Bilimsel Yöntemin Aşamaları-1 Öğr. Gör. Ali Onur CERRAH Araştırma: Çeşitli konularda bilgi, veri toplamak için belirli koşullar altında, amaçlı, planlı, sistemli yapılan gözlem ve ölçümlerdir. Hipotez kurma Test etme Bilgi birikimine katkı Araştırma Planı: Bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkileri en doğru biçimde saptamak için düzenlenmiş, gözlem-ölçümdeğerlendirmelerin nasıl yapılacağı konusunda araştırıcının yönünü belirleyen bir çerçevedir. Araştırma planı yazılırken (problem oluşturulurken) değişken kavramı çok önemlidir. Değişken: Değişebilen yani en az iki değer alabilen herşey değişkendir. Yani değişen şeyi ifade etmek için kullanılır. Örn.. Yaş, cinsiyet, sıçrama yüksekliği, el pençe kuvveti. Bağımsız Değişken: Araştırmacı tarafından seçilen, bağımlı değişken üzerindeki etkisi öğrenilmek istenen değişkendir. Önce bağımlı değişkeni etkileyen bağımsız bağımsız değişkenlerin neler olduğu saptanmalıdır. Örn: Sporcunun yaşı ile esneklik düzeyleri arasındaki ilişki araştırılmak isteniyor. Bağımlı Değişken: Bağımsız değişkenlerin etkilemesi beklenen değişken olarak tanımlanır. Sebep-sonuç ilişkisinde sonuç olan, araştırmada açıklanması istenen durumu simgeleyen değişkendir. Örn: Esneklik düzeyi ile sporcunun futbolda üst vuruş top hızı performansı arasındaki ilişki inceleniyor. Bilimsel Araştırma Problemlere güvenilir çözümler aramak amacıyla planlı ve sistemli olarak, verilerin toplanması, analizi, yorumlanarak değerlendirilmesi ve rapor edilmesi sürecidir. 1
Nicel Araştırma Olgu ve olayları nesnelleştirerek gözlemlenebilir, ölçülebilir ve sayısal olarak ifade edilebilir bir şekilde ortaya koyan bir araştırma türüdür. Amaç: Bireylerin toplumsal davranışlarını gözlem, deney ve test yoluyla nesnel bir şekilde ölçmek ve sayısal verilerle açıklamaktır. Nitel Araştırma Gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik bir sürecin izlendiği araştırma türüdür. Amaç İnsanların kendi toplumsal dünyalarını nasıl kurmakta, oluşturmakta olduğunu anlamak ve içinde yaşadıkları toplumsal dünyayı nasıl algıladıklarını yorumlamaya çalışmaktır. İki Yaklaşım Arasındaki Temel Farklılık Bir Araştırma Planında Hazırlık Aşaması Bulunması Gereken Bölümler Nicel araştırma Ne kadar? Ne miktarda? Ne kadar sık? Ne kadar yaygın? sorularına yanıt arar. Nitel araştırma Niçin? Nasıl? Ne şekilde? sorularına yanıt arar. BÖLÜM I. Konu seçimi, problemin belirlenmesi (Amaç, önem, varsayımlar ve sınırlılıklar) BÖLÜM II. Literatür bilgilerinin derlenmesi. BÖLÜM III. Araştırma hipotezlerinin belirlenmesi. BÖLÜM IV. Hipotezlerin sınanmasına ilişkin çalışmalar gerçekleştirilmesi için uygun yöntemin belirlenmesi ve kaynakların tespiti 2
BÖLÜM I. Araştırma Fikrinin Oluşturulması (Konu Seçimi) Araştırmaların, araştırmacının niteliklerine beklentilerine ve araştırmanın içeriğine göre planlanmasında ayrılıklar gözlenebilir. Fakat genel olarak bir araştırmanın planlanmasında şu aşamalar görülür. Fikir Üretme: Her araştırma bir düşünce aşaması içerir. Araştırmacının ilgileri, karşılaştığı güçlükler, yetenek ve kabiliyetleri, bilgi birikimi, çevre ve daha birçok etken araştırmacıyı bir öğrenme isteğine götürebilir. Fikir üretme süreci bir merak, ilgi ve ihtiyacın sonucunda araştırmacıda oluşan ve çözüm gerektiren sorulardır. Araştırma Konusunun Belirlenmesi: Araştırma sürecinde ilk yapılması gereken, genel bir inceleme (kaynak taraması,uzmanlarla görüşme vb.) sonucunda bir konu saptamaktır. Araştırmacının, öğrenmek, bulmak, ortaya çıkarmak veya geliştirmek