CONSEIL DE L'EUROPE AVRUPA KONSEYĐ AVRUPA ĐNSAN HAKLARI MAHKEMESĐ ĐKĐNCĐ DAĐRE KÖKTEPE - TÜRKĐYE DAVASI (Başvuru no: 35785/03 ) KARARIN ÖZET ÇEVĐRĐSĐ (Adil Tazmin) STRAZBURG 13 Ekim 2009 Đşbu karar AĐHS nin 44/2 maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecek olup bazı şekli düzeltmelere tabi olabilir. 1 T.C. Dışişleri Bakanlığı, 2009. Bu gayrıresmi özet çeviri Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı tarafından yapılmış olup, Mahkeme yi bağlamamaktadır. Bu çeviri, davanın adının tam olarak belirtilmiş olması ve yukarıdaki telif hakkı bilgisiyle beraber olması koşulu ile Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı na atıfta bulunmak suretiyle ticari olmayan amaçlarla alıntılanabilir.
USUL Türkiye Cumhuriyeti aleyhine yapılan ve (35785/03) numaralı başvurunun nedeni T.C. vatandaşı Halil Đbrahim Köktepe nin (başvuran) 17 Ekim 2003 tarihinde Avrupa Đnsan Hakları Mahkemesi ne (AĐHM) Temel Đnsan Hakları ve Özgürlüklerini güvence altına alan Avrupa Đnsan Hakları Sözleşmesi nin (AĐHS) 34. maddesi uyarınca yapmış olduğu başvurudur. 22 Temmuz 2008 tarihli bir kararla AĐHM, Ek 1 No lu Protokol ün 1. maddesinin ihlal edildiğine hükmetmiştir (Köktepe ve diğerleri-türkiye, başvuru no: 35785/03 22 Temmuz 2008). AĐHS nin 41. maddesinin uygulanması kapsamında başvuran maruz kaldığına kanaat getirdiği zararlar için bazı meblağlar talep etmiştir. AĐHM, AĐHS nin 41. maddesinin uygulanması hususunu saklı tutmuş ve Hükümet ve başvuranı, kararın tebliğinden itibaren altı ay içinde bu mesele hakkındaki görüşlerini yazıyla kendisine bildirmeye ve bilhassa aralarında varacakları her türlü uzlaşmadan kendisini haberdar etmeye davet etmiştir. Başvuran ve Hükümet görüşlerini sunmuşlar ancak dostane çözüm imkânı sağlayan bir uzlaşmaya varamamışlardır. HUKUK A. Maddi zarar Başvuran maddi zarar karşılığı olarak m 2 si yaklaşık 83 Euro dan toplam yüzölçümü 21.200 m 2 lik arazi için 1.761.230 Euro talep etmektedir. Başvuran bu bağlamda yakın civardaki arazilerin değerine atıfla bir karşılaştırma yapmakta ve AĐHM nin dikkatine iki satış sözleşmesini sunmaktadır: buna göre 13.766,44 m 2 lik arazinin değeri 4.217.500 Euro; 12.026,56 m 2 lik diğer arazinin değeri ise 2.078.050 Euro dur. Başvuran tahdit yapılan arazinin tam yüzölçümünü belirtir bir belgeye dayanmadan arazinin toplam değeri için bir tazminat ödenmesini talep etmekte, tahdit nedeniyle arazinin yalnızca bir bölümü etkilense dahi (ki başvurana göre yaklaşık 18.000 m 2 dir) arazinin kalan kısmının kullanılabilirliğini yitirdiğini öne sürmektedir. Başvuran ayrıca bu on yıllık süre boyunca % 2 oranında değer kaybetmesiyle birlikte uğramış olduğu 352.246 Euro tutarındaki maddi kaybın tazmin edilmesini talep etmektedir. Başvuran manevi tazminat olarak ise 10.000 Euro talep etmektedir. Hükümet AĐHM yi aşırı ve dayanaktan yoksun nitelendirdiği bu meblağları reddetmeye çağırmaktadır. Hükümet ayrıca tahdidin kısmi yapıldığı dikkate alındığında başvuranın arazinin toplamı için öne sürdüğü talebin kabul edilemez olduğunu belirtmektedir. Hükümet iç hukuktaki yargılama boyunca mahkemeye sunulan çeşitli bilirkişi raporlarına göndermede bulunarak ihtilaf konusu taşınmazın (13.625 m 2 ) yalnızca bir bölümünün tahdit kapsamına alındığını hatırlatır. Hükümete göre başvuran 17 Ekim 2003 tarihli başvurusunda ihtilaf konusu arazisinin 13.625 m 2 lik kısmının sözü edilen bu uygulamadan etkilendiğini ifade etmiştir. Hükümet Çanakkale Asliye Hukuk Mahkemesi nin 16 Kasım 2000 tarihinde aldığı ve 3 Temmuz 2004 te kesinleşen hükmünde daha evvel düzenlenen bilirkişi raporlarında görüş ayrılıklarının olduğunun dile getirildiğini, dava dosyasına 30 Haziran 2000 tarihinde eklenen son raporda ihtilaf konusu taşınmazın kısmen orman arazisinde yer aldığı tespitinin yapıldığını ve taşınmazın hangi kısmının tahdit alanına gireceği tam olarak belirtilmeksizin krokide B 2
bölgesinde kanaat getirildiğini savunmaktadır. Hükümete göre bu koşullar çerçevesinde, adil tatmin için belirlenecek meblağın tam olarak ne olacağını gösterir kesin bir yüzölçümü mevcut değildir. Hükümet ayrıca AĐHM tarafından tayin edilecek bilirkişi incelemesinin bu meseleyi çözümleyeceği kanısındadır. Öte yandan, mezkur arazi kamulaştırılmadığından ve başvuran halen maliki olduğundan adil tatminin mali unsuru taşınmazın gerçek satış değerini oluşturamamaktadır. Hükümet ayrıca gelir kaybını ortaya koyacak hiçbir dayanağın bulunmadığını savunmakta ve son olarak manevi tazminat başlığı altında bir meblağ ödenmesine yer olmadığını ifade etmektedir. AĐHM, ihlalin tespit edildiği bir başvuruda Savunmacı Hükümetin ihlali gidermek ve ihlalden önceki duruma mümkün olduğunca dönülmesini sağlayacak şekilde ihlalin sonuçlarını ortadan kaldırmak yükümlüğünün bulunduğunu hatırlatmaktadır (Yunanistan aleyhine Iatridis davası (adil tatmin) [GC], n o 31107/96, prg. 32, CEDH 2000-XI). Bir davaya taraf sözleşmeci devletlerin, prensip olarak, ihlale hükmedilen bir kararın gereklerini yerine getirmek için başvuracakları yolları seçme serbestliği bulunmaktadır. Bir kararın nasıl icra edileceğine ilişkin takdir yetkisi ile sözleşmeci devletlerin AĐHS nin temel yükümlülüğü olan güvence altına alınan hak ve özgürlükleri tanıma (1. madde) yükümlülüğü ile uyumlu bir seçme hakkı kastedilmektedir. Đhlalin doğası bir restitutio in integrum a müsaitse, bunu yerine getirmek Savunmacı Devlete düşer, zira AĐHM nin bunu bizzat yapmaya ne yetkisi ne imkânı bulunmaktadır. Buna karşılık ulusal hukuk ihlalin sonuçlarını ortadan kaldırmaya olanak tanımıyor ve/veya ancak kısmen giderebiliyorsa, bu durumda AĐHS nin 41. maddesi AĐHM ye, mağdura uygun göreceği bir telafiyi sağlama yetkisi vermektedir (Romanya aleyhine Brumărescu davası (adil tatmin) [GC], n o 28342/95, prg. 20, CEDH 2001-I). AĐHM, ana kararında, iç hukuktaki mahkemelerin anayasal gerekçelerle başvuranın mülkünün bir bölümüne tahdit getirdiğini ve bu mahrumiyetin amacının doğanın ve çevrenin korunması gibi kamu yararı kapsamına girdiğini ve dolayısıyla hukuka aykırı ve keyfi hiçbir işlem bulunmadığını tespit etmiştir. AĐHM, aşağıdaki değerlendirmelere dayanarak Ek 1 No lu Protokolün 1. maddesinin ihlâl edildiği sonucuna varmıştır: «AĐHM, kararının, orman tahdidine ilişkin bir sınıflandırmanın, davaya ilişkin koşullardan bağımsız olarak Ek 1 No lu Protokol ün 1. maddesinin ilk cümlesi uyarınca mülkiyet hakkına yönelik bir müdahale oluşturduğu şeklinde bir ilke kararı olarak değerlendirilmemesi gerektiğinin ve sözkonusu dava olayları ile sınırlı olduğunun altını çizer. Mevcut davada ihtilaflı taşınmazın orman tahdidine dahil edilmesi başvuranın yasal yoldan edindiği mülkiyet hakkının içini boşaltmıştır (...) Başvuranın, 28 Eylül 2007 tarihli ihtiyati tedbir kararına kadar, sözkonusu taşınmazı üçüncü kişilere satabileceği hususundaki argüman sözkonusu tespiti hiçbir şekilde etkilememektedir, zira bir yandan sözkonusu satış imkanı tamamen teoriktir diğer yandan ise tapu senedinin iptaline ve taşınmazın Orman Müdürlüğü lehine devrine ilişkin süreç başlamıştır. Bundan sonra artık ihtilaflı tedbirin istenilen adil dengeye riayet edip etmediğinin özellikle de başvuranı orantısız bir yüke katlanmak zorunda bırakıp bırakmadığının belirlenmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, ulusal hukuk tarafından belirlenen tazminat usullerinin göz önüne alınması gerekmektedir. AĐHM, bu konuda mevcut davada etkili iç hukuk yolunun bulunmadığını tespit etmiştir (...) Davanın koşulları, özellikle de tahdidin nihai oluşu, dava konusu durumu telafi edebilecek nitelikte etkili iç hukuk yolunun bulunmayışı, başvuranın mülkiyet hakkından yararlanması karşısındaki engel ve tazminat ödenmemiş olması, AĐHM yi, başvuranın, kamu 3
yararının gerekleri ile mülkiyet hakkı arasında hüküm sürmesi gereken adil dengeyi bozan alışılmışın dışında ve ölçüsüz bir yüke katlanmak zorunda kaldığı yönünde düşünmeye sevk etmektedir (Bkz, mutatis, mutandis, Terazzi S.r.l). AĐHM yukarıda bahse konu hususlar ışığında başvuranın zarara uğradığına itibar etmektedir. Bununla birlikte, AĐHS ye aykırı ve Hükümete yüklenilebilecek bu durum Savunmacı Devletin üstlenmesi gereken tazminatı belirleyecek kıstasların kullanılmasına itici güç olarak yansımaktadır (Bkz, mutatis, mutandis, Terazzi S.r.l-Đtalya (adil tatmin) no:27265/95, 26 Ekim 2004). Yukarıdaki değerlendirmeleri dikkate alan AĐHM, mevcut davada tespit edilen ihlalin niteliğinin, başlangıç noktası olarak restitutio in integrum un benimsenmesine müsait olmadığı ve öne sürülen zararın giderilmesinde bir telafi sağlamadığı kanaatine varmaktadır (Bkz. Beyeler-Đtalya (adil tatmin) kararı no: 33202/96, 28 Mayıs 2002 ve Eski Yunan Kralı ve diğerleri davası (adil tatmin) no: 25701/94, 28 Kasım 2002). Bu çerçevede tespit edilecek bir tazminatın ihtilaflı müdahalenin tüm sonuçlarını ortadan kaldırması gerektiği gibi bir anlayışa cevap vermek zorunluluğu bulunmamaktadır. (Bkz. Papamichalopoulos vd.-yunanistan, 31 Ekim 1995 ve sözü edilen Eski Yunan Kralı vd.- Yunanistan kararı). AĐHM mevcut başvurudaki koşulların belirgin bir maddi tazminata hükmetmeye el vermediğine itibar etmektedir. Đşbu davaya konu edilen zarar şeklinin özü itibarıyla belirsiz oluşu zararın tazmini için gerekli olan meblağın hesaplanmasını olanaksız kılmaktadır (Bkz. sözü edilen mutatis, mutandis, Terazzi S.r.l-Đtalya). AĐHM bunun yanı sıra, çeşitli bilirkişi raporları bu konuda genel bir fikir verse dahi, iç hukuktaki mahkemenin sözkonusu arazinin hangi bölümünün tam olarak tahdit sınırları içinde yer aldığını belirtmediğini saptamaktadır. Yine taraflar da aynı şekilde arazinin ne kadarlık bir bölümünün bu kapsama girdiği konusuna açıklık getirememişler ve sunulan bilirkişi raporlarıyla tahdidin mezkur taşınmaz üzerinde hangi ölçüde bir değer kaybına yol açtığını ortaya koyamamışlardır. Başvuran tarafından sunulan bilirkişi raporları ne arazinin tahdidden etkilenen kısmını ne de bu uygulamayla birlikte oluşan muhtemel kaybı içermektedir. Başvuran bu tahditi müteakip arazinin kullanımının olanaksız oluşuna bağlı olarak uğradığı muhtemel bir gelir kaybını dile getirebilecek herhangi bir unsur sunmamıştır. Öte yandan AĐHM, başvuranın tapu senedinin iptalini öngören yargılamanın iç hukuktaki mahkemelerde halen sürdüğünü gözlemlemektedir. Sonuç itibarıyla, AĐHM bu yargılamanın akıbetinin ne olacağı hususunda bir yargıya varamamaktadır. AĐHM, bu nedenle başvuranın belirli ölçüde maddi ve manevi zarara uğradığına itibar etmekte ve bu yönde olabildiğince bir rakam telaffuz etmeye çalışmaktadır. Mahkemeye sunulan unsurlar ışığında, hakkaniyete uygun ve uğradığı tüm zararı karşılayacak şekilde her türlü kesintiden muaf tutularak başvurana 100.000 Euro nun ödenmesini uygun görmektedir. B. Yargılama masraf ve gideri Başvuran 10.000 Euro temsil gideri, 3.000 Euro yargılama gideri ve Strazburg taki duruşmaya katılma masraflarının karşılığı olarak 5.000 Euro talep etmektedir. Hükümet bu miktarlara karşı çıkmakta ve bu iddialarının dayanaksız olduğunu savunmaktadır. AĐHS nin 41. maddesi uyarınca, bir başvuran gerçekliğini, gerekliliğini kanıtladığı makul miktarlardaki yargı giderlerini elde edebilir (Iatridis). 4
AĐHM, başvuranın yargılama masraf ve giderleri kapsamındaki iddialarının desteklenmediği ve gerekli belgeler eşliğinde sunulmadığını gözlemlemektedir. Dolayısıyla, sözkonusu talebi reddetmektedir. C. Gecikme faizi AĐHM, gecikme faizinin Avrupa Merkez Bankası nın marjinal kredi faizlerine uyguladığı orana üç puanlık bir artış eklenerek belirlenmesine hükmetmektedir. BU GEREKÇELERE DAYALI OLARAK, AĐHM, 1. Bire karşı altı oyla, a) AĐHS nin 44/2 maddesi gereğince kararın kesinleştiği tarihten itibaren üç ay içinde, ödeme tarihindeki döviz kuru üzerinden Türk Lirası na çevrilmek üzere, her türlü vergiden muaf tutularak, Savunmacı Devlet tarafından başvurana uğradığı tüm zararın karşılığı olarak 100.000 (yüz bin) Euro tazminat ödenmesine; b) sözkonusu sürenin bittiği tarihten itibaren ödemenin yapılmasına kadar Hükümet tarafından, Avrupa Merkez Bankası nın o dönem için geçerli olan faiz oranının üç puan fazlasına eşit oranda basit faiz uygulanmasına; 2. Adil tatmine ilişkin diğer tüm taleplerin reddine; KARAR VERMĐŞTĐR. Đşbu karar Fransızca olarak hazırlanmış ve AĐHM nin iç tüzüğünün 77. maddesinin 2. ve 3. paragraflarına uygun olarak 13 Ekim 2009 tarihinde yazılı olarak bildirilmiştir. Mevcut karar ekinde, AĐHS nin 45. maddesinin 2. paragrafı ve Đçtüzüğün 74. maddesinin 2. paragrafına uygun olarak Yargıç Cabral Barreto nun ayrı oy görüşü yer almaktadır YARGIÇ CABRAL BARRETO NUN AYRI OY GÖRÜŞÜ Savunmacı Devletin adil tatmin başlığı altında tazminat ödemeye mahkum edilmesine karşı oy kullandım zira Ek 1 No lu Protokol ün 1. maddesinin ihlal edildiği kanısında değilim (ki bu düşüncem asıl karar ekinde de yer almaktadır). Şunu da eklemekte yarar görmekteyim ki başvurana bu davada şayet bir tazminat ödenmesi kararını vermek durumunda olsaydım, dairenin aynı gün Turgut vd. (başvuru no: 1411/03) (madde 41) başvurusunda benimsediği kararı ile tutarlı olması bakımından, ihlal tespitinin manevi tazminat açısından yeterli olacağını dile getirirdim. 5