Prof. Dr. İbrahim TURNA
6.1. Çeşitli Ülkelerde Tarımsal Ormancılık Çalışmaları Dünya ormancılığında ormanlara bakış açısı gün gittikçe değişmekte, ormanların fonksiyonları çeşitlenmekte ve önemi daha iyi anlaşılmaktadır. Doğaya uygun ormancılık esasına dayanılarak sürdürülebilirlik ilkesi ön plana çıkmış durumdadır. Böylece tarım-orman ve hayvancılık-meracılık ürünleri üretimi uyumlu bir şekilde sürdürülmektedir. Bu durum daha ziyade üçüncü Dünya ve gelişmekte olan ülkelerde dikkati çekmektedir. Zira bu ülkelerde nüfus artışı, yetersiz beslenme tarımda verim düşüklüğü, toprak erozyonu, orman kaynaklarının aşırı kullanımı gibi sorunlar bulunmaktadır. Nitekim, uluslararası bir kuruluş alan FAO nun da devreye girmesiyle, ormanların geliştirilmesi ve korunmasında, halkın katılımının büyük öneme sahip olduğu, ormanların önem ve faydalarının kırsal kesimdeki halka anlatılması, bu konularda bazı teşvikler yapılarak ormancılık ve ziraat çalışmalarının ortak yürütülmesi, bütünleşmiş arazi kullanım planlarının yapılması, yaban hayatı koruma sahalarının artırılması, tarımsal ormancılık çalışmalarının yoğunlaştırılması yoluna gidilmesi kararlaştırılmıştır. Bu anlamda tropikal ormanların tahribinin önlenebilmesi açısından bazı tedbirler alınmış ve uygulamaya konulmuştur. Yapılan planlarda öncelikle halkın ihtiyaçlarına cevap verecek konular ele alınmıştır. Lokal halkın ormanlardan, orman ürünlerinden, istihdam imkânlarından direkt olarak yararlanması düşünülmüş, ziraat ve hayvancılık için uygun şartlar sağlamada ormanların rolü üzerinde durulmuş, halka anlatılmaya çalışılmıştır. Bu konuda bazı ülkelerde yapılmakta olan tarımsal ormancılık uygulamaları hakkında bilgiler verilmiştir.
1. Güney Kore de Tarımsal Ormancılık Güney Kore de tarımsal ormancılık uygulamaları için her köyde ormancılık birlikleri kurulmuş, bu birliğin başkanı her 5 yıl için köylülerin kendi içlerinden seçilmiş ve bütün faaliyetlerden sorumlu olmuştur. Amaç; köylülerin yaşama şartlarını iyileştirmek ve onlara gelir temin etmektir. Güney Kore de toplam arazinin %67 si ormanlık saha olup bunun da %73 ü özel kişilerindir. Bu kişiler gerekli bilgileri köy ormancılık birliklerinden almakta, verilen plan ve programlara göre Amenajman ve Silvikültür faaliyetlerini yürütmektedirler. Yakacak odun plantasyonları genellikle özel arazilerde yapılmakta, fidan gübre ve teknik yardımlar devlet tarafından sağlanmaktadır. Bu çalışmalar sonunda 5 yılda 1 milyon hektardan daha fazla sahada ağaçlandırma yaptırılmıştır. Bu süre içinde 3 milyar fidan üretilerek dikimi gerçekleştirilmiştir. 2000 in üzerinde köy ormancılık birlikleri tesis edilmiş, böylece orman ürünlerinden ve fidanlıklardan milyonlarca dolar gelir, köylülere sağlanmıştır. Başarıda en büyük pay, kurulmuş olan ormancılık kooperatifleri ve birlikleri ile hükümetin bu çalışmalara yaptıkları direkt para yardımları, ödünç para verme işlemleri, rehberlik, teknik yardım ve bilgilerden oluşmaktadır.
Güney Kore de tüm ormanlar 3 kategoriye ayrılmış, bunlar, tomruk üretim ormanları, Rekreasyon orman alanları ve Çiftlik ormancılığı bölgeleridir. Çiftlik ormancılığı alanları, genelde köylerin etrafındaki ormanları kapsamakta ve köylülerin yakacak odun gereksinimini karşılamak için hızlı gelişen türler, meyveler, ceviz ve diğer türler için çok önemli alanları oluşturmaktadır. Köy Ormancılık Birlikleri, hükümetten ve sendikadan bu çalışmaları yapabilmek için teknik ve parasal yardım almaktadır. Hükümet bu yardımların bazılarını teşvik ve ödül olarak vermektedir (Turna 1992). Güney Kore de uygulanan tarımsal ormancılık uygulamaları daha çok sosyal ormancılık kapsamındadır. Bunlar içerisinde çiftlik ormancılığı tarımsal ormancılık uygulamalarına iyi birer örnektir.