niyetiyle oluşturduğu sorular ve merak alanlarının bir araştırma konusuna dönüşebilmesi, fikirlerin çerçevesinin daha açık ve net olarak çizilmesini gerektirir. Bu amaçla konuyla ilgili yapılmış çalışmalar, çalışmaların yöntem ve vardıkları sonuçlar hakkında genel bir bilgilenme süreci gerekir. Araştırmacının sorusuyla ilgili gerçekleştireceği bilgi edinme süreci, soruyu ya da sorunu araştırılabilir bir konu biçimine dönüştürmesine olanak sağlayacaktır. Bir araştırma konusu şu özellikleri taşımalıdır. Konu yeni ve özgün olmalıdır (araştırmacı kendi öğrenme düzeyini artırmak ve başkaları için yeni olmayan fakat kendisinin bilmediği bir konuyu da araştırabilir). Konu anlamlı ve uygulanabilir olmalıdır. Konu bir amaç ve hipotez içermelidir. Konu araştırmacı ve diğer kişiler için ilgi çekici olmalıdır. Konu araştırmaya ayrılacak zaman içerisinde gerçekleştirilebilecek nitelikte olmalıdır. Araştırma Probleminin Belirlenmesi Konu belirlendikten sonraki aşama, araştırma konusuyla ilgili olarak çözülmek istenen problemi, diğer bir deyişle, araştırma amacını ortaya koymak gerekir. Bir araştırma problemi belirlerken, her şeyden önce, problemin araştırılabilir özellikte olmasına dikkat edilmelidir. Araştırılabilirlik, problemin veri toplama ve analiz etme yoluyla incelenebilecek özellikte olmasıdır. İkinci olarak; problemin araştırmacının araştırma becerileri, kaynaklar, zaman vb. özelliklere uygun olmasına özen gösterilmelidir. Problem; kuramlardan, daha önceki araştırmaların bulgularından ve/veya kişisel gözlemlerden yola çıkarak oluşturulabilir. Araştırmacının çözmek istediği sorunun edinilen bilgiler sonucunda netleştirilip, araştırmayı yönlendirecek şekilde düzenlenmiş halidir. Bazen araştırmalar tek problem içermeyebilir. Gerçekleştirilen öğrenme ve düşünme süreci konuya bağlı farklı problemlerin oluşturulmasına fırsat verebilir. 3
Araştırma Problemi Yazılması Araştırma probleminin seçimi için gerekli bütün kriterler irdelendikten, problemin araştırılabilirliği test edildikten sonra temel problem cümlesi yazılır. Açık ve sade bir dil kullanılmalıdır. Soru cümleleri şeklinde ifade edilmelidir. Çözülecek problemi net bir şekilde ortaya koymalıdır. Araştırmanın sınırları, araştırmada ele alınan değişkenler açısından kesinleştirilmelidir. Araştırmanın sonunda elde edilen bulguların genelleyeceği evren sınırı kesin ve açık belirtilmelidir. Burada araştırmanın sınırları belirlenmesi konusunda değişkenlere bakmak gerekir Örn: Profesyonel ve amatör futbolcularda, altı farklı vuruş tekniğinin uygulanışı sırasında vuruş bacağında oluşan kassal aktivasyon ve bazı izokinetik kuvvet parametreleriyle oluşan top hızlarının ilişkisi açısından fark var mıdır? Amaç: Araştırmanın amacı iyi tanımlanmış problem ifadesinde saklı olmakla birlikte, her türlü yanlış anlamayı önleyecek açıklıkta bu bölümde ele alınır. Araştırmanın amaçları Ne?, Nasıl? ve Niçin? gibi sorularla ilgili olup aydınlatılmak istenen problemin somutlaştırılmasını sağlar. Önem: Burada, neden başka bir konu değil de, bu konunun seçildiği gerekçeli olarak açıklanır. Ayrıca, araştırma amaçlarında belirlenip toplanan verilerin hangi kuramsal ya da uygulamaya yönelik sorunun çözümünde ve nasıl kullanılabileceğine bu kısımda yer verilir. Araştırmanın önemi bir tür araştırmacının kendi amacını ortaya koymasıdır. Araştırmacının amacı ile araştırmanın amacı ayrışeylerdir. Varsayım: Bu bölümde bazı başlangıç noktaları, ayrıca kanıtlanmaya gerek görülmeden doğru olarak kabul edilerek, çalışmanın temel dayanakları belirlenebilir. Örn: Tüm deneklerin ölçümler sırasında maksimal performans sergilediği varsayılmıştır. Önem bir yorumdur ve tartışılabilir. Bu nedenle de mümkün olduğunca açık bir şekilde ifade edilmelidir. 4
