.10.2008 1.4000 1.4250 10.10.2008 1.3950 1.4250 09.10.2008 1.3700 1.3950 08.10.2008 1.3850 1.4150 07.10.2008 1.3430 1.3630 06.10.2008 1.3550 1.3800 04.10.2008 1.2900 1.3050 03.10.2008 1.2880 1.3020 TARİH ALIŞ (YTL) SATIŞ (YTL) 31.10.2008 1.9550 1.9880 30.10.2008 1.9720 2.0170 28.10.2008 1.9100 1.9600 27.10.2008 2.0950 2.1450 25.10.2008 2.0950 2.1300 24.10.2008 2.1200 2.1650 23.10.2008 2.1050 2.1600 22.10.2008 2.0850 2.1350 21.10.2008 2.0360 2.0760 20.10.2008 1.9940 2.0300 18.10.2008 1.9850 2.0300 17.10.2008 1.9950 2.0300 16.10.2008 1.9900 2.0450 15.10.2008 1.8870 1.9200 14.10.2008 1.8750 1.8950 13.10.2008 1.8900 1.9250 11.10.2008 1.8830 1.9150 10.10.2008 1.8850 1.9300 09.10.2008 1.8700 1.9000 08.10.2008 1.8950 1.9320 07.10.2008 1.8350 1.8630 06.10.2008 1.8330 1.8700 04.10.2008 1.7820 1.8020 03.10.2008 1.7800 1.8000 Grafik 4. 01.10.2008-31.10.2008 Tarihleri Arası USD ve EUR Grafiği USD EUR TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 8