2. Hindistan da Tarımsal Ormancılık Hindistan da uygulanan tarımsal ormancılık uygulamaları daha çok Agro-silvikültür ve çok yönlü orman ağacı üretim sistemi (karma ormancılık) şeklindedir. Bu sistemler kaynak yaratmak için çıplak veya yarı kurak ağaç dikimlerini ihtiva eder. Bunun yanında yakacak odun, hayvan yemi, ot ve diğer ürünlerin yetiştirilmesi de gerçekleştirilmiştir. Agro-silvikültür sistemleri 4 sistem olarak yapılmaktadır. Bunlar; Taungya sistemi, Arazilerin kiralanması sistemi, Çiftçilerin kendi arazilerinde yapacakları ağaçlandırmalara yardım sistemi, Ormanlık sahalarda geleneksel dönüşümlü kültivasyon sistemleridir. Çok amaçlı orman ağacı üretim sistemleri (karma ormancılık) halkın kamu ve özel arazilerde çok amaçlı ağaç türleri dikerek yakacak odun, hayvan yemi, meyveler, ot ve diğer ürünleri elde ederek kaynak yaratma amacı için yapılır.
Hindistan da da başarılı olmak için en önemli konunun vatandaşa işi sevdirmek olduğu benimsenmiştir. Bu yönde bazı teşviklerin verilmesi ve vatandaşların refahı ilk planda düşünülmüştür. Bu amaçla bazı yörelerde orman köylüleri için rahat evler tesis edilmekte ve köylüler bu evlere yerleştirilmektedir. Yine fakir köylüleri desteklemek için bedava fidan, gübre ve zirai ilaçlar verilmekte ve dikimi takip eden ilk 3 yıl için para yardımı yapılmaktadır. Para yardımı dikilen ağaçların miktarına ve hayatta kalma oranına bağlı olmaktadır. Ayrıca çiftçilerin bu çalışmalarda hızlı gelişen türleri kullanmaları desteklenmektedir. Hindistan da uygulanan tarımsal ormancılık çalışmalarında bazı örnekleri inceleyecek olursak; Tuzlu toprakların olduğu bölgelerde, odunsu türlerden Prosopis juliflora türü 3x5 m aralık mesafelerle dikilmekte ve aralarına yem bitkileri (Leptochloa fusca) ekilmektedir. Dört yıllık süre içerisinde yem bitkileri 15 defa kesilmekte ve toplam 46.5 ton/ha yeşil yem elde edilebilmektedir. Beşinci yıldan itibaren Prosopis ağaçlarının altında çeşitli yem bitkileri (avena, medicago, tripholium vb.) yetiştirilmekte ve hektar başına 2-23 ton arasında ürün elde edilebilmektedir. Bu uygulamada Prosopis ağaçları 4-5 yaşında iken budanmaktadır. Budama sonucu 7.7 ton/ha yakacak odun elde edilerek kırsal halkın kullanımına sunulmaktadır. Bu uygulama ile hem tuzlu toprakların ıslahı hem de verimsiz gibi gözüken alanlarda çeşitli ürünler elde edilebilmektedir.
Bir başka tarımsal ormancılık uygulamasında ise, çok tabakalı ağaç sistemi olarak adlandırılan uygulamada; Tectonia grandis, Albizia, Ailanthus, Bambu gibi ağaç türleri karışık olarak geniş aralıklarla dikilmişlerdir. Bunların altına ve aralarına Hindistan cevizi, kakao, ananas ve karabiber gibi ziraat ürünleri dikilmiştir. Böylece aynı alanda hem orman ürünü, hem de tarımsal ürünler yetiştirilerek yöre halkının refah seviyesi iyileştirilmiştir. Hindistan ın kuzeydoğu bölgelerindeki tepelik alanlarda 6-10 m aralıklarla dikilen kızılağaçlar arasında kalan boşluklara mısır, patates, buğday ekimleri gerçekleştirilmekte, ayrıca bu ürünlerin hasadı sonrasında aynı alandan ikincil tarım ürünü olarak bal kabağı da yetiştirilmektedir. Kızılağaçların kapalılık oluşturmasından sonra (6-8 yıl sonra) kızılağaçlar budanmaktadır. Budama sonucu oluşan sürgünler 4-5 yıl sonra tekrar kesilmektedir. Kesilen sürgünler yemlik yaprak olarak kullanıldığı gibi sürgünler yakacak olarak kullanılmaktadır. Bu işlem 4-6 yılda bir tekrarlanmaktadır. Böylece aynı alandan yakacak, yapacak odun üretimi yanında tarım ürünleri ve yemlik yaprak yararlanması sağlanabilmektedir. Benzer bir uygulama Hindistan ın kuzeyinde kavak (Populus deltoides) aralarında yulaf yetiştiriciliği şeklindedir. Burada kavaklar 6x6 m aralıkmesafe ile dikilmektedir. Ancak her iki türünde aşırı su tüketme isteği bitkilerin gelişiminde olumsuz etki etmiştir. Hindistan ın kurak ve yarı kurak bölgelerinde uygulanan tarımsal ormancılık modeli silvopastoral sistem şeklindedir. Ağaçların yem bitikleriyle birlikte yetiştirilmesinde yem değeri yüksek ve azot bağlayıcı özelliği olan türlerin kullanıldığı görülmektedir.