Sınırlılıklar: Araştırmacının, ideal gördüğü ve normal olarak yapmak isteyip de çeşitli nedenlerle vazgeçmek zorunda kaldığı şeyler araştırmanın sınırlılıklarıdır. Sınırlılıklar, araştırmacının kendi bilgi, beceri ve olanaklarından gelebileceği gibi, problem alanı, araştırma amaçları, yöntem ve diğer pratik zorluklardan kaynaklanabilir. Örn: Bu araştırma futbolda duran topa karşı yapılan 6 farklı vuruş tekniği ile sınırlıdır. Bölüm ll Konuyla İlişkili Kaynakların Taranması Problem ortaya konduktan sonra, konuyla ilişkili kaynaklar taranır; elde edilen kuramsal bulgulara ve araştırma bulgularına dayalı bilgiler bir araya getirilerek kaynak taraması bölümü yazılır. Kaynak taraması bir araştırma sürecinde konunun seçiminden tartışma ve sonuç kısmının sonuna kadar gerçekleştirilmelidir. Bilgi toplamak amaçlı kaynak tarama yöntemleri 1. Araştırma kurumları Devlet istatistik enstitüsü (DİE) Türkiye bilimsel ve teknik araştırma kurumu (TUBİTAK) 2. Kütüphane-Müze-Arşiv Üniversite, YÖK, Milli ve Özel kütüphane 3. Çeşitli Kurumlar Bakanlıklar Belediyeler 4. Bilimsel Toplantılar Bilimsel yayınlar Kitap Dergi ve Makale Tezler Araştırma Raporları Öğretim Üyesi veya Uzman 5. Doğa ve Toplum Canlı ve cansız var olan herşey 6. İnternet Google akademik ve bazı arama motorları Bölüm lll Araştırma Hipotezinin Oluşturulması Hipotezler, ortaya konan problemle ilişkili olarak yanıtı aranacak sorulardır. Hipotezler değişkenler arasında var olduğu söylenen ilişkiyi yada etkileşim hakkında varsayımdır. Bu yüzden tanımlama ya da yargı içermesi gerekir. Fakat hipotezin ille de gerçekleşeceği ve doğruluğunun ortaya çıkarılacağı düşünülemez. 5
Hipotezde aranan nitelikler Bilinen kuramlarla çelişki içinde olmamalıdır. Kuramsal bir temele dayandırılmalıdır. Açık ve yalın olmalıdır İşlevsel bir biçimde açıklanmalıdır. Yanlışlanabilir olmalıdır. Aralarında ilişki kurulması mantıklı iki değişkene dayandırılmalıdır. Örn: Profesyonel ve amatör futbolcuların boyları arasında fark yoktur. Örn: Basketbolcular ve futbolcuların sıçrama yükseklikleri arasında fark vardır. Bölüm lv Araştırma Yönteminin Belirlenmesi Bu aşamada, (a) hangi araştırma modelinin benimseneceği (örneğin, deneysel), (b) hangi bireylerin ya da ortamların kullanılacağı, örneklem büyüklüğü ve örneklem seçimi (örneğin, BESYO daki öğrenciler), (c) araştırma verilerinin nasıl toplanacağı (örneğin, anket, performans ölçümü), (d) araştırma verilerinin nasıl analiz edileceği (örneğin, istatistiksel analiz) belirlenir. Süre ve Olanakların (Kaynakların) Belirlenmesi Süre ve olanaklarla ilgili olarak, planlanan araştırmanın aşamalarının hangi tarihlerde tamamlanacağı ve hangi kaynakları (örneğin, canlı kaynak, parasal olanak, araç-gereç vb.) gerektirdiği belirlenir. Kaynaklar, araştırmanın planlanmasından tamamlanması aşamasına kadar her basamağında gerekmektedir. Kaynak Türleri Ekonomik kaynaklar: araştırma için ayrılan para, fon, teşvik parasal kaynaklardır. Kullanıma açılan laboratuarlar, araştırma merkezleri ve gereçler, gönüllü yardımcılar ekonomik kaynaktır. Zamansal kaynaklar: Araştırma için ayrılan süre planlanmalı ve ayrılan süre içinde araştırmanın tamamlanırlığı test edilmelidir. İnsan kaynakları: Alanında uzman teknik donanıma sahip kişilerin araştırmanın tüm sürecinde kullanılmasıdır. 6