3. Sri Lanka da Tarımsal Ormancılık 1980 de başlayan Taungya sistemine dayanır. Daha sonra sistem dönüşümlü kültivasyon ve orman plantasyonları altında bir veya daha fazla zirai ürün alındıktan sonra bu alanların terk edilmesi sistemi olmuştur. Degrade olmuş orman ve arazilerde uygulanmaktadır. Tarımsal ormancılık konusunda çok başarılı uygulamalar gerçekleştirilmiş, başarılı çalışma yapan kişi ve kuruluşlara ilk 3 yıl için hükümet tarafından ödüller verilmekte, dikilecek fidanlar hükümet tarafından karşılanmaktadır. Ayrıca bazı uluslararası finans acentelerinden destek alınmaktadır.
4. Sudan da Tarımsal Ormancılık Sudan da uygulanan tarımsal ormancılık çalışmalarında ormancılık ve tarımsal ürün (ziraat ve hayvancılık) yetiştiriciliği yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Çok yoksul olan yerel halkın yaşam seviyesinin yükseltilmesi, yakacak odun ihtiyaçlarının karşılanması yanında hayvanlar için yem sağlanmaktadır. Örnek olarak Prosopis ağacı altında hayvan yemi yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu ağaç türü hızlı büyümekte olup tohum verimi yüksektir (ağaç başına 27 kg). 3 5 yılda maksimum boya ulaşmakta olup 8x8 m aralık mesafe ile ilk tesis kurulmakta, aralarında hayvan otlatmacılığı yapılabilmektedir. Ağaçlar arasına çim türleri, baklagiller ve diğer yem bitkileri ekilerek hayvancılık için yem üretimi yapılmaktadır. Prosopis türünün tohumları gıda olarak da tüketilmektedir.
5. Çin de Tarımsal Ormancılık Çin de tarımsal ormancılık uygulamalarına biraz daha farklı yaklaşılmıştır. Zira daha çok devlet arazilerinin kırsal kesim halkının kullanımına sunulması, böylece halkın başta yakacakyapacak ve gıda gereksinimlerinin karşılanması düşünülmektedir. Uygulama; ev bahçeleri sistemi, taungya sistemi, yol kenarı, nehir ve kanal boyu ile sınır boyunca yapılan bitki yetiştirme sistemlerinden oluşmaktadır. Yol kenarı dikimleri: Kırsal kesim yol kenarlarında olabildiği gibi şehir ve kasaba yollarının kenarlarında da olabilir. Nehir ve kanal boyu dikimler: Daha çok kavak, söğüt ve pavlonya türleri kullanılmaktadır. Bir nevi galeri ağaçlandırmaları olarak da isimlendirilebilir. Evlerin ve köylerin çevrelerinde gerçekleştirilen dikimler: Ev veya köylerin çevrelerinde dikilen ağaç türlerinde yalnız ağaç yetiştiriciliği değil aynı zamanda kümes hayvancılığı, çiçekçilik ve diğer çalışmalarda yapılmaktadır. Rüzgâr perdeleri: Daha çok ziraat, hayvancılık ve su koruması planlaması ile ilişkilidir. Yaygın ağaç türü kavak ve söğüt olup onların altında 2-3 yıl için baklagiller yetiştirilir.
6. Filipinler de Tarımsal Ormancılık Bu ülkedeki tarımsal ormancılık uygulamaları özellikle kâğıt sanayicilerinin teşvik ve yardımları ile geliştirilmiş ve çok sayıda ağaç çiftlikleri kurulmuştur. Böylece hem hammadde sağlanmış hem de halkın sosyo-ekonomik durumları düzeltilmiş olmaktadır. Kırsal kesim halkına kredi yardımı yapılarak ağaç dikimi, besi hayvancılığı ve tarım ürünleri yetiştiriciliği özendirilmiştir. Ağaç dikilecek alan ile bunlardan yararlanma şekli de belirlenmiştir. Ayrıca planlı bir tarımsal ormancılık bahçeleri oluşturulmaktadır. Tesis şekli çok tabakalı orman kuruluşu esas alınarak yapılmaktadır. Doğaya uygun ormancılık modeli uygulamaya aktarılmıştır. Genelde bölgenin ekolojisine uygun olmak üzere üst tabakada mango ve akasya ağaçları, orta tabakada kahve ve muz gibi ağaççık ve çalı türleri, alt tabakada ise yıllık sebze ve baharatların yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu bitki türlerine ilave olarak Hindistan cevizi ve bambu gibi tırmanıcı bitki türleri de tamamlayıcı türler olarak kullanılmaktadır. Böylece oluşturulan bahçeler bir nevi ekonomik amaçlı bitki arberetumu olarak kabul edilmektedir.
7. Kenya da Tarımsal Ormancılık Kenya da tarımsal ormancılık genellikle çiftlik ormancılığı şeklindedir. Halkın %72 si kendi arazilerine ağaç dikmektedir. Çok çeşitli amaçlarla dikimler gerçekleştirilir. Bunlar arasında rüzgâr perdesi, sınır tahdidi, gölgeleme, süs bitkisi, meyve ve yakacakyapacak odun ihtiyacını karşılama amaçlı dikimler verilebilir.
8. Senegal de Tarımsal Ormancılık Tarımsal ormancılık çalışmaları zirai ürün yetiştirilen tarlaların etrafında rüzgâr perdeleri oluşturulması esasına dayanmaktadır. Burada ana amaç tarımsal ürünlerde ürün verimini artırmak, bu arada yetiştirilen ağaç türlerinden çok amaçlı yararlanmaktır. Latin Amerika, Afrika ve Güneydoğu Asya da çoğu yerli tarımsal ormancılık sistemleri ev bahçeleri adını almaktadır.
6.2. Gelişmiş Ülkelerde Tarımsal Ormancılık Uygulamaları Tarımsal ormancılık alandaki çalışmalar yalnız geri kalmış yada gelişmekte olan ülkelerle sınırlı kalmamakta, gelişmiş ülkelerde de çeşitli özendirici önlemlerle konuya ilgi duyulmaktadır. Örneğin; Avusturya da 200 ha. dan daha az büyüklükteki ormanlara sahip olan şahıslara para yardımı yapılmaktadır. Belçika da özel arazi sahipleri yeni tesis edilmiş ormanlık arazilerde arazi vergisi ödenmesinden 20 yıl muaf tutulmaktadır. Danimarka da orman dışı ağaçlandırmalar için mal sahiplerine para yardımı yapılmaktadır. Bu miktar yatırım maliyetinin yarısı kadardır. Yardımlar tesis edilen ormanın devamlı olması, bakılması ve sahanın en az 10 hektar olması şartına bağlanmıştır. Düşük kaliteli topraklarda tesis edilen kumul ve fundalık plantasyonlarında arazi vergisi 60 sene için muafiyete tabidir.
İtalya da maliyetin %75 ini kapsayan para yardımları, orman dışı ağaçlandırma ve tahrip olmuş ormanların iyileştirilmesi için verilir. Baltalıkların iyi nitelikli ormanlara dönüştürülmesinin maliyetinin 2/3 ü devlet tarafından karşılanır. Hollanda da da toplam maliyetin %80 i, İsviçre de ise %95 ini kapsayan para yardımları orman içi, orman dışı ağaçlandırma çalışmaları ve sel kontrolü çalışmaları için verilir. İsviçre de de para yardımları koruma sahası olmayan ormanlar için geçerlidir. Amerika ve Yeni Zelanda da ormanlık alanlar içerisinde otlatma sistemleri (silvopastoral sistem), İngiltere ve Fransa da plantasyonlar altında tarımsal ürün yetiştiriciliği (agrisilvikültürel sistem) yaygın olarak kullanılmaktadır.
İtalya dan örnekler
Üzüm+fıstıkçamı+zeytin ve yapraklı türler
